17,293
edits
No edit summary |
No edit summary |
||
Line 52: | Line 52: | ||
કાળી રાત્રીનો પડદો ખોલી, આવે જો ઉષાનાથ; | કાળી રાત્રીનો પડદો ખોલી, આવે જો ઉષાનાથ; | ||
{{gap}}ઊગે ભાગ્ય પ્રભાત્ —જય.</poem>}} | {{gap}}ઊગે ભાગ્ય પ્રભાત્ —જય.</poem>}} | ||
{{Poem2Open}} | |||
સૂત્રધાર : (પૂરું થતાં હસીને) કેમ, આપણા પૂર્વજોના દેવો ક્યાં ગયા કે આ નવીન પ્રકારથી આરંભ કરવાનો ? | સૂત્રધાર : (પૂરું થતાં હસીને) કેમ, આપણા પૂર્વજોના દેવો ક્યાં ગયા કે આ નવીન પ્રકારથી આરંભ કરવાનો ? | ||
નટી : એ પૂર્વજોના દેવો આ જમાનામાં તો ખરે જ પથ્થરના બની ગયા છે. નથી એમનામાં ચેતન કે ચેતના જગાવે. આજે તો જ્યાં દેશદેશની ધૂન જાગી છે ત્યાં ‘શ્રી ગણેશાય નમ:'ને બદલે ‘શ્રી દેશાય નમઃ'થી શરૂ કરવાનું. | નટી : એ પૂર્વજોના દેવો આ જમાનામાં તો ખરે જ પથ્થરના બની ગયા છે. નથી એમનામાં ચેતન કે ચેતના જગાવે. આજે તો જ્યાં દેશદેશની ધૂન જાગી છે ત્યાં ‘શ્રી ગણેશાય નમ:'ને બદલે ‘શ્રી દેશાય નમઃ'થી શરૂ કરવાનું. | ||
Line 70: | Line 72: | ||
સૂત્રધાર : એ હેતુ તો પ્રશંસાપાત્ર છે. સાક્ષાત્ સરસ્વતી એમાં સહાય કરે એવી મારી શુભેચ્છા છે. | સૂત્રધાર : એ હેતુ તો પ્રશંસાપાત્ર છે. સાક્ષાત્ સરસ્વતી એમાં સહાય કરે એવી મારી શુભેચ્છા છે. | ||
નટી : એ સાહિત્ય, સંગીત અને કલાની દેવીની સહાયતાની ખરે જ આવશ્યકતા રહેશે. | નટી : એ સાહિત્ય, સંગીત અને કલાની દેવીની સહાયતાની ખરે જ આવશ્યકતા રહેશે. | ||
વાણી રૂપ બની પશુગણ થકી, જુદા કર્યા માનવો, | {{Poem2Close}} | ||
{{Block center|<poem>વાણી રૂપ બની પશુગણ થકી, જુદા કર્યા માનવો, | |||
વીણાના મધુરા સૂરો જગ વિષે, રેડી ભર્યો તેં રસ; | વીણાના મધુરા સૂરો જગ વિષે, રેડી ભર્યો તેં રસ; | ||
તારા વાહન પિચ્છના ભભકથી, રંગે પૂર્યું વિશ્વને; | તારા વાહન પિચ્છના ભભકથી, રંગે પૂર્યું વિશ્વને; | ||
દેવી શારદ માત ધન્ય કરજો, મારી કૃતિ અલ્પને. | દેવી શારદ માત ધન્ય કરજો, મારી કૃતિ અલ્પને.</poem>}} | ||
અંક ૧લો | {{center|'''અંક ૧લો'''}} | ||
સ્થળ : મહર્ષિ ગૌતમના તપોવનથી થોડે દૂર આવેલા જંગલમાં. | {{center|સ્થળ : મહર્ષિ ગૌતમના તપોવનથી થોડે દૂર આવેલા જંગલમાં.}} | ||
સમય : શરદનો, એટલે લીલી લીલી ભૂમિ; સઘન વૃક્ષોની ઘટા વચ્ચે નાનું જલાશય. સત્યવાન તથા મંડન આવે છે, લાકડાના ભારા નીચે મૂકી સરોવર તીરે બેસે છે. | {{center|સમય : શરદનો, એટલે લીલી લીલી ભૂમિ; સઘન વૃક્ષોની ઘટા વચ્ચે નાનું જલાશય. સત્યવાન તથા મંડન આવે છે, લાકડાના ભારા નીચે મૂકી સરોવર તીરે બેસે છે.}} | ||
{{Poem2Open}} | |||
સત્યવાન : (આસપાસ નિહાળી એક ઊંડો નિશ્વાસ નાખી) કેવી સુંદર સંધ્યા ! કેવી અનુપમ શાંતિ ! | સત્યવાન : (આસપાસ નિહાળી એક ઊંડો નિશ્વાસ નાખી) કેવી સુંદર સંધ્યા ! કેવી અનુપમ શાંતિ ! | ||
સલૂણી સંધ્યા જો, બહુ શરમથી લાલ દીસતી, | સલૂણી સંધ્યા જો, બહુ શરમથી લાલ દીસતી, | ||
Line 85: | Line 89: | ||
કેવું મધુર જીવન ! સંસારના કલહોની અહીં ગંધ સરખી પણ નહિ ! | કેવું મધુર જીવન ! સંસારના કલહોની અહીં ગંધ સરખી પણ નહિ ! | ||
મંડન : દેવ ! | મંડન : દેવ ! | ||
સંસાર તો માનવનો ઘડેલો | {{Poem2Close}} | ||
{{Block center|<poem>સંસાર તો માનવનો ઘડેલો | |||
કંકાસી ને છે કડવાશ પૂરો, | કંકાસી ને છે કડવાશ પૂરો, | ||
આ સૃષ્ટિ તો છે પ્રભુની રચેલી | આ સૃષ્ટિ તો છે પ્રભુની રચેલી | ||
સૌંદર્ય ને શાન્તિ સદા ભરેલી. | સૌંદર્ય ને શાન્તિ સદા ભરેલી.</poem>}} | ||
{{Poem2Open}} | |||
સત્યવાન : ઋષિમુનિઓ સંસારનો ત્યાગ કરી પ્રકૃતિની પાર્શ્વમાં આવી વસે એ વાસ્તવિક જ છે. આ મૃગો પણ કેવા આનંદથી નચિંતપણે વિચરે છે ! | સત્યવાન : ઋષિમુનિઓ સંસારનો ત્યાગ કરી પ્રકૃતિની પાર્શ્વમાં આવી વસે એ વાસ્તવિક જ છે. આ મૃગો પણ કેવા આનંદથી નચિંતપણે વિચરે છે ! | ||
મંડન : દેવ ! તમારા મોંમાં પાણી નથી છૂટતું ? | મંડન : દેવ ! તમારા મોંમાં પાણી નથી છૂટતું ? | ||
સત્યવાન : (હસીને) જે મૃગયા ખેલે તેના મોંમાં પાણી છૂટે. મને તો થાય છે કે આવાં નિર્દોષ પ્રાણીને મારવામાં શું વીરતા હશે ? ક્ષત્રિયોને તો બળવાન સિંહ —વ્યાઘ્રાદિનો શિકાર શોભે. | સત્યવાન : (હસીને) જે મૃગયા ખેલે તેના મોંમાં પાણી છૂટે. મને તો થાય છે કે આવાં નિર્દોષ પ્રાણીને મારવામાં શું વીરતા હશે ? ક્ષત્રિયોને તો બળવાન સિંહ —વ્યાઘ્રાદિનો શિકાર શોભે. | ||
હરિણ કૂદતું ફાળો દેતું ધરા ડગ ના અડે, | {{Poem2Close}} | ||
{{Block center|<poem>હરિણ કૂદતું ફાળો દેતું ધરા ડગ ના અડે, | |||
ભય નીરખતાં ક્યાંનું ક્યાં એ જતું પળ એકમાં; | ભય નીરખતાં ક્યાંનું ક્યાં એ જતું પળ એકમાં; | ||
ચપળ નયનો પાછું ભાળે, સદા કરુણા’ર્ચતાં, | ચપળ નયનો પાછું ભાળે, સદા કરુણા’ર્ચતાં, | ||
ગરીબ મૃગલું કેમે મારે દયા ન શિકારીને. | ગરીબ મૃગલું કેમે મારે દયા ન શિકારીને. | ||
[એક મૃગ પાસે બેઠેલું તેને હેતથી પંપાળે છે.] | [એક મૃગ પાસે બેઠેલું તેને હેતથી પંપાળે છે.]</poem>}} | ||
{{Poem2Open}} | |||
મંડન : દેવ ! આશ્રમમાં રહી ઋષિઓના સંસર્ગમાં આવી આવું આવું બોલે છે. ક્ષત્રિયો હરણનો શિકાર કરે તે એની ચપળતા હરવા. હરણ અને નારી એ બે ચંચળ જાત છે. એનો શિકાર તો ક્ષત્રિયોએ ખેલવો જ જોઈએ ! | મંડન : દેવ ! આશ્રમમાં રહી ઋષિઓના સંસર્ગમાં આવી આવું આવું બોલે છે. ક્ષત્રિયો હરણનો શિકાર કરે તે એની ચપળતા હરવા. હરણ અને નારી એ બે ચંચળ જાત છે. એનો શિકાર તો ક્ષત્રિયોએ ખેલવો જ જોઈએ ! | ||
સત્યવાન : (હસીને) એમાં જ ક્ષાત્ર સમાતું હોય તો મારે એ ના જોઈએ. હું રાજા હોઉં તો આવાં પ્રાણીને કદી મારું નહિ. પણ એ દિન ક્યાં ? | સત્યવાન : (હસીને) એમાં જ ક્ષાત્ર સમાતું હોય તો મારે એ ના જોઈએ. હું રાજા હોઉં તો આવાં પ્રાણીને કદી મારું નહિ. પણ એ દિન ક્યાં ? | ||
Line 105: | Line 113: | ||
મંડન : દેવ ! સાવધાન ! જુઓ, કોઈ સુંદરીસંઘ આવતો લાગે છે. | મંડન : દેવ ! સાવધાન ! જુઓ, કોઈ સુંદરીસંઘ આવતો લાગે છે. | ||
સત્યવાન : ખરે જ, કોઈ વનદેવીઓ જેવી લાગે છે; અને વળી ધનુર્ધારિણીઓ છે. તેમાં સૌથી અગ્રેસર તો જો. | સત્યવાન : ખરે જ, કોઈ વનદેવીઓ જેવી લાગે છે; અને વળી ધનુર્ધારિણીઓ છે. તેમાં સૌથી અગ્રેસર તો જો. | ||
સખી જન થકી વીંટાએલી દીસે બહુ માનિની, | {{Poem2Close}} | ||
{{Block center|<poem>સખી જન થકી વીંટાએલી દીસે બહુ માનિની, | |||
ઉડુગણ મહીં ચંદા જેવી સુધામય હાસિની; | ઉડુગણ મહીં ચંદા જેવી સુધામય હાસિની; | ||
ચપળ સઘળાં અંગો એનાં, યુવાતણી મોહિની, | ચપળ સઘળાં અંગો એનાં, યુવાતણી મોહિની, | ||
લલિત લલના એવી કો છે મનોહર કામિની ? | લલિત લલના એવી કો છે મનોહર કામિની ?</poem>}} | ||
{{Poem2Open}} | |||
મંડન : દેવ ! આપણે સંતાઈ જઈએ તો સારું. સ્ત્રીઓથી દૂર રહેવામાં જ લાભ છે. શંકરથી માંડી ભલભલાને એણે ભોળવ્યા છે. | મંડન : દેવ ! આપણે સંતાઈ જઈએ તો સારું. સ્ત્રીઓથી દૂર રહેવામાં જ લાભ છે. શંકરથી માંડી ભલભલાને એણે ભોળવ્યા છે. | ||
સત્યવાન : (હસીને) તને પણ સ્ત્રીઓનો ઠીક અનુભવ થયો લાગે છે ! હમણાં તો મને કહેતો હતો કે ક્ષત્રીએ નારીનો પણ શિકાર ખેલવો જોઈએ. | સત્યવાન : (હસીને) તને પણ સ્ત્રીઓનો ઠીક અનુભવ થયો લાગે છે ! હમણાં તો મને કહેતો હતો કે ક્ષત્રીએ નારીનો પણ શિકાર ખેલવો જોઈએ. | ||
Line 121: | Line 131: | ||
[બધાં સરોવરતીરે નિરાંતે બેસે છે.] | [બધાં સરોવરતીરે નિરાંતે બેસે છે.] | ||
માયા : આ વન છે તો બહુ સુંદર, પણ જેમ ઘર પાસે આવે છે તેમ ત્યાં પહોંચવાનો ઉદ્રાવો વધે છે. હવે તો એક દિવસ પણ વધારે લંબાય તો મારો જીવ નીકળી જાય. | માયા : આ વન છે તો બહુ સુંદર, પણ જેમ ઘર પાસે આવે છે તેમ ત્યાં પહોંચવાનો ઉદ્રાવો વધે છે. હવે તો એક દિવસ પણ વધારે લંબાય તો મારો જીવ નીકળી જાય. | ||
સાવિત્રી : માતપિતાને મળવાની કોને ઉત્કંઠા ન હોય ? જેમ ઘર પાસે આવે છે તેમ મારી તો નિદ્રા જ જતી રહી છે. | સાવિત્રી : માતપિતાને મળવાની કોને ઉત્કંઠા ન હોય ? જેમ ઘર પાસે આવે છે તેમ મારી તો નિદ્રા જ જતી રહી છે. | ||
વરસ એક પછી મળશું અમે, | {{Poem2Close}} | ||
{{Block center|<poem>વરસ એક પછી મળશું અમે, | |||
વિવિધ ચિન્તન વ્યગ્ર કરે મન. | વિવિધ ચિન્તન વ્યગ્ર કરે મન. | ||
ક્યમ હશે મુજ માવડી ને પિતા, | ક્યમ હશે મુજ માવડી ને પિતા, | ||
નીરખવા તલસે મુજ ચક્ષુડાં | નીરખવા તલસે મુજ ચક્ષુડાં</poem>}} | ||
{{Poem2Open}} | |||
સત્યવાન : (સ્વગત) માતાપિતા કેવાં ભાગ્યશાળી ! | સત્યવાન : (સ્વગત) માતાપિતા કેવાં ભાગ્યશાળી ! | ||
માયા : બહેન, દૂર રહેવાથી સ્નેહીનો સ્નેહ સંભારી સંભારી આપણો સ્નેહ બમણો વધે. | માયા : બહેન, દૂર રહેવાથી સ્નેહીનો સ્નેહ સંભારી સંભારી આપણો સ્નેહ બમણો વધે. | ||
Line 135: | Line 147: | ||
નિપુણિકા : મને તો લાગે છે કે તમને આટલું બધું વિદ્યાદાન આપવામાં પિતાજીએ મોટી ભૂલ કરી. | નિપુણિકા : મને તો લાગે છે કે તમને આટલું બધું વિદ્યાદાન આપવામાં પિતાજીએ મોટી ભૂલ કરી. | ||
સાવિત્રી : (હસીને) કેમ ? | સાવિત્રી : (હસીને) કેમ ? | ||
નિપુણિકા : તમને બધાંમાં કંઈ ને કંઈ ઊણપ લાગ્યા જ કરે છે. આમાં તો જોઈએ એટલું જ્ઞાન નથી; આમાં તો શૌર્ય નથી; આમાં તો આ નથી, ને આમાં તો તે નથી. | નિપુણિકા : તમને બધાંમાં કંઈ ને કંઈ ઊણપ લાગ્યા જ કરે છે. આમાં તો જોઈએ એટલું જ્ઞાન નથી; આમાં તો શૌર્ય નથી; આમાં તો આ નથી, ને આમાં તો તે નથી. | ||
દીસે દોષો સૌમાં મન નવ તમારું ગુણ જુએ, | {{Poem2Close}} | ||
{{Block center|<poem>દીસે દોષો સૌમાં મન નવ તમારું ગુણ જુએ, | |||
નથી આ તો જ્ઞાની, અપર વળી ગેહે બહુ શૂરો; | નથી આ તો જ્ઞાની, અપર વળી ગેહે બહુ શૂરો; | ||
નહીં દાતા આ તો, કુરૂપ બહુ સંકોચ મતિનો, | નહીં દાતા આ તો, કુરૂપ બહુ સંકોચ મતિનો, | ||
ઘડ્યો દેવે કોને અતુલ ગુણવાળો તવ પતિ ? | ઘડ્યો દેવે કોને અતુલ ગુણવાળો તવ પતિ ?</poem>}} | ||
{{Poem2Open}} | |||
સત્યવાન : (સ્વગત) ખરે, ઘડ્યો જ નહિ હોય ! | સત્યવાન : (સ્વગત) ખરે, ઘડ્યો જ નહિ હોય ! | ||
સાવિત્રી : (દુ:ખિત સ્વરે) નિપુણિકે ! એ વાત પુનઃ સંભારી સંભારી શા માટે નિરર્થક દુઃખી કરે છે ? મારા ભાગ્યમાં જ કદાચ બ્રહ્મચર્ય લખ્યું હશે. નહિતર આટલા દેશો જોયા છતાં મારા આત્માએ કોઈને જ વરમાળ પહેરાવી નહિ ! એમાં ગુણ—દોષનો પ્રશ્ન જ ક્યાં છે ? આપણે પોતે જ અપૂર્ણ હોઈએ ત્યાં સંપૂર્ણતાનો આગ્રહ કેમ રખાય ? આત્મા સહચર્ય શોધે છે. સમાન ભાવનાવાળો જીવનસાથી જડતાં બીજા ગુણદોષ જોવાના રહેતા જ નથી. | સાવિત્રી : (દુ:ખિત સ્વરે) નિપુણિકે ! એ વાત પુનઃ સંભારી સંભારી શા માટે નિરર્થક દુઃખી કરે છે ? મારા ભાગ્યમાં જ કદાચ બ્રહ્મચર્ય લખ્યું હશે. નહિતર આટલા દેશો જોયા છતાં મારા આત્માએ કોઈને જ વરમાળ પહેરાવી નહિ ! એમાં ગુણ—દોષનો પ્રશ્ન જ ક્યાં છે ? આપણે પોતે જ અપૂર્ણ હોઈએ ત્યાં સંપૂર્ણતાનો આગ્રહ કેમ રખાય ? આત્મા સહચર્ય શોધે છે. સમાન ભાવનાવાળો જીવનસાથી જડતાં બીજા ગુણદોષ જોવાના રહેતા જ નથી. | ||
{{Poem2Close}} | |||
{{Poem2Open}} | |||
નલિની સવિતા જ્યમ મિત્ર બન્યાં, | નલિની સવિતા જ્યમ મિત્ર બન્યાં, | ||
વળી ચંદ્ર ચકોર થયાં પ્રણયી, | વળી ચંદ્ર ચકોર થયાં પ્રણયી, | ||
નવ દોષ ગણે ન ગણે ગુણને, | નવ દોષ ગણે ન ગણે ગુણને, | ||
મમ આત્મન એ સહચાર ચહે. | મમ આત્મન એ સહચાર ચહે. | ||
{{Poem2Close}} | |||
{{Poem2Open}} | |||
માયા : (વાત ફેરવી નાખી) આ અંધારું તો વધતું જ ચાલ્યું ને હજી કોઈ ના આવ્યું. | માયા : (વાત ફેરવી નાખી) આ અંધારું તો વધતું જ ચાલ્યું ને હજી કોઈ ના આવ્યું. | ||
મંડન : (સત્યવાન બહાર નીકળવા જાય છે તેને અટકાવી) દેવ ! હજી ઊભા રહો, તપોવન ક્યાં બહુ દૂર છે ? વળી ચાંદરણી રાત છે, જરા મજા તો જોવા દો. ઘણે વખતે આ સૌંદર્યરાશિ જોવાનો લહાવો પ્રાપ્ત થયો છે. | મંડન : (સત્યવાન બહાર નીકળવા જાય છે તેને અટકાવી) દેવ ! હજી ઊભા રહો, તપોવન ક્યાં બહુ દૂર છે ? વળી ચાંદરણી રાત છે, જરા મજા તો જોવા દો. ઘણે વખતે આ સૌંદર્યરાશિ જોવાનો લહાવો પ્રાપ્ત થયો છે. | ||
Line 152: | Line 170: | ||
સાવિત્રી : ચાલો, બધાં મળી કંઈ ગાઈએ. ગીતનો અવાજ સાંભળી જરૂર કોઈ આવશે. | સાવિત્રી : ચાલો, બધાં મળી કંઈ ગાઈએ. ગીતનો અવાજ સાંભળી જરૂર કોઈ આવશે. | ||
[જુદાં જુદાં જૂથમાં વારાફરતી ગાય છે.] (બે—ચાર સખીઓ ગાય છે.) | [જુદાં જુદાં જૂથમાં વારાફરતી ગાય છે.] (બે—ચાર સખીઓ ગાય છે.) | ||
અહો શોભા શી આ સુખદ રમણીયા શરદની ! | {{Poem2Close}} | ||
{{Block center|<poem>અહો શોભા શી આ સુખદ રમણીયા શરદની ! | |||
ધરે લીલાં વસ્ત્રો નવલ ધરતી શું હરખથી; | ધરે લીલાં વસ્ત્રો નવલ ધરતી શું હરખથી; | ||
કરી વર્ષાસ્નાનો વસન વિમલાં વ્યોમ ધરતું, | કરી વર્ષાસ્નાનો વસન વિમલાં વ્યોમ ધરતું, | ||
ખરે ભાસે સારું જગત સુખદાયી શરદનું. | ખરે ભાસે સારું જગત સુખદાયી શરદનું. | ||
(અન્ય સખીઓ) | <center>(અન્ય સખીઓ)</center> | ||
નમ્યાં વૃક્ષો કેવાં સભર નિજ ભારે પરણના | નમ્યાં વૃક્ષો કેવાં સભર નિજ ભારે પરણના | ||
કૂજે કુંજે કુંજે કલકલિત પંખી સુમધુરાં; | કૂજે કુંજે કુંજે કલકલિત પંખી સુમધુરાં; | ||
નદી ને નાળાં સૌ બહુ જલભર્યાં થાય ગરવાં, | નદી ને નાળાં સૌ બહુ જલભર્યાં થાય ગરવાં, | ||
વહે સ્રોતો મીઠા રસિક જનના રમ્ય રસના. | વહે સ્રોતો મીઠા રસિક જનના રમ્ય રસના. | ||
<center>(અન્ય સખીઓ)</center> | |||
વર્ષાજલે વિમલ સૂર્યકરો થયાં છે, | વર્ષાજલે વિમલ સૂર્યકરો થયાં છે, | ||
તારાગણો ચમકતા સુવિશુદ્ધ તેજે; | તારાગણો ચમકતા સુવિશુદ્ધ તેજે; | ||
ચંદા હસે મધુર હાસ્ય સુધા ઝરંતાં | ચંદા હસે મધુર હાસ્ય સુધા ઝરંતાં | ||
ઉલ્લાસથી વદન સૃષ્ટિતણું સુદીપ્ત. | ઉલ્લાસથી વદન સૃષ્ટિતણું સુદીપ્ત. | ||
(બધાં સાથે) | <center>(બધાં સાથે)</center> | ||
ગયો અંધાર વર્ષાનો, નિર્મલા થાય સૃષ્ટિ ને; | ગયો અંધાર વર્ષાનો, નિર્મલા થાય સૃષ્ટિ ને; | ||
દેતી આનંદ આનંદ, શારદી સર્વ લોકને. | દેતી આનંદ આનંદ, શારદી સર્વ લોકને.</poem>}} | ||
{{Poem2Open}} | |||
[ગાયન પૂરું થતાં સત્યવાન બહાર નીકળે છે. પાછળ મંડન.] | [ગાયન પૂરું થતાં સત્યવાન બહાર નીકળે છે. પાછળ મંડન.] | ||
સાવિત્રી : (પાંદડાંનો ખડખડાટ સાંભળી) જો, આપણી યુક્તિ સફળ થઈ. કોઈ પાછળ આવતું હોય એમ લાગે છે. (પાછળ જોઈ ચમકી) કોઈ દેવપુરુષ જેવો લાગે છે. | સાવિત્રી : (પાંદડાંનો ખડખડાટ સાંભળી) જો, આપણી યુક્તિ સફળ થઈ. કોઈ પાછળ આવતું હોય એમ લાગે છે. (પાછળ જોઈ ચમકી) કોઈ દેવપુરુષ જેવો લાગે છે. | ||
Line 201: | Line 221: | ||
સત્યવાન : ભલા માણસ, જ્યાં અંતરનાં દ્વાર ઊઘડે ત્યાં બાહ્ય સ્વરૂપનો કોણ વિચાર કરવા બેસે છે. | સત્યવાન : ભલા માણસ, જ્યાં અંતરનાં દ્વાર ઊઘડે ત્યાં બાહ્ય સ્વરૂપનો કોણ વિચાર કરવા બેસે છે. | ||
મંડન : અરે રામ ! લોકો પ્રેમમાં કેમ પડતા હશે તે જોવાની મને બહુ ઇચ્છા હતી. પુસ્તકોમાં વાંચીએ છીએ કે સ્ત્રી લજ્જાવશ બની પૃથ્વી ખણવા માંડે કે પછી પગમાં કાંટો વગાડી, કે પાલવને ઝાંખરામાં ભેરવી, પ્રણયીને જોવાને માટે કંઈ ને કંઈ બહાનાં કહાડે. મને સાથે લઈ ગયા હોત તો આ બધું જોવાનું મળતે. | મંડન : અરે રામ ! લોકો પ્રેમમાં કેમ પડતા હશે તે જોવાની મને બહુ ઇચ્છા હતી. પુસ્તકોમાં વાંચીએ છીએ કે સ્ત્રી લજ્જાવશ બની પૃથ્વી ખણવા માંડે કે પછી પગમાં કાંટો વગાડી, કે પાલવને ઝાંખરામાં ભેરવી, પ્રણયીને જોવાને માટે કંઈ ને કંઈ બહાનાં કહાડે. મને સાથે લઈ ગયા હોત તો આ બધું જોવાનું મળતે. | ||
સત્યવાન : ના, ના, ઊલટો તું નિરાશ થતે, કેમ કે, | સત્યવાન : ના, ના, ઊલટો તું નિરાશ થતે, કેમ કે, | ||
ન ખોટી લજ્જાએ અવનત મુખી એહ લલના, | {{Poem2Close}} | ||
{{Block center|<poem>ન ખોટી લજ્જાએ અવનત મુખી એહ લલના, | |||
જરા આછું આછું સ્મિત મલકતું દિવ્ય અધરે; | જરા આછું આછું સ્મિત મલકતું દિવ્ય અધરે; | ||
વિરાજે પ્રજ્ઞાના લસલસિત તેજો નયનમાં, | વિરાજે પ્રજ્ઞાના લસલસિત તેજો નયનમાં, | ||
૫ઢી લેતાં જાણે મમ હૃદયનાં ગુપ્ત કથનો. | ૫ઢી લેતાં જાણે મમ હૃદયનાં ગુપ્ત કથનો.</poem>}} | ||
[આઘેથી ‘સત્યવાન ! સત્યવાન !' સાદ સંભળાય છે.] | [આઘેથી ‘સત્યવાન ! સત્યવાન !' સાદ સંભળાય છે.] | ||
સત્યવાન : (કાન દઈ) અરે, આ તો પિતાજીનો સાદ ! આટલું મોડું થયું હશે એ તો જાણ્યું જ નહિ. બિચારાને શોધવા નીકળવું પડ્યું. ચાલ, જલદી આપણે સામે જઈએ. | સત્યવાન : (કાન દઈ) અરે, આ તો પિતાજીનો સાદ ! આટલું મોડું થયું હશે એ તો જાણ્યું જ નહિ. બિચારાને શોધવા નીકળવું પડ્યું. ચાલ, જલદી આપણે સામે જઈએ. | ||
[જાય છે.] | [જાય છે.] | ||
{{center|<big>'''અંક બીજો'''</big>}} | |||
{{center|<big>પ્રવેશ પહેલો</big>}} | |||
{{center|<big>સ્થળ : રાજમાર્ગ (મદ્ર રાજધાનીનો)વેશ પહેલો</big>}} | |||
{{Poem2Open}} | |||
પહેલો પુરવાસી : અરે સાંભળ્યું કે ? કહે છે કે રાજકુમારી સાવિત્રી એક કઠિયારા સાથે લગ્ન કરવા ઇચ્છે છે. | પહેલો પુરવાસી : અરે સાંભળ્યું કે ? કહે છે કે રાજકુમારી સાવિત્રી એક કઠિયારા સાથે લગ્ન કરવા ઇચ્છે છે. | ||
એક વૃદ્ધ પુરવાસી : અરે બાપુ, કળજુગ આવ્યો ત્યાં માણસોની મતિયે વિપરીત થાય. | એક વૃદ્ધ પુરવાસી : અરે બાપુ, કળજુગ આવ્યો ત્યાં માણસોની મતિયે વિપરીત થાય. | ||
Line 240: | Line 263: | ||
પહેલો પુરવાસી : એટલે જ આપણે રાજસભામાં જઈ ખબર કાઢીએ. જો વાત ખરી હશે તો શું પગલાં લેવાં તેનો વિચાર કરીશું. | પહેલો પુરવાસી : એટલે જ આપણે રાજસભામાં જઈ ખબર કાઢીએ. જો વાત ખરી હશે તો શું પગલાં લેવાં તેનો વિચાર કરીશું. | ||
[સર્વે જાય છે] | [સર્વે જાય છે] | ||
{{Poem2Close}} | |||
પ્રવેશ બીજો | {{center|<big>પ્રવેશ બીજો</big>}} | ||
સ્થળ : રાજગૃહ. | |||
{{center|સ્થળ : રાજગૃહ.}} | |||
{{Poem2Open}} | |||
[સાવિત્રી શણગાર સજતી. સખીઓ એને મદદ કરે છે.] | [સાવિત્રી શણગાર સજતી. સખીઓ એને મદદ કરે છે.] | ||
માયા : બહેન ! સત્યવાનને પરણશો, પછી આ બધાં વૈભવનો ત્યાગ કરવો પડશે. | માયા : બહેન ! સત્યવાનને પરણશો, પછી આ બધાં વૈભવનો ત્યાગ કરવો પડશે. | ||
Line 293: | Line 320: | ||
રાજા : ૫ણ ભગવન્ ! મારાથી તો આ લગ્નમાં ભાગ નહિ લઈ શકાય. મારા પુરવાસીઓ આ લગ્નની વિરુદ્ધ છે. મારા પુરોહિતો પણ એ લગ્નને સંમતિ આપશે નહિ. | રાજા : ૫ણ ભગવન્ ! મારાથી તો આ લગ્નમાં ભાગ નહિ લઈ શકાય. મારા પુરવાસીઓ આ લગ્નની વિરુદ્ધ છે. મારા પુરોહિતો પણ એ લગ્નને સંમતિ આપશે નહિ. | ||
નારદ : રાજન્ ! તારા ધર્મનું બરાબર પાલન કરે છે જાણી મને સંતોષ થાય છે. રામચંદ્ર જેવી તારી પણ ત્રિશંકુ સમાન ગતિ થઈ છે. પરંતુ પ્રજાનો વિચાર એ રાજાનો પહેલો ધર્મ છે. | નારદ : રાજન્ ! તારા ધર્મનું બરાબર પાલન કરે છે જાણી મને સંતોષ થાય છે. રામચંદ્ર જેવી તારી પણ ત્રિશંકુ સમાન ગતિ થઈ છે. પરંતુ પ્રજાનો વિચાર એ રાજાનો પહેલો ધર્મ છે. | ||
પ્રજાના ભાવિનું, સતત મનમાં ચિન્તન કરે, | {{Poem2Close}} | ||
{{Block center|<poem>પ્રજાના ભાવિનું, સતત મનમાં ચિન્તન કરે, | |||
પ્રજાના શ્રેયાર્થે, નિશદિન રહે તત્પર બની; | પ્રજાના શ્રેયાર્થે, નિશદિન રહે તત્પર બની; | ||
પ્રજાની ઇચ્છાઓ, પૂરિત કરવા મંત્ર જપતા, | પ્રજાની ઇચ્છાઓ, પૂરિત કરવા મંત્ર જપતા, | ||
મહીપાલો સાચા, અવર ગણવા ભાર ભૂમિના. | મહીપાલો સાચા, અવર ગણવા ભાર ભૂમિના.</poem>}} | ||
{{Poem2Open}} | |||
બીજા બધાંનો વિરોધ હોય તો હું પોતે જ એની લગ્નક્રિયા કરીશ. સાવિત્રીને હમણાં જ મારી સાથે મોકલો. | બીજા બધાંનો વિરોધ હોય તો હું પોતે જ એની લગ્નક્રિયા કરીશ. સાવિત્રીને હમણાં જ મારી સાથે મોકલો. | ||
રાણી : ભગવન્ ! એ તો બહુ ઉતાવળ કહેવાય. સાવિત્રીના લગ્નની તૈયારી કરવી જોઈએ. | રાણી : ભગવન્ ! એ તો બહુ ઉતાવળ કહેવાય. સાવિત્રીના લગ્નની તૈયારી કરવી જોઈએ. | ||
Line 323: | Line 352: | ||
સાવિત્રી : (રડતાં) મા ! રજા લઉં છું. તારા અનહદ ઉપકારો સંભારી સંભારી મારો સ્વાર્થ આગળ તરી આવે છે ને એક ડગલુંયે ઉપાડાતું નથી. | સાવિત્રી : (રડતાં) મા ! રજા લઉં છું. તારા અનહદ ઉપકારો સંભારી સંભારી મારો સ્વાર્થ આગળ તરી આવે છે ને એક ડગલુંયે ઉપાડાતું નથી. | ||
રાણી : વત્સે ! સ્ત્રીઓના ભાગ્યમાં જ એવું છે : યુવાન વયે માતા તજવાની, મોટપણે પુત્રીને છોડવાની. | રાણી : વત્સે ! સ્ત્રીઓના ભાગ્યમાં જ એવું છે : યુવાન વયે માતા તજવાની, મોટપણે પુત્રીને છોડવાની. | ||
નારદ : (સ્વગત) ખરે જ ઈશ્વર ! તારો કેટલો અન્યાય. | નારદ : (સ્વગત) ખરે જ ઈશ્વર ! તારો કેટલો અન્યાય. | ||
અન્યાય તેં બહુ કીધો પ્રભુ નારીને હે, | {{Poem2Close}} | ||
{{Block center|<poem>અન્યાય તેં બહુ કીધો પ્રભુ નારીને હે, | |||
શાં શાં દુ:ખો શિર પરે પ્રભુ લાદિયાં તે; | શાં શાં દુ:ખો શિર પરે પ્રભુ લાદિયાં તે; | ||
એ સંકટો સહી સહી ઘટી શક્તિ એની, | એ સંકટો સહી સહી ઘટી શક્તિ એની, | ||
આખેર નારી સબળા, અબળા બની છે. | આખેર નારી સબળા, અબળા બની છે.</poem>}} | ||
{{Poem2Open}} | |||
સાવિત્રી : (પગે ૫ડી) મા ! જાઉં છું. | સાવિત્રી : (પગે ૫ડી) મા ! જાઉં છું. | ||
રાણી : પુત્રીના કલ્યાણ વિના માની બીજી શી આશિષ હોય ? | રાણી : પુત્રીના કલ્યાણ વિના માની બીજી શી આશિષ હોય ? | ||
Line 334: | Line 365: | ||
[પગે લાગે છે.] | [પગે લાગે છે.] | ||
રાજા : વત્સે ! | રાજા : વત્સે ! | ||
પાળીપોષી તને બહુ જતનથી, દીધું રૂડું જ્ઞાન રે | {{Poem2Close}} | ||
{{Block center|<poem>પાળીપોષી તને બહુ જતનથી, દીધું રૂડું જ્ઞાન રે | |||
તારા સૌ અભિલાષ પૂરણ કર્યા, દૂભ્યું ન તારું મન; | તારા સૌ અભિલાષ પૂરણ કર્યા, દૂભ્યું ન તારું મન; | ||
તારાં ભાવિ વિષે વિચાર કરતાં, પ્રેમે બની અંધ રે | તારાં ભાવિ વિષે વિચાર કરતાં, પ્રેમે બની અંધ રે | ||
જાણ્યું આજ ન ભાવિ સંતતિતણું માતા—પિતા હાથ રે. | જાણ્યું આજ ન ભાવિ સંતતિતણું માતા—પિતા હાથ રે.</poem>}} | ||
{{Poem2Open}} | |||
વત્સે ! તારું ભવિષ્ય તું તારે હાથે ઘડી લે છે. હું શું આશિષ આપું ? | વત્સે ! તારું ભવિષ્ય તું તારે હાથે ઘડી લે છે. હું શું આશિષ આપું ? | ||
સાવિત્રી : તાત ! ગુરુઓના આશીર્વાદ, બાળકના પુણ્યસંચયમાં વધારો કરે છે. આપની શુભેચ્છાયે બહુ છે. | સાવિત્રી : તાત ! ગુરુઓના આશીર્વાદ, બાળકના પુણ્યસંચયમાં વધારો કરે છે. આપની શુભેચ્છાયે બહુ છે. | ||
Line 345: | Line 378: | ||
[સાવિત્રી પગે લાગે છે. નારદ ઋષિની પાછળ બહાર જાય છે. રાણી શોક સાગરમાં ડૂબે છે. વિષાદગ્રસ્ત રાજા જનારાંની પાછળ જોઈ રહે છે.) | [સાવિત્રી પગે લાગે છે. નારદ ઋષિની પાછળ બહાર જાય છે. રાણી શોક સાગરમાં ડૂબે છે. વિષાદગ્રસ્ત રાજા જનારાંની પાછળ જોઈ રહે છે.) | ||
{{Poem2Close}} | |||
અંક ત્રીજો | |||
પ્રવેશ પહેલો | {{center|<big>'''અંક ત્રીજો'''</big>}} | ||
[સ્થળ : ગૌતમ ઋષિના તપોવનમાં ઋષિ અને વૃદ્ધ તાપસી વાતો કરતાં જણાય છે.] | |||
{{center|<big>પ્રવેશ પહેલો</big>}} | |||
{{center|[સ્થળ : ગૌતમ ઋષિના તપોવનમાં ઋષિ અને વૃદ્ધ તાપસી વાતો કરતાં જણાય છે.]}} | |||
{{Poem2Open}} | |||
વૃદ્ધ તાપસી : ભગવન્ ! સાવિત્રી તો અવધિ કરે છે. એને કંઈ કહો તો સારું. | વૃદ્ધ તાપસી : ભગવન્ ! સાવિત્રી તો અવધિ કરે છે. એને કંઈ કહો તો સારું. | ||
ઋષિ : (હસીને) શું સાવિત્રીએ કોઈનો અપરાધ કર્યો છે ? આશ્રમવાસીનું અપમાન કર્યું છે ? | ઋષિ : (હસીને) શું સાવિત્રીએ કોઈનો અપરાધ કર્યો છે ? આશ્રમવાસીનું અપમાન કર્યું છે ? | ||
Line 363: | Line 400: | ||
[આઘેથી સત્યવાન ને સાવિત્રી આનંદથી વાતો કરતાં આવે છે.] | [આઘેથી સત્યવાન ને સાવિત્રી આનંદથી વાતો કરતાં આવે છે.] | ||
વૃદ્ધ તાપસી : (ઉમળકાથી) શી પ્રેમગોષ્ઠી કરતાં આવે છે ! બન્નેનાં મોં પર કેવો આનંદ છે ! હાય ! હાય ! કાળ તો માથે ભમે છે, છતાં સાવિત્રીના મોં પરથી તો લાગે પણ નહિ. એનું હૃદય કેટલુંયે રડતું હશે ! | વૃદ્ધ તાપસી : (ઉમળકાથી) શી પ્રેમગોષ્ઠી કરતાં આવે છે ! બન્નેનાં મોં પર કેવો આનંદ છે ! હાય ! હાય ! કાળ તો માથે ભમે છે, છતાં સાવિત્રીના મોં પરથી તો લાગે પણ નહિ. એનું હૃદય કેટલુંયે રડતું હશે ! | ||
ઋષિ : સ્ત્રીના અંતરના ભાવો કોણ જાણી શકે ? | ઋષિ : સ્ત્રીના અંતરના ભાવો કોણ જાણી શકે ? | ||
વહે નેત્રો વાટે કદી હૃદય આનંદઝરણું, | {{Poem2Close}} | ||
{{Block center|<poem>વહે નેત્રો વાટે કદી હૃદય આનંદઝરણું, | |||
કદી હાસ્યો એના વ્યથિત મનના તીવ્ર પડઘા; | કદી હાસ્યો એના વ્યથિત મનના તીવ્ર પડઘા; | ||
રડે શાને એ તો ? હસતી વળી શાને ? જગતમાં, | રડે શાને એ તો ? હસતી વળી શાને ? જગતમાં, | ||
નહીં નારી કેરું હૃદય કદી જાણે અવર તો. | નહીં નારી કેરું હૃદય કદી જાણે અવર તો.</poem>}} | ||
{{Poem2Open}} | |||
[બન્ને જાય છે. સત્યવાન—સાવિત્રી આવે છે.] | [બન્ને જાય છે. સત્યવાન—સાવિત્રી આવે છે.] | ||
સત્યવાન : (હસીને) દેવી ! આજે તો સાંભળ્યું છે કે કંઈ અદ્ભુત સમારંભ માંડ્યો છે ! આ તપજડ વનવાસીઓનાં હૃદયમાં ઠીક ઊલપાથલ મચાવી છે. | સત્યવાન : (હસીને) દેવી ! આજે તો સાંભળ્યું છે કે કંઈ અદ્ભુત સમારંભ માંડ્યો છે ! આ તપજડ વનવાસીઓનાં હૃદયમાં ઠીક ઊલપાથલ મચાવી છે. | ||
Line 377: | Line 416: | ||
[ઋષિ—બાળકો—બાળિકાઓ ફૂલથી શણગારાયેલાં ગાતાં ગાતાં પ્રવેશ કરે છે.] | [ઋષિ—બાળકો—બાળિકાઓ ફૂલથી શણગારાયેલાં ગાતાં ગાતાં પ્રવેશ કરે છે.] | ||
સર્વે | સર્વે | ||
{{Poem2Close}}{{Block center|<poem> | |||
અમોલાં સૃષ્ટિનાં, મધુર સુમનો બાલક અમે, | અમોલાં સૃષ્ટિનાં, મધુર સુમનો બાલક અમે, | ||
જનોનાં આનંદે, પુલકિત થતાં ચિત્ત અમથી. | જનોનાં આનંદે, પુલકિત થતાં ચિત્ત અમથી. | ||
Line 398: | Line 438: | ||
સર્વે | સર્વે | ||
અમોલાં સૃષ્ટિનાં, મધુર સુમનો બાલક અમે, | અમોલાં સૃષ્ટિનાં, મધુર સુમનો બાલક અમે, | ||
જનોનાં આનંદે, પુલકિત થતાં ચિત્ત અમથી. | જનોનાં આનંદે, પુલકિત થતાં ચિત્ત અમથી.</poem>}} | ||
{{Poem2Open}} | |||
સાવિત્રી : તમે બધાં ઉત્સવ માટે તૈયાર પણ થઈ આવ્યાં ? | સાવિત્રી : તમે બધાં ઉત્સવ માટે તૈયાર પણ થઈ આવ્યાં ? | ||
બાળક : દેવી ! બધું તૈયાર થઈ ગયું છે. હવે આપની જ વાર છે. | બાળક : દેવી ! બધું તૈયાર થઈ ગયું છે. હવે આપની જ વાર છે. | ||
Line 425: | Line 466: | ||
મંડન : મિષ્ટાન્ન તો મળશે ને ? | મંડન : મિષ્ટાન્ન તો મળશે ને ? | ||
[જાય છે.] | [જાય છે.] | ||
{{Poem2Close}} | |||
{{center|<big>પ્રવેશ બીજો</big>}} | |||
{{Poem2Open}} | |||
[સ્થળ—પ્રથમ અંકનું સ્થાન. પૂર્ણ ચંદ્ર આકાશમાં મહાલતો. સૃષ્ટિ શાન્ત છે. આકાશમાં છૂટીછવાઈ કાળી વાદળીઓ. વર્ષાની ફોરમમાં તરત નહાઈ ઊઠેલી પૃથ્વી ભીની જણાય છે. સત્યવાન ને સાવિત્રી આવે છે.] | [સ્થળ—પ્રથમ અંકનું સ્થાન. પૂર્ણ ચંદ્ર આકાશમાં મહાલતો. સૃષ્ટિ શાન્ત છે. આકાશમાં છૂટીછવાઈ કાળી વાદળીઓ. વર્ષાની ફોરમમાં તરત નહાઈ ઊઠેલી પૃથ્વી ભીની જણાય છે. સત્યવાન ને સાવિત્રી આવે છે.] | ||
સાવિત્રી : (કરગરતા અવાજે) દેવ ! હવે અહીંથી દૂર ન જશો. આ જલાશયને કિનારે જ બેસીએ. | સાવિત્રી : (કરગરતા અવાજે) દેવ ! હવે અહીંથી દૂર ન જશો. આ જલાશયને કિનારે જ બેસીએ. | ||
Line 445: | Line 489: | ||
સત્યવાન : ના, ના ! હવે તો અહીં રહીને જ ચંદ્રગ્રહણ જોઈશું. લગભગ તૈયારી છે. (સાવિત્રીના ખોળામાં માથું મૂકી સૂવે છે.) તારું પ્રિય ગીત ગા, ને જો ગ્રહણ થતાં પહેલાં ઊંઘ આવી જાય તો ઉઠાડજે. | સત્યવાન : ના, ના ! હવે તો અહીં રહીને જ ચંદ્રગ્રહણ જોઈશું. લગભગ તૈયારી છે. (સાવિત્રીના ખોળામાં માથું મૂકી સૂવે છે.) તારું પ્રિય ગીત ગા, ને જો ગ્રહણ થતાં પહેલાં ઊંઘ આવી જાય તો ઉઠાડજે. | ||
સાવિત્રી : (એને માથે હાથ ફેરવતાં ફેરવતાં ગાય છે.) | સાવિત્રી : (એને માથે હાથ ફેરવતાં ફેરવતાં ગાય છે.) | ||
પામે ક્યાંથી પ્રભુ અવનવા રંગ સંસારના કો | {{Poem2Close}} | ||
{{Block center|<poem>પામે ક્યાંથી પ્રભુ અવનવા રંગ સંસારના કો | |||
થાયે રાજા ક્ષણ, ક્ષણ પછી રંક એ માનવી તો | થાયે રાજા ક્ષણ, ક્ષણ પછી રંક એ માનવી તો | ||
આપી શાને હરણ કરતો, માનવીનું ફરીને, | આપી શાને હરણ કરતો, માનવીનું ફરીને, | ||
કેવા આ છે જગતકરતા ! ઢંગ તારા અરે રે ! | કેવા આ છે જગતકરતા ! ઢંગ તારા અરે રે !</poem>}} | ||
{{Poem2Open}} | |||
[સત્યવાન નિદ્રાવશ થાય છે.] | [સત્યવાન નિદ્રાવશ થાય છે.] | ||
સાવિત્રી : (નિસાસો નાંખી) રે પ્રભુ ! આજ દિવસ કેટલો લાંબો કર્યો ને રાત પણ કીડીના વેગે ચાલે છે ! (આકાશ તરફ જોઈ) આ ચંદ્ર હસે છે. માનવીઓ છો રડતાં, માનવીઓ છો મરતાં, એને કંઈ છે ? અને આ રજની શી લજ્જાહીન મહાલે છે ! થોડી ક્ષણમાં તો એનો હૃદયનાથ રાહુના વિકરાળ મોંમાં અલોપ થઈ જશે. (થોડી વાર વિચારી) ખરે જ પણ એને તો પળનો જ વિયોગ. એને ક્યાં મારા જેવું દુઃખ છે ? ના, પણ સત્યવાન વિના મારે ક્યાં જીવવું છે ? પરલોકમાં તો મળીશું, કદાચ નારદજીનું કહેવું ખોટું હોય તો ? (હસીને) આશા ! હતાશને પણ ઉત્તેજિત કરનારી આશા ! આશા ને પ્રેમરૂપી ગુરુત્વાકર્ષણ શક્તિ ના હોત તો, તો પ્રભુ ! તારું જગત ઉથલપાથલ થઈ જાત. આવા દુઃખી સંસારમાં રહેત જ કોણ ? | સાવિત્રી : (નિસાસો નાંખી) રે પ્રભુ ! આજ દિવસ કેટલો લાંબો કર્યો ને રાત પણ કીડીના વેગે ચાલે છે ! (આકાશ તરફ જોઈ) આ ચંદ્ર હસે છે. માનવીઓ છો રડતાં, માનવીઓ છો મરતાં, એને કંઈ છે ? અને આ રજની શી લજ્જાહીન મહાલે છે ! થોડી ક્ષણમાં તો એનો હૃદયનાથ રાહુના વિકરાળ મોંમાં અલોપ થઈ જશે. (થોડી વાર વિચારી) ખરે જ પણ એને તો પળનો જ વિયોગ. એને ક્યાં મારા જેવું દુઃખ છે ? ના, પણ સત્યવાન વિના મારે ક્યાં જીવવું છે ? પરલોકમાં તો મળીશું, કદાચ નારદજીનું કહેવું ખોટું હોય તો ? (હસીને) આશા ! હતાશને પણ ઉત્તેજિત કરનારી આશા ! આશા ને પ્રેમરૂપી ગુરુત્વાકર્ષણ શક્તિ ના હોત તો, તો પ્રભુ ! તારું જગત ઉથલપાથલ થઈ જાત. આવા દુઃખી સંસારમાં રહેત જ કોણ ? | ||
આશા અને પ્રેમશી આશિષો તેં | {{Poem2Close}} | ||
{{Block center|<poem>આશા અને પ્રેમશી આશિષો તેં | |||
સુધા સમી માનવ કાજ કીધી | સુધા સમી માનવ કાજ કીધી | ||
ભગ્નાશ ઉત્તેજિત થાય એથી | ભગ્નાશ ઉત્તેજિત થાય એથી | ||
એના પ્રતાપે જગ જીવતું છે. | એના પ્રતાપે જગ જીવતું છે.</poem>}} | ||
{{Poem2Open}} | |||
પરલોકમાં મળવાની આશા ! અરે પ્રભુ ! એ તારી કૃતિ છે કે માયાનું આશ્વાસન ? મૃત્યુ પછી શું થશે તે કોણ જાણે છે ? પરલોક હશે કે કેમ ? આ સંદેહ કોણ ટાળે ? | પરલોકમાં મળવાની આશા ! અરે પ્રભુ ! એ તારી કૃતિ છે કે માયાનું આશ્વાસન ? મૃત્યુ પછી શું થશે તે કોણ જાણે છે ? પરલોક હશે કે કેમ ? આ સંદેહ કોણ ટાળે ? | ||
[ધીમે ધીમે ગાય છે.] | [ધીમે ધીમે ગાય છે.] | ||
Line 515: | Line 563: | ||
[સત્યવાન જાય છે.] | [સત્યવાન જાય છે.] | ||
[પડદો પડે છે.] | [પડદો પડે છે.] | ||
{{Poem2Close}} | |||
પ્રવેશ ત્રીજો | {{center|<big>પ્રવેશ ત્રીજો</big>}} | ||
{{Poem2Open}} | |||
[બીજે દિવસે પ્રભાતે એક તરફ ચંદ્ર અસ્ત થાય છે. બીજી તરફ સૂર્યનો ઉદય. સાવિત્રી ને સત્યવાન જળાશયને કિનારે હસ્તમાં હસ્ત રાખી આ કુદરતનું દૃશ્ય જેઈ રહ્યાં છે.] | [બીજે દિવસે પ્રભાતે એક તરફ ચંદ્ર અસ્ત થાય છે. બીજી તરફ સૂર્યનો ઉદય. સાવિત્રી ને સત્યવાન જળાશયને કિનારે હસ્તમાં હસ્ત રાખી આ કુદરતનું દૃશ્ય જેઈ રહ્યાં છે.] | ||
સત્યવાન : અસ્ત અને ઉદય એ સૃષ્ટિનો ક્રમ ગણાય છે. પરંતુ જગતવ્યોમમાંથી અસ્ત થતા મનુષ્યરૂપી તારલાનો ફરી ઉદય નથી જ. મારે નસીબે તો એ ઉદય પણ ભોગવવાનો (સાવિત્રી તરફ સપ્રેમ જોઈ) દેવી ! તારા જ પુણ્ય બળથી. | સત્યવાન : અસ્ત અને ઉદય એ સૃષ્ટિનો ક્રમ ગણાય છે. પરંતુ જગતવ્યોમમાંથી અસ્ત થતા મનુષ્યરૂપી તારલાનો ફરી ઉદય નથી જ. મારે નસીબે તો એ ઉદય પણ ભોગવવાનો (સાવિત્રી તરફ સપ્રેમ જોઈ) દેવી ! તારા જ પુણ્ય બળથી. | ||
સાવિત્રી : દેવ ! આજે આપણું જીવનપ્રભાત ઊગે છે એને પ્રેમથી વધાવીએ. | સાવિત્રી : દેવ ! આજે આપણું જીવનપ્રભાત ઊગે છે એને પ્રેમથી વધાવીએ. | ||
[બન્ને જણાં હસ્ત જોડી ગાય છે.] | [બન્ને જણાં હસ્ત જોડી ગાય છે.] | ||
મંગલમય પરમ જ્યોત જો પ્રગટે પ્રાચી | {{Poem2Close}} | ||
{{Block center|<poem>મંગલમય પરમ જ્યોત જો પ્રગટે પ્રાચી | |||
ઉષાના પુનિત પાય, કંકુવર્ણ પૂર્વ માંહ્યા. | ઉષાના પુનિત પાય, કંકુવર્ણ પૂર્વ માંહ્યા. | ||
દીપ્તિમંત વ્યોમકાય, પ્રણમું શિષ નામી—મંગલ. | દીપ્તિમંત વ્યોમકાય, પ્રણમું શિષ નામી—મંગલ. | ||
સુપ્રભાત ઉદિત ભયો, જીવનનો આરંભ થયો. | સુપ્રભાત ઉદિત ભયો, જીવનનો આરંભ થયો. | ||
અંધકાર ગર્વ ગયો, પ્રણમું તમસારિ—મંગલ. | અંધકાર ગર્વ ગયો, પ્રણમું તમસારિ—મંગલ.</poem>}} | ||
{{Poem2Open}} | |||
[ત્યાં 'સત્યવાન સત્યવાન'ના ઘોષથી જંગલ ગાજી ઊઠે છે.] | [ત્યાં 'સત્યવાન સત્યવાન'ના ઘોષથી જંગલ ગાજી ઊઠે છે.] | ||
સત્યવાન : આ તો પિતાજી આપણી શોધમાં નીકળ્યા લાગે છે ! | સત્યવાન : આ તો પિતાજી આપણી શોધમાં નીકળ્યા લાગે છે ! | ||
Line 564: | Line 617: | ||
[તથાસ્તુ] | [તથાસ્તુ] | ||
{{Poem2Close}} | |||
<br> | |||
{{HeaderNav2 | |||
|previous = કૃતિ-પરિચય | |||
|next = કુમારદેવી | |||
}} | |||
edits