ધરતીનું ધાવણ/2.લોક-સૃષ્ટિ: Difference between revisions

Jump to navigation Jump to search
no edit summary
(Created page with "{{SetTitle}} {{Heading|2.લોક-સૃષ્ટિ|}} {{Poem2Open}} કુદરત અંદર પ્રવેશ કરીએ ત્યાં જ જો સુગં...")
 
No edit summary
Line 25: Line 25:
ઝલકાતું આવે બેડલું, મલકાતી આવે નાર રે  
ઝલકાતું આવે બેડલું, મલકાતી આવે નાર રે  
::: મારી સાહેલીનું બેડલું
::: મારી સાહેલીનું બેડલું
— એવું પનિહારી-દૃશ્ય શ્રમજીવનની સાથે ઓતપ્રોત રહેલી સૌંદર્યદૃષ્ટિ સૂચવી આપે છે.
— એવું પનિહારી-દૃશ્ય શ્રમજીવનની સાથે ઓતપ્રોત રહેલી સૌંદર્યદૃષ્ટિ સૂચવી આપે છે.
રાણકદેવડી રે કાંઈ વધે દી ને રાત રે  
રાણકદેવડી રે કાંઈ વધે દી ને રાત રે  
::: પાંચ વરસની પાણી ભરે.
::: પાંચ વરસની પાણી ભરે.
Line 51: Line 51:
કાન, તારે તળાવ  
કાન, તારે તળાવ  
::: રૂમઝૂમતી રમવા નીસરી.
::: રૂમઝૂમતી રમવા નીસરી.
— એવી રૂમઝૂમ કરતી ગ્રામ્ય રાધિકાઓએ જળાશયોની પાળ પર ઊભીને જ કાંઠે ઘોડા ખેલવતા પોતાના પ્રિયતમોને
— એવી રૂમઝૂમ કરતી ગ્રામ્ય રાધિકાઓએ જળાશયોની પાળ પર ઊભીને જ કાંઠે ઘોડા ખેલવતા પોતાના પ્રિયતમોને
નાગર ઊભા રો’ રંગરસિયા
નાગર ઊભા રો’ રંગરસિયા
— એવા લાંબા મીઠા સ્વરે પોકારો પાડ્યા છે. કંઈક રસિકાઓએ
— એવા લાંબા મીઠા સ્વરે પોકારો પાડ્યા છે. કંઈક રસિકાઓએ
હું તો દાતણિયા લઈને ઊભી રહી રે,  
હું તો દાતણિયા લઈને ઊભી રહી રે,  
દાતણ ન્યાં કરજો, મારી સગી નણંદના વીર જો  
દાતણ ન્યાં કરજો, મારી સગી નણંદના વીર જો  
Line 63: Line 63:
અને પહેલા ખોળાનો ‘બાવલ બેટડો’ ધવરાવતી પોતાને મહિયરેથી વેલ્યમાં બેસી સાસરે જતી કંઈક તરુણ જનેતાઓએ રસ્તામાં પોતાના એ બેટડાને ક્ષીર સરખાં મીઠાં નીરમાં સ્નાન કરાવ્યાં હશે તેનું
અને પહેલા ખોળાનો ‘બાવલ બેટડો’ ધવરાવતી પોતાને મહિયરેથી વેલ્યમાં બેસી સાસરે જતી કંઈક તરુણ જનેતાઓએ રસ્તામાં પોતાના એ બેટડાને ક્ષીર સરખાં મીઠાં નીરમાં સ્નાન કરાવ્યાં હશે તેનું
દૂધે ભરી તળાવડી... નવરાવતી આવે
દૂધે ભરી તળાવડી... નવરાવતી આવે
— એવું મધુર મિત્ર આલેખાયું છે. ઘૂમતી ગાગર માથે લઈને પાણી ભરતી કંઈક નવ-વધૂઓએ ‘માથડાં દુખે’, ‘પગમાં કાંકરી વાગે’ એવી વિનોદભરી ફરિયાદો નોંધાવીને પતિની પાસે લાડ કર્યાં હશે.
— એવું મધુર મિત્ર આલેખાયું છે. ઘૂમતી ગાગર માથે લઈને પાણી ભરતી કંઈક નવ-વધૂઓએ ‘માથડાં દુખે’, ‘પગમાં કાંકરી વાગે’ એવી વિનોદભરી ફરિયાદો નોંધાવીને પતિની પાસે લાડ કર્યાં હશે.
જળાશયની આવી રસમસ્ત તસવીરની બીજી કરુણ બાજુ પણ લોકગીતોમાં બતાવેલી છે. વઢિયારની સાસુના સિતમો સહેનારી દુખિયારી વહુ કૂવાને કાંઠે ઊભીને પોતાના દાદાને ઊડતા પંખીની સાથે સંદેશો કહાવે છે —  
જળાશયની આવી રસમસ્ત તસવીરની બીજી કરુણ બાજુ પણ લોકગીતોમાં બતાવેલી છે. વઢિયારની સાસુના સિતમો સહેનારી દુખિયારી વહુ કૂવાને કાંઠે ઊભીને પોતાના દાદાને ઊડતા પંખીની સાથે સંદેશો કહાવે છે —  
દાદા તે દીકરી વઢિયારે નો દેજો જો,  
દાદા તે દીકરી વઢિયારે નો દેજો જો,  
Line 75: Line 75:
ઊડતા પંખીડા મારો સંદેશો લઈ જાજે જો,  
ઊડતા પંખીડા મારો સંદેશો લઈ જાજે જો,  
::: દાદાને કે’જે કે દીકરી કૂવે પડે.
::: દાદાને કે’જે કે દીકરી કૂવે પડે.
— એવી કંઈક ગરીબડી દીકરીઓએ પોતાનો છેલ્લો વિસામો કૂવાનાં કાળાં નીરમાં શોધ્યો હશે. તેમ જ કોઈ કોઈ રણચંડી બનેલી સ્ત્રીઓએ
— એવી કંઈક ગરીબડી દીકરીઓએ પોતાનો છેલ્લો વિસામો કૂવાનાં કાળાં નીરમાં શોધ્યો હશે. તેમ જ કોઈ કોઈ રણચંડી બનેલી સ્ત્રીઓએ
આઘેરાં રહી વહુએ ધક્કો રે દીધો,  
આઘેરાં રહી વહુએ ધક્કો રે દીધો,  
::: બાઈજી કૂવામાં બૂડ્યાં રે... મારી સૈયર સમાણી.  
::: બાઈજી કૂવામાં બૂડ્યાં રે... મારી સૈયર સમાણી.  
બાઈજી બૂડ્યાં ને સાડલો તરે,  
બાઈજી બૂડ્યાં ને સાડલો તરે,  
::: રખે તે પાછાં વળે રે મારી સૈયર સમાણી.
::: રખે તે પાછાં વળે રે મારી સૈયર સમાણી.
— એવી વિધિ કરીને સાસુઓને જળસમાધિ લેવરાવી હશે. ગામડાનું જળાશય, એટલે આવી કાળી અને ઊજળી સ્મૃતિઓનું કેન્દ્ર : સ્નેહ, મસ્તી અને શોકની કંઈક ઘટનાઓનું ધામ. એની ઉપર તો કોઈ જીવંત દૈવી શક્તિની આણ વર્તતી હોવાનું મનાય છે. કોઈ કોઈ વાર એ જળદેવતા ગામલોકો પાસે ભોગ માગે. બાર-બાર વર્ષો સુધી ગાળેલું નવાણ છાંટોયે નીર નથી આપતું. ગામના ઠાકોરે જોશીડાને જોશ જોવા માટે બોલાવ્યા. જોશીડાએ ભાખ્યું કે જળદેવ જીવતાં માનવીનો ભોગ માગે છે. માટે —  
— એવી વિધિ કરીને સાસુઓને જળસમાધિ લેવરાવી હશે. ગામડાનું જળાશય, એટલે આવી કાળી અને ઊજળી સ્મૃતિઓનું કેન્દ્ર : સ્નેહ, મસ્તી અને શોકની કંઈક ઘટનાઓનું ધામ. એની ઉપર તો કોઈ જીવંત દૈવી શક્તિની આણ વર્તતી હોવાનું મનાય છે. કોઈ કોઈ વાર એ જળદેવતા ગામલોકો પાસે ભોગ માગે. બાર-બાર વર્ષો સુધી ગાળેલું નવાણ છાંટોયે નીર નથી આપતું. ગામના ઠાકોરે જોશીડાને જોશ જોવા માટે બોલાવ્યા. જોશીડાએ ભાખ્યું કે જળદેવ જીવતાં માનવીનો ભોગ માગે છે. માટે —  
દીકરો ને વહુ પધરાવો જી રે.
દીકરો ને વહુ પધરાવો જી રે.
ઘોડી ખેલવતો કનૈયો કુંવર અને બેટડો ધવરાવતી ભરજોબનવંતી વહુ ગામના સુખ સારુ બલિ બનવાની તત્કાળ હા પાડે છે. છેલ્લી વાર માવતરને મળી લેવા વહુ મહિયર ચાલે છે. લોકો સામા મળે છે. તેમણે મેણાં દીધાં છે કે —  
ઘોડી ખેલવતો કનૈયો કુંવર અને બેટડો ધવરાવતી ભરજોબનવંતી વહુ ગામના સુખ સારુ બલિ બનવાની તત્કાળ હા પાડે છે. છેલ્લી વાર માવતરને મળી લેવા વહુ મહિયર ચાલે છે. લોકો સામા મળે છે. તેમણે મેણાં દીધાં છે કે —  
Line 264: Line 264:
દાતણ ન્યાં કરજો, મારી સગી નણંદના વીર જો,  
દાતણ ન્યાં કરજો, મારી સગી નણંદના વીર જો,  
આછુડામાં જાશું જીવણ ઝીલવા રે.
આછુડામાં જાશું જીવણ ઝીલવા રે.
— એ ગીતોમાં છલોછલ આજીજી અને શરણાગતી ભરી દીધી છે. એ નાનકડાં ગીતોને હવે વિશેષ કેટલાંક ટૂંકાવી શકાશે? અથવા તો
— એ ગીતોમાં છલોછલ આજીજી અને શરણાગતી ભરી દીધી છે. એ નાનકડાં ગીતોને હવે વિશેષ કેટલાંક ટૂંકાવી શકાશે? અથવા તો
ઓલ્યા પાંદડાને ઉડાડી મેલો હો  
ઓલ્યા પાંદડાને ઉડાડી મેલો હો  
::: પાંદડું પરદેશી.
::: પાંદડું પરદેશી.
— એમાં પિયરરૂપી તરુવરની ડાળે મહાલતું દીકરીરૂપી પાંદડું : પવનના સુસવાટાની માફક એને ઉપાડી જવા આવતાં સાસરિયાં : અને પરણ્યા પછી તો પરદેશણ જ બની ગયેલ કન્યાને ઝટપટ વિદાય કરી દેવા માટે, જુદાઈની કરુણતાને વિનોદના રૂપમાં પલટી નાખવા મથી રહેલાં પિયરિયાં : એ બધાં ચિત્રો આપણી આંખો સામે તરવરી રહે છે. અથવા તો —  
— એમાં પિયરરૂપી તરુવરની ડાળે મહાલતું દીકરીરૂપી પાંદડું : પવનના સુસવાટાની માફક એને ઉપાડી જવા આવતાં સાસરિયાં : અને પરણ્યા પછી તો પરદેશણ જ બની ગયેલ કન્યાને ઝટપટ વિદાય કરી દેવા માટે, જુદાઈની કરુણતાને વિનોદના રૂપમાં પલટી નાખવા મથી રહેલાં પિયરિયાં : એ બધાં ચિત્રો આપણી આંખો સામે તરવરી રહે છે. અથવા તો —  
સામે કાંઠે વેલડી આવે રે  
સામે કાંઠે વેલડી આવે રે  
::: આવતાં દીઠી, વાલમિયા!  
::: આવતાં દીઠી, વાલમિયા!  
ઘડીક ઊભલાં રો’ તો રે  
ઘડીક ઊભલાં રો’ તો રે  
::: ચૂંદડી લાવું વાલમિયા!
::: ચૂંદડી લાવું વાલમિયા!
— એમાં આઘેથી આવતા રથના વેગીલા ઘરઘરાટ ઝિલાયા છે. અને —  
— એમાં આઘેથી આવતા રથના વેગીલા ઘરઘરાટ ઝિલાયા છે. અને —  
કાળી કાળી વાદળીમાં વીજળી ઝબૂકે  
કાળી કાળી વાદળીમાં વીજળી ઝબૂકે  
કાનુડો ઘનઘોર  
કાનુડો ઘનઘોર  
18,450

edits

Navigation menu