એક અજાણ્યા ગાંધીની આત્મકથા/૮. વૉશિંગ્ટન–ડિસ્ટ્રીક્ટ ઓફ કોલમ્બિયા (૧૯૯૭ – ૨૦૧૪): Difference between revisions

આ રીતે જે સિદ્ધાંત અમેરિકાના પાયામાં છે—No taxation without representation—તેનો જ ભંગ એની રાજધાનીમાં થાય છે. બાવીસ રાજ્યો કરતાં ડિસ્ટ્રીક્ટ વધુ ફૅડરલ ટૅક્સ ભલે ભરે, પણ એના નાગરિકોનું સાવકી મા સંતાનોની અવગણના કરે એવું થયું. એના નાગરિકો દેશના બધા કાયદાઓનું પાલન કરે અને દેશ પ્રત્યેની બધી ફરજ બજાવે જેમ કે એના જુવાનો લશ્કરમાં જોડાઈને લડાઈમાં જાતનું બલિદાન આપે, છતાં દેશના કાયદા ઘડવામાં ડિસ્ટ્રીક્ટનો કોઈ હાથ નહીં. ઘા પર મીઠું ભભરાવાતું હોય એમ કૉંગ્રેસ ડિસ્ટ્રીક્ટ પર રાજ કરે. ડિસ્ટ્રીક્ટનો કેમ વ્યવહાર કરવો, એના કાયદાઓ કેમ ઘડવા, ક્યાં ક્યાં અને કયા કયા ટૅક્સ લાદવા, એના ઉચ્ચ અધિકારીઓ તરીકે કોને નીમવા એ બધું એ કોન્ગ્રેશનલ કમિટી નક્કી કરે. મૂળમાં અમેરિકાના બીજા નાગરિકોને સ્વરાજ્યના જે મૂળભૂત અધિકારો છે તે વૉશિંગ્ટનમાં વસતા લોકોને નહીં.

સ્વરાજ્યના અભાવની આ કડવી વાત કાળા ધોળાના ભેદભાવથી વધુ ગૂંચવાઈ ગઈ. ૧૯૬૦ અને ૧૯૭૦ના દાયકાઓમાં વૉશિંગ્ટનની વસ્તી ૭૦ ટકા જેટલી કાળી પ્રજાની હતી. વૉશિંગ્ટન ‘chocolate city’ તરીકે ઓળખાતું. કાળી પ્રજાનું કહેવું એ હતું કે આ સ્વરાજ્યના અભાવનો અન્યાય એ કારણે જ શક્ય બન્યો છે. ધારો કે વૉશિંગ્ટનની આવડી બહુમતિ જો ધોળા લોકોની હોત તો એમનો મતદાનનો અધિકાર, કે સ્વરાજ ચલાવવાનો અધિકાર ઝૂંટવી ન લેવાત. જેમ જેમ આ ઊહાપોહ વધવા માંડ્યો તેમ તેમ કૉંગ્રેસે વૉશિંગ્ટનના નાગરિકોને મર્યાદિત સ્વરાજ્ય (limited home-rule) કટકે કટકે આપવાનું શરૂ કર્યું. ૧૯૬૫ પછી વૉશિંગ્ટનના નાગરિકોને મર્યાદિત મતદાનના અધિકાર મળ્યા. આ મર્યાદિત મતદાન દ્વારા શહેરનો વ્યવહાર કરવા માટે સ્કૂલ બોર્ડ અને પછી મેયર અને લેજીસ્લેટીવ કાઉન્સિલના ૧૩ મેમ્બર્સ ચૂંટવાનું શક્ય બન્યું. છતાં રાજધાનીનો આખરી કબજો તો કૉંગ્રેસે પોતાના હાથમાં જ રાખ્યો. કૉંગ્રેસમાં જે પ્રતિનિધિત્વ મળ્યું તે નામનું જ, ડિસ્ટ્રીક્ટનો પ્રતિનિધિ ભલે કૉંગ્રેસમાં બેસે પણ એને ત્યાં મતદાન કરવાનો અધિકાર નહીં!

શરૂઆતમાં જ બેરીને ખબર પડી ગઈ કે વિલિયમ્સ એની સામે માથું ઊંચકી રહ્યા છે. તરત એણે કંટ્રોલ બોર્ડ અને વિલિયમ્સ સામે ઝુંબેશ શરૂ કરી. કહ્યું કે મેયર અને કાઉન્સિલ તો બહુમતિથી ચૂંટાયેલા આમ જનતાના પ્રતિનિધિઓ છે, જ્યારે કંટ્રોલ બોર્ડ અને વિલિયમ્સ તો કૉંગ્રેસે બળજબરીથી ડિસ્ટ્રીક્ટ ઉપર ઠોકી બેસાડેલા કર્મચારીઓ છે. ભલે એ કાળા હોય પણ આખરે તો એ ધોળી પ્રજાના ઢીંગલાંઓ છે! એમને ડિસ્ટ્રીક્ટની બહુમતિ કાળી પ્રજાના હિતની કંઈ પડી નથી. બેરીનું આ રેસ કાર્ડ હવે ચાલે તેમ ન હતું. એણે જે રીતે ડિસ્ટ્રીક્ટની નાણાંકીય ગેરવ્યવસ્થા કરી હતી, એને ફડચામાં નાખ્યું હતું, સરકારમાં જે અંધાધૂધી ફેલાવી, અને ખાસ કરીને લાંચરુશ્વતના વ્યવહારથી દેશની રાજધાનીને દુનિયા આખીમાં બદનામ કરી હતી, તે બધું લોકોની આંખ સામે તરતું હતું. માત્ર નાણાંકીય વ્યવહારની વાત કરીએ તો ૧૯૯૫માં ડિસ્ટ્રીક્ટની તિજોરી તો સાવ ખાલી હતી પણ ઉપરથી ૫૫૦ મીલિયન ડોલરની ખાધ હતી. વૉલ સ્ટ્રીટમાં ડિસ્ટ્રીક્ટની આબરૂના કાંકરા ઊડતા હતા.

સીએફઓ વિલિયમ્સને બરાબર ખબર હતી કે ડિસ્ટ્રીક્ટની વર્ષોથી ચાલુ આવતી ડેફીસીટનાં બે પાસાં હતા. જેટલી બજેટ અને ખર્ચામાં કાપ મૂકવાની જરૂર હતી તેટલી જ ટૅક્સની આવક વધારવાની જરૂર હતી. એક હાથે તાળી નહીં પડે. આગળ લખ્યું તેમ ડિસ્ટ્રીક્ટનો ટૅક્સ ડિપાર્ટમેન્ટ ખોરંભે પડ્યો હતો. કેટલાક લોકોએ ડિસ્ટ્રીક્ટનો ટૅક્સ ભરવાનો જ બંધ કર્યો હતો, જો કે એ જ લોકો ફૅડરલ ગવર્નમેન્ટનો ટૅક્સ આઈ.આર.એસ.ને જરૂર ભરે! ટૅક્સ ડિપાર્ટમેન્ટના કર્મચારીઓ એટલા તો બેદરકાર અને ઇનએફિસિયન્ટ હતા કે તેમને એ બાબતની ખબર પણ ન હતી. અને ખબર પડે તો પણ ટૅક્સ ઉઘરાવવાની એમની પાસે કોઈ સાધનસામગ્રી પૂરતા પ્રમાણમાં ન હતી. કમ્પ્યૂટર, ડેટાબેઝ જેવાં અદ્યતન સાધનો ન હતાં.29

પણ જે બોરોઇંગ કર્યું છે તે યોગ્ય થયું છે અને એનું વ્યાજ આપણે નિયમિત ભરી શકીશું તે જોવાની જવાબદારી સીએફઓની. ડિસ્ટ્રીક્ટનું દેણું દર માથા દીઠા બીજાં શહેરો કરતાં વધુ હતું. એટલે મારી ઇચ્છા એવી કે બોરોઇંગ ઉપર કૅપ મૂકાય—જેથી અમુક લિમિટથી વધુ દેવું ન વધે, અને એ બાબતનો કાયદો પસાર થાય. ડેવલપરો અને પોલિટિશિયનોને આવો કેપ કેમ ગમે? તુરત કહેવામાં આવે કે સીએફઓ ડિસ્ટ્રીક્ટના ડેવલપમેન્ટનો વિરોધી છે અને એનો આર્થિક વિકાસ અટકાવે છે.57 આવી બધી ટીકા વચ્ચે મારે તો એ નક્કી કરવાનું કે આવા પ્રોજેક્ટ્સ ડિસ્ટ્રીક્ટને પોસાય ખરા? એનાથી ડિસ્ટ્રીક્ટની નાણાંકીય સદ્ધરતા જોખમમાં તો નહીં મુકાય ને? એ કરવામાં કોઈ કાયદાઓનો ભંગ તો નથી થતો ને?

આ બધી બાબતોમાં બોટમ લાઈન એ હતી કે જો સીએફઓ હા પાડે તો પ્રોજેક્ટ થાય અને ના પાડે તો ન થાય. આને કારણે વૉશિંગ્ટનના ‘મોસ્ટ પાવરફુલ માણસો’માં મારી ગણતરી થવા માંડી! ૨૦૦૭ના 58‘વોશીન્ગટોનિયન્સ ઓફ ધ ઈયર’માં પણ મારી ગણતરી થઈ અને એને માટે અહીંની પ્રખ્યાત વિલર્ડ હોટેલમાં યોજાયેલ સમારંભમાં મારું સન્માન થયું.59

{{Poem2Open}}

આજે જીવનના સંધ્યાકાળે દેશ વિશેની જૂની વાતો ઉખેળવાનો કોઈ અર્થ નથી. માત્ર એટલું જ કહીશ કે જીવનમાં મેં જે કેટલાક અગત્યનાં પગલાં ભર્યા છે તેમાં અમેરિકા આવવાનું તે બહુ જ મહત્ત્વનું પગલું હતું. એ બાબતનો મેં ક્યારેય રંજ કર્યો નથી. ઊલટાનું જ્યારે જ્યારે દેશની મુલાકાતે જાઉં છું ત્યારે જે કાંઈ જોઉં, સાંભળું છું ત્યારે થાય છે કે મારું અમેરિકા આવવાનું પગલું મારે પોતાને માટે નિશંક સાચું હતું. દરેક વ્યક્તિની કૌટુંબિક, સામાજિક અને આર્થિક પરિસ્થિતિ જુદી જુદી હોય છે. તેથી જ તો આજથી સાઠેક વર્ષ પહેલાંની મારી પરિસ્થિતિ જોતાં જો મારું અમેરિકા આવવાનું પગલું યોગ્ય હતું તો બીજાઓ માટે પણ એ ઉચિત હોય એવું કહેવાની ધૃષ્ટતા હું નહીં કરું.

૨૦૧૪ની શરૂઆતમાં છેલ્લાં લગભગ સાંઠેક વર્ષોથી કંઈક ને કંઈક કામમાં પ્રવૃત્ત રહેલો હું હવે નિવૃત્ત થયો! સીએફઓના અગત્યના જોબમાંથી હું રિટાયર થયો ત્યારે મારે શું કરવું અને ખાસ તો શું ન કરવું તેનો મને સ્પષ્ટ ખ્યાલ હતો કે. સામાન્ય રીતે સીએફઓ જેવી ઉચ્ચ કક્ષાની પોઝિશનમાંથી નિવૃત્ત થયા પછી કન્સલ્ટિંગ કરવાની તક બહુ મળે. તમારા ક્ષેત્રમાં હોશિયાર છો, વધુ જાણકાર છો, અને એ બાબતમાં મદદ કરી શકશો એ બહાને અમેરિકાની કન્સલ્ટિંગ કંપનીઓ તમને હાયર કરે. પણ મૂળ આશય તો તમારી લાગવગ અને ઓળખાણથી તમે જ્યાં કામ કર્યું હોય ત્યાં એમને મોટા કોન્ટ્રેક્ટ અપાવશો એ હોય છે. મેં નક્કી કર્યું હતું કે એવી વેશ્યાગીરીનું કામ હું નહીં કરું. મોટી કંપનીઓ તમારી ખ્યાતિને લીધે એમના બોર્ડ ઓફ ડાયરેક્ટર્સમાં નિમણૂંક કરે અને તમારાં સલાહસૂચન માગે. પણ આવી બોર્ડ અપોઈન્ટમેન્ટ માટે એ લોકો ૫૦-૬૦ની ઉંમરના લોકો પસંદ કરે. એ ઉંમર તો હું ક્યારનોય વટાવી ચૂક્યો હતો. એટલે કોર્પોરેટ બોર્ડ્સની બારી મારે માટે બંધ હતી.