નારીસંપદાઃ વિવેચન/સાઠીના સાહિત્યનું દિગ્દર્શન: Difference between revisions

દેરાસરીએ આ ગ્રંથમાં નીવડી આવેલી કૃતિઓથી પ્રભાવિત સાહિત્યકારોનો તેમ જ પ્રજાજીવનનો ચિતાર પણ આપ્યો છે, ‘જયકુમારી વિજય’ લખાયા પછી" ... એ પુસ્તક પરથી કેટલાક કાળ સુધીને માટે ગુજરાતી નાટક રચનાનો આકાર રચાયો. પ્રેમમાં પડેલા નાયક-નાયિકા પોતાની વચ્ચે ઘણું અંતર છતાં અનેક વિધ્નો નિવારીને આખરે લગ્ન કરીને સુખી થાય છે એ જ વાર્તા આ પછી રચાયેલાં અને ભજવાયેલા નાટકોમાં સમાઈ હતી."  એ જ રીતે ’લલિતા દુઃખદર્શક નાટક એટલું લોકપ્રિય બન્યું હતું કે ‘નંદન’ એ શબ્દ મુંબઈગરી ભાષામાં મૂર્ખતા અને અધમતાવાચક થઈ પડ્યો હતો. કહેવાય છે કે એ ખેલ જોઈ એક ડોશી ઉપર એટલી અસર થઈ હતી કે પોતાની દીકરીનો વિવાહ કરેલો વર નંદનકમાર જેવો છે અને તેથી દીકરી આખરે લલિતાની પેઠે દુઃખી થશે એમ ધારી એણે એ વિવાહ ફોક કર્યો હતો. ‘સરસ્વતીચંદ્ર’નો જનમાનસ પર એવો પ્રભાવ પડયો હતો કે તેના પાત્રોના નામ પરથી છોકરાઓના નામ રખાતા. સમાજ પર સાહિત્યનો કેવો વ્યાપક પ્રભાવ પડયો હતો તેનું નિદર્શન અહીં મળે છે. દેરાસરી આ ગ્રંથમાં તત્કાલીન સાહિત્યિક ગતિવિધિ સાથે સાહિત્યિક વાદવિવાદો કે ઊહાપોહ કે નર્મદ - નવલરામ વચ્ચેના વાદવિવાદો આનાં ઉદાહરણો છે. તો વળી, સાહિત્યસ્વરૂપ વિશેની તેમની સુઝ સમજને પ્રગટ કરતાં નિરિક્ષણો પણ અહીં મળે છે. જેમ કે "વળી, હાસ્યરસના મદારીનું ખરું ચાતુર્ય પોતાના માંકડાને ખેલવવા કરતાં તેને અંકુશમાં રાખવા વધારે જોઈએ છીએ. તેમજ પ્રસંગ, પ્રયોજન, સ્વાભાવિકતા, બુદ્ધિ, રસિકતા, ચાતુર્ય, અનુભવ, અપૂર્વતા, અને અંકુશ વગરનો હાસ્યરસ એકલાં મરચાનાં ભોજન જેવો છે."(૧૯)<ref>૧૯. પૃ.૬</ref>  નાટ્યશાસ્ત્રના જાણકાર તરીકેનો એમનો પરિચય આવાં વિધાનથી થાય છેઃ "મલિનતાદર્શક ચિત્ર જાતે પ્રગટ રૂપે મલિન ન જોઈએ. માત્ર સૂચનાથી મલિનતા દર્શાવાય અને એનાં અનિષ્ટ પરિણામો કુશળ વસ્તુસંકલનાથી જણાવાય તો જ આવાં નાટકોથી નીતિબોધ થઈ શકે છે."(૨૦)<ref>૨૦. પૃ. ૧૧૮</ref> નવલકથાસાહિત્યના ઉદ્ભવમાં અંતરાયરૂપ બનતાં કારણો વિશેનુ તેમનું નિરીક્ષણ વાસ્તવદર્શી, અપૂર્વ અને રસપ્રદ છે. નવલરામ સાથેની વાતચીતને અહીં મૂકી આપે છે "એમણે કહેલું કે આપણામાં નવલકથા અગર નાટકમાં લખવા જેવી પ્રેમકથા અને પ્રેમપ્રસંગ થતાં નથી. આપણી રૂઢિને લઈને બાળલગ્નના માઠા ચાલને પરિણામે પ્રેમ એ શું છે એ સમજવા જેટલી ઉંમર પહેલાં તો લાકડે માંકડું જોડાઈ જાય છે. આપણાં સંસારજીવનમાં જુદી જુદી ભાવનાઓ ઉલ્લાસ પામશે અને વિસ્તાર પામશે ત્યારે હ્રદયના વિકાસની સાથે ગૌણ રૂપે પણ અસ્તિત્વમાં રહેલી ખાસ શક્તિઓ પણ ખીલી નીકળશે."(૨૧)<ref>૨૧. પૃ. ૨૦૮</ref> તો વળી, જીવનચરિત્ર લખનારમાં શોધ, સત્ય, વિવેક અને વર્ણનશક્તિ એ ચાર ગુણ અવશ્ય હોવા જોઈએ. તેમાં જે વ્યકિતનું જીવનચરિત્ર લખતા હોઈએ તેના જીવનથી મોહિત થયા હોઈએ અને તેના જીવનનો પૂર્ણ અભ્યાસ હોય તો જીવનચરિત્ર ઉત્તમ લખાય છે.(૨૨)<ref>૨૨. પૃ. ૨૧૩</ref>

સમગ્ર રીતે તપાસતા આ ગ્રંથમાં વિષય, સ્વરૂપ અને અભિવ્યકિતની દ્રષ્ટિએ મધ્યકાલીન સાહિત્યથી આ સાહિત્ય કઈ રીતે અલગ બને છે એની ચર્ચા નથી કે પ્રમોદકુમાર પટેલ કહે છે તેમ "દેરાસરીએ આ સમયના નવા કાવ્યશાસ્ત્રની અને નવી વિવેચનપદ્ધતિની ખાસ નોંધ લીધી નથી."(૨૩)<ref>૨૩. પૃ. ૬૩, અનુ આધુનિકતા વાદ સં. ભોળાભાઈ પટેલ ચંદ્રકાન્ત ટોપીવાળા</ref>

<hr>

'''પાદટીપ'''

<ref>૧. પૃ.૨</ref>

<ref>૨. એજ</ref>

<ref>૧૧. પૃ. ૧૨૮</ref>

<ref>૧૮. પૃ.૬</ref>

<br>

{{HeaderNav2