મનીષા જોષીની કવિતા: Difference between revisions

Jump to navigation Jump to search

મનીષા જોષીની કવિતા (view source)

Revision as of 05:36, 29 December 2022

14,840 bytes added ,  05:36, 29 December 2022
no edit summary
No edit summary
No edit summary
Line 1,835: Line 1,835:


<poem>
<poem>
અમેરિકા પાછા ફરીને બૅગ ખાલી કરતાં
વડોદરામાં કંઈક ખરીદી કરી હશે તેની એક થેલી હાથમાં આવી
એ થેલી પર દુકાનનું સ૨નામું લખેલું હતું –
‘સાધના ટોકીઝના ખાંચામાં.’
બસ આ એક વાક્ય, અને મને ગમી ગઈ, નવેસરથી
ગુજરાતમાં બોલાતી
ગુજરાતી ભાષા
પછી તો આખો દિવસ હું વિચારતી રહી
બીજું શું, શું થતું હશે સાધના ટોકીઝના ખાંચામાં?
જરૂર કોઈ તરુણી
પોળના ઓળખીતા-પાળખીતાઓની નજર બચાવતી
ઊભી હશે ત્યાં, ફિલ્મ જોવા, એના પ્રેમીની રાહ જોતી.
તેનાથી થોડેક દૂર, કોઈ બીજો છોકરો
ફિલ્મની ટિકિટ બ્લેકમાં વેચી રહ્યો હશે
હિન્દીની છાંટવાળી ગુજરાતીમાં બોલતો.
તેની નજીકમાં, કોઈ રિક્ષાવાળો, બેઠો હશે
પોતાની રિક્ષામાં, મીટર ડાઉન કરીને.
પછી કોઈ મધ્યમવર્ગીય સદ્‌ગૃહસ્થ આવશે
હાથમાં શ્રીખંડની થેલી લઈને
‘ચાલ, રાવપુરા આગળ લઈ લે. કેટલા થશે?’
પછી તેમની વચ્ચે થોડી રકઝક થશે
ડભોઈ અને અમદાવાદની ગુજરાતીમાં
અને એમ શરૂ થઈ જશે એક સવારી.
એ રિક્ષાના ગયા પછી, તેની પાછળની કોઈ બીજી રિક્ષા
આગળ આવીને ગોઠવાઈ જશે ત્યાં.
એ રિક્ષાવાળો, રાહ જોતાં જોતાં વાંચી રહ્યો હશે
કોઈ ગુજરાતી છાપું –
‘અકોટામાં પકડાયું કોલગર્લ રેકેટ,
એનઆરઆઈ ગ્રાહકો માટે સાડીઓની સ્પેશ્યલ ઑફર,
કડક બજારમાં લાગેલી આગમાં પાંચ દુકાનો ભસ્મીભૂત,
ફતેહગંજમાં ધોળા દિવસે લાખોની લૂંટ, વડોદરામાં લટટરી ફૅસ્ટિવલ,
અલકાપુરીમાં વિદેશી દારૂ જપ્ત, પાયલ ફરસાણની દુકાનનું નવું સરનામું, ઉત્તરાયણના ચાઈનીઝ દોરાથી ઘવાયેલાં પક્ષીઓ, સીંગતેલના ભાવમાં તેજી,
માંજલપુર સ્થિત યુવાન માટે જોઈએ છે નોકરી કરતી કન્યા,
ડૉક્ટર વિદેશ પ્રવાસે ગયા છે, કમાટીબાગની ટોય ટ્રેન ફરી ચાલુ થઈ.’
રિક્ષાવાળો થોડી વારે છાપું ગડી કરીને, સીટ નીચે દબાવીને મૂકશે
જોઈ રહેશે, તેની બાજુમાં હાટડી માંડીને બેઠેલા એક વૃદ્ધ મોચીને.
એ વયસ્ક મોચી, વર્ષો પહેલા આવેલા હશે વડોદરા, કપડવંજથી
અને પછી રહી ગયા હશે, ખંડેરાવ માર્કેટની કોઈ ગલીમાં.
એ કાકાથી થોડે દૂર, કોઈ બાઈ
બિહારના કોઈ ગરીબ ગામમાંથી આવેલી
અને હવે ભાંગી-તૂટી ગુજરાતી બોલતી
શેરીનો કચરો વાળી રહી હશે.
ખૂણે-ખૂણે કચરાની ઢગલીઓ ભેગી કરીને
તે જરા વા૨ પોરો ખાવા બેઠી હશે
સાધના ટોકીઝના ખાંચામાં
અંદર, થિયેટરમાં ફિલ્મ શરૂ થાય ને અંધારું થશે એટલે
પેલો છોકરો, પેલી તરુણીને કીસ કરશે
અને બોલશે, મુસલમાન ગુજરાતીમાં –
‘મેં તને બહુ પ્રેમ કરું છું.’
બહાર ટોકીઝની ગલીમાં
ફરી એક વાર શરૂ થઈ હશે ચહલપહલ
કોઈ દીક્ષામહોત્સવના વરઘોડાની.
આવતીકાલથી બધું જ ત્યજી દેનારી
કોઈ જૈન કિશોરી, આજે સોળ-શણગાર સજીને
તૈયાર થઈ હશે અને જોઈ રહી હશે
લોકોએ ઊંચકેલી તેની ગાદીમાં બેઠા બેઠા
અહીંથી પસાર થતાં
સિનેમાઘરની બહાર લટકતા પોસ્ટરને.
</poem>
== ૫૯. પાલર પાણી ==
<poem>
હું કહેતી, ચા પીધી.
તમે કહેતા, ચા પીધો.
અને એમ, આપણે પ્રેમ કર્યો
આપણી પોતાની માલિકીની
આ ગુજરાતી ભાષાને
ને એમ, આપણે લખી થોડીક કવિતાઓ, ગુજરાતીમાં
ક્યારેક કોઈ જાહેર રસ્તા પર
હારબંધ ગોઠવાયેલી સ્ટ્રીટલાઇટોની રોશનીમાં
તો ક્યારેક કોઈ ઘરની પછીતે રેલાતા
દીવાના ઝાંખા ઝાંખા પ્રકાશમાં.
ક્યારેક હાઇવે પર, સામેથી પૂરપાટ દોડી આવતી
અને આપણને અથડાઈને નાસી જતી
લખપતથી કોલસા ભરીને આવતી
ટ્રકની હેડલાઇટના પચરંગી અજવાળામાં
તો ક્યારેક વળી
કાગળ પર દોરેલા સૂરજના
આંધળા કરી દેતા ઉજાસમાં.
ક્યારેક ગુજરાતી ભાષા ધસી આવી આપણી કવિતામાં
ભુજના હમીરસર તળાવની પાળી તોડીને
ગઢની રાંગ સુધી ઊછળતા પાણીની જેમ
તો ક્યારેક, આપણે વાગોળતાં રહ્યાં શબ્દો
મનમાં ને મનમાં
કચ્છના વગડામાં
ગાંડા બાવળની ફળીઓ ચાવ્યા કરતી
કોઈ એકલદોકલ બકરીની જેમ.
અને ક્યારેક વળી, કેલિફોર્નિયા જતા-આવતા
વિમાનની અંદર
અંગ્રેજીમાં સંભળાયા કરતી જીવન-મરણની સૂચનાઓનો
રીડિંગ લૅમ્પની, માંદી, ડીમ લાઇટમાં
આપણે કરતા રહ્યા તરજુમો
ગુજરાતી કવિતામાં,
એક સમય હતો, જ્યારે
ગુજરાતમાં બોલાતી ગુજરાતી ભાષા સાંભળવા માટે
આમ વાદળોને ચીરી નાંખતો પ્રવાસ નહોતો કરવો પડતો
પણ મૃત્યુ, હંમેશ આપણી નજીક રહ્યું
વડોદરાનાં વૃક્ષોની જેમ.
‘મૃત્યુ દુષ્ટ હોવું જોઈએ, નહીં તો દેવો શા માટે અમરત્વને પસંદ કરે?’
પ્રાચીન ગ્રીક કવયિત્રી સાફોએ કરેલો આવો એક સવાલ
મેં ફરી પૂછ્યો હતો તમને, વર્ષો પહેલાં
વડોદરાની કોઈ વૈશાખી બપોરે
પણ તમે કોઈ જવાબ નહોતા આપી શક્યા
અને એમ, મેં મેળવી લીધો હતો એક જવાબ.
પછી તો આપણી કવિતાઓમાં જીવતાં થયાં
કંઈ કેટલાંય જનાવરો
પાલતું પ્રાણીઓ અને રાની પશુઓ.
ઈજા પામ્યાં તેઓ ક્યારેક
પણ જીવતાં રહ્યાં
આપણે પણ
એ જનાવરો ભેગાં
મૃત્યુ પામ્યા વિના
હાથીઓ માટે બનાવાયેલા ખાડામાં.
હાથીઓની લંબાતી સૂંઢો, લાંબા દાંત, પાગલ ચિત્કાર
અને આપણને કચડી નાખવા ઉગામેલા વજનદાર પગ તળે
જમીન સરસાં પડેલાં આપણે
જીવતાં રહ્યાં, મૃત્યુની સાવ લગોલગ જઈને.
હવે ન કોઈ સવાલ જીવન વિશે
ન મૃત્યુ વિશે
કે ન તો અમરત્વ વિશે.
હવે તો બસ, વિમાનના સ્થગિત વાતાવરણમાં
અડધી-પડધી ઊંઘમાં, અધખુલ્લી આંખોએ
વિચારે ચડી જઈએ
શુદ્ધ ગુજરાતીમાં.
ત્યારે વિમાનમાં બાજુની સીટ ૫૨ બેઠેલી
કોઈ અમેરિકન વ્યક્તિ પૂછે, અંગ્રેજીમાં
‘તમે કંઈ કહ્યું?’
અને આપણે જવાબ આપીએ, ધરા૨, ગુજરાતીમાં જ,
‘ના, કંઈ નહીં.’
હાથી હવે પગ ઉગામશે
સિંહ હવે મોઢું ખોલશે
મૃત્યુ આવી રહ્યું છે
નજીક, વધુ નજીક
ને હું,
દિલ્હીના લોધી ગાર્ડનમાં ચાલતાં ચાલતાં
એક વૃક્ષ પર લાગેલી તકતીમાં, ‘પ્રોઝોપીસ જૂલીફલોરા’ નામ વાંચીને
તમને કહી રહી છું, ‘આ એ જ છે, કચ્છનો ગાંડો બાવળ, આ તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ.’
પછી જરા ત્યાં અટકીને, આપણે આગળ વધી જઈએ છીએ.
કચ્છના કોઈ ગામમાં, આંગણામાં મૂકેલા પ્યાલામાં
નળિયા પરથી નીતરતું, વરસાદનું ચોખ્ખું, પાલર પાણી ભેગું થતું રહેશે.
મને બહુ ગમતો, આ ગુજરાતી શબ્દ
આજે, કેટલાયે વખત પછી, અચાનક યાદ આવ્યો
અમરત્વની આ ઘડીએ.
મૃત્યુ, તું દુષ્ટ નથી.
(આ કવિતા – મૃત્યુ માટે, ગુજરાતી ભાષા માટે, સિતાંશુ માટે)
</poem>
== ૬૦. માંડવો પાન, શેકેલ સોપારી, તૂફાન તમાકુ ==
<poem>
પામ્યાનો આનંદ
શું ખોવાયું હતું તેના પર આધાર રાખે છે.
જો કે કંઈક ખોવાઈ જાય ત્યારે
શું ખોવાયું તેનો ખ્યાલ નથી હોતો
અને કેટલીક વાર જે મળે તેના મૂલ્યની જાણ નથી થતી
ત્યાં સુધી
જ્યાં સુધી એ ખોવાય નહીં.
આ એક એવી રમત છે, જેમાં
વાસ્તવમાં નથી કંઈ ખોવાતું
કે નથી કંઈ મળતું
પણ મને હવે અમરતા જ આદત થઈ ગઈ છે
કંઈક ખોઈ નાખવાની
કંઈક શોધવાની
કે કશુંક છુપાવી દેવાની
મેં સંતાડી દીધેલી વસ્તુઓ
આમ તો ઘરના ખૂણે ખૂણે દેખાતી હોય છે
છતાં હું જાણે અજાણ હોવાનો ઢોંગ કરતી હોઉં છું.
એ છુપાવેલી વસ્તુઓ શોધવા
ક્યારેક તો આખું ઘર માથે લઉં છું.
મને જોઈએ છે
કંઈક મળી આવ્યાનો આનંદ.
આજે સવારથી હું શોધી રહી છું
કાગળની એ ચબરખી
જેના પર પપ્પાએ લખી આપ્યું હતું -
માંડવો પાન, શેકેલ સોપારી, તૂફાન તમાકુ.
નાનપણમાં ગલીના નાકે આવેલી દુકાને
પપ્પા માટે પાન લેવા જતી વખતે
હું આખા રસ્તે આ શબ્દો ગોખતી જતી હતી.
આજકાલ દિવસ ઊગે ને હું શોધવા માંડું છું એ ચબરખી.
ભીનાં નાગરવેલનાં પાન જેવી મારી આંખો બિડાય છે
રખે ને ક્યાંક મળી આવે
એ હસ્તાક્ષર.
</poem>
</poem>
MeghaBhavsar
18,450

edits

Retrieved from "https://wiki.ekatrafoundation.org/wiki/Special:MobileDiff/56618"

Navigation menu