ગુજરાતી ટૂંકીવાર્તાસંપદા/માવજી મહેશ્વરી/મિલકત: Difference between revisions

નટુભાએ ખભેથી ત્રિકમ-પાવડો હેઠે મૂક્યા અને ખિસ્સામાંથી તમાકુની ડબ્બી અને પ્લાસ્ટિકની થેલીમાં વીંટાળેલાં પાનાં કાઢ્યાં. પગ પર પગ ચઢાવી વીરાસનમાં બેસી એક પાનને સાથળ પર વજન દઈને ઘસ્યું અને બીડી બનાવવા પ્રવૃત્ત થયો. ખાણેત્રા પર હજી મોટેભાગે પુરુષો જ આવ્યા હતા, સ્ત્રીઓ ઓછી દેખાતી હતી. તેણે આસપાસ જોતાં પૂરી પોણીં વેંતની હૃષ્ટપુષ્ટ બીડી બનાવી મોઢામાં મૂકી અને દીવાસળી પેટાવી.

આમાં દયાને કઈ રીતે નોખી પાડવી? આવી રહેલી સ્ત્રીઓ તો બધી એખ સરખી જ લાગે છે. બધાને માથે એક જ સરખાં ઘમેલાં અને ઘમેલાંમાં વાસણો અને ભાથું. કોઈ કોઈથી અલગ પડતી જ નથી.

રાહતકામ પર શોરબકોર વધતો જતો હતો. રોજિંદું વાતાવરણ જામતું હતું. ઘમેલાં, પાવડા અને ત્રિકમના લોખંડી રણકાર, માટીના પડમાં ઘૂસી જતા ત્રિકમનો બોદો અવાજ, ખોદવામાં આડાં આવતાં મૂળિયાંને કાપચી કુહાડીને હુકાર, સ્ત્રીઓના તીણા સ્વરો, પુરુષોના હાકોટા જેવા વિવિધ અવાજોથી સાવ શુષ્ક એવું સ્થળ જીવંત થવા લાગ્યું હતું. સૂરજ રાશવા ચડી આવ્યો. મિસ્ત્રી હજી આવ્યો ન હતો. ‘જે માતાજી’ કહી નટુભાએ દોઢેક ફૂટ ઊંડા ખાડામાં પગ મૂક્યો. તેણે ઝટપટ ગઈકાલની ખોદાયેલી માટી પાવડાથી ભેગી કરી દીધી ત્યાં દયાબા આવ્યાં.

નટુભાએ કપાળનો પરસેવો લૂછી નીચે મોઢે ‘હાજર સાએબ’ કહ્યું તો ખરું પણ ‘સાએબ’ બોલતાં જીભ જરા હલબલી ગઈ. એને થયુંઃ ન જામે કયા વરણનો પાંચ ફૂટિયો આ મિસ્ત્રી અન હું આ ગામના ટિલાતનો દીકરો, મારે એને ‘સાએબ’ કે’વું પડે. ત્યાં જ બીજું નામ બોલાયું.

નટુભાએ અર્ધા ખોદાયેલા ખાડામાં બેઠેલાં દયાબા સામું જોયું. દયાબા ચણિયો સંકોરી જાણે નિરાંતે ખાડામાં બેઠાં હતાં. કપાળ અને ગાલ પરથી રેલાતો પરસેવો ગરદન આસપાસ ફેલાઈ જતો હતો. બે અઠવાડિયામાં તડકાએ ગોરી ચામડીને સહેજ ઝાંખી પાડી હતી. છતાં ઘાટીલું શરીર ત્રીસ વરસેય મોહક લાગતું હતું. નટુભાને દયાબાની હાલત જોઈ એકદમ લાગી આવતું હતું પણ લાચારીથી મન મારી બેસી રહેતો. પણ અચાનક એકદમ સાવ જુદી જ વિચાર નટુબાના મનમાં આવી ચડ્યો. એને થયું એવું જો બને કે માટી ખોદતાં ખોદતાં ત્રિકમ કોઈ નક્કર રણકાર સાથે અથડાઈને ઊભો રહી જાય. બસ, તો તો જોઈએ પણ શું? નટુભાને આવી જાતની કેટલીક સાંભળેલી વાતો યાદ આવી ગઈ. થોડીવારમાં જાણે આવું જ કશું બનવાનું હોય તેમ મનમાં ઉત્સાહ ઊગું ઊગું થઈ રહ્યો.

ઘરેણાં લગભગ દયા આંગમામાં, ઘરમાં હરફર કરે છે. છોકરા ઇસ્ત્રીબંધ કપડાં પહેરી ગામ વચ્ચે સાઇકલ ફેરવે છે. ઘરના ઓટલે પાથરેલા ચોફાળ પર સિગારેટનાં બે-ત્રણ પાકિટ પડ્યાં છે. ગામના ચાર-પાંચ વાતોડિયા બેઠા છે. અલકમલકની વાતો ચાલે છે. થોડી થોડી વારે ચા આવે છે. દિવસ ઊગે છે. આથમે છે. કશી જ ચિંતા નથી. બસ, આનંદ જ આનંદ છે…

નટુભા બીજીઓ પીતો રહ્યો. ધીમેધીમે અજવાળી તેરસનો ચંદ્ર આકાશની વચ્ચોવચ આવી ગયો. માટીથી રજોટાયેલું થાક્યુંપાક્યું ગામ નિંદરમાં સરી પડ્યું.

નટુભાએ શ્વાસ થંભાવી આસપાસ જોયું. સીમ પર રાત્રિનો અનેરો જાદુ છવાયેલો હતો. દુકાળિયા મલકમાંથી જાનવરોય હિજરત કરી ગયાં હતાં. ક્યાંતથી કશો સંચાર કાને પડતો ન હતો. આખી સીમ દૂધમલ ચાંદનીમાં નહાઈ રહી હતી. નટુભા ધારેલી જગ્યાએ જ પહોંચ્યો. થોડીવાર ઊભે ઊભે તેણે ચારેબાજુ જોઈ લીધું હૃદયના તેજ ધબકાર એને સ્પષ્ટ પણે સંભળાતા હતા. એ ઉભડક પગે બેસી ગયો. ફરી તેણે આસપાસ જોયું. પછી અવાજ ન થાય તે રીતે ધીમેથી કોંશને જમીનમાં ખૂંપાવી. તાજી ખોદાયેલી માટી હટાવતાં બહુ વાર ન લાગી. સાવધાનીથી તેણે ખોદ્યે રાખ્યું. માટી હટાવતા તેના હાથ નક્કર વસ્તુને અડક્યા. આખા શરીરમાં ઝણઝણાટી ફરી વળી. તેણે સંભાળપૂર્વક પ્હોળા મોંવાળો ઘડો બહાર કાઢ્યો. ઘડાને પકડી તેણે સડક ભણી જોઈ લીધું. એને રહીરહીને એમ થતું હતું કે કોઈક જોઈ રહ્યું છે. છાતી હજી પણ ધડક ધડક થતી હતી. ચાંદનીમાં બધું સ્પષ્ટ દેખાતું હતું. તેણે ઘડાને મોઢે બાંધેલું કપડું છોડી ઘડા પર મૂકેલી ઢાંકણી હટાવી અંદર હાથ નાખ્યો. મને રોમાંચિત થઈ ઊઠ્યું. અંદર હાથ ફેરવતાં ખ્યાલ આવ્યો કે ઘરેણાં સાથે રૂપિયા પણ હતા. તેણે થોડુંક બહાર કાઢીને જોયું. ધવલ ચાંદનીમાં સોનું ઝગમગી રહ્યું. નટુભાએ સંભાળીને ઘડા પર ઢાંકણી મૂકી ઉપર પાછું કપડું બાંધી દીધું. પછી જલ્દી માટી હટાવી ખાડો પૂરી દીધો. ઉપર હાથ ફેરવી જમીન સરખી કરી નાખી. ઘડો ખભે મૂક્યો અને ચારેબાજુ જોઈ પગ ઉપાડ્યા. મનમાં કંઈ કેટલાય વિચારો દોડતા હતા…

ભલે હવે ડુંગરશી ખોદાવતો આખું ખેતર. એ કંજૂસ વાણિયો જિંદગીભર ભેગું કરી દાટી ગયો ખેતરમાં. એને તો કલ્પનાય નહીં હોય કે દાટી રહ્યો હતો ત્યારે જ કોઈ જોઈ રહ્યું હતું. એ નાલાયક ડોસો બાયડીને મારી નાખીને વટ્ટથી ફરે છે ગામમાં. આગળપાછળ કોઈ નહીંને આવડી આ મિલકતને શું કરવાનો હતો! આ તો મેં જોયું, નહીં તો પડ્યું રે’ત વર્ષો સુધી ધરતીમાં ધરબાઈને, એની પાછળ ખાનારું તો કોઈ છે નહીં. કે’વાય છે કે એણે જુવાનીમાં બાયડીને પતાવી દીધેલી. એક છોકરો હતો તેય નાનપણમાં મરી ગયો. અને એ જરઠ ડોસો ધીરધાર કરીને ભેગું કરતો રહ્યો. કંઈ કેટલાયના ઘરેણાં ઓળવી જવાની વાતો ગામમાં ચાલ્યા કરે છે. લોકોના નિઃસાસાનું ધન એને થોડું કામ આવવાનું હતું?

જાણે આખા ગામની આફત માત્ર એના ઘર પર ઊતરી આવી છે. કયાબાની ગોરી ગોરી ચામડીમાંથી લોહી ટપકે છે. ફૂલ જેવા છોકરા ડચકાં ભરી ભરીને શાંત થઈ જાય છે. બધું વેરણછેરણ થઈ જાય છે. રહી જાય છે પોતે એકલોઅટૂલો. ડુંગરશીની જેમ જ કાંધ દેનારુંય કોઈ ન મળે.

નટુભાના શરીરમાંથી ભયનું લખલખું પસાર થઈ ગયું. કેટલીય ક્ષણો અવઢવમાં પસાર થઈ ગઈ. તેણે ઘડા પર હાથ મૂક્યો. શીતળ ચાંદનીથી ઠરેલ ઘડાનો ઠંડો સ્પર્શ એની બરછટ હથેળીને સ્પર્શ્યો. એને તરત પોતાના છોકરા અને દયાબાના મોહક ચહેરા યાદ આવી ગયા. થોડે દૂર ગામ દેખાતું હતું અને થોડું પાછળ રહી ગયેલું ડુંગરશીનું ખેતર યાદ આવતું હતું. નટુભાના મનમાં ઉત્પાત મચી ગયો. એ કેટલીય વાર એમ ને એમ બેસી રહ્યો. આખરે સાપના કણાને પગતળે છૂંદતો હોય તેમ કેટલાક વિચારોને છૂંદી નાખ્યા. એમે ઘડો ઉઠાવ્યો અને ખેતર ભણી વળ્યો…

હળવો ફૂલ નટુભા ઘેર પહોંચ્યો ત્યારે આડાં દીધેલાં બારણાંની તિરાડમાંથી પ્રકાશ ડોકિયાં કરતો હતો. તેણે ધીમેથી કમાડ ખોલ્યાં. ખાટલા પર બેય છોકરા ટૂંટિયું વાળીને સૂતા હતા. નટુભાએ છોકરાના વાળમાં આંગળાં ફેરવ્યાં. થાકને કારણે ભર નીંદરમાં સરી પડેલાં દયાબાનો અસ્તવ્યસ્ત ચણિયો ઉપર ચડી ગયો હતો. સ્હેજ ખુલ્લી થઈ ગયેલી સાથળી ગોરી ચામડી પીળા પ્રકાશમાં સોનાની જેમ ચમકતી હતી. નટુભાએ પાણી પીધું. બીડીના ધુમાડાથી ઊકળી રહેલા પેટમાં ટાઢો શેરડો પડ્યો. બત્તી બંધ કરી તે દયાબાને વળગી સૂઈ ગયો. સોનાનું ઝાડ નટુભાની બાથમાં હતું તે બાકીનું બધુંય ભૂલી એને બાઝી પડ્યો.

{{Right|''(‘પરબ’: ફેબ્રુઆરી, ૧૯૯૮માંથી)''}}