છેલ્લું પ્રયાણ/૪. જોખમની વચ્ચે જીવવાની મોજ: Difference between revisions

પ્યારાને પારણિયે સોનાનાં બોર!  

</poem>

​એ ગવાય છે ત્યારે બહુ જ સુંદર લાગે છે. ‘નંદ'પદ છૂટું પાડીને ‘કિ; જોડે લેવાય છે અને ‘શોર' ઠીક ઠીક લંબાય છે એટલે ઊંઘ લાવવાનો ગુણ તેનામાં આવે છે.  

(૩) બાળકને ચાલતાં શીખવવાનું તમે ટાંકેલું—

‘પા! પા! પગલી!’  

એનો જ બીજો પાઠ મેં ગુજરાતમાં સાંભળ્યો છે અને તમે પણ જાણતા હશો. પરંતુ એ બોલો બાળકને ચાલતાં શીખવવા માટે નહિ પરંતુ માના કે બાપના, એવા કોઈ વડીલના પગની પાનીઓ ઉપર ઊભાં રાખીને બે હાથે તેનાં આંગળાંએ પકડીને ઉછાળતાં ઉછાળતાં બોલવામાં આવે છે?

‘પાવળો પા!

મામાને ઘેર– ⁠જમવા જા! ⁠મામાએ……..આપી’  

વગેરે. આગળ હું ભૂલી ગયો છું પરંતુ મામા ઉપર હેત અને મામી ઉપર કટાક્ષનો ભાવ તેમાં રહેલો છે એટલું મને યાદ છે. તમને ઠીક લાગે તો એને કોઈ સ્થળે ઉપયોગ કરશો.  

(૪) પા. ૬૯૫માં “ચણ ચણ બગલી ચણાની દાળ, હું પોપૈયો, તું મગ દાળ, એ છે તેને અર્થ નીચે પ્રમાણે હોઈ શકે ?

‘કેવળ મારો પોતાનો અંદાજ અને કાંઈ અંશે સટ્ટો જ છે​ ‘હે બગલી તું ચણાની દાળ ચણ—

હું-[ચણાના પોપટાને કદાચ પોપૈયો કહેવાયો હોય, એ સાંભળેલ છે?] ચણાનો પોપટો (લીલા ચણાનું ફળ). ખાઉં અને તું મગની દાળ ખા! (૫) પા. ૬૯૫

‘છોકરાવ રે!

⁠હો રે  

વોરો આવ્યો.  

વગેરે છે તેવું જ બાળકીઓ સઘળા ય ગુજરાતમાં ગાતી તે મને યાદ આવે છે. તમે તે ન જાણો એ બનવા જેવું નથી જ, છતાં હું લખું છું.  

ઓ લાછા કુંવર!

ઓ લાછા કુંવર—

તમે કેટલાક ભાઈ કુંવારા રાજ-

⁠અચકો મચકો કારેલી!  

આ લીટીઓ બોલતાં પહેલાં બાળાઓ હાથની સાંકળ એકબીજાને ગળે અથવા તો કમર ભેરવી સીધી લીટીમાં (કતારમાં) બે સામસામી હારમાં ઊભી રહે છે. પછી ગાવાનું શરૂ કરી એવાં પગલાં ઉપાડે કે “અચકો મચકો" લીટી આવે ત્યારે સામી હારની છેક પાસે જઈ પહોંચે એ પ્રમાણે બોલી રહે અને પોતે પાછે પગે મૂળ જગાએ આવે. એટલામાં તો સામી હાર ગીત ઉપાડીને ઉત્તર આપે –

‘અમે આટલા ભાઈ કુંવારા રાજ—

પછી પહેલી હાર પાછી પૂછે—  

તમને કિયાં બ્હેન ગોરાં ગમશે રાજ!

ઉત્તરમાં—

અમને અમુક બ્હેન ગોરાં ગમશે રાજ

કોની ગાય?— બાળકની આંગળીના વેઢા ઉપર આગળીનો આગલો ભાગ મૂકી જો ભાઈ (કે બહેન), આ તારી ગાય, આ તારા બાપાની ગાય.” એમ ગણાવતાં ગણાવતાં ચારે આંગળીઓ પૂરી થાય એટલે પછી ‘એ ગાયોનો ગોવાળ કયાં ગયો? ક્યાં ગયો?’ એમ બોલી ઝડપથી હાથની આંગળીઓને બાળકના ખુલ્લા હાથ ઉપર ખૂબ ધીમેથી સ્પર્શ કરીને જલદી જલદી આગળ લઈ જાય અને છેવટે બગલમાં લઈ જાય ત્યારે બાળક ખૂબ જોરથી હસી પડે. ગલી થવાને લીધે–એમાં ગલીનો sensation છેક હથેળીમાંથી શરૂ થતો હોય છે અને હાથ ઉપર ધીમે ધીમે આંગળીઓ જતાં ખૂબ વધી જાય છે અને બગલમાં જતાં તો અસહ્ય થઈ પડે છે. એ રમતમાં આંગળીના વેઢા ગણવાના અભ્યાસનો આરંભ હશે?-નિર્દોષ હાસ્ય તો છે જ છે!  

પા. ૭૩પ : ઉખાણાંનો પ્રકાર: મધ્યકાળની સંસ્કૃત કૃતિઓમાં ચમ્પુ વિગેરેમાં પણ મળી આવે છે. તેનું મૂળ સંસ્ક્રુતની ‘પાદપૂર્તિ' ઉપરથી હશે? કારણ કે એક ચરણ આપીને બાકીનાં પૂરાં કરવાની પ્રથા ઘણું પ્રાચીન છે. તેમાં કેવળ કવિતાનો જ ભાવ પૂરવાનો હોય એવું ન હતું. તેમાં પણ આપણાં ઉખાણાના જે પ્રકાર (નિરાળો) હતો. તેનો એક જ પૂરાવો આપીશ..  

છાશ ઈન્દ્રને પણ દુર્લભ છે.  

એની પૂર્તિની કંઈક નીચે પ્રમાણે ખંડિત સ્મૃતિ રહી છે તે જણાવું છું—  

ભોજનને અંતે શું પીવું ? तक्र=છાસ

ઈન્દ્રાપુરી કોની शकस्य=ઈન્દ્રની.