17,545
edits
ટોળાં અવાજ ઘોઘાટ/૯- આમ ખેંચીએ જરાક જોરથી: Difference between revisions
Jump to navigation
Jump to search
ટોળાં અવાજ ઘોઘાટ/૯- આમ ખેંચીએ જરાક જોરથી (view source)
Revision as of 06:23, 22 March 2023
, 06:23, 22 March 2023→
MeghaBhavsar (talk | contribs) (Created page with "{{SetTitle}} {{Heading|૯- આમ ખેંચીએ જરાક જોરથી|}} {{Poem2Open}} આમ એ ખેંચીએ જરાક જોરથી- તો ખચ્ ખેંચાઈને આવે બ્હાર. પણ ત્રીસ વર્ષથી એમ ખેંચ્યું નથી ખચ્. મન થાય છે કે ખેંચું- પણ એ કંઈ આમ આજુબાજુમાં હાથવગું નથી. એ મ...") |
(→) |
||
| Line 1: | Line 1: | ||
{{SetTitle}} | {{SetTitle}} | ||
{{Heading|૯- આમ ખેંચીએ જરાક | {{Heading|૯- આમ ખેંચીએ જરાક જોરથી—|}} | ||
{{Poem2Open}} | {{Poem2Open}} | ||
આમ એ ખેંચીએ જરાક | આમ એ ખેંચીએ જરાક જોરથી— | ||
તો ખચ્ ખેંચાઈને આવે બ્હાર. | તો ખચ્ ખેંચાઈને આવે બ્હાર. | ||
પણ ત્રીસ વર્ષથી એમ ખેંચ્યું નથી ખચ્. | પણ ત્રીસ વર્ષથી એમ ખેંચ્યું નથી ખચ્. | ||
મન થાય છે કે | મન થાય છે કે ખેંચું— | ||
પણ એ કંઈ આમ આજુબાજુમાં હાથવગું નથી. | પણ એ કંઈ આમ આજુબાજુમાં હાથવગું નથી. | ||
એ માટે પ્લાન કરવો પડે, પ્રવાસ કરવો પડે. | એ માટે પ્લાન કરવો પડે, પ્રવાસ કરવો પડે. | ||
પણ પ્લાનની કે પ્રવાસની ઇચ્છા થતી નથી. | પણ પ્લાનની કે પ્રવાસની ઇચ્છા થતી નથી. | ||
જો કે મન થાય છે આમ ખેંચું અને ખચ્ ખેંચાઈને આવે બ્હાર,મૂળસોતું મન. | જો કે મન થાય છે આમ ખેંચું અને ખચ્ ખેંચાઈને આવે બ્હાર, | ||
‘મૂળસોતું મન ખચ્ ખેંચાઈને આવે બ્હાર’ એવો અર્થ ક્યાંથી ટપકી પડ્યો? | {{gap|15em}}મૂળસોતું મન. | ||
ખચ્ ખેંચાઈ આવે બ્હાર, એમાં જે | ‘મૂળસોતું મન ખચ્ ખેંચાઈને આવે બ્હાર’ એવો અર્થ ક્યાંથી | ||
{{gap|15em}}ટપકી પડ્યો? | |||
ખચ્ ખેંચાઈ આવે બ્હાર, એમાં જે ખચ્કાર સાથે | |||
હાથની પકડમાં | હાથની પકડમાં | ||
કશુંક આવી જવું મૂળસોતું (જેમ કે કમળનું મૂળ.) | કશુંક આવી જવું મૂળસોતું (જેમ કે કમળનું મૂળ.) | ||
| Line 24: | Line 26: | ||
એ અપૂર્વ. | એ અપૂર્વ. | ||
એ જ લક્ષ્ય હતું એની ખબર પછી પડી | એ જ લક્ષ્ય હતું એની ખબર પછી પડી | ||
અને અડીકડી-માં ભરેલો | અને અડીકડી-માં ભરેલો દારૂ ભડાકો કરે | ||
પછાડતાની સાથે જ, એ જ ચેતોવિસ્તાર. | પછાડતાની સાથે જ, એ જ ચેતોવિસ્તાર. | ||
આમ ‘શાબ્દિક ટેવવશ’ થયા કરવું તે નિર્હેતુક નથી. | આમ ‘શાબ્દિક ટેવવશ’ થયા કરવું તે નિર્હેતુક નથી. | ||
| Line 30: | Line 32: | ||
ક્ષણે ક્ષણે સ્વર-વ્યંજનનો રમણીય લટકો | ક્ષણે ક્ષણે સ્વર-વ્યંજનનો રમણીય લટકો | ||
એનો લાગી જાય કાનને ચટકો | એનો લાગી જાય કાનને ચટકો | ||
જરાક | જરાક અટકો— | ||
ફટકો પ્રાસમાં આવ્યો. | ફટકો પ્રાસમાં આવ્યો. | ||
ચાબૂકનો ફટકો. | ચાબૂકનો ફટકો. | ||
| Line 40: | Line 42: | ||
પ્રજા ? ઘોંઘાટ ? ઊધઈ ? ઝાડ ? દેડકાં ? માખી ? મચ્છર ? ખચ્ચર ? | પ્રજા ? ઘોંઘાટ ? ઊધઈ ? ઝાડ ? દેડકાં ? માખી ? મચ્છર ? ખચ્ચર ? | ||
ખચ્ચર તો ફાલી ન શકે. | ખચ્ચર તો ફાલી ન શકે. | ||
ચાલી શકે, દોડી શકે, ઊભાં રહી શકે, બેસી જાય, પેસી | ચાલી શકે, દોડી શકે, ઊભાં રહી શકે, બેસી જાય, પેસી જાય— | ||
ક્યાં ? મનમાં અને અફાટ વનમાં | ક્યાં ? મનમાં અને અફાટ વનમાં | ||
મનમાં વનમાં ખચ્ચરો બોજા સાથે ધીમે ધીમે કે ઝડપથી | મનમાં વનમાં ખચ્ચરો બોજા સાથે ધીમે ધીમે કે ઝડપથી | ||
| Line 52: | Line 54: | ||
મનમાં જ શા માટે ? તનનાં નહીં ? | મનમાં જ શા માટે ? તનનાં નહીં ? | ||
નસેનસમાં, રક્તમાં, રક્તના, કોષેકોષમાં, મગજના તંતુએ તંતુમાં, | નસેનસમાં, રક્તમાં, રક્તના, કોષેકોષમાં, મગજના તંતુએ તંતુમાં, | ||
રજોશુક્રમાં માતાપિતા દ્વારા | રજોશુક્રમાં માતાપિતા દ્વારા સંતતિમાં— | ||
સતત સરકી રહ્યાં છે ખચ્ચરો. | સતત સરકી રહ્યાં છે ખચ્ચરો. | ||
ક્યાં પહોંચવાનું છે ? ખબર નથી. બસ ચાલી રહ્યાં છે | ક્યાં પહોંચવાનું છે ? ખબર નથી. બસ ચાલી રહ્યાં છે | ||
| Line 58: | Line 60: | ||
એક પછી એક તેમ ચાલી રહ્યાં છે ખીચોખીચ ખચ્ચરો | એક પછી એક તેમ ચાલી રહ્યાં છે ખીચોખીચ ખચ્ચરો | ||
નપુંસક. | નપુંસક. | ||
હવે આમ રમતાં રમતાં કશો અર્થ ઘૂસી ગયો હોય તો તે | હવે આમ રમતાં રમતાં કશો અર્થ ઘૂસી ગયો હોય તો તે જેમ— | ||
‘મૂળસોતું મન’ એ એક અનભિપ્રેત ગરબડ હતી | ‘મૂળસોતું મન’ એ એક અનભિપ્રેત ગરબડ હતી | ||
જો કે તેથી જ રોમાંચક હતી. | જો કે તેથી જ રોમાંચક હતી. | ||
તેમ અહીં આ | તેમ અહીં આ ખચ્ચરવાદ–બચ્ચરવાદ જે કંઈ ચાલ્યો | ||
કે ફાલ્યો | કે ફાલ્યો | ||
અને એમાં આ નપુંસક લેખિનીપ્રયોગ મ્હાલ્યો | અને એમાં આ નપુંસક લેખિનીપ્રયોગ મ્હાલ્યો | ||
| Line 67: | Line 69: | ||
એ આમ આવ્યું કૂવામાંથી જેમ અવાડામાં આવે તેમ | એ આમ આવ્યું કૂવામાંથી જેમ અવાડામાં આવે તેમ | ||
પણ એને બહાર કાઢવાનું અભિપ્રેત નહોતું | પણ એને બહાર કાઢવાનું અભિપ્રેત નહોતું | ||
મૂળસોતું છતાં જે આવ્યું | મૂળસોતું છતાં જે આવ્યું ખબ્ દેતું એ રોમાંચક છે. | ||
રોજ અસંખ્ય બૂટોને પૉલિશ કરનારો બૂટની ચમક જોઈને ચકિત થતો હશે? | રોજ અસંખ્ય બૂટોને પૉલિશ કરનારો બૂટની ચમક જોઈને ચકિત થતો હશે? | ||
પણ જવા | પણ જવા દો— | ||
{{Poem2Close}} | {{Poem2Close}} | ||
<poem> | {{block center|<poem> | ||
ગાત્ર છું એટલે ગળું છું. | ગાત્ર છું એટલે ગળું છું. | ||
પાત્ર છું એટલે ઢળું છું. | પાત્ર છું એટલે ઢળું છું. | ||
માત્ર છું એટલે મળું છું. | માત્ર છું એટલે મળું છું. | ||
ફળ છું એટલે ફળું છું. | ફળ છું એટલે ફળું છું. | ||
</poem> | </poem>}} | ||
{{Poem2Open}} | {{Poem2Open}} | ||
ખરેખર તો આ છેલ્લી પંક્તિઓને | ખરેખર તો આ છેલ્લી પંક્તિઓને આધારે— | ||
આમ થોડી ક્ષણો પસાર થઈ ગઈ; | આમ થોડી ક્ષણો પસાર થઈ ગઈ; | ||
એટલે કંટાળો નથી આવતો | એટલે કંટાળો નથી આવતો | ||
| Line 94: | Line 96: | ||
પણ એમ કંઈ કશું અભિપ્રેત નથી આપણને | પણ એમ કંઈ કશું અભિપ્રેત નથી આપણને | ||
કે નથી એમ કશા અનૌચિત્ય-ફનૌચિત્યની પડી. | કે નથી એમ કશા અનૌચિત્ય-ફનૌચિત્યની પડી. | ||
આપણે તો | આપણે તો અડીકડી— | ||
પછાડી, અને જે | પછાડી, અને જે ભડાકો થયો..., | ||
પણ એમાંય | પણ એમાંય ભડાકાની અપેક્ષા છે | ||
આ તો એનાથીયે વધુ રોમાંચક યાત્રા છે | આ તો એનાથીયે વધુ રોમાંચક યાત્રા છે | ||
માત્રાઓની— | |||
અંતહીન. | અંતહીન. | ||
‘ખંતથી ખેડી રહ્યો છું’ એમ લખાઈ ગયું | ‘ખંતથી ખેડી રહ્યો છું’ એમ લખાઈ ગયું | ||
પણ લખવું જોઈએ : ‘ખેડાઈ રહી | પણ લખવું જોઈએ : ‘ખેડાઈ રહી છે’— | ||
અલબત યાત્રા, માત્રાઓની, અંતહીન. | અલબત યાત્રા, માત્રાઓની, અંતહીન. | ||
‘છેડાઈ રહ્યો છું સિતારની જેમ’ એમ સૂઝ્યું | ‘છેડાઈ રહ્યો છું સિતારની જેમ’ એમ સૂઝ્યું | ||
પણ કોણ છેડનાર ? | પણ કોણ છેડનાર ? | ||
કેમ કે સિતારિસ્ટ સિતાર વગાડતો નથી એનાથી સિતાર વગાડાઈ રહી છે. | કેમ કે સિતારિસ્ટ સિતાર વગાડતો નથી એનાથી સિતાર વગાડાઈ રહી છે. | ||
જમનાદાસ જશોદાને જગાડતા નથી | જમનાદાસ જશોદાને જગાડતા નથી | ||
પણ જમનાદાસથી જશોદા જગાડાઈ રહી છે. | પણ જમનાદાસથી જશોદા જગાડાઈ રહી છે. | ||
અર્થાત્ છરી-ચપ્પુ-હાથો-હથોડી; | અર્થાત્ છરી-ચપ્પુ-હાથો-હથોડી; | ||
| Line 122: | Line 124: | ||
કર્તાનો સર્વથા છેદ છે | કર્તાનો સર્વથા છેદ છે | ||
અને તેથી જ મને અતિશય ખેદ છે | અને તેથી જ મને અતિશય ખેદ છે | ||
કે હું એક નિર્દોષ, ચોખ્ખું | કે હું એક નિર્દોષ, ચોખ્ખું વાક્ય કે પંક્તિ લખી કે બોલી શકતો નથી. | ||
અને છતાં આ | અને છતાં આ કાવ્ય–બાવ્યના ચક્કરમાં આમ ગોળ ગોળ ભમવાનું. | ||
અને પાછું એ આમ ગમવાનું | અને પાછું એ આમ ગમવાનું | ||
ટેવવશ. | ટેવવશ. | ||
હવે આમાં શું સર્જન અને શું વિસર્જન | હવે આમાં શું સર્જન અને શું વિસર્જન | ||
મિંયાગામ | મિંયાગામ કર્જન— | ||
લખાઈ ગયું તો ય શું ? અને કાકડીનું શાક ચખાઈ ગયું તો ય શું ? | લખાઈ ગયું તો ય શું ? અને કાકડીનું શાક ચખાઈ ગયું તો ય શું ? | ||
અને ભૂલથી આ કૂંચી વગરનું તાળું વખાઈ ગયું તો ય શું ? | અને ભૂલથી આ કૂંચી વગરનું તાળું વખાઈ ગયું તો ય શું ? | ||
| Line 147: | Line 149: | ||
કે નદીમાં જઈને નાય | કે નદીમાં જઈને નાય | ||
અને ઇચ્છા ન થાય તો ન થાય. | અને ઇચ્છા ન થાય તો ન થાય. | ||
ન થાય તો કંઈ ન કરે | ન થાય તો કંઈ ન કરે. | ||
પડ્યો રે એમ જ મૂંગો મૂંગો | પડ્યો રે એમ જ મૂંગો મૂંગો | ||
ઝાડની જેમ સુકાતો જાય, ખરતો જાય, ખખડતો જાય સૂનમૂન | ઝાડની જેમ સુકાતો જાય, ખરતો જાય, ખખડતો જાય સૂનમૂન | ||
| Line 159: | Line 161: | ||
અને આમ કાગળ પર રખાઈ | અને આમ કાગળ પર રખાઈ | ||
તો પછી આ પંક્તિને મારી ઇચ્છા સાથે સંબંધ નથી. | તો પછી આ પંક્તિને મારી ઇચ્છા સાથે સંબંધ નથી. | ||
એ તો | એ તો આવી— | ||
જેમ હું અને તું આવ્યા આ જગતમાં, ઇચ્છા વગર. | જેમ હું અને તું આવ્યા આ જગતમાં, ઇચ્છા વગર. | ||
અને જવું પડશે આ જગત છોડીને ઇચ્છા વગર. | અને જવું પડશે આ જગત છોડીને ઇચ્છા વગર. | ||
| Line 186: | Line 188: | ||
કે શિયાળામાં શક્તિ માટે વાળીને ખાવાનું કાટલું ? | કે શિયાળામાં શક્તિ માટે વાળીને ખાવાનું કાટલું ? | ||
સાચું કહું તો પૂર્વજોએ પકડાવેલું અથવા પકડાઈ ગયેલું | સાચું કહું તો પૂર્વજોએ પકડાવેલું અથવા પકડાઈ ગયેલું | ||
ફસડાઈ ગયું છે માટલું | ફસડાઈ ગયું છે માટલું જ— | ||
કવિતાનું. | કવિતાનું. | ||
પ્રેય ઢોળાઈ ગયું છે | પ્રેય ઢોળાઈ ગયું છે | ||
શ્રેય રોળાઈ ગયું છે | શ્રેય રોળાઈ ગયું છે | ||
શ્રેય-પ્રેય કશું નથી હેય કે ઉપાદેય. | શ્રેય-પ્રેય કશું નથી હેય કે ઉપાદેય. | ||
પડ્યું છે બધું કટકેકટકા થઈને | પડ્યું છે બધું કટકેકટકા થઈને નીચે— | ||
શું કરું ? અથવા શું કરીશ ? અથવા શું થશે મારાથી ? | શું કરું ? અથવા શું કરીશ ? અથવા શું થશે મારાથી ? | ||
બસ આમ આ દૃશ્ય ફ્રિજ થઈ ગયું છે. | બસ આમ આ દૃશ્ય ફ્રિજ થઈ ગયું છે. | ||
પૂરું થવાનું નથી નાટક ? | પૂરું થવાનું નથી નાટક ? | ||
ખૂલવાનું નથી કોઈ ફાટક ? | ખૂલવાનું નથી કોઈ ફાટક ? | ||
મારો જ પ્રેક્ષક મને અનિમેષ તાકીને સતાવી રહ્યો | મારો જ પ્રેક્ષક મને અનિમેષ તાકીને સતાવી રહ્યો છે— | ||
આ પરદા વિનાની રંગભૂમિ પર. | આ પરદા વિનાની રંગભૂમિ પર. | ||
'''( | '''(ઑક્ટોબર : ૧૯૭૬)''' | ||
{{Poem2Close}} | {{Poem2Close}} | ||