|
|
(25 intermediate revisions by 3 users not shown) |
Line 1: |
Line 1: |
| | {{#seo: |
| | |title_mode= replace |
| | |title= મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો - Ekatra Wiki |
| | |keywords= ગુજરાતી કવિતા, મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો, મણિલાલ હ. પટેલ, હસિત મહેતા, અનુઆધુનિક ગુજરાતી સાહિત્ય |
| | |description=This is home page for this wiki |
| | |image= 6 Manilal Patel Kavya Title.jpg |
| | |image_alt=Wiki Logo |
| | |site_name=Ekatra Wiki |
| | |locale=gu-IN |
| | |type=website |
| | |modified_time={{REVISIONYEAR}}-{{REVISIONMONTH}}-{{REVISIONDAY2}} |
| | }} |
| | |
| | |
|
| |
|
| {{BookCover | | {{BookCover |
Line 5: |
Line 19: |
| |editor = હસિત મહેતા<br> | | |editor = હસિત મહેતા<br> |
| }} | | }} |
| | | <br> |
| | | {{Box |
| | |title = પ્રારંભિક |
| | |content = |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ|‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ]] |
| * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/પ્રારંભિક | પ્રારંભિક]] | | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/પ્રારંભિક | પ્રારંભિક]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/સંપાદક-પરિચય|સંપાદક-પરિચય]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/લેખક-પરિચય|લેખક-પરિચય]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/કૃતિ-પરિચય|કૃતિ-પરિચય]] |
| | }} |
| | <br> |
| | {{Box |
| | |title = અનુક્રમ |
| | |content = |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/મનુ-મગનની વીતકકથા|મનુ-મગનની વીતકકથા]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/તમે આવો|તમે આવો]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/પિતાજી! સ્વપ્નમાં આવે છે|પિતાજી! સ્વપ્નમાં આવે છે]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/દુઃસ્વપ્ન|દુઃસ્વપ્ન]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/સીમમાં|સીમમાં]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/આવશું|આવશું]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/વાટઃ ચાર કાવ્યો|વાટઃ ચાર કાવ્યો]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/નદી|નદી]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/ખેતરો|ખેતરો]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/શલ્ય|શલ્ય]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/મરણ તરફ|મરણ તરફ]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/ઉપેક્ષા|ઉપેક્ષા]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/માટી અને મેઘ|માટી અને મેઘ]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/તુંઃ કવિતા|તુંઃ કવિતા]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/મારે તો|મારે તો]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/તું...|તું...]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/અમેરિકાનાં પાનખર વૃક્ષોને –|અમેરિકાનાં પાનખર વૃક્ષોને –]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/અલવિદા! અમેરિકાનાં વૃક્ષો...|અલવિદા! અમેરિકાનાં વૃક્ષો...]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/કોણ છે એ...?|કોણ છે એ...?]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/હું પાછો આવીશ...|હું પાછો આવીશ...]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/(એક સાદીસીધી કવિતા)|(એક સાદીસીધી કવિતા)]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/ક્યાં ગયા એ લોકો?|ક્યાં ગયા એ લોકો?]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/‘મૅર મૂઈ...’|‘મૅર મૂઈ...’]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/ભીની આંખો|ભીની આંખો]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/પ્હાડોમાં...|પ્હાડોમાં...]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/દીવો બળતો નથી|દીવો બળતો નથી]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/સારણેશ્વરમાં સાંજે|સારણેશ્વરમાં સાંજે]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/પોળોના પ્હાડોમાં (૩)|પોળોના પ્હાડોમાં (૩)]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/કાળ|કાળ]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/બારમાસા|બારમાસા]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/પોળોનાં જંગલોમાં|પોળોનાં જંગલોમાં]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/પ્રેયસી : એક અરણ્યાનુભૂતિ|પ્રેયસી : એક અરણ્યાનુભૂતિ]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/તમે ઘેર નથી|તમે ઘેર નથી]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/શું હોય છે પિતાજી...?|શું હોય છે પિતાજી...?]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/વળી વતનમાં|વળી વતનમાં]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/હોવાપણું|હોવાપણું]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/ગઝલ|ગઝલ]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/સંવનન|સંવનન]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/માણસ ઉર્ફે મણિલાલાખ્યાન|માણસ ઉર્ફે મણિલાલાખ્યાન]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/આ-ગમન પછી|આ-ગમન પછી]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/ગામ જવાની હઠ છોડી દે|ગામ જવાની હઠ છોડી દે]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/કેડીનું ગીત|કેડીનું ગીત]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/ચોમાસું : ગીત|ચોમાસું : ગીત]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/કણબી કાવ્ય|કણબી કાવ્ય]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/અવસર|અવસર]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/પટેલભાઈ|પટેલભાઈ]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/પહેલો વરસાદ|પહેલો વરસાદ]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/જાત સાથે -|જાત સાથે -]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/ચોપાઈ|ચોપાઈ]] |
| | * [[મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો/મણિલાલ હ. પટેલના કાવ્યસંગ્રહો|મણિલાલ હ. પટેલના કાવ્યસંગ્રહો]] |
| | }} |
|
| |
|
| | | [[Category:કાવ્યસંગ્રહ]] |
| == મનુ-મગનની વીતકકથા ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| કાયમની કઠણાઈ, વ્હાલા! કાયમની કઠણાઈ
| |
| મનુભાઈને માથે ખાસમ્ખાસ લખાઈ
| |
| કાયમની કઠણાઈ
| |
| ખેલ – તમાશા – નૌટંકી ને નિત્ય ભવાઈ
| |
| વ્યવસ્થાઓ એવી જડબેસલાક કરાઈ
| |
| એ ચાલે ત્યાં દશે દિશાએ
| |
| ઊભી વાટે આડા ડુંગર
| |
| આજુબાજુ ખાઈ
| |
| તળેટીઓ તરડાઈ
| |
| મનુભાઈનું જીવતર જાણે
| |
| ભડભડ બળતા દવની વચ્ચે
| |
| ઘેરાયેલાં વનડુંગર વનરાઈ
| |
| કોણ બળે ને કોણ બાળતું
| |
| કોણ ટાળતું કાયમ એને
| |
| સૂનકારની ટેકરીઓના ટોળે
| |
| અંધકારની છોળો ઠેલે
| |
| રણરેતીની ઝળહળ ઝાળે
| |
| ડાળે ઢાળે બળતી વેળ ઢળાઈ
| |
| મનુભાઈની કેડી એકલવાઈ
| |
| એના શિરે કોણ ગુજારે શું શું એ તો –
| |
| એ જાણે કે જાણે સાધુસાંઈ
| |
| કાયમની કઠણાઈ
| |
| | |
| જોકે, મનુભાઈને ખબર પડે છે
| |
| પિંજરમાં પૂરેલું પંખી કેમ રડે છે
| |
| કોણ સડે છે કોશેકોશે
| |
| ડાળે ડાળે ફૂલપાંદડે હોંશે
| |
| પ્રેમ જ કાયમ પોષે
| |
| માટી ફોડી માથું ઊંચકે
| |
| તરણું નિજના જોરે
| |
| કોક વરસતું ફોરેફોરે
| |
| કોક અજાણે દોરે
| |
| તો પણ અહીંયાં વિપરીત થૈને
| |
| કોણ નડે છે કાયમ માટે
| |
| અંદર જૈને અડ્યા કરે છે
| |
| દરેક ભવમાં છાતી વચ્ચે
| |
| જગ્યા કરે છે ખીલા હરદમ કાઠા
| |
| માઠામાઠા દિવસો વચ્ચે
| |
| જંપી જાવા શોધે છે એ
| |
| પળપળ શાંત સરાઈ
| |
| કાયમની કઠણાઈ... વ્હાલા...
| |
| કાંઈ ન બોલે સાંઈ...
| |
| | |
| કોઈ કહે છે મનુભૈ તો સારા માણસ
| |
| કોઈ ઉમેરેઃ જિદ્દી પણ છે -
| |
| સરળ લાગતો હોય ભલેને
| |
| બાંધછોડની બાબતમાં એ અઘરો જણ છે
| |
| ત્રીજો પુરુષ એકવચનમાં વાસ્તવદર્શી
| |
| સંબંધવાચક વિભક્તિમાં ભાવુક પણ છે...
| |
| સીધોસાદો માણસ છે આ મનુ મગનને નામે
| |
| ના, ના, એવો ખેલાડી તો નથી નથી, હા!
| |
| જોકે એના મનસપટલ પર
| |
| અંકાઈ છે લીટીઓ ઊભી આડી
| |
| ભોગ બન્યો છે રસમોનો એ
| |
| વણદીધેલી કસમોમાં અટવાયો છે
| |
| સાગર આ રઘવાયો...
| |
| મિત્રો કહે છેઃ રંગીન જણ છે, લ્હેર કરે છે
| |
| છૂપા વેશે વિક્રમ જેવોઃ સુખદુઃખ વાંચે
| |
| અમુક બાબતે ચક્રમ પણ છે ખૂંચેખાંચે
| |
| ઢાંચેઢાંચે નહિ ઢળનારો
| |
| હારે તો પણ નહિ વળનારો
| |
| ગમે ન એને ખોટો ધારો
| |
| સુધારાની વાતે એને સમાજ કાઢે બ્હારો
| |
| વ્હાલાં થૈને મુખ ફેરવે ઘરનાં માણસ
| |
| છાતી એની બળતું ફાનસ
| |
| દીવા જેવું એનું હોવું ઝળહળ બળતું
| |
| તો પણ એને માથે રોજ તવાઈ
| |
| પોતાનું જણ પૂછીપૂછીને રોજ કરે ખરાઈ
| |
| કાયમની કઠણાઈ...
| |
| | |
| ઇન્ટરવ્યૂમાં, મનુભાઈએ
| |
| ‘હું તો અમથું ઝાડ હોત તો સારું’
| |
| એવી ચોખ્ખી વાત કહી છે
| |
| પીડાઓ પ્રખ્યાત સહી છે
| |
| ‘સુખ તો ઊડતું પતંગિયું છે ચંચળ ચંચળ’
| |
| ‘‘હોવું’ એનું નામ જ દુઃખ છે’ :
| |
| મનુભાઈની સમજણ આવી પાક્કી છે
| |
| શમણામાં પણ સામે કાંઠે
| |
| મનુભાઈથી ના પ્હોંચાતું
| |
| કાયમ એમનું ઉધાર ખાતું
| |
| જોકે–
| |
| ‘વેઠે છે એ વિકસે પણ છે’
| |
| ઉક્તિ એમણે સાચ્ચે જીવતી રાખી છે
| |
| ઝાડ થવાની ઇચ્છા એમણે
| |
| ઊંડું સમજી સાચા મનથી ચાખી છે
| |
| દાઢીમૂછમાં ઝીણું ઝીણું હસવાનું પણ ફાવે છે
| |
| અણજાણી આંખે વસવાનું ભાવે છે
| |
| મનુભાઈના મનમાં, ખરું પૂછો તો
| |
| નથી ભરાઈ જરી હવા કે રાઈ
| |
| જાણે છે એ જીવતર નામે તાર તાર તન્હાઈ
| |
| સાંઈ!
| |
| બધા ગ્રહોની વચ્ચે રમતીભમતી –
| |
| તો પણ પૃથ્વી એકલવાઈ
| |
| કાયમની કઠણાઈ...
| |
| જાણી લેવા જેવી છે આ –
| |
| માણસ કહેતાં મનુભાઈની કૈંક સીમાઓઃ
| |
| ઊનાં ઊનાં આંસુના એ માણસ છે
| |
| છેક ભીતરમાં ફરે શારડી બારે મહિના
| |
| એ પોતે પણ –
| |
| નથી કોઈના અને ક્યહીંના!
| |
| તરુવર અને પંખીઓની જેમ જ
| |
| નીરવ નીરવ ગાતાં લાગે
| |
| લીલાપીળા તેજફુવારે શાતા લાગે
| |
| તરુભૂમિ એ દેવભૂમિ છે
| |
| માટી જ્યાં અદકેરી મા છે
| |
| ગાતાં પંખી મનુભાઈની ઇચ્છાઓ છે
| |
| ખાલીખાલી કિસ્સાઓ છે બધ્ધું
| |
| ‘જીવતર નામે ફોગટ લીલા’ – એવું આ ભાઈ –
| |
| છાનામાના માને એમાં
| |
| અનુભવોના કાળા કાળા હિસ્સાઓ છે...
| |
| કરે પ્રવૃત્તિ ઉમળકાથી તો પણ કહે છેઃ
| |
| અર્થ વગરના આંટાફેરા ભંગુર ભંગુર
| |
| હોવું પણ છે હાથ વગરનું ચપટીક બપટીક...
| |
| સમ્બન્ધોને પોલા કહે છે
| |
| સગપણ એ તો –
| |
| દાઝ્યા ઉપર ડામ તથા ફરફૉલા કહે છે
| |
| મનુભાઈમાં અક્કલ જેવું જરી ના લાગે
| |
| આ ઑમ બોબડું
| |
| ખાલીખાલી વાગે છે અહીં
| |
| ખાલીપીલી ખેલ–તમાશા–
| |
| નૌટંકી ને નિત્ય ભવાઈ
| |
| શૉર કરે શરણાઈ
| |
| કાયમની કઠણાઈ, વ્હાલા
| |
| કાયમની કઠણાઈ...
| |
| </poem>
| |
| | |
| == તમે આવો ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| વૃક્ષોની હથેળીઓમાં વૈશાખી તડકો
| |
| હજી હમણાં જ ખોબો વાળતાં શીખેલાં –
| |
| કાંચનારને પાંદડે પાંદડે હેતની હેલી
| |
| આંગણામાં હંસો ઊતરી આવ્યા છે
| |
| જૂઈ જાઈ ને ચમેલી ઘેલી ઘેલી
| |
| રતુંબડી પીપળ કૂંપળ ચળક ચળક
| |
| પર્પલ પૃથ્વી પુષ્પિત પળ પળ
| |
| કોયલ વેલનાં વાદળી ફૂલમાં રમે
| |
| આસમાની આશાનું આકાશ.
| |
| | |
| તમે સાંભળો છો? તમે ત્યાં નથી –
| |
| જ્યાં તમે છો! તમે તો અહીં છો –
| |
| આ મ્હૉરી ઊઠેલી મોગરવેલની કળીઓમાં
| |
| ટગરીની વિસ્મયચકિત આંખોમાં
| |
| ગાંડાતૂર ડમરાની તોફાની સુગંધોમાં
| |
| કૂંપળે કૂંપળે પ્રસન્નતા વ્હેંચતી
| |
| સવારની ભૂરીભૂખરી પાંખોમાં... તમે –
| |
| આ આંગણામાં તડકોછાંયો કોમળ મુકુલ
| |
| ફરફરતું દુકુલ... રગરગમાં તરુવર તમે!
| |
| | |
| ગુલમ્હોરે કેસરિયાં કર્યાં છે
| |
| સ્વાગતમાં ઊભા છે મશાલચી સોનમ્હોર
| |
| બપોરી તડકાને હંફાવતા ગરમાળા
| |
| છાંયડાથી ભીંજાતી જાય છે સડકો
| |
| તમે આવો પુનઃ ને અડકો
| |
| જૌહર કરતી વેળાઓને કાંઠે –
| |
| જન્માંતરોથી બેઠો છું – હું એકલો...!
| |
| </poem>
| |
| | |
| == પિતાજી! સ્વપ્નમાં આવે છે ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ખાલી ખાલી ખાટલાઓથી ભરેલી
| |
| સૂમસામ પડસાળ વચ્ચે એકલા બેસીને
| |
| કોઈની વાટ જોતા પિતાજી સ્વપ્નમાં આવે છે...
| |
| ગામ જવાની હઠ હજી એટલે છૂટતી નથી!
| |
| પિતાજીએ ઉછેરેલા આંબા હવે ફળતા નથી
| |
| ઝાંખીપાંખી સ્મૃતિ જેવા એ ઊભા છે હજી—!
| |
| પિતાજીની વાટ જોતા ખાલી ઘર જેવા!!
| |
| ડૂમો હજી ઓગળતો નથી ભેખડ જેવો.
| |
| | |
| વ્હાલની વેળાઓ, વાડામાં તડકે સૂકવેલા
| |
| પાપડની જેમ સુકાઈ ગઈ... અમને કદીય–
| |
| બાથમાં નહિ લઈ શકેલા બાપા; અને,
| |
| એમને કદી પણ અડકી નહીં શકેલાં અમે...!
| |
| સ્વપ્નમાં ભીની આંખે જોઈ રહે છે પિતાજી!
| |
| ત્યારે નહિ સમજાયેલી એમની વિધુર વેદનાઓ;
| |
| બહુ છેટું પડી ગયું છે એમણે પૂરેલાં ધાનથી...!
| |
| | |
| વાડાનાં વૃક્ષો હવે સંવાદ કરતાં નથી
| |
| રાતની ચાદર પર આગિયા ભરત ભરતા નથી
| |
| નથી આવતા સાપ થઈને પૂર્વજો ઘર સાચવવા
| |
| ખેતરોની મુઠ્ઠી ખુલ્લી પડી ગઈ છે
| |
| આવતાં નથી વખતનાં વાવાઝોડાં હવે
| |
| બોલતું નથી ડરામણું ઘુવડ
| |
| સંભળાતી નથી શિયાળવાંની લાળી...!
| |
| | |
| છત અને મોભ વગરના ઘરમાં રાતવાસો કરું... ડરું!
| |
| અઘરું હોય છે પિતાજી થવું...
| |
| સમજણની પીડાઓનું પોટલું લઈને
| |
| ગામ જાઉં છું.. પાછો વળું છું પોટલું લઈને–
| |
| પિતાજી હજી સ્વપ્નમાં આવે છે-ઉત્સુક
| |
| હું જોઈ રહું છું. વાવાઝોડા પછીની શાંતિ
| |
| – એમની આંખોમાં!!
| |
| </poem>
| |
| | |
| == દુઃસ્વપ્ન ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ગામ પાછું સપનામાં આવ્યું છે :
| |
| હવડ કૂવામાંથી નીકળેલી રાતે
| |
| મૂઠ મારીને ગામને પથ્થર કરી દીધું છે
| |
| અંધારાએ મારી આંગળી પકડી લીધી છે
| |
| હાથમાં દીવા લઈને પાદરના વડ નીચે
| |
| રાતીપીળી બાંધણી પ્હેરી જોગણીઓ રમે છે...
| |
| | |
| આંબલીના પોલા થડમાંથી સજીધજીને
| |
| વરણાગી વંતરી બ્હાર નીકળી છે
| |
| પડછાયા એનો પ્હેરો ભરે છે
| |
| સન્નાટો શેરીમાં સભા ભરીને બેઠો છે
| |
| મકાનો આંખો મીંચીને જોઈ રહ્યાં છે...
| |
| | |
| વચલા ફળિયાના પીપળ–ચોરે
| |
| દેવલોક પામેલા ભાભાઓ
| |
| પડછાયા પ્હેરીને ગૂપચૂપ બેઠા છે
| |
| જાવલી ડાકણ કોઈનું કાળજું રાંધીને
| |
| હમણાં જ ખાવા બેઠી છે...
| |
| | |
| રમજુડા ભૂવાએ ધૂણી ધૂણીને છેવટે
| |
| લંગડા ભૂતને ગાગરમાં પૂર્યો છે
| |
| અંધારું મને નેળિયા બ્હાર લાવે છે
| |
| કાળો પાડો મુખીનું ખેતર ચરે છે
| |
| ઘોડાના ડાબલા ગાજે છે - અચાનક
| |
| ગામ છેવાડે કોઈ મરણ-પોક મૂકે છે
| |
| હું જાગી જાઉં છું : પરસેવે રેબઝેબ...!!
| |
| </poem>
| |
| | |
| == સીમમાં ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| તડકો અને હું : બન્ને બેઠા છીએ ક્યારીમાં
| |
| દૂર સુધી જંપી ગઈ છે ઇચ્છાઓ
| |
| પેલું પ્હાડની કૂખમાં મારું ગામ—
| |
| પોરો ખાતા ગોધણ જેવું ધરતીજડ્યું!
| |
| | |
| અમને અડી અડીને નીરવતા લીલી
| |
| ચઢી જાય દૂર પેલી ટેકરીઓના ઢાળ
| |
| હસ્તધૂનન કરતા શેઢાઓ મસ્તીખોર
| |
| વળી વળીને મળી જાય
| |
| મળી મળીને વળી જાય પાછા...
| |
| | |
| ઘાસ જાણે મનોરથ માટીના
| |
| સાગ માથે મુગટ મ્હોર્યો
| |
| મૂછ ફૂટી મકાઈનાં મર્દ ખેતરો
| |
| ઊંચાં થઈ થઈને જુવે
| |
| ભીનેવાન ખીલતી બાજરીને બેઘડી!
| |
| નાભિ નીચે જાગે અગ્નિ
| |
| કોમળ કમર જેવો વળાંક લેતી નદી...
| |
| | |
| છાંયડા લંબાવતાં વૃક્ષો પાછળ
| |
| સંતાતો સૂરજ રતુંબડી સહી કરી
| |
| સાંજને સીમનો ચાર્જ સોંપી
| |
| ચાલ્યો જાય અસીમની ઓ પાર!
| |
| | |
| સારસ યુગલ છેલ્લો ટહુકો કરી ઊડી
| |
| જાય ધીમે ધીમે ઓલવાઈ જાય આકાશ
| |
| પડખું ફરી જાય પૃથ્વી!!
| |
| </poem>
| |
| | |
| == આવશું ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| અષાઢી મેઘ જેમ અણધાર્યા કોકવાર તારે મલક ચઢી આવશું
| |
| ધોધમાર, ઝરમર, ફુહાર વળી વીજળી ને વાછંટો લાવશું
| |
| {{Space}}{{Space}}{{Space}} કોકવાર તારે મલક...
| |
| | |
| {{Space}} પ્હાડોને પાદરનો નોખો વરસાદ -
| |
| {{Space}}{{Space}} એવું ભીંજાતાં ભીંજાતાં ગણવાનું હોય નહીં
| |
| {{Space}} ખેતર ને માટીની જેમ બધું લથબથ મહેંકાય
| |
| {{Space}}{{Space}} પછી શેઢાનું શાણપણ ભણવાનું હોય નહીં
| |
| | |
| ઘર આગળ મોગરો; ગુલાબ વળી વાડામાં બારમાસી ગલગોટા વાવશું
| |
| {{Space}}{{Space}} કોકવાર તારે મલક....
| |
| | |
| {{Space}} વૃક્ષોમાં અજવાળું થાય એવી વેળાનાં
| |
| {{Space}}{{Space}} પંખીઓ તારામાં અટકળને ગાશે
| |
| {{Space}} બળબળતી પડસાળો ટળવળતી ઓસરીઓ
| |
| {{Space}}{{Space}}{{Space}} ટાઢોળા વાયરાની જેમ બધે વાશે
| |
| | |
| માયાળું લોક મને રોકશે ને કહેશે કે વરસો રે વાદળની જેમ વહી જાવ શું?
| |
| અણધાર્યા અષાઢી મેઘ જેમ કોકવાર તારે મલક ચઢી આવશું
| |
| </poem>
| |
| | |
| == વાટઃ ચાર કાવ્યો ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| '''૧'''
| |
| મેં તો કાયમ વાટ જોઈ છેઃ
| |
| કઠોર કપરા કાળા ઉનાળા કૂણા પડશે
| |
| આભલે આબી <Ref>આબીઃ વરસાદ પૂર્વે આભમાં નીકળતી વાદળીઓ</ref> નીકળશે
| |
| તરસ્યાં સીમવગડામાં કોળમડી <ref>કોળમડીઃ વરસાદ પૂર્વેના ઠંડા કે વાદળીઓ હંકારી જતા પવનોવાળી સવારની વેળા</ref> વળશે
| |
| ખાખરીનાં કાચાં પાન જેવી
| |
| હવાઓ અંગેઅંગે રાગ જગવશે
| |
| દરિયે ગયેલી ખાલીખમ વાદળીવેળાઓ
| |
| જળ ભરીને પાછી વળશે...ને
| |
| તરસ્યા મલકને માથે મેઘો મંડાશે...
| |
| ફળિયાની ધૂળમાં ચકલીઓ ન્હાશે
| |
| માટી ફૉરી ઊઠશેઃ મ્હૉરી ઊઠશે મન!
| |
| પણ આ તે કેવી અંચાઈ!
| |
| થોડાંક છાંટાઓએ જ (ધૂળની જેમ)
| |
| છાતીને ચાળણી ચાળણી કરી દીધી છે
| |
| ડુંગરે ડુંગરે વને વને દવ લાગ્યો છે ને –
| |
| નવસોને નવ્વાણું રઘવાઈ નદીઓમાં
| |
| લ્હાય લાગી છે લ્હાય...!
| |
| હે યજ્ઞવેદીના દેવતા!
| |
| અમને કયા ગુન્હાઓની
| |
| સજા થઈ રહી છે... આ?
| |
| કેમ??
| |
| </poem>
| |
| | |
| <poem>
| |
| '''૨'''
| |
| મેં તો કાયમ વાટ જોઈ છેઃ
| |
| કે, મેઘો મ્હેર કરશે
| |
| ને કાંટાળી વાડે કંકોડીના વેલા ચઢશે
| |
| સીમ લીલછાઈ જશે
| |
| પ્હાડ થયેલો ડૂમો ઑગળીને
| |
| પાદર સુધી વહી આવશે
| |
| રતુંબડી સાંજ વાડવેલાનાં
| |
| વાદળી ફૂલોેમાં જાંબલી જાદુ લાવશે
| |
| ફળિયાને ત્રિભેટે ભીની માટી થાપીને
| |
| સાથે ઘર ઘર રમતી છોકરી પછી
| |
| ભાથું લઈને આવશે... ને
| |
| ભૂખ્યા દેવને જમાડશે...
| |
| ત્યાં જ માની હાક પડશેઃ
| |
| ‘સાંજ પડી... ચાલ્યો આવ...’
| |
| પણ આ શું? –
| |
| ઋતુએ રસ્તા બદલી લીધા કે શું?–
| |
| માતાના રથ પાછા વળી ગયા-અડધેથી?
| |
| કંકોડીને કાતરા ખાઈ ગયા
| |
| ચૂલામાં શીતળા માએ વાસો કર્યો છે
| |
| ને કાચાં કોરાં ધાન એમ ને એમ
| |
| કોઠારોમાં સડી રહ્યાં છે
| |
| ચપટી કૂલેર પણ નસીબ ન થાય –
| |
| એવા તે કિયા જનમના ગુન્હાઓની
| |
| શિક્ષા થાય છે... આ?!
| |
| </poem>
| |
| | |
| <poem>
| |
| '''૩'''
| |
| મેં તો કાયમ વાટ જોઈ છે કે –
| |
| સીમખેતરને વ્હાલથી
| |
| વીંટળાઈ વળતા શેઢાઓની જેમ
| |
| વ્હાલાં વળગી પડશે અમને, જાણે –
| |
| નેવનાં પાણી મોભે ચઢશે...
| |
| અજાણ્યો પથિક ઘરનો પરોણો થશે
| |
| લાપસીનાં આંધણ મૂકાશે, ને –
| |
| સામા ઘરની છોકરી આપણને
| |
| ધારીધારીને જોશે એવું કે –
| |
| ઘર અમારું ગોકળ આઠમનો મેળો થૈ જશે!
| |
| મોસમને પરવાળાં ચૂમી લેશે
| |
| કરાની કંથેરના જાળામાં
| |
| હોલીના માળામાં
| |
| વાદળી આકાશ ઊતરી આવશે...
| |
| પણ આ શું –
| |
| વેળાઓ વસૂકી ને ઋતુઓ પાછી વળી ગઈ?
| |
| હે રતિપતિ!
| |
| ઘરમાં એકલતાએ ઈંડાં મૂક્યાં છે
| |
| ને સન્નાટો સેવે છે દિવસ ને રાત...
| |
| બોબડી બોલાશ ને બ્હેરી હવાઓ
| |
| બાવળિયા વેળાઓ વાગે છે ને
| |
| મારી વ્હાલી ભાષા લોહીલુહાણ થૈ જાય છે!
| |
| | |
| અમને બેઉ છેડેથી સળગાવીને
| |
| કયા ભવનાં કયાં વેર વાળો છો?
| |
| હે દેવ...!
| |
| </poem>
| |
| | |
| <poem>
| |
| '''૪'''
| |
| મેં તો કાયમ વાટ જોઈ છે –
| |
| પાનખરના પડાવ ઊઠશે, ને –
| |
| ડાળે ડાળે કથ્થાઈ કૂંપળો ફૂટશે
| |
| ઝાડની છાયામાં સૂતી ધૂળમાં
| |
| ડમરી ઊઠશે, પછી –
| |
| કૂંપળ કળી ઊઘડી ને ફૂલ બનશે
| |
| પંખીઓ વસંત ગાશે
| |
| લીલા વાયરા વાશે
| |
| વણઝારા પોઠો લઈને પાછા ફરશે
| |
| પાદર ઘૂમર માંડીને ગાશે
| |
| લોક ઓળો ને પૉંક ખાશે
| |
| તે એઈ... ને લીલા લ્હેર...
| |
| પરંતુ અચાનક આ અવળી ચૉટ શાની છે?
| |
| ભીતરમાં ફરતી શારડીએ તો
| |
| આડો આંક વાળ્યો છે
| |
| હોવાપણું ચાળણી ચાળણી થઈ ગયું છે
| |
| દૂઝણી વેળાઓ દોહવાતી નથી હવે
| |
| તે નજરુંનાં ઝેરે ઝેરે
| |
| ઘેરે ઘેરે ને નસે ને નાડીએ
| |
| વાડે વગડે તથા જંગલ ઝાડીએ
| |
| દવની જિહ્વા લપકારા લેતી ફરે છે
| |
| તાગે છે ઓળાઓ તળને
| |
| બોલે ને બાળે
| |
| ધગધગતું સીસું ઢાળે તે –
| |
| વેઠીને વેઠ્યું ના જાય ને
| |
| જીવીને જીત્યું ના જાય તે –
| |
| કયા ભવમાં અમે
| |
| તમારી ગાયો તરસી પાછી વાળેલી? હેં?
| |
| તે શાની શિક્ષા થાય છે, અમને... આમ?
| |
| શું કામ??
| |
| જવાબ આપો દેવ!!
| |
| બોલતા કેમ નથી??
| |
| મોંમાં મગ ભર્યા છે??
| |
| મેં તો કાયમ વાટ જોઈ છે –
| |
| તમારા જવાબની વાટ
| |
| કાયમ...!
| |
| </poem>
| |
| | |
| == નદી ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| એવું નથી કે નદી કેવળ
| |
| નક્ષત્રલોકમાં વહે છે
| |
| નદી ઊતરે છે પ્હાડોમાં
| |
| જંગલ-ઝાડોમાં, જટામાં
| |
| જળપરી થઈને વિહરવા
| |
| વણખૂંદ્યા ખોળે ખેલવા
| |
| નદી ઊતરે છે ઊંડાણોમાં
| |
| વનમાં જન-મનમાં વ્હેતી
| |
| ઝમઝમ ઝમે ઝીણું ઝીણું
| |
| અબોટ ખીણોમાં કુંવારકા નદી
| |
| રૂપાનાં ઝાંઝર જેવી
| |
| રજતવર્ણી આકાશગંગા જાણે
| |
| ભેખડો પરથી ભૂસકા મારે
| |
| પૃથ્વીના પડતર પ્રદેશોમાં
| |
| વેદનાને વ્હાલ કરતી
| |
| નદી વહે છે તીણી કસક લઈને
| |
| એકલી એકાંત થઈને
| |
| રગેરગમાં રહેતી
| |
| આદિમતાની વાત કહેતી
| |
| નિર્દોષ નદી કોશેકોશમાં
| |
| જાગતી રહે છે જન્મારો
| |
| પિતૃગૃહે –
| |
| કદી પાછી ફરતી નથી નદી...
| |
| સદી પછી સદી સૌન્દર્યવતી
| |
| કાળની વાતોમાં વહી જતી રાતોમાં
| |
| સીમને સુવર્ણ સુવર્ણ કરી દેતી
| |
| નદી-તડકાની જમાતોમાં
| |
| પૃથ્વીના પથ્થરિયા ડૂમાને
| |
| દેવ બનાવવા સદા તત્પર તે –
| |
| આપણી ઉદાસ સાંજને
| |
| આરતીમાં પલટી દેવા
| |
| આવી પૂગે છે ગામના પાદરે
| |
| ગામને કેડ્ય ઉપર તેડી લેતી
| |
| કુંવારી માતા જાણે
| |
| કામણગારી તે કાયમ ચાહવા જેવી
| |
| અનહદની આર્દ્ર એંધાણીઓ લઈને
| |
| દીવાની જેમ પ્રગટે છે પાંપણે પાંપણે
| |
| ઝાકળનાં જળ થઈને
| |
| સવારે સાંજરે વારેવારે નદી
| |
| ઊતરે છેક પાતાળે
| |
| ચઢે તરુવરની ડાળે ડાળે...
| |
| | |
| ઢાળ ભાળી ઢળતી
| |
| મૂળથી ભોળી તે ભૂલથી
| |
| જઈ ચઢી શહેરમાં સહેલવા
| |
| ને નખરાંખોર શહેર તો નકટું
| |
| નિર્દય ને નિષ્ઠુર નિર્વસ્ત્ર
| |
| કાળવું ભૂખાળવું
| |
| ન્હોર મારે બીકાળવું
| |
| ઉઝરડે છાતી ઝેરી ગોબરાં જળ
| |
| કયા જનમનાં વેરી ગંધાતાં...
| |
| | |
| લીરેલીરા કરે ઊતરડે મરડે
| |
| અંગાંગને પ્રજાળે બાળે તરડે
| |
| બળતી તિરાડો ગળી જાય નદી
| |
| બેબાકળી બાવરી ભડભડ
| |
| બળી જાય નદી
| |
| સદી પછી સદી
| |
| તરસી ને તરસી
| |
| એ જ નદી...
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ખેતરો ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| એવું રખે માનતા કે –
| |
| ખેતરો કેવળ સીમમાં રહે છે
| |
| ખેતરો આવે છે વાડામાં, ખળામાં
| |
| ફળિયાં વીંધી પ્રવેશે છે પડસાળે-ઓરડે
| |
| કોઠારે, કોઠીએ ઓળખ તાજી કરતાં
| |
| ફરી વળે છે ઘરમાં, ઘટમાં ખેતરો
| |
| ખેતરો બોલે છે મન ખોલે છે
| |
| તગતગે છે આંખોમાં આખેઆખાં...
| |
| | |
| શાંત ને શાણાં દેખાતાં મોસમી –
| |
| ખેતરો માથું ઊંચકે છે
| |
| જંગે ચડે છે આકાશે અડે છે
| |
| પવન કહે તો માની જાય છે પળમાં
| |
| આંબા મહુડાના છાંયડા પી પીને
| |
| માટીની મોજ ગાય છે ખેતરો
| |
| આકરી બપોરના
| |
| બેપનાહ તડકા માટે
| |
| ખોળો પાથરતાં ખેતરો
| |
| ઉદાસ સાંજને લઈ લે છે આગોશમાં...
| |
| | |
| પ્રવાસમાં માઈલો સુધી
| |
| હાથ ફેલાવી બોલાવતાં, કુંવારી –
| |
| સગર્ભા નારીના નમણા ચહેરા જેવાં
| |
| કાચી તૂરી સુગંધભર્યાં ખેતરો
| |
| ધુમ્મસનું મલમલ ઓઢી
| |
| ચાંદની થઈને તમારા
| |
| ઘરની બારી સુધી આવી જાય છે
| |
| | |
| તમે સૂંઘ્યાં છે કદી ખેતરોને
| |
| ખરેખરી ખાતરીપૂર્વક હેતથી?!
| |
| કેવાં તો એકલવાયાં હોય છે એ...
| |
| ક્યારેક રઘવાટમાં કે ભૂલથી
| |
| શહેરની ભૂખાળવી સરહદ સુધી
| |
| આવતાં તો આવી જાય છે –
| |
| આ ભલાં ભોળાં માવતર ખેતરો
| |
| મકાઈને બદલે મકાનો ઊગતાં જોઈને
| |
| હબકી જાય છે બિચારાં બાપડાં
| |
| સિમેન્ટના સકંજામાંથી છૂટવા –
| |
| પાછાં વળવા વલવલતાં સિસકતાં
| |
| ધધકતાં ખેતરો
| |
| કદીય માફ નથી કરવાનાં આપણને
| |
| ફ્લેટમાં કેદ થઈ ગયેલાં આપણાં ખેતરો...
| |
| </poem>
| |
| | |
| == શલ્ય ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| એ સાચું છે કે –
| |
| આપણી હથેળીથી જ શરૂ થાય છે આકાશ
| |
| તો એ પણ સત્ય છે કે –
| |
| આપણી ત્વચાની સરહદે જ
| |
| સમાપ્ત થાય છે આપણું અસ્તિત્વ
| |
| આ બીકાળવા દિવસો ને કાળવી રાતો
| |
| ભ્રાન્તિઓની ભાતો
| |
| આપણે ઓળખી શકતા નથી નભનો નાતો...
| |
| | |
| આપણો જન્મ આપણી પસંદગી નથી
| |
| ને નહિ હોય મૃત્યુ પણ ઇચ્છામૃત્યુ!
| |
| આ પવનો જ પજવે છે પીડા થૈ થૈ ને...
| |
| રસ્તાઓ કાઢવામાં ને દોડતા રહેવામાં જ
| |
| હાંફી ગઈ છે વસ્તી ને તો ય હસવું પડે છે હંમેશાં
| |
| હોવાપણાની શૂળ વાગે છે ભણકારાની જેમ
| |
| ને લોહીલુહાણ કરે છે કાળકારસાની ભાષાઓ...
| |
| | |
| પોલા ને પોચા, ભલા ને ભારાડી છીએ આપણે
| |
| વળી ભણતરે ભણેલા ભરતીઓટ, તે ઠોઠ આપણે
| |
| જાત ને જંતુને જાણવાથી બચવા મથતા આપણે
| |
| રોજ નીકળી જઈએ અસલથી દૂર ને દૂર
| |
| સાંજ પડે ગુફામાં પરત ફરીએ છીએ –
| |
| પડછાયા વિનાના ભદ્ર-સંસ્કારી!
| |
| તૂટીને ય છૂટી શકતા નથી આપણે આપણાથી
| |
| નિર્ભ્રાન્ત થઈને ય નાસી શકતા નથી
| |
| નિષ્ઠુર સમયની જાળમાં ઊભેલા આપણે...
| |
| </poem>
| |
| | |
| == મરણ તરફ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| હાથમાંથી વાસણ પડી જાય એમ
| |
| આ જીવતર પણ પડી તો નહી જાય – ?
| |
| એવી બીક લાગે છે...
| |
| પળોજણોને પાળવાની ક્યાં સુધી?
| |
| આપણા વડે એમાંથી કોઈ નવી પૃથ્વી તો
| |
| જન્મી શકવાની નથી!
| |
| કંથેરના જાળામાં આકાશ ઈંડાં મૂકશે, તોય
| |
| પવન પાંખો આપીને ઉરાડી જશે પોતાની સાથે...
| |
| | |
| ભર્યા ફળિયામાં જીવતર અવાવરું અને પડતર;
| |
| ઘડતર ઘરેડ બની રુંધતું રહ્યું નવતર નાદને
| |
| ઓરડે ઓરડે અંધારાની રમત ચાલે છે
| |
| ચારેબાજુ કોઈ ચોકી કરે છે આપણી
| |
| નખશિખ નિર્જનતા ઘેરી વળે છે ત્યારેય
| |
| કોઈ ફર્યા કરે છે અંદર ને વળી અરવ...
| |
| | |
| બહુ દૂર નથી જવાનું આમ તો
| |
| ધૂળથી મૂળ સુધી ને
| |
| કૂંપળથી કળી સુધી
| |
| અંકુરથી સુક્કી સળી સુધીની આ યાત્રા
| |
| કાતરા કાપી ખાય છે નિત્ય ને નીરવ
| |
| શેરીના છેલ્લા ઝાડ પર ઘડીક
| |
| સૂનમૂન બેસીને તકડો ઊડી જાય છે
| |
| પછી પાંખો વીંઝતું કાળું કાળું પ્હાડ જેવું પંખી
| |
| પાસે ને પાસે બહુ પાસે – ચોપાસે...
| |
| બીકમાં ને બીકમાં
| |
| હાથમાંથી જમવાની થાળી છૂટી જાય છે
| |
| બા બૂમ પાડી ઊઠે છે, ને –
| |
| દીવો રામ થઈ જાય છે...
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ઉપેક્ષા ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| બળ્યાં ઝળ્યાં ઝાડવાં કશુંય બોલ્યાં નહીં
| |
| કપાઈ ગયેલાં ખેતરોએ મુખ ફેરવી લીધું
| |
| સુક્કા શેઢાઓ જાળ નાખીને બેસી રહ્યા
| |
| તીખાં તીણાં તણખલાં
| |
| ઘડીક તલવાર તાણીને ટટ્ટાર થયાં
| |
| દાંત કચકચાવતા તોતિંગ તડકાઓ
| |
| અવળી પૂંઠે ઊભા રહ્યા – આઘા આઘા
| |
| કંથેર કાંટાળી વાડ વાગે એટલી વેગળી રહી
| |
| નકરા પડતરમાં ઊગેલા નફકરા આવળ
| |
| એય અજાણ્યા થઈ આડું જોઈ રહ્યા
| |
| તણખતી તગતગ થતી તરસી વેળાઓ
| |
| અડ્યે અભડાતી હોય એમ છેટી રહી
| |
| આક્રમક અંધારાને આંતરી, જંપી ગયેલાં
| |
| આળસુ એદી નેેળિયાં જાગ્યાં નહીં
| |
| હિજરાતો હવડ કૂવો પણ મૂંગો રહ્યો
| |
| ખાલીખમ સુગરીમાળા પણ સૂના મૂંગામંતર
| |
| આકળા બેબાકળા બનીને મેં જોયું મારી અંદર
| |
| તો ત્યાં હું પણ ન્હોતો
| |
| મેં પૂછ્યુંઃ હું ક્યાં છું?
| |
| પણ કશેથી કોઈ બોલ્યું જ નહિ...
| |
| </poem>
| |
| | |
| == માટી અને મેઘ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| માટી અને મેઘનાં મન મળી ગયાં છે
| |
| આ તડકો અને ઘાસ એવાં તો ભળી ગયાં છે –
| |
| કે નોખાં પાડી શકાતાં નથી પરસ્પરને
| |
| કઈ સોનાસળી ને કઈ કિરણસળી...!
| |
| હળી ગઈ છે હવાઓ મોસમી પવનો સાથે
| |
| તે ઘાસમાં ઘૂમરીઓ ખાય છે આકાશ!
| |
| પૃથ્વી સ્પંદિત થઈ ઊઠી છે આજે...
| |
| દરજીડો પાન સીવીને માળો રચે છે
| |
| રતુંબડો રાગ છલકાય છે કૂંપળે કૂંપળે
| |
| કાબરી ગાયે પાસો મૂક્યો હોય એમ –
| |
| આભલું વરસે છે... ધરતી તેજ તેજ છે...
| |
| સીતાફળીની ડાળે ડાળે સારા દ્હાડા બેઠા છે!
| |
| અરે! આ તો ધૂપ-છાંવ કે અલખની પ્રીતિ?
| |
| આ તરુઘટાઓ છે કે મેઘમાટીની અભિવ્યક્તિ રીતિ?!
| |
| ખેતરે ખેતરે ઝાંઝરી ને –
| |
| ઋતુની ખંજરી વાગે છે દિવસરાત...
| |
| કાંટાળી વાડે વાડે ફૂલોવાળી વેલ ચઢી છે –
| |
| હવે, કવિતા લખવાની જરૂર જ ક્યાં છે? –
| |
| મેઘ અને માટીનાં મન મળી ગયાં છે...
| |
| </poem>
| |
| | |
| == તુંઃ કવિતા ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| આંબે મંજરી આવે એમ
| |
| તું આવે છે હોઠ સુધી
| |
| પાતાળો વીંધીને...
| |
| કૂંપળે કૂંપળે લીલાશ
| |
| આંખોમાં ભીનાશ
| |
| તું હણહણતી ઋતુ
| |
| રણઝણતી મહેક
| |
| રોમેરોમે તું
| |
| ઊઘડે તડકો થઈને
| |
| હવાઓ રમણે ચઢે
| |
| કાંટાળા થૉરને
| |
| વેલ વીંટળાઈ વળે
| |
| તીતીઘોડા જોડું બનાવે
| |
| ઊંડે ધરબાયેલી ગાંઠને
| |
| પાછો અંકુર ફૂટે
| |
| ખેડેલા ખેતરની
| |
| કંસાર જેવી માટીમાં
| |
| પિયતનાં પાણી પ્રવેશે
| |
| એમ તું પ્રવેશે છે કણેકણમાં
| |
| હવે ચાસે ચાસે લહેર ઊઠશે
| |
| તું મૉલ થઈને
| |
| લચી પડશે ખેતરમાં –
| |
| મારામાં...!
| |
| </poem>
| |
| | |
| == મારે તો ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| મારે તો માટી થવું હતું
| |
| બીજ બનીને ઊગવું હતું
| |
| મ્હોરીને મ્હેકવું હતું
| |
| ખેતરમાં મૉલ બનીને
| |
| શીખવું હતું સહન કરતાં –
| |
| વૃક્ષ થઈને, ભણવી હતી ઋતુઓ...
| |
| | |
| પહાડોવનો કોતર કરાડો
| |
| ખૂંદવા હતાં ઝરણું થઈને
| |
| ગાવું હતું પ્રેમનું ગીત –
| |
| પંખી થઈને, – આંબવું હતું આકાશ...
| |
| | |
| કૂંપળ કળી ને પુષ્પ થવું હતું
| |
| સુગંધિત પવન થઈને
| |
| પહોંચવું હતું નક્ષત્રલોકમાં
| |
| વર્ષા બનીને વરસવું હતું
| |
| તરસી તરડાયેલી ધરતી પર
| |
| મ્હેક થઈને મટી જવું હતું ઘડીક...
| |
| | |
| જરીક જંપી જવું હતું
| |
| પતંગિયું થઈને પુષ્પની ગોદમાં...
| |
| ને તેં મને માણસ બનાવ્યો?!
| |
| અરે અરે... મને પૂરેપૂરું –
| |
| ચાહતાં ય ક્યાં આવડે છે હજી...?!
| |
| </poem>
| |
| | |
| == તું... ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| તું જ તો છે માટીમાં
| |
| ને વૃક્ષોમાં પણ તું જ...
| |
| તું અવનિ અને આકાશની
| |
| ભૂરી ભૂરી આશા...
| |
| માટીમાં મહેક ને વૃક્ષોમાં સ્વાદ
| |
| પાંદડે પાંદડે તારા જ તો રંગો છે
| |
| ને પત્તી પત્તીએ સુગંધ...
| |
| તું જાણે છે –
| |
| રાગ અને આગ એક જ તો છે...
| |
| | |
| ઋતુઓ તને જોઈને વસ્ત્રો બદલે છે
| |
| પવન ભણે તારી પાસે સુવાસના પાઠ
| |
| તડકો શીખે રંગો ઘૂંટતા તારી કને
| |
| તારી ઓથે અંધારું રચે રૂપ-આકારો
| |
| સવાર તારાથી જ છે ભીની ભીની
| |
| ને તને અડીને સમય કોમળ કોમળ...
| |
| | |
| વસંત પંચમી પહેલાં જ
| |
| આંબે આંબે
| |
| મંજરી થઈને લચી પડે છે તું
| |
| પૃથ્વી થોડે ઊંચે ઊંચકાઈ છે
| |
| ને આકાશ ખાસ્સું નીચે ઊતર્યું છે
| |
| હું આટલો સમૃદ્ધ ને પ્રસન્ન
| |
| ન્હોતો કદીય
| |
| અવનિ અને આકાશ વચ્ચે...
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==અમેરિકાનાં પાનખર વૃક્ષોને –==
| |
| | |
| <poem>
| |
| સલામ!
| |
| અમેરિકાનાં પાનખરવૃક્ષો,
| |
| તમને સલામ!
| |
| આમ અસલથી ઊભેલાં જોયાં છે
| |
| તમને ધીરગંભીર ઠરેલ
| |
| સદીઓથી સંસ્કૃતિ સાચવતાં શિષ્ટ પ્રશિષ્ટ!
| |
| પહાડો ખીણો વનો ઉપવનો મેદાનોમાં
| |
| મદમસ્ત જોયાં છે તમને લીલાશ છાંટતાં...
| |
| પણ રંગે રાતાં માતાં તે
| |
| રંગેચંગે જંગે ચડતાં તો
| |
| આજે જ જોયાં જંગલોમાં ઝળહળતાં
| |
| રંગદર્શી છટાઓથી છટપટાતાં, તે –
| |
| કત્લેઆમ કરતાં ક્યાંથી શીખ્યાં છો?
| |
| અમેરિકાનાં પાનખર-વૃક્ષો, સલામ!
| |
| સરેઆમ લીલી કટોરીઓમાં
| |
| ભરી ભરી પીધેલા હજારો સૂરજ
| |
| સળગી ઊઠ્યા છે એક સામટા આજે –
| |
| તમારામાં પ્રગટ્યો છે રંગ લીલાનો વિભાવ
| |
| કહો કે લીલાની રંગ લીલાનો સ્વભાવ;
| |
| પૃથ્વીનો એક માત્ર રંગ લીલો, તે –
| |
| આમ અચાનક આજે આ
| |
| દઝાડતા – ઠારતા – બળબળતું બ્હેકાવતા
| |
| રંગમેળાઓ આગ અને રાગના
| |
| અમારી આંખે ઝિલાય તો છે
| |
| પણ સમાતા નથી એ રાતામાતા રંગો
| |
| ભાષાના પાત્રમાં... હે પાનખરના સાથીઓ!
| |
| પાંદડે પાંદડે વિશેષણો તો ક્યાંથી લાવું?!
| |
| અવનિના ખોળામાં અગ્નિ થઈ
| |
| મ્હાલતી આ માયાને – તમારી કાયાને
| |
| અચંબિત આભ જોયા કરે છે... ને હુંય!
| |
| આ મારકણો મરુન ને મસ્તીખોર લાલ
| |
| જાંબલી ભાલાઓના પરપલ પ્રહારો
| |
| ધોવાઈને ઊજળો થયેલો કથ્થાઈ – કિરમજી
| |
| ને સંતાતો ફરતો રાખોડી ભૂરો ને નારંગી
| |
| રાતી-પીળી છટાઓ છાકટી થઈ ફરે...
| |
| સૂની શેરીમાં કેસરી સવાર તરે છે
| |
| આ શુદ્ધ સુવર્ણ શો તડકો ટાઢો હિમ
| |
| રંગોની અંગીઠીમાં અંગો શેકવા
| |
| ફરી વળે છે ઝાડવે ઝાડવે...
| |
| ને પેલા પહાડો પરથી રાતી પીળી
| |
| ખીણોમાં ખાબકતી રંગછટાઓ
| |
| રાજસ્થાનમાં જૌહર કરતી
| |
| રજપૂતાણીઓ છે કે શું?
| |
| હે પાનખરનાં વૃક્ષો!
| |
| તમે તો ક્યાંથી ઓળખો એમને?
| |
| એ મરી જાણતી હતી એમ ગર્વથી
| |
| ગૌરવથી કેસરિયાં કરતા પતિની જેમ...
| |
| ઋતુના રંગો પ્હેરતાં પ્હેરતાં
| |
| પવનમાં લ્હેરાતાં લ્હેરતાં ખુમારીથી
| |
| ખરી જવાનું આવડે છે તમને ય...
| |
| ઝિંદાદિલી તો કોઈ તમારી પાસેથી શીખે...
| |
| સલામ! હે પાનખર વૃક્ષો... અલવિદા...
| |
| </poem>
| |
| | |
| == અલવિદા! અમેરિકાનાં વૃક્ષો... ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| આવજો... વ્હાલાં!
| |
| અલવિદા! અમેરિકાનાં વૃક્ષો...
| |
| તમેય મને ગમતાં છો – ઓક, મેપલ ને પાઇન!
| |
| આમ તમને છોડી જવાનું ગમતું તો નથી,
| |
| પણ, ત્યાં મારાં વતનગામમાં, માતાના –
| |
| ડુંગર માથે કેસરિયાં કરતો ફાગણિયો
| |
| પૂર્વજ કેસૂડો હાક મારે છે. સાંભળો છો તમે?!
| |
| આગની આંચ મને બાવરું બાવરું બોલાવે છે
| |
| એ શીમળા તો તમે ક્યાંથી જોયા હોય?
| |
| ભીંતે કંકુથાપા દેતી કન્યાની હિંગળોક
| |
| કંકુ હથેળીઓ જેવાં એનાં ફૂલો હઠીલાં
| |
| મને અજંપ કરી મૂકે છે... આટલે દૂર!
| |
| ને મુંબઈ ઍરપૉર્ટના રન-વેના છેડા સુધી
| |
| મને વળાવવા આવેલા ગુલમોર-ગરમાળાઃ
| |
| – અમે એકબીજાને મળીએ ત્યારે જ મ્હોરીએ છીએ...
| |
| જાણું છું સુગંધો તમારાથી છેટી રહે છે
| |
| અમારા મ્હોરેલા આંબાની છટા અને ઘટા
| |
| એની મંજરીની માદક મ્હેક તમે જરાક
| |
| સૂંઘો તો તમને માટીમાં મળી જવાનું મન થાય...
| |
| થાય કે નિર્ગંધ અવતાર તો ધૂળ છે...!
| |
| અમે તો કડવો લીમડો ઘોળનારા ને
| |
| ખાટી આમલી ખાનારા ખાનાબદોશ છીએ
| |
| રંગો ને ફૂલો તો તમારાં ય સુંદર છે
| |
| ચૅરીબ્લોઝમ મને ય આકર્ષે છે પણ
| |
| મૂળમાટીએ આપેલી ને રોમેરોમે
| |
| દીવા પ્રગટાવતી સુગંધો તો
| |
| અમારા કેવડિયા – નાગચંપા – કૈલાસપતિમાં છે
| |
| ચૈત્રમાં ખીલેલા આંકલાની આક્રમક ગંધ
| |
| ભાલા લઈને રસ્તો રોકે છે
| |
| મ્હોરેલી અરણીઓ ચૈત્રી રાત્રિને જ નહિ
| |
| કવિની કવિતાને ય મઘમઘતી કરી દે છે
| |
| પારિજાત વનોને ય મ્હેકાવે છે – સ્વર્ગમાં!
| |
| બ્હેકાવે છે બાવરી નારને મધુકુન્દિકા...!
| |
| ને જંગલોને ગાંડા કરતો મહુડો અહીં ક્યાં છે?
| |
| અમારું કદમ્બ સાદ પાડે છે મને સદીઓથી...
| |
| રજા આપો, અમેરિકાનાં વ્હાલાં વૃક્ષો...
| |
| અલવિદા! આવજો...
| |
| </poem>
| |
| | |
| == કોણ છે એ...? ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| એ કોણ છે જે એનું જ ધાર્યું કરે છેે?
| |
| મારામાં રહીને મને જ અજંપ કરે છે!
| |
| બારેમાસ બાવનની બહાર ને અંદર નિર્દય ને નીરવ
| |
| જાળ નાખીને બેસી રહે છે મારામાં મને પકડવા!
| |
| મક્કમ રહીને માથું ખાય છે છાનુંછપનું પૂછી પૂછીને કે
| |
| તું કોણ છે ને શા માટે છે? મસ્તીખોર –
| |
| શક્કરખોર છે કે શકોરું?
| |
| રોજેરોજ કઠોરતા સાથે ઘસી ઘસીને
| |
| મને ધાર કાઢે છે પણ વાર કરતાં વારે છે
| |
| એ કોણ છે? જે ઊભો રહે છે મારામાં –
| |
| ને મને ઊઠબેસ કરાવે છે કાયમ
| |
| જે દોડતો નથી પણ દોડાવીને દમ કાઢે છે
| |
| ગમ પડવા દેતો નથી ગડની ને
| |
| ઓળખ આપતો નથી જડના જડની...
| |
| મૂળમાં ધૂળમાં કૂળમાં રગદોળે છે ને રાચે છે
| |
| ક કરવતથી કાપે છે ને મ મરજીથી માપે છે
| |
| કળથી કેળવે છે પળેપળ પ્રજાળે છે બાળે છે
| |
| ભૂખ શીખવાડી ભમતો રાખે છે પછાડા નાખે છે
| |
| મોટો કરીને શાપે છે ને એ ય પછી
| |
| નિરાંતે તાપે છે તાપણું કરીને મારામાં સતત
| |
| કોણ છે એ જે બધું જ ધૂળમાંથી મેળવે છે
| |
| ને ધૂળમાં મેળવે છે બધું જ –
| |
| કોણ છે એ કાના માતર વગરનો
| |
| મારામાં – તમારામાં – તેનામાં – તેઓમાં
| |
| કોણ છે એ જે –
| |
| </poem>
| |
| | |
| == હું પાછો આવીશ... ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| હું પાછો આવીશ –
| |
| દંતકથા જેવા આ મારા ગામમાં...
| |
| કોથળિયા ડુંગર પર
| |
| લાખા વણજારાનો ખજાનો દટાયેલો છે હજીય
| |
| એ ચરુના રણકાર રાતદિવસ સંભળાય છે સતત...
| |
| ને મારી મહીસાગરમાના ઊંડા ધરામાં
| |
| વસે છે મણિધર ફણિધર નાગ, મણિ લઈને –
| |
| હજી ય તે રાતે ચરવા નીકળે છે બ્હાર
| |
| જોજનો જોજનો ફેલાતાં એનાં અજવાળાં
| |
| એ અજવાળાની ધારે ધારે વહ્યો આવીશ પાછો...
| |
| પેલી આથમણી ટેકરીઓના ઢોળાવે ઢાળે
| |
| ટીમરુનાં ઝાડ ઝૂલે છે, ને –
| |
| એનાં પાનમાં વાળેલી બીડીઓ પીવાય છે હજી
| |
| હું એ બીડીઓની સુવાસ લેવા પાછો આવીશ...
| |
| કોતર ધારે બાવળ ડાળે ઝૂલતા સુગરી માળે ઝૂલવા –
| |
| જલદી પાછો આવીશ!
| |
| | |
| પ્હેલા વરસાદે ફૉરી ઊઠતી
| |
| માટીની આદિમ મ્હેક લેવા
| |
| કંકુવર્ણી મખમલી ઇન્દ્રગોપ થઈને
| |
| ખેતરે ખેતરે વરસી પડીશ...
| |
| ગોકળ ગાયનું રૂપ ધરીને
| |
| પેલી રાતીપીળી ટેકરીઓના
| |
| લીલેરા ઢાળ ચઢવા ઉતરવા
| |
| હું પાછો આવીશ પાલ્લા ગામમાં...!
| |
| નદી કિનારે છાનુંછપનું ન્હાતી –
| |
| વયમાં આવેલી બેનદીકરીઓની લજ્જા અને
| |
| કૂવા કાંઠે પાણી ભરતી વહુવારુઓની મજાક –
| |
| જોવા સાંભળવા ને સૂંઘવા-ચાખવા હું પાછો આવીશ...
| |
| ચાસેચાસે લ્હેરાતા માટીના શ્વાસ
| |
| શેઢે શેઢે કલગી ઝુલાવતું લાંબડું ઘાસ
| |
| ને ચામર ચળકાવતાં કાશ...
| |
| મકાઈના ખેતરમાં વાગતી પવનખંજરી
| |
| ડૂંડે ડૂંડે ડોલતી બાજરી... જોબનની હાજરી
| |
| સુગંધ રણકાવતી ડાંગરની સોન-કંટીઓના
| |
| ઉલ્લાસે ઓળઘોળ સીમને મળવા
| |
| હું પાછો આવીશ –
| |
| ખળામાં હાલરું હાંકવા... મોસમ ઉપણવા
| |
| કૂવામાં કબૂતર ને તાર પર હોલો થૈ બેસવા
| |
| તરસ્યાં તેતર છાતીમાં લઈને
| |
| હું આવીશ... ચાસ ને કલકલિયો થઈને!
| |
| કાળે ઉનાળે ય નહીં સૂકાતો
| |
| ચીડો થઈને હું –
| |
| ઊગી નીકળીશ ખેતરે ખેતરે...
| |
| | |
| (ચીડોઃ કદી નહીં સૂકાતું, ગાંઠમાંથી ફૂટતું રહેતું ફાંકડું ઘાસ)
| |
| </poem>
| |
| | |
| == (એક સાદીસીધી કવિતા) ==
| |
| '''<big>કાશીરામ કાકાની વાત</big>'''
| |
| | |
| <poem>
| |
| કરમસદના કાશીરામકાકા કશે જતા નથી
| |
| એ ભલા ને ભલી એમની કેળ બાજરી
| |
| ખમતીધર ખોરડાના ધણીની ખેતીમાં
| |
| કણનું મણ થાય ને કાયા પરસેવે ન્હાય
| |
| હાથી મૂકો તો ય પાછો પડે એવી કેળ
| |
| તે લૂમો લેવા મુંબાઈનો મારવાડી આવે...
| |
| | |
| ટ્રેક્ટરનો જમાનો આવ્યો તે એય લાવ્યા
| |
| પણ હળબળદ ને ગાડુંઃ વાડામાં તૈયાર હોય
| |
| યંત્રોનું એવું તે ખરે તાકડે બગડી બતાવે
| |
| ને વીજળી તો વારે વારે પિયર જાય, એટલે
| |
| પંપ બાપડા પાંગળા, છતે ડિઝલે ઓશિયાળા...
| |
| | |
| કાશીરામકાકા કહે છે કે –
| |
| "ઋતુઓ રાજાનીય રાહ નથી જોતી
| |
| ને ધરતીમાતા બીજ નથી ખોતી
| |
| બાકી જિન્દગી અને ધોતી ઘસાય... જર્જર થાય...
| |
| આ જુવોને પંડનાં છોકરાં પરદેશ ગયાં તે
| |
| જમીન થોડી પડતર રખાય છે, હેં!
| |
| માલિકે આપણી વેઠવા વાસ્તે વરણી કરી તે
| |
| આપણે જાતને સાવરણી કરી –
| |
| લીલાલ્હેર તે આ સ્તો વળી...!"
| |
| | |
| કાશીરામકાકાનો સંદીપ
| |
| સીમાને પરણીને સીડની ગયો
| |
| વિનોદ વિધિને પરણીને વેનકુંઅર જઈ વસ્યો
| |
| ને બીના બોરસદના બિપિનને પરણીને
| |
| બાલ્ટીમોરમાં, – હા બાબરી બાધા માટે બધાં
| |
| બે વર્ષે આવે, પણ –
| |
| બાજરીનું ખેતર તો બાધરને જ સાચવવાનું...!
| |
| | |
| કાશીરામકાકા તો કશે જતા નથી, પણ –
| |
| સરદાર પટેલનાં વતનવાસીઓ
| |
| શિકાગોમાં ઘણાં... કે ત્યાં ચરોતરની
| |
| ન્યાત મળી, આરતી અને પ્રસાદ પછી
| |
| નક્કી થયું કે વતનની સેવા કરીએ!
| |
| કાશીરામકાકાને તેડીએ ને સન્માન કરીએ...
| |
| કાકા મને કહે કે – "મનુ ભૈ ચાલો ત્યારે
| |
| તમે ય પેન્સિલવેનિયામાં
| |
| પરેશનાં પોતરાંને રમાડતા આવજો..."
| |
| મોટા હૉલમાં મેળાવડો થયો
| |
| એકેય થાંભલા વિના આભલા જેવી છત...
| |
| કાશીરામકાકાને આઈપેડ આપ્યું ને
| |
| ઘઉંની સાથે ચીલ પાણી પીવે તેમ
| |
| મનુભૈને આઈફોન અર્પણ કરીને
| |
| ન્યાત તો રાજી રાજી...
| |
| અરે, કાશીરામકાકાને કહોઃ ‘બે શબ્દો બોલે...’
| |
| કાકાને થયું–ભલે ત્યારે! બોલ્યાઃ
| |
| "વ્હાલાં વતનવાસીઓ... ભગવાન ભલું કરજો!
| |
| આપણી ભૂમિ તે આપણી ભૂમિ! મોતી પાકે મોતી!
| |
| મેં નાપાડના નરસીને બોલાવીને નર્સરી સોંપી, તે –
| |
| બેપાંદડે થયો! ને એનો નીતિન
| |
| નર્સરીમાં રોપા ગણતાં ગણતાં
| |
| દાક્તરી કૉલેજમાં ગયો... બુદ્ધિ બુશના બાપની થોડી છે?!
| |
| પણ મૂળ વાત તો ભીતર ભોંયની છે, ભાઈઓ!
| |
| માલીપાનો ખાલીપો બઉ ખખડે હાં કે!
| |
| પ્રાર્થનાઓ કરીએ કે કૂતરાં પાળી બચીઓ ભરીએ–
| |
| –બધું જ ફાંફાં અને ફોતરાં છે–!
| |
| ભીતરની ભોમકા ફળવતી જળવતી બને તો ભયો ભયો
| |
| અમેરિકાએ આટલું શીખવાનું છે...
| |
| બાકી તો પરિશ્રમ જ પારસમણિ છે...
| |
| બહેનો ને બંધુઓ! સુખી થજો ને સુખી કરજો..."
| |
| | |
| દેશીઓ કાશીરામકાકાને કેટલું સમજ્યા
| |
| એની તો ખબર નથી પડી
| |
| પણ સીઆઈઆઈએ એ આ ટૂંકા પ્રવચન વિશે
| |
| લાંબો અભ્યાસ કરવા કમર કસી છે, ને –
| |
| કાશીરામકાકા કરમસદ આવી ગયા છે.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ક્યાં ગયા એ લોકો? ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| મને ગમતા હતા એ લોકો, જે –
| |
| અજાણ્યા વટેમારગુંને
| |
| ઘરે તેડી લાવી જમાડતા
| |
| તડકો પ્હેરી ખેતરે જતા
| |
| સાંજે, વરસાદે પલળતા પાછા વળતા
| |
| જ્યાં જતા ત્યાં
| |
| મારુંતારું કર્યા વગર કામે વળગતા
| |
| વિધવાને ખળે ખેતર લાવી આપતા
| |
| વહુવારુને બેડું ચઢાવતાં
| |
| જરાક મલકાઈ છલકાઈ જતા
| |
| કન્યાદાન માટે કરકસર કરી બચત કરતા...
| |
| વગડાને વ્હાલ કરતા
| |
| વાડે વાડે કંકોડીના વેલા વાવતા
| |
| એમનો પરસેવો પવનમાં પમરતો
| |
| ખેતરોમાં મૉલ થઈ ઝુલે છે હજીય...
| |
| | |
| એ લોકો ગમતા હતા મને
| |
| જે ટેકરીઓમાં ગામ વસાવતા
| |
| સાપને સરકી જવા દેતા
| |
| ઉનાળાની ઊભી વાટે પરબ બંધાવતા
| |
| પગે ચાલી પરગામ જતા
| |
| નદી ઓળંગવા
| |
| પાણી ઉતરવાની વાટ જોતા
| |
| પાડોશીને ખાટલે નવું વાણ ભરી આપતા
| |
| ચાર ભજીયાં માટે જીવ બગાડતા
| |
| સીમમાં જતાં, લક્કડિયા માતાને
| |
| ગામની સુખાકારી માટે વિનવતા...
| |
| | |
| એ લોકો પડતી રાતે પડસાળે બેસી
| |
| મહાભારત સાંભળતાં, ભરી સભામાં –
| |
| ભીષ્મના મૌન સામે અકળાઈ જતા,
| |
| બીજે દિવસે ઘરના વાડામાં
| |
| પીઠ પર પૃથ્વી મૂકી અવતાર ગણવા
| |
| નીકળેલી ગોકળગાયને જોઈને શાંત થૈ જતા,
| |
| ‘છાણના દેવને કપાસિયાની આંખો જ શોભે’ –
| |
| જેવી કહેવત ઘડતા
| |
| અમારી નિશાળની ચોપડી ઊંધી પકડી
| |
| ઉકેલવા મથતા અને પૂછતા –
| |
| આ ચોપડીને પાને પાને આટલાં બધાં
| |
| કીડીમંકોડા મરેલાં કેમ ચોંટાડ્યાં છે?
| |
| ભજનમાં કબીરની સાખી ગાતા
| |
| ક્યારેક પાદરના વડ નીચે ચૉરે
| |
| જાણે છે જ નહિ એમ બેસી રહેતા
| |
| એ લોકો, જેમને મેં
| |
| જાત અને ઝાડ સાથે
| |
| વાતો કરતા જોયા-સાંભળ્યા હતા...
| |
| શનિવારે એક ટાણું કરતા
| |
| કૂતરાને કટકો રોટલોને બિલાડીને
| |
| ઘીવાળો કોળિયો ભાત ખવડાવતા,
| |
| મેળે જતા ચગડોળે બેસી છેલ થતા
| |
| ને વળતાં પત્ની માટે
| |
| સાકરનું દેરુ ને બંગડી લાવતા,
| |
| બપોરે કૂવાકાંઠે પોતાનાં જોડી કપડાં
| |
| ધોઈ ને સૂકાવાની વાટ જોતાં જોતાં
| |
| પાદરના પાળિયા ને નવરાવીને
| |
| સિન્દુર ચઢાવતા...
| |
| ઝાયણીના દિવસે ઝાંપે જઈ અને –
| |
| ગામ આખાને ગળે મળતા –
| |
| મેં હજી હમણાં સુધી જોયા હતા
| |
| દરેક ગામમાં ને મારામાં ય – !
| |
| એમના ય વંશવારસો હતા...
| |
| હું શોધું છું એમને –
| |
| મને ગમતા હતા એ માણસો
| |
| ક્યાં ગૂમ થઈ ગયા એ...?
| |
| ક્યાં??
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ‘મૅર મૂઈ...’ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ઝાડવાએ ધારી ધારીને મને જોઈ...
| |
| | |
| કૂંપળની જેમ હું ય શરમાઈ,
| |
| {{Space}} દોડી ગઈ હરખ સંતાડવાની ઑલે
| |
| | |
| ‘ક્યાં છે તું...’ પૂછે શોબિગી ને
| |
| {{Space}} પીપળ પર કંસારા રઘવાયું બોલે
| |
| ‘મૅર મૂઈ...’ માએ કહ્યું ને –
| |
| {{Space}} હું તો માને વળગીને ખૂબ રોઈ...
| |
| ઝાડવાએ ધારી ધારીને મને જોઈ...
| |
| | |
| પાંદડાંમાં સૂરજ ઊતરે ને એમ
| |
| {{Space}} મારામાં ઊતરે છે ઝળહળતું ઝાડવું
| |
| અણજાણ્યું પંખી કૈં એવું તો ગાય
| |
| {{Space}} મારે નામ એનું કેમ કરી પાડવું
| |
| હું જ મને શોધું છું ક્યારની
| |
| {{Space}} મેં જ મને રસ્તામાં ખોઈ...
| |
| ઝાડવાએ ધારી ધારીને મને જોઈ...
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ભીની આંખો ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ભીની આંખો લૈ
| |
| બા, તું અમને મૂકી એકલાં ગૈ...!
| |
| તે દિવસથી આંખ અમારી
| |
| કદી ન કોરી થૈ... ભીની આંખો લૈ...
| |
| | |
| બન્ધ બારણાં બારી જેવા
| |
| સગપણ વચ્ચે જીવીએ...
| |
| ખાલી ખાલી ખેતર જેવાં
| |
| દિવસ-રાતને વ્યર્થ શીવીએ –
| |
| દુઃખનો દોરો લૈ!
| |
| બા, તું અમને મૂકી એકલાં ગૈ...!
| |
| | |
| વૃક્ષ વિનાની ધરતી જેવું
| |
| ઊનું જીવતર સૂનું લાગે...
| |
| જૂની સાંભરણ છાતી વચ્ચે
| |
| બળબળતું રણ થૈને જાગે –
| |
| વેળા તરસી લૈ...
| |
| આંખ અમારી હજી ન કોરી થૈ...
| |
| | |
| બા, તું અમને મૂકી એકલાં ગૈ...
| |
| ભીની આંખો દઈ...!!
| |
| </poem>
| |
| | |
| == પ્હાડોમાં... ==
| |
| ::'''(શિખરિણી – સૉનેટ)'''
| |
| | |
| <poem>
| |
| મને આ પ્હાડોનો પરિચય નથી એક ભવનો,
| |
| ઘરોબો વર્ષોનો અયુત સદીઓ કૈં જનમનો...
| |
| તમે નૈ માનો, હું તરુવર હતો આ ગિરિવને
| |
| કદી આ ઢોળાવે, ખીણ-કૂહર ને ભેખડ કને.
| |
| વળી આ પ્હાડોમાં ધૂમસમય વાતાવરણ થૈ
| |
| ઝૂક્યો’તો ઝાડોમાં ઋતુ રણકતી રંગત લઈ...
| |
| વીંટાયો ડાળોમાં થડ થડ થયો વેલ ફૂલની
| |
| ધરાના રોમાંચે તૃણતૃણ પીધી ગન્ધ મૂળની!
| |
| | |
| કદી આ પ્હાડોમાં ઋષિમુનિ થયો મંત્ર રચવા,
| |
| થઈ પાછો આવ્યો રૂપવતી, તપોભંગ કરવા...
| |
| સગી આંખે જોયા વનવસનમાં પાંડવ જતા,
| |
| વિયોગે સીતાના રઘુપતિ દીઠા વિહ્વળ થતા!
| |
| હવે જોવા મારે ઝખમ દૂઝતા પ્હાડ-તરુના?!
| |
| કયા એવા શાપે રગરગ બળું? તોય મરું ના...?
| |
| </poem>
| |
| | |
| == દીવો બળતો નથી ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| હળથી થાકીપાકી છૂટેલા બળદ જેવું મનઃ
| |
| સાગરનાં મોજાં જેવો ધસી આવતો અંધકાર
| |
| ક્યાંય દીવો બળતો નથી...
| |
| શું હશે પહાડોમાં?
| |
| પહાડોની પેલે પાર શું હશે?
| |
| | |
| રતિશ્રમિત ઊંઘેલાં પંખીઓના શ્વાસ સંભળાય છે,
| |
| ભૂંસાઈ ગયું છે બધું જ!
| |
| ટોળું-વિખૂટ્યા પંખી જેવો પવન
| |
| અજાણી કન્યાની આકર્ષક આંખો જેવાં નક્ષત્રો,
| |
| કામોત્સુક વન્યપશુઓના લીલા અવાજના
| |
| લોહીમાં વાગતા ભણકારા...
| |
| ને રીંછની જેમ સામેથી સૂંઘતી હવા,
| |
| ખરેલાં પાંદડાંની ભૂખરી સૂકી ગંધ
| |
| કાગળ જેવી સપાટ હથેલી,
| |
| નકશાની નદીઓ જેવી હથેલીની રેખાઓ
| |
| નાગ જેવું પગમાં વીંટાતા રસ્તાઓ...
| |
| | |
| ગૂંચવાઈ ગયેલી દોરી જેવી સ્મૃતિઓ
| |
| વૃક્ષોની લાલ કાળી ખાટી તૂરી ગંધના ફુવારાઓ
| |
| બાળભેરુ જેવું ક્યાંક પગને પકડતું ઝરણું...
| |
| ને તાવ સમો કડવો બેસ્વાદ થાક...
| |
| ...મારા પ્રવાસમાં રોજ રોજ જોઉં છું,
| |
| ક્યાંય દીવો બળતો નથી તે શું હશે?
| |
| શું હશે પ્રવાસમાં?
| |
| </poem>
| |
| | |
| == સારણેશ્વરમાં સાંજે ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| વનવટો પામેલાં
| |
| પંખીઓ વૃક્ષો લઈને જ ઊડી ગયાં હશે?
| |
| શબ્દો ખાલીખમ સૂગરીમાળે ઝૂરે
| |
| સૂકાં પાંદડાંના પીળા અવાજોમાં.
| |
| | |
| ભીને પગલે વહી જતી ઓસરતી નદી
| |
| ઊભી રહી જાય કદીકકદી
| |
| વૃક્ષોની જાંબુડી છાયાઓ તરે જળમાં
| |
| એકલા ધડ જેવાં ધૂળિયાં ખંડેરો પર
| |
| ચૂંદડીના પાલવની ઝળહળતી કથ્થઈ ભાતનું તોરણ,
| |
| સુકાયેલાં અશ્રુ જેવાં તોળાઈ રહેલાં શિલ્પો
| |
| મૈથુનમગ્ન શિલ્પયુગલ પર
| |
| સુક્કાખંખ સમયની હવડ જીભ ફુગાયેલી
| |
| તડકાનો કાચિંડો રંગો બદલે
| |
| | |
| ઢગલો થઈ પડેલો રાતા સમયનો કર્બૂર રથ
| |
| જીર્ણ મંદિરના પ્રાંગણમાં,
| |
| કબૂતરિયા રંગો રઝળે હવામાં
| |
| ટહુકતાં પુષ્પો સલામ સરખું ખરી પડ્યાં છે
| |
| થોડીક કીડીઓ તડકાના શબને દરમાં લઈ જવા મથે.
| |
| | |
| વાદ્ય જેવું જંગલ
| |
| રસ્તા વચ્ચે આંધળી ચાકણ થૈને સૂતું છે
| |
| લક્કડખોદ મને ખોદ્યા કરે
| |
| ક્યાંક કૂંપળમાં કષ્ટાતી હશે મારી કવિતા?
| |
| કાલે કદાચ
| |
| પુષ્પોને લઈને પતંગિયાં
| |
| છવાઈ જશે જંગલ ઉપર...
| |
| ...!
| |
| </poem>
| |
| | |
| == પોળોના પ્હાડોમાં (૩) ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| મને આપો મારો તરુપ્રણય પાછો પ્રથમનો
| |
| મને આપો પાછાં રુધિર રમતાં આદિમ વનો.
| |
| મને ઘેરી લે છે સરિત, તરુ, પ્હાડો, ગીચ વનો
| |
| મને શોધે મારાં હરિતવરણાં ગ્રામીણ જનો.
| |
| સંબંધો સન્દર્ભો ઉતરડી અને નાગરજનો
| |
| નર્યા સ્વાર્થે શોષે, નગર-રણની સંસ્કૃતિ જુઓ!
| |
| મને સ્થાપો મારા અસલ ઘરમાં, આદિમ જન
| |
| વહી આવું પાછો ત્યજી દઈ બધાં બંધન ઘન!
| |
| સ્તનો શાં શૃંગોમાં તરુવરતટે કે જળતટે
| |
| પુરાણી માટીમાં મુજ ઘર ભીનું હોવું જ ઘટે,
| |
| બધું ભૂલી જૈને કુસુમવત્ શા વાય પવનો
| |
| બધું ભૂલી જૈને તૃણવત્ ભમે આદિમ જનો.
| |
| મને આપો મારો તરુસમય પાછો પ્રથમનો
| |
| હું આદિવાસી છું અયુત શતકો તે જનમનો.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == કાળ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| (ખંડકાવ્ય)
| |
| હણહણતું જંગલ મ્હેકાય
| |
| આભ ઉપર ઢોળાતું જાય
| |
| પર્વત ટોચે પહોંચી જોતાં સોળે દિશા ખૂલે
| |
| મનમાં મારા, જંગલ જોતાં
| |
| જનમ જનમનાં અજવાળાંએ ઝૂલે...
| |
| {{Space}} સાગ સીસમ ને સરગવા સાદડ શીમળા શાલ
| |
| {{Space}} મહુડા બહેડા બોેરડી ઉમરા જાંબુ તાલ
| |
| {{Space}} આંકલવા ઊંચા ઘણા ટીમરું કાળાં ધાડ
| |
| {{Space}} નામ વગરનાં ઉગીયાં અડોઅડ કૈં ઝાડ
| |
| {{Space}}{{Space}} ઝાડે ઝાડે દીવા બળે
| |
| {{Space}}{{Space}} અંધારાં ઝળહળે
| |
| {{Space}}{{Space}} એવા સમયની તળે
| |
| {{Space}}{{Space}} જંતુ જેવું મન મારું પાછું વળે
| |
| {{Space}} જંગલ જાતે રચ્યા કરે પડછાયાની ભાત
| |
| {{Space}} વચ્ચે એને સાંભરે માણસ ને મ્હોલાત
| |
| {{Space}} પણ જંગલ રમતું રહે : દિવસ પાછળ રાત
| |
| {{Space}} ફાનસ લઈ ફરતી રહે સમય નામની ઘાત
| |
| {{Space}}{{Space}} લીલી લીલી કણજીએ કૈં કેવડિયાના છોડ
| |
| {{Space}}{{Space}} ક્યાંક ફૂટ્યા છે ડાળીએ રાતા રાતા કોડ
| |
| {{Space}}{{Space}} ચઈતર ચંપો ખીલતો કેસૂડો બેજોડ
| |
| {{Space}}{{Space}} ઋતુ ઋતુના વાયરા લેતા કેવો મોડ!
| |
| | |
| વૃક્ષોનાં તો ગામ વસ્યાં છે ટેકરીઓનાં ફળિયાં
| |
| આ પાન ફરકતાં દેખું એ તો આવાસોનાં નળિયાં
| |
| આ ઝાકળ બિન્દુ લાગે છે ઝળઝળિયાં
| |
| ક્યાંક અયોધ્યા હસ્તિનાપુર
| |
| કો’ક દટાયાં નેપૂર ઉપર વેલ ઊગી છે
| |
| ફૂલો એનાં સુગંધની ઘૂઘરીઓ
| |
| રાત પડે તે રણકી ઊઠે
| |
| કોની પૂંઠે?
| |
| {{Space}} જંગલની તો નોખી ને નખરાળી ગંધ
| |
| {{Space}} જંગલમાં અજવાળાં અંધ
| |
| {{Space}} બંધ પડ્યા છે દરવાજા પણ ખુલ્લા છે સંબંધ
| |
| *
| |
| માણસ નહીં હું મુલ્ક છું થાય અનુભવ એવો
| |
| ભીતરથી ખોદો મને મોહન-જો-દડો જેવો
| |
| {{Space}} ખંડેરો પર ઝાડ
| |
| {{Space}} પાંડવ જેવા પ્હાડ
| |
| {{Space}} ટેકરીઓ જે થોડી થોડી
| |
| {{Space}} લાગે સહોદરોની જોડી
| |
| {{Space}} વ્હેતા વાયુ થંભે છે ત્યાં દોડી
| |
| {{Space}} ઘાસ ચરે છે કુરુક્ષેત્રમાં ઘોડી
| |
| વિરહવિહ્વળા નારીનો અવતાર હશે આ નદી?
| |
| જળપરીની છાયાઓને રમતી દેખું
| |
| ઝળહળતી એક નગરી પેખું
| |
| જંગલ સાખે વહી ગઈ છે કેટકેટલી સદી
| |
| જે ગત જનમોમાં ચાખી’તી મેં કદીક કદી!
| |
| વહી ગયેલી નદીઓ સદીઓ દટ્ટણપટ્ટણ નગરનિવાસો
| |
| મારી ભીતર જાગે
| |
| મરી ગયેલા રાજાઓ સત્તાઓ પાછી માગે
| |
| તે હું આપું ક્યાંથી?
| |
| {{Space}} પ્રાગૈતિહાસિક કાળનીય પેલે પારથી
| |
| {{Space}} વર્તમાનની ધાર સુધી
| |
| {{Space}} ફેલાયેલો હું આ ક્ષણે
| |
| {{Space}} અરણ્યાવતાર પામું છું
| |
| {{Space}} રાતી કીડી રૂપે મારું હોવુ માત્ર
| |
| {{Space}} સમગ્ર જંગલને ભયભીત કરી મૂકે છે!
| |
| હું માટીનો જાયો
| |
| મ્હેંકાતી માટી શ્વસનારો
| |
| માટીના ખોળે વસનારો
| |
| માટી ચાખું, માટી પીઉં
| |
| માટી પ્હેરું ઓઢું
| |
| સાવ અચાનક સીમને મારી
| |
| એરુ જેવી સડક આભડી
| |
| લોક આભડ્યાં
| |
| યંત્ર આભડ્યાં
| |
| શ્હેર આભડ્યાં સૌને!
| |
| {{Space}} ગામ નગરનો નિર્વાસિત હું
| |
| {{Space}} આજે પાછો અરણ્યવાસી
| |
| {{Space}} જંગલ મારી માતા જંગલ મારો શ્વાસ
| |
| {{Space}} હું ઓગળતો વૃક્ષો ને વેલીમાં—
| |
| {{Space}} વૃક્ષોની ડેલીમાં.
| |
| {{Space}} હું ગટગટ પીઉં ઝરણાં નદીઓ
| |
| {{Space}} ખાઈ જાઉં છુ સદીઓ.
| |
| {{Space}} હું પથ્થરયુગનું પીળું પીળું ઘાસ
| |
| {{Space}} અણુયુગનો ફળફળતો નિશ્વાસ
| |
| {{Space}} હું પંખીનો માળો બનવા વનમાં આવ્યો,
| |
| {{Space}} જંગલ ઉડતાં આવી મુજને ચાખે
| |
| {{Space}} પડાવ નાખે
| |
| કોયલ કાબર લેલાં દૈયડ કપોત-કબૂતર કાગ
| |
| અહીં તો એના રડ્યાખડ્યા છે રાગ
| |
| દેવચકલીઓ લક્કડખોદો સમડી ગીધ ને શકરો બાજ
| |
| તેતર બગલાં ઘૂવડ ચીબરી ખરગોશોનું રાજ
| |
| {{Space}} જનમ જનમથી જંગલ વચ્ચે
| |
| {{Space}} સમય વૃક્ષની નીચે
| |
| {{Space}} ઊભો ઊભો હું પલળું છું
| |
| {{Space}} અજવાળાનાં પગલાં સૂંઘે અંધકારનો વાઘ
| |
| {{Space}} છૂપાવી ઊભાં છે વૃક્ષા જનમજનમની આગ
| |
| વર્તમાનની ધ્વજાપતાકા લહેરાતી પર્ણોમાં
| |
| સદીઓના સરવાળા મળતા નદીઓના ચરણોમાં
| |
| કણ્વાશ્રમની દંતકથાઓ મળતી રહે હરણોમાં
| |
| જંગલ જોવા મળતું મુજને હજ્જારો વર્ણોમાં!
| |
| {{Space}} પંખી થઈને વૃક્ષે વૃક્ષે ઊડે છે એ કોણ!
| |
| {{Space}} છાયાનો આભાસ બનીને
| |
| {{Space}} જળને તળિયે બૂડે છે એ કોણ?
| |
| ઉનાળામાં આગ વરસતી વર્ષાકાળે મેઘ
| |
| ખંડેરોમાં હજી ચળકતી દેખું તાતી તેગ
| |
| રાત પડે સંભળાતા પાછા અસવારોના વેગ!
| |
| ઓ જંગલદેવ!
| |
| દેવને દવની ઇચ્છા
| |
| ભડભડ લાગે આગ, આગમાં બળતી કોની જાત?
| |
| પહાડો ઉપર જૌહર કરતી રાત!
| |
| મારી ભીતર બળી રહી છે રાતી ચટ્ટક વાત
| |
| બળી રહ્યાં પાતાળો સાત!
| |
| {{Space}} આ ઉમરા ઊંચા રાજમહેલ છે
| |
| {{Space}} વૃક્ષો છે પ્રાસાદો
| |
| {{Space}} ફૂલ ભરેલી વલ્લરીઓ સુન્દરીઓ
| |
| {{Space}} પ્હાડે પ્હાડે મેદાનોમાં
| |
| {{Space}} જંગલ નામે શહેર વસ્યું છે સૈકાં જૂનું
| |
| {{Space}} સૂનું સૂનું!
| |
| વનકન્યાઓ ફરવા નીકળે ફૂલો પહેરી
| |
| શ્વાસોથી ભીંજેલા વનમાં
| |
| ચાંદરણાંએ લીધી ઘેરી
| |
| દેવોએ પણ ઊંચા થઈને દેખી –
| |
| {{Space}} કોક દીસે દમયંતી જેવી
| |
| {{Space}} કોક વળી પાંચાલી
| |
| {{Space}} કોક શ્યામળી કોક વીજળી
| |
| {{Space}} ક્યાંક ઉર્વશી શકુન્તલાઓ મળશે
| |
| {{Space}} જંગલને બેહોશ કરી કન્યાઓ પાછી વળશે
| |
| {{Space}} અજવાળાના કાંઠે ઊભી અંધકારને મળશે
| |
| {{Space}} સવાર થશે તે ઊંડાણોમાં
| |
| {{Space}} સમય સાથરે ઢળશે
| |
| {{Space}} સૂનકારનો સાપ બધાંનો ચોકી પહેરો ભરશે.
| |
| આ રાતી રાતી ભોંય
| |
| તે પર પડતી કાળી ભૂરી છાંય
| |
| શૃંગો ઉપર શ્યામવાદળી ઢોળાવો પર રાતું
| |
| જંગલ સાંજે ફરફરતા કોઈ રુમાલ જેવું વાતું
| |
| ચાંદનીએ ભીંજાતું...
| |
| કેસૂડાં થકી કેસરી વળી શીમળાથી કૈં લાલ
| |
| ફૂલો ફળતાં ફરી વળે જંગલ ઉપર વ્હાલ
| |
| {{Space}} સૂનકાર લાગવા છતાં
| |
| {{Space}} અશાન્ત છે આ અરણ્ય આમ તો
| |
| {{Space}} એની ભીતરમાં તો
| |
| {{Space}}{{Space}} માણસ ડૂબ્યાં
| |
| {{Space}}{{Space}} યુદ્ધો ડૂબ્યાં
| |
| {{Space}}{{Space}} દરિયા ડૂબ્યા!
| |
| {{Space}} એક માણસથી વિશેષ કશું જ નથી આ રાન
| |
| {{Space}} લાગે તદ્દન અભાન
| |
| {{Space}} પણ
| |
| {{Space}} હજારો ક્ષણો ગર્ભાધાનની સંગ્રહી બેઠું છે.
| |
| {{Space}} ગર્ભવતી હવાઓ વાય
| |
| {{Space}} છાયાઓ જાંબુડી થાય
| |
| {{Space}} અરણ્ય એટલે નિકટતા
| |
| {{Space}} નરી ખચિતતા!
| |
| આદિમ જળની ફેલાયેલી જાળ
| |
| જળને જીવતું રાખી રહી શેવાળ
| |
| છદ્મવેશમાં ફરતો પ્રાગૈતિહાસિક કાળ!
| |
| વૈદર્ભીનેે છોડી અહીંથી નળ ગયો છે
| |
| ટળવળતી એ પળ તો જુઓ
| |
| સ્વર્ણમૃગના છળથી બીને
| |
| તીવ્રગતિએ વહી રહેલું જળ તો જુઓ!
| |
| લાક્ષાગૃહનું કાળું કાળું સ્થળ તો જુઓ
| |
| જંગલ વચ્ચે સમય રચેલાં છળ તો જુઓ!
| |
| {{Space}} જળને વેશે મૂળને જઈને મળતું કોણ?
| |
| {{Space}} ફૂલો રૂપે ડાળે ડાળે ફળતું કોણ?
| |
| {{Space}} રંગો થઈને દિવસ રાતમાં ભળતું કોણ?
| |
| લીલાપીળા દિવસો ને કાળી ધોળી રાત
| |
| માંડી બેઠો માનવી અનંતકાળની વાત
| |
| ચરણો તો ચાલી જતાં પડી રહે છે ભાત
| |
| </poem>
| |
| | |
| == બારમાસા ==
| |
| | |
| === | કારતક | ===
| |
| | |
| <poem>
| |
| બાંકી બીજના ચન્દ્ર શી નાકે પહેરી નથ
| |
| રાતા મીણની પૂતળી નીરખી રહી છે રથ
| |
| | |
| ઝાકળવંતી રાતમાં જોબનવંતી નાર
| |
| ક્રૌંચ યુગલ બોલે બહુ નિર્દય ચાંદાધાર
| |
| | |
| કુમકુમ પગલાં પાડતા નવજુ નમણા દિન
| |
| જળમાં તરસ્યું વેઠતું મનડું જાણે મીન
| |
| | |
| નવી નવેલી નાયિકા છે પ્હેલી આણાત
| |
| ફોરમ ફૂટે દેહથી મ્હેકે પારિજાત
| |
| | |
| કોડ ભરેલી રાતડી કોડીલો ભરથાર
| |
| કોક કામરુદેશની કામણગારી નાર
| |
| | |
| સોના સરખા દિવસો રૂપા સરખી રાત
| |
| દીવા બળતા દેહમાં ઢાંકી ના રે’ વાત
| |
| | |
| નદીઓ સાથે નીતર્યા કુંવારકાના કોડ
| |
| આભે અડવા નીકળે કુંજડીઓની જોડ
| |
| | |
| જળથી જુદું મન પડી ઝંખે કૂંણો સંગ
| |
| આંખો ચાખે આભલું ચાખે સાંજ અનંગ
| |
| | |
| કન્યા ખીલતી પોયણી પરણ્યો ઘેઘૂર જળ
| |
| ચાંદો સૂરજ ચાખવા ‘આ જ ઋતુમાં મળ’
| |
| </poem>
| |
| | |
| === | માગસર | ===
| |
| | |
| <poem>
| |
| શમણે ભીની આંખડી ઝાકળ ભીનું ઘાસ
| |
| નેહે ભીનાં નેવલાં સુગંધ ભીના શ્વાસ.
| |
| | |
| મેના મીઠું બોલતી મેડી પ્હેરે રૂપ
| |
| પડસાળે પગલાં પડે ચંપા ખીલ્યા ચૂપ
| |
| | |
| નખમાં નદીઓ નીતરી, તડકો પૂછે ક્ષેમ
| |
| ચૂંટી ખણતી સૈયરો - ‘દીવડો બળતો કેમ?’
| |
| | |
| તાંદુલવરણી રાતડી જાસૂદવરણી જાત
| |
| પ્રીતમવરણી આંખડી તાંબુલવરણી વાત
| |
| | |
| નદીએ સારસ બોલતાં તળમાં દીવા થાય
| |
| અડધી ખીલી પોયણી સૂરજથી શરમાય
| |
| | |
| ઝબૂકે તરુવર આગિયા ચાંદો જળમાં ન્હાય
| |
| આઘાં ખેતર ખોરડે નભગંગા ઠલવાય
| |
| | |
| જોબનચડતી રાતમાં પંખી બોલે ક્યાંક
| |
| અનંગ જાગ્યો આપમાં ફફડાવે છે પાંખ
| |
| | |
| સૂના મ્હોલો સોગઠાં સૂનું મન ચોગમ
| |
| દૂર સિતારી વાગતી અંગાંગે સરગમ
| |
| </poem>
| |
| | |
| === | પોષ | ===
| |
| | |
| <poem>
| |
| ઉત્તર કેરા વાયરા હેમાળો લૈ વાય
| |
| ખરખર વૃક્ષો ખરી પડે થરથર કાંપે કાય
| |
| | |
| પોષ માસનો પોપટો પીળા વનમાં જાય
| |
| વસ્ત્ર વગરની વેદના છાનો છૂપો ગાય
| |
| | |
| બગલા જેવી ચાંદની વરસે વન મોજાર
| |
| તો પણ સુક્કા હોઠ છે કોરી મોરી નાર
| |
| | |
| નીડથી ચકલી નીકળે દરમાં છૂપે સાપ
| |
| કાચાં કૂણાં પોયણાં ઝંખે ઝીણો તાપ
| |
| | |
| ધુમ્મસ ખેતર ખોરડાં ધુમ્મસ ઊભાં ઝાડ
| |
| ધુમ્મસ ટહુકે મોરલા તરતા ધુમ્મસ પ્હાડ
| |
| | |
| બર્ફે થીજી રાતમાં ઘરના એકલવાસ
| |
| રજાઈ ઓઢી પોષની કરવટ બદલે શ્વાસ
| |
| | |
| નીલુ વરસે આભલું પલળે ઊભા પ્હાડ
| |
| પલળે કન્યા પાતળી તડકો પીતાં ઝાડ
| |
| | |
| આંસુ ખરતાં ઓરડે વગડે ખરતાં પાંદ
| |
| કોણ નિસાસા નાખતું ક્ષય પામે છે ચાંદ
| |
| | |
| પાદર ઊભા પાળિયે દીવે બળતી રાત
| |
| આદમ વિણ જાગ્યા કરે ઈવની એકલ જાત
| |
| </poem>
| |
| | |
| === | મહા | ===
| |
| | |
| <poem>
| |
| વનમાં ફૂટી કૂંપળો જોવા જૈએ ચાલ
| |
| ફૂટ્યાં ફૂલ પલાશને હમણાં અબ્બીહાલ
| |
| | |
| એક નજર નીરખ્યું તરત પામ્યાં ફૂલો આગ
| |
| તરુવર ઊઘડ્યાં આભલે રાતા પ્રગટ્યા રાગ
| |
| | |
| પંચમ સ્વરમાં ગાય છે કોયલ થૈ કિરતાર
| |
| રાતે સૂતાં સેજમાં શમણાં આવ્યાં બાર
| |
| | |
| હિમસરોવર આંખડી બાણ ચઢાવે કામ
| |
| ઘર બધાં ગોકુળ થયાં છલક્યાં ખાલી ઠામ
| |
| | |
| આંબા મ્હોર્યાં સીમમાં વાટે વગડે ગંધ
| |
| મન મ્હોર્યાં નરનારનાં ખૂલ્યાં બારણાં બંધ
| |
| | |
| મ્હેકી ઊઠ્યા દિવસો ગ્હેકી ઊઠી રાત
| |
| મેળો મેળામાં મળ્યો પ્રીત ન પૂછે જાત
| |
| | |
| સાંજ પડે પાછાં વળે પંખી બીડે પાંખ
| |
| ઘરે ગુલાબી આવિયા હવે લૂછશે આંખ
| |
| | |
| અનંગનો અવતાર છે રાતા પીળા રંગ
| |
| તનમનવનમાં જાગતી આગ મરોડે અંગ
| |
| | |
| જળની સોબત ઝંખતું મનમાં જાગ્યું કોક
| |
| દક્ષિણવાયુ નીકળ્યા સંયમ સઘળા ફોક
| |
| </poem>
| |
| | |
| === | ફાગણ | ===
| |
| | |
| <poem>
| |
| ફાગણ આવ્યો ને સખી કરે કાનમાં વાત
| |
| ‘પરણ્યાં આપણ હોત તો સાસરવાસે જાત’
| |
| | |
| ચૂંટી ખણતી સૈયરો ચૂમી લે ભરથાર
| |
| પ્હેલ્લે આણે આવતી નસીબવંતી નાર
| |
| | |
| અમથી અમથું નીકળે કરતી નેત્રકટાક્ષ
| |
| વયમાં આવી ષોડષી ના રહે ઘરે-ગવાક્ષ
| |
| | |
| ઝીણું ઓઢી ઓઢણું ભાભી ખેલે ફાગ
| |
| અંગે ખીલ્યા ખાખરા નસનસ એની આગ
| |
| | |
| ‘કટિ છિન કુચ કઠણ હો’ મદભર જિસ કી બાત
| |
| નિર્દે જેનો નર થયો કઠ્ઠણ એની રાત
| |
| | |
| વનમાં વાંકાં કેસૂડાં ઘરમાં વાંકી નાર
| |
| વાંકા શીમૂળ કંટકો પણ બાંકો ભરથાર
| |
| | |
| આંબે આવી કેરીઓ મેડીએ આણાત
| |
| ચાખ્યા જેવા દિવસો સૂંઘ્યા સરખી રાત
| |
| | |
| રાગે રાતી કૂંપળો આગે રાતે કોડ
| |
| જાગ્યે રાતી આંખડી તાંબુલ રાતા હોઠ
| |
| | |
| કોક વિજોગણ પાળતી પારેવાંની જોડ
| |
| છાતીમાં ડુંગર-ડૂમો સામે સૂના મોડ...
| |
| </poem>
| |