17,546
edits
અર્વાચીન કવિતા/અરજુન ભગત: Difference between revisions
Jump to navigation
Jump to search
+1
(Created page with "{{SetTitle}} <center><big>'''અરજુન ભગત'''</big></center> <center>(આશરે ૧૮૫૦થી ૧૯૦૦)</center> <center>'''અરજુનવાણી (૧૯૨૨)'''</center> {{Poem2Open}} અરજુનનાં ભજનોમાં એક નવા જ પ્રકારની ઝલક દેખાય છે. ભરૂચ જિલ્લાના અંકલેશ્વર તાલુકાની તળપદી ભાષા ગુજ...") |
(+1) |
||
| Line 24: | Line 24: | ||
{{Poem2Close}} | {{Poem2Close}} | ||
{{Block center|<poem>જાવાં જરૂર, તારે જાવાં જારૂર, માયા-મજાૂર, તારે જાવાં જરૂર. | {{Block center|<poem>જાવાં જરૂર, તારે જાવાં જારૂર, માયા-મજાૂર, તારે જાવાં જરૂર. | ||
ઊંછું છે ઊર, નથી દેખાતો સૂર, મૂકી કસ્તૂર કાગ લીધું કપૂર. જાવાં. | ઊંછું છે ઊર, નથી દેખાતો સૂર, મૂકી કસ્તૂર કાગ લીધું કપૂર. {{right|જાવાં.}} | ||
હુકમ હજાૂર તારે માથે મંજૂર, વાગે રણતૂર, કેમ સૂતો અસૂર? જાવાં. | હુકમ હજાૂર તારે માથે મંજૂર, વાગે રણતૂર, કેમ સૂતો અસૂર? {{right|જાવાં.}} | ||
આવ્યું છે પૂર, વહે ગંગા ભરપૂર, લૂલા લંગૂર, બૂડે અંગ અધૂર. જાવાં. | આવ્યું છે પૂર, વહે ગંગા ભરપૂર, લૂલા લંગૂર, બૂડે અંગ અધૂર. {{right|જાવાં. }} | ||
બળીઆ બહાદૂર નથી દેખાતા દૂર, ચગદાઈને ચૂર, જેમ પીલી મસૂર. જાવાં | બળીઆ બહાદૂર નથી દેખાતા દૂર, ચગદાઈને ચૂર, જેમ પીલી મસૂર. {{gap}}{{right|જાવાં}} | ||
ખાધું ખજુર, કીધી વાણી કુરૂર, સાચું છે સૂર, કોણ કાઢે કસૂર. જાવાં. | ખાધું ખજુર, કીધી વાણી કુરૂર, સાચું છે સૂર, કોણ કાઢે કસૂર. {{right|જાવાં.}} | ||
નરખી લે નૂર તારું છોડી ફિતૂર, અરજુન મયૂર બોલે વાણી મધુર. જાવાં.</poem>}} | નરખી લે નૂર તારું છોડી ફિતૂર, અરજુન મયૂર બોલે વાણી મધુર. {{right|જાવાં.}}</poem>}} | ||
{{Block center|<poem>અરજુન મયૂરની આ આટલી મધુર છતાં હજી બુદ્ધિપ્રધાન કૃત્રિમ ભાસતી રચના છે. એની સ્વયંભૂ અને પ્રેરિત વાણીની ચોટ આના કરતાં ઘણી વિશેષ છે. એની એ વાણી ‘ખોજ’, ‘અનુભવ’ અને ‘બોધ’ એમ ત્રણ વિભાગમાં વહેંચાયેલી છે. એમાંથી બોધનાં કાવ્યોમાં એકના એક વિચારતત્ત્વનું તથા દૃષ્ટાંતોનું જરા વિશેષ પ્રમાણમાં પુનરાવર્તન આવે છે, તોપણ તેની અનુપમ દૃષ્ટાંતશક્તિ એમાંનાં સંખ્યાબંધ ગીતોમાં જણાઈ આવે છે. એ બોધમાં અજ્ઞાની જીવ પ્રત્યે કરડાકી છે, તથા અજ્ઞાનને નાશ કરવાનો જ્વલંત પુણ્યપ્રકોપ છે. એવે વખતે વાણી અત્યંત અસરકારક બનવા છતાં કદીક ગ્રામ્યતામાં સરી પડે છે; પરંતુ ખોજ અને અનુભવનાં કાવ્યોમાં અરજુનની લાક્ષણિક વાણી અનવદ્ય, સુંદર, નૂતન પ્રફુલ્લ અને ઉન્નત કલ્પનાથી યુક્ત રૂપમાં જોવા મળે છે. | {{Block center|<poem>અરજુન મયૂરની આ આટલી મધુર છતાં હજી બુદ્ધિપ્રધાન કૃત્રિમ ભાસતી રચના છે. એની સ્વયંભૂ અને પ્રેરિત વાણીની ચોટ આના કરતાં ઘણી વિશેષ છે. એની એ વાણી ‘ખોજ’, ‘અનુભવ’ અને ‘બોધ’ એમ ત્રણ વિભાગમાં વહેંચાયેલી છે. એમાંથી બોધનાં કાવ્યોમાં એકના એક વિચારતત્ત્વનું તથા દૃષ્ટાંતોનું જરા વિશેષ પ્રમાણમાં પુનરાવર્તન આવે છે, તોપણ તેની અનુપમ દૃષ્ટાંતશક્તિ એમાંનાં સંખ્યાબંધ ગીતોમાં જણાઈ આવે છે. એ બોધમાં અજ્ઞાની જીવ પ્રત્યે કરડાકી છે, તથા અજ્ઞાનને નાશ કરવાનો જ્વલંત પુણ્યપ્રકોપ છે. એવે વખતે વાણી અત્યંત અસરકારક બનવા છતાં કદીક ગ્રામ્યતામાં સરી પડે છે; પરંતુ ખોજ અને અનુભવનાં કાવ્યોમાં અરજુનની લાક્ષણિક વાણી અનવદ્ય, સુંદર, નૂતન પ્રફુલ્લ અને ઉન્નત કલ્પનાથી યુક્ત રૂપમાં જોવા મળે છે. | ||
અનુભવનાં કાવ્યોમાં, આપણા કેટલાક પ્રખર વ્યક્તિત્વવાળા અખા અને ભોજા જેવા થોડાક કવિઓમાં જ જે તત્ત્વ જોવા મળે છે તે વીર્યનો અંશ ખૂબ લાક્ષણિક રીતે તરી આવે છે. આ પ્રદેશ પણ દુર્બળ હતાશ વૈરાગ્યનો નહિ પણ જીવનમાં એક પરમ વીર્યને અવકાશ આપતી પ્રવૃત્તિનો છે, એ અરજુન સબળ વાણીમાં બતાવી આપે છે.</poem>}} | અનુભવનાં કાવ્યોમાં, આપણા કેટલાક પ્રખર વ્યક્તિત્વવાળા અખા અને ભોજા જેવા થોડાક કવિઓમાં જ જે તત્ત્વ જોવા મળે છે તે વીર્યનો અંશ ખૂબ લાક્ષણિક રીતે તરી આવે છે. આ પ્રદેશ પણ દુર્બળ હતાશ વૈરાગ્યનો નહિ પણ જીવનમાં એક પરમ વીર્યને અવકાશ આપતી પ્રવૃત્તિનો છે, એ અરજુન સબળ વાણીમાં બતાવી આપે છે.</poem>}} | ||
| Line 35: | Line 35: | ||
વાઘ વેરીની સાથે વનમાં વઢું! | વાઘ વેરીની સાથે વનમાં વઢું! | ||
જાહેર ઝુઝું હું જગત જુતું; | જાહેર ઝુઝું હું જગત જુતું; | ||
તારે પ્રતાપે તાપી રેવા તરૂં. | તારે પ્રતાપે તાપી રેવા તરૂં.</poem>}} | ||
<center>*<center> | <center>*<center> | ||
જેવું રામલખમણનું બાણ, તેવી શુરવીર મારી વાણ! | {{Block center|<poem>જેવું રામલખમણનું બાણ, તેવી શુરવીર મારી વાણ! | ||
તન મસ્તકમાં તાકી મારું, ફાટે પર્વત પહાણ! | તન મસ્તકમાં તાકી મારું, ફાટે પર્વત પહાણ! | ||
ફાટી તૂટી કટકા થઈને થાશે કચ્ચર ઘાણ! | ફાટી તૂટી કટકા થઈને થાશે કચ્ચર ઘાણ!</poem>}} | ||
<center>*<center> | <center>*<center> | ||
મત લડના બહાદૂર! મેરે સંગ મત લડના બહાદૂર! | {{Block center|<poem>મત લડના બહાદૂર! મેરે સંગ મત લડના બહાદૂર! | ||
ઉડ ગયે આકકે તુલ! મેરે સંગ મત લડના બહાદૂર! | ઉડ ગયે આકકે તુલ! મેરે સંગ મત લડના બહાદૂર! | ||
...રામનામકી નોબત બાજે, ચડે શૂરાકું શૂર; | ...રામનામકી નોબત બાજે, ચડે શૂરાકું શૂર; | ||
| Line 59: | Line 59: | ||
{{center|*}} | {{center|*}} | ||
{{Block center|<poem> આવજો તમે હો પ્યારા, આવજો તમે! | {{Block center|<poem> આવજો તમે હો પ્યારા, આવજો તમે! | ||
{{gap|4em}}પ્રેમપત્રી વાંચી વ્હેલા આવજો તમે : | |||
...ચંદ્ર ને ચકોર જેમ ચિત મારું ભમે, | |||
{{gap|4em}}પ્રભુ ન આપી પાંખ, ઊડી આવતે અમે. | |||
વાર ન લગાડો વાલા સૂર્ય આથમે, | |||
{{gap|4em}}એક પલક કલપ સમી કહાડું હું ક્યમે. | |||
સ્વામી વિનંતી સુણજો, નારી ચરણમાં નમે, | |||
{{gap|4em}}હિરા મોતી હાર આપું તમને જે ગમે. | |||
આપના વિજોગે નારી અન્ન નહિ જમે, | |||
{{gap|4em}}આજથી અરજુન આવો દિન પાંચમે.</poem>}} | |||
{{Poem2Open}} | |||
કલ્પનાની ઊંચી પહોંચ તથા કવિત્વશક્તિના ઉત્તમ આવિર્ભાવવાળા ગીતોના પ્રતિનિધિ તરીકે અરજુનનું નીચેનું ગીત રજૂ કરી શકાય : | કલ્પનાની ઊંચી પહોંચ તથા કવિત્વશક્તિના ઉત્તમ આવિર્ભાવવાળા ગીતોના પ્રતિનિધિ તરીકે અરજુનનું નીચેનું ગીત રજૂ કરી શકાય : | ||
{{Poem2Close}} | |||
{{Block center|<poem>વનમાં વ્હાલે વેણ વગાડી! | |||
{{gap|4em}}વગાડી રે, વનમાં વ્હાલે વેણ વગાડી! | |||
વેણ વગાડી ને સૂતી જગાડી | |||
{{gap|4em}}રોમે રોમે આંખ ઉઘાડી! | |||
જંગલાંની ઝાડી દિલમાં દેખાડી | |||
{{gap|4em}}મનમાંહે મોહ પમાડી, | |||
{{gap|4em}}સખી થાવ દરશન દહાડી! {{right|વનમાં.}} | |||
જળ જમનાનાં જરા નહિ ચાલે, | |||
{{gap|4em}}ગંગા તો પડી ગઈ પછાડી! | |||
પવન ને પાણી તો થિર થંભ્યાં | |||
{{gap|4em}}વસંત ભૂલી ગઈ સાડી, | |||
{{gap|4em}}નહિ ખીલી વેલ કે વાડી! {{right|વનમાં.}} | |||
ચક્ર ચોરાશીનું ચાલતાં અટક્યું. | |||
{{gap|4em}}મટી ગઈ હોળી ધુલાડી! | |||
અવન ગવન હવે કોણ આપે? | |||
{{gap|4em}}એ ખેલ જાણે ખેલાડી, | |||
{{gap|4em}}મારૂં નહિ માને અનાડી! {{right|વનમાં.}} | |||
ડુંગર ડોલ્યા ને સૂરજ થોભ્યા | |||
{{gap|4em}}અટકી ગઈ ચન્દ્રની ગાડી! | |||
નવલખ તારા સ્થિર થયા છે | |||
{{gap|4em}}જોની તું પુરાણ ઉઘાડી, | |||
{{gap|4em}}અરજુન ત્યાં તો ઊભો અગાડી! {{gap}}{{right|વનમાં.}}</poem>}} | |||
< | |||
<br>{{HeaderNav | <br>{{HeaderNav | ||
|previous = | |previous = ‘જ્ઞાની’-કાજી અનવરમિયાં | ||
|next = | |next = ‘ઋષિરાય’–હરજીવન કુબેરજી ત્રવાડી | ||
}} | }} | ||