સમગ્ર અરધી સદીની વાચનયાત્રા/રૈહાનાતૈયબજી/ઈમાન કા રંગ

હમારે સમાજ મેં સે ઈમાન કા રંગ ક્યોં ઊડ ગયા હૈ? યહ કૌન સી આસુરી શક્તિ હૈ, જો હમારી કૌમ કો ઝૂઠી-ફરેબી ઔર નિર્લજ્જ-બેઈમાની બના રહી હૈ? મામૂલી સબજીવાલોં સે લેકર ઊંચે સે ઊંચે અમલદારોં મેં ઘૂસખોરી, બેઈમાની, મામાકાકાગીરી, ઔર એક અજીબ નિષ્ઠુર ખુદગર્જી ઔર ખુદપરસ્તી કૈસે આ ગઈ? હમારે વ્યાપારીઓં ને પૈસોં કી ઐસી પૂજા ચલાઈ હૈ કિ દવાઈયોં ઔર ભોજ્ય પદાર્થો મેં હાનિકારક મિશ્રણ કરતે હુએ ઉન્હેં જરા ભી હિચક નહીં હોતી. હમારે સરકારી દફતરોં ને બેઈમાની કો કાર્યકુશલતા કા એક અનિવાર્ય અંગ માના હૈ! ગરીબોં મેં અબ ભી કુછ ઈમાન બાકી હૈ. મગર જૈસે જૈસે સમાજી સ્તર ઊંચા ચઢતા હૈ, વૈસે હી વૈસે હર તરહ કી બેઈમાની, લાંચરિશ્વતખોરી, ગૈરઇન્સાફી ઔર જુલ્મ કા સ્વર તારસપ્તક તક પહૂંચતા નજર આતા હૈ. ઈસ કી ક્યા વજહ હૈ? મૈં માનતી હૂં કિ ઈસ કી વજહ ધર્મ કા ત્યાગ હૈ. આજ લોગ ખુદા સે નહીં ડરતે — વે ખુદા મેં માનતે હી કહાં હૈ? દુનિયાભર મેં ભારત બેઈમાની ઔર ક્રૂરતા કે લિયે બદનામ હો ગયા હૈ. મૈં મગરીબ કે દેશોં કો ભી દેખતી હૂં, ઔર દેખતી હૂં કિ હર જગહ બેઈમાની કી બોલબાલા હૈ. કઈ દેશ પૈસે ઔર વ્યાપાર મેં ઈમાનદાર હૈં, તો આપસી વ્યવહાર, અંતરરાષ્ટ્રીય નીતિ ઔર સામાજિક લેનદેન મેં સખ્ત બેઈમાન હૈં. બેઈમાની એક તરહ કી હો યા દૂસરી તરહ કી — બેઈમાની સો આખિર બેઈમાની! મૈં સોચતી હૂં કિ પૈસા-પરસ્તી ઇન્સાન કો કહાં તક ગિરા સકતી હૈ! એક જમાને મેં સુફીદ દાઢ ઔર સુફીદ બાલ કા કુછ પાસ-લિહાજ ઔર એહતરામ હોતા થા. ઔર આજ? બચ્ચોંકા ભી કુછ ખયાલ હોતા થા, કિ ઉનકે સામને અમુક-અમુક બાતેં ન હો. આજ? યહ ક્યા હો રહા હૈ? ઔર યહ હમેં કહાં લે જા રહા હૈ? એક બાર એક કિરાયે કી મોટરવાલે ને દામકા આગ્રહ રખતે હુએ કહા થા, “માતાજી, દો આને કે લિયે ઈમાન ખોકર હમ કહાં જાયેંગે? હમારે ભી બાલબચ્ચેં હૈં, જી!” બસ, યહ બાત હૈ. ઉસ અનપઢ કો જ્ઞાન થા કિ હરામ કી પાઈ ઔર હરામ કા દાના કૈસી તબાહી મચા સકતે હૈં. આજ કી તાલીમ કુછ ભી સિખાતી હો, પર યે સનાતન સત્ય નહીં સિખાતી. નતીજે દેખ લીજિયે!