ગુજરાતી ટૂંકીવાર્તાસંપદા/રા. વિ. પાઠક/ખેમી: Difference between revisions

‘મૂછ હોય તો લીંબુ રાખે ના! એટલે આ તો પૂંછડે લીંબુ રાખે છે.’

બન્ને ઉત્સાહમાં આવીને ગાવા લાગી. એટલામાં પરસોતમ નીકળ્યો. તેણે માથે વાળવાળી ટોપી પહેરી હતી, નીચે દેખાતા ખમીસ ઉપર કાળો હાફકોટ પહેર્યો હતો અને હાથમાં એક પાતળી સોટી હતી તે જોડા ઉપર મારતો મારતો તે ચાલતો હતો. તેણે ગીત ગવાતું સાંભળ્યું. એ ગીતમાં તેનું પોતાનું નામ નહોતું, તેને કોઈએ પ્રત્યક્ષ રીતે કહ્યું નહોતું, છતાં કાવ્યવિવરણના કોઈ ગૂઢ નિયમથી તે સમજી ગયો હતો કે, ગીત તેને અનુલક્ષીને જ ગવાતું હતું. ‘મનોમન સાક્ષી છે’ એ સૂત્ર જીવનના કોઈ પણ ક્ષેત્ર કરતાં ચડામણીમાં સૌથી વધારે સાચું ઠરે છે. તેણે બૂમ પાડી: ‘એ હરામખોરો! કામ કરો કામ, રાગડા કેમ તાણો છો?’

‘શું તું શાહુકાર અને સરકાર ચોર? સરકારી નિયમ પ્રમાણે થશે. પહેલાં અંગૂઠો આપ પછી પગાર મળશે.’

‘ન લે તો ભલે પડ્યા ભોંય પર, હું તો જાઉં છું.’ તે ચાલવા જતો હતો ત્યાં ખેમીએ લાંબો સાવરણો સામે ભીંતે અડાડી તેનો રસ્તો રોક્યો: ‘એમ તે કેમ જવાશે?’

‘પહેલાં રૂપિયો આપો એટલે આપું.’

‘ઊભા તો રહો. ખખડાવી તો જોવા દ્યો.’ બીજા સામું જોતી જોતી તે રૂપિયા ખખડાવવા લાગી.

આજે ભંગિયાને ખેમી માટે આશ્ચર્ય સાથે માન થયું. તેણે ગીત ઉપાડ્યું અને બધાં ભંગી ગાવા લાગ્યાં:

‘અરે, હજી તો પંચનો દંડ ભરવાનો છે તે તો મેં તને કહ્યું નથી.’ ઊંચીનીચી નાતોની અનંત શ્રેણીવાળા આપણા સમાજમાં દરેક નાતને પોતાનાથી નીચું કોઈક જોઈએ છે. અમદાવાદનાં ભંગી કાઠિયાવાડથી આવેલાં ભંગીને હલકાં ગણતાં. ધનિયાને પરણતી વખતે બન્ને પંચોને જમાડવાં પડેલાં. ખેમી જતી રહી એટલે કાઠિયાવાડી પંચ ભેગું થયું. તે પંચે અંદર અંદર મસલત ચલાવી. પછી અમદાવાદના પંચને વાત કરી. પછી અમદાવાદનું પંચ મળ્યું. એટલામાં ખેમી પાછી આવી. હવે દંડ કરવાનો તો રહ્યો નહીં, પણ આટલા દિવસ ખાધું તેના ખરચના પૈસા બન્ને પંચે ધનિયા માથે ચડાવ્યા. આપણા સમાજમાં નાતની રૂઢિઓ અને નાતના ઠરાવો કુદરતી બનાવો જેવા અનિવાર્ય અને અપ્રતિરોધ્ય ગણાય છે.

પણ ધનિયાને સાન્ત્વન વળ્યું નહીં. હતાશ થઈ તે ખેમીના ખોળામાં ઊંઘી ગયો. અને ખેમી પણ ચિંતામાં ઊંઘી ગઈ. ત્રણ દિવસનું સુખ ભોગવી આ દંપતી પાછાં દુઃખી સંસારમાં ડૂબ્યાં.