ગુજરાતી ટૂંકીવાર્તાસંપદા/વિજય સોની/મમ સત્યમ: Difference between revisions

સવારનો કુમળો તડકો આંગણામાં ઢોળાતો હોય ત્યારે વિનુભાઈ પાતળો મલમલનો સફેદ સદરો પહેરી હીંચકે બેઠા હોય. હાથમાં એકસોસાઠ ઉપનિષદનું સંકલન હોય. શ્લોકના ઉચ્ચારણ, આરોહ-અવરોહ અને નાભિસ્વર પર સમગ્ર ચેતના એકત્રિત થયેલી હોય. ત્રિભેટે ઊભેલું ટેનામેન્ટ એટલે આવતાં-જતાં બધાની નજર પડે જ. કોઈ ડોકિયું કરે, કોઈ હસીને હળવા-મળવાનો પ્રયત્ન કરે પરંતુ વિનુભાઈ માથું ઊંચું કરે નહીં. કોઈની પંચાતમાં પડવાનું નહીં. કોઈને આપણી પંચાતમાં પડવા દેવાનું નહીં. કેટલાક પથ્થરની લકીર જેવા જીવનસિદ્ધાંત પાળેલા, જે યથાવત્ હતા. આંગણામાં આભને આંબી જતાં આસોપાલવ પવનમાં હાથીની જેમ ડોલતાં. તડકો એની રમત રમતો. તડકાનાં ચોસલાં વિનુભાઈની આસપાસ ભમરડાની પેઠે ફરતાં.

પહેલી વાર જાવ છો તો ભોગીલાલ મૂળચંદનો બઉઓ લેતા જજો . નાની હતી ત્યારથી ટીનને બહુ ભાવે.’ એ આજુબાજુ નજર કર્યા વગર એમના કામમાં મશગૂલ રહીને બોલ્યાં. એમની પાસે દરેક પ્રસંગને અનુરૂપ વ્યવહારિક વચનો અને સલાહ હતી. એમને સુકાયેલાં કપડાંની ગડી કરતાં, રોટલીની કણક બાંધતાં, ઝાપટિયું લઈ ચોપડીઓનો કબાટ સાફ કરતાં, ઘરમાં મોટા મોટા લાંઘા ભરીને દોડતાં વરસોથી જોયાં છે. વિનુભાઈ ખુરશીમાં બેઠાં બેઠાં બધું જોયા કરતાઃ

તને કદી એકનું એક કામ કરીને કંટાળો નથી આવતો?’ સામેથી નજર ટકરાઈ વાકબાણ છૂટ્યુંઃ ‘અમે તમારા જેટલું વાંચ્યું નથી ને એટલે. આનંદ આવે એ કામ કરવું અને રાતે થાકીને સૂઈ જવું.’ આને મૌલિક અભિપ્રાય કહેવાય, વિનુભાઈ મલક્યા.

– ‘તમે એવા છો ને! સવાર સવારમાં હું જ હાથમાં આવું છું’ વાક્ય લંબાયું પણ પેલાં એમને શું બોલવું તે સૂઝયું નહીં. આગળનું વાક્ય જાણે ગળી ગયાં. નજર ચાના ઊભરામાં ઠાલવી દીધી. – વિનુભાઈનું વ્યક્તિત્વ નિરાળું, થોડું અલગારી. સોનું ઘડતાં ઘડતાં આટલું બધું ક્યારે વાંચ્યું હશે તેનું સુખદ્ આશ્ચર્ય તો પેલાં એમને આદિકાળથી હોય એવું લાગતું. બે મહોરાં પહેરીને જીવતા વિનુભાઈ. બંને ચપોચપ, ચહેરા પર બંધ બેસી જાય એવાં. સવારે ભૂરી થેલી લઈ દુકાને જઈ સોનાના ભાવ જાણતા. લાકડાના નાનકડા મંદિર સામે ઊભા રહી પાંચ મિનિટ સુધી મોટે મોટેથી આવડતા શ્લોકો ઉચ્ચારતા. પછી દેવતા સળગાવી ફંકણી મારીને ઘરેણાં ઘડતા. ઓગળતા સોનામાં કેસરી આકાશ ઝગમગતું, કેટલાય ઝીણા ઝીણા તારલા એમાં તરતાં એકીટશે જોઈ રહેતા. વિનુભાઈ ફૂંકણી મારે ત્યારે ફેફસાં ઊંચાં થઈને પછડાતાં. પણ શ્વાસ એકધારો તીખી જ્યોત બનીને વછૂટતો. વિનુભાઈ ચમકતાં ઘરેણાંને સર્જકભાવે ઊંડાણથી જોતા અને કૃષ્ણના વિરાટ સ્વરૂપને જોઈ અર્જુન અવાક થઈ જાય એમ થોડી વાર મૌનમાં સરી પડતા. સવારે સાડા નવથી રાત્રે સાડા નવ વિનુભાઈ ઘરેણાંમાં ઓગળી જાય.

બચપણ એના આગવા રૂપમાં નિર્દોષ અને નિર્મળ કહી શકાય. શરીરે કરડે એવું જરી ભરતવાળું ફ્રોક, સસલાના કાન જેવી બે ચોટલી, બગાસું ખાતાં બંધ આંખોમાં વિશ્વરૂપ, બધુ કોડાક કૅમેરાની પટ્ટીમાં બંધ હતું. વિનુભાઈ નવરો પડતાં ત્યારે આલ્બમનો ખજાનો ખોલીને બેસતાં. આખું આકાશ ઝળહળતું.

પછી ઘરમાં જે કાંઈ બન્યું એમાં ભોગવવાનું પેલાં એને, ઘરરખ્ખને ભાગે આવ્યું. બાળક રડી રડીને અરધું થશે, ભૂખ્યું રહેશે, માથું ફોડશે, ઘરેથી ભાગી જવા મથશે અથવા તો જાતને રૂમમાં ગોંધીને બાકીની દુનિયા વીસરી જશે – એવી આશંકાથી ઘેરાઈ પેલાં એ, ઘરમાં રઘવાયાં રઘવાયાં ફરતાં હતાં. બે અસમાન ધ્રુવો વચ્ચે પોતે કડી રૂપ છે અને નટ દોરી પર ચાલે એવું કપરું કામ કરી બતાવવાનું છે, એની ઉત્તેજના અને ડરથી બી.પી. નોર્મલ થવાનું નામ લેતું ન હતું. આ બધાની પેલે પાર, બાળકીએ અભુત સ્થિરતા બતાવી. કૉલેજ જવાનું સ્વતંત્રતાની અભિવ્યક્તિ રૂપ બંધ ન કરાયું. સહેલીને મળવાનું, ફોન કરવાના અને વાર્તાનાં પાત્રોની ઊલટતપાસ લેવાની-જેવાં રોજિંદા કામ યથાવત્ રહ્યાં. વચ્ચે અથાણાની કરીને કાચની બરણીમાં ભરવી, માળિયામાંથી વરસભરનો કચરો કાઢવો, ઠાકોરજીને નવા વાઘા પહેરાવવા, ફાટી ગયેલા બ્લાઉઝનું ઓટણ કરવું વગેરે કામ જે પહેલાં સામાન્ય ગણી અવગણી શકાતાં હતાં એ કામ એણે ચીવટપૂર્વક કરવા માંડ્યાં. ઘરરખ્ખએ છોકરી કામમાં પળોટાઈ રહી છે, ‘કામ એ જ દુઃખ ભૂલવાનું ઓસડ છે’ સમજી એને અઢળક કામ સોંપવા લાગ્યાં. બાળકી આજ્ઞાંકિત બની તમામ કામ ફરજના ભાગ રૂપે સમજી આટોપતી.

જેને પરણવાનું હતું એનો અભિપ્રાય ગૌણ હતો. વાડીની દોડાદોડી, મોટા જમણવારનાં સીધું-સામાન, જાડી જાનને સાચવવાની જવાબદારી, વિનુભાઈ માટે આ કામ કપરાં. મદદ માટે ગૃહિણીના પિયરમાંથી કુશળ વહીવટકર્તાઓની ફોજ ઊતરી પડી. કોપભવનમાંથી નાણાંકોથળીનું મોઢું ખૂલી ગયું. પેલાં એમનું આખું શરીર કબૂતરના પીંછા જેવું હળવું થઈને ઘરમાં ઊડાઊડ કરતું હતું. એમાં જીતનો આનંદ અને વ્યવહારકુશળતાનો ગર્વ પણ હતો. વિદાયવેળાએ કોપભવનમાંથી એક શુદ્ધ આત્મા બહાર આવ્યો. પાત્રો ઓગળી ગયાં. મોતી જેવડાં આંસુનાં બે ટીપાં ખર્યા. એને લાગણીની સંતોષજનક અભિવ્યક્તિ માની લેવાઈ. ત્રીજા દિવસે આ વળીને છોકરી નાતાલમાં ઇસુ પુનઃજીવિત થઈને આવે એમ આવી તો બાપની આંખોએ વરસવા ખૂણો શોધ્યો.

ત્રણ આંખોનો સંસાર, પપ્પા, ઘણી વાર બધું શંકરાચાર્યના માયાવાદ જેવું લાગે.’ પળવાર દીવાલો મુંગી થઈ ગઈ.