અધીત : પર્વ : ૫ - કાવ્યવિચાર/કાન્તનાં ખણ્ડકાવ્યો - તુલનાદૃષ્ટિએ: Difference between revisions

'પૂર્વાલાપ'ની પ્રસ્તાવનામાં રામનારાયણ પાઠકે કાન્તનાં કાવ્યોમાં વ્યક્ત થતા કાન્તના દર્શન અંગે એવું વિધાન કર્યું છે કે ‘મહાવનમાં જે માત્ર ઝાડ જ જોઈ શકે તે ઝાડ જ જુએ છે, ટૂંકી નજરે પર્વત જુએ છે તે પથરા જ જુએ છે, પર્વતની ભવ્યતા અનુભવતો નથી. જે ટૂંકી નજરે દિરયો જુએ છે તે માત્ર પાણી જ જુએ છે, તે સાગરની વિશાલતા, ગહનતા, ભવ્યતા, નિરવધિ બલ સમજવાનો નથી.’ (પૃ. ૪૬ આવૃત્તિ : ૧૯૮૦ની) કાન્તનાં ખણ્ડકાવ્યોમાં વિધિવૈષમ્ય અને તજજન્ય કરુણની જે અભિવ્યક્તિ થઈ છે તેને અનુલક્ષીને રા. વિ.પાઠકે ઉપરોક્ત વિધાન કર્યું છે. તેની સાથે પૂરા સમ્મત થવા છતાં બીજો એક મુદ્દો એ પણ છે કે કોઈ એક જ સમાન ભાવ કે ધ્વનિ કે દર્શન તમામ ખણ્ડકાવ્યોમાં હોવા છતાં તે એકવિધતાનો ભોગ બને છે કે કેમ અને જો ન બનતાં હોય તો તેમણે દાખવેલી રચનારીતિની બહુવિધતા આપણા રસાસ્વાદનો મુખ્ય મુદ્દો બનવો જોઈએ કે કેમ તે પ્રશ્ન વિચારવાનો થાય. Singular motif plural expression આપણા રસનો – તપાસનો - વિષય બનવું જોઈએ. ખરું જોતાં કાન્તનાં ખણ્ડકાવ્યોમાં દર્શનની સમરૂપતા કરતાં વર્ણનની બહુરૂપતા જ નોંધપાત્ર બની છે. અભિવ્યક્તિનું વૈવિધ્ય હોવાથી જ કાન્તની રચનાઓ મૅનરિઝમનો ભોગ બનવામાંથી ઊગરી ગઈ છે. રચનારીતિના વૈવિધ્યનો ખ્યાલ ખણ્ડકાવ્યોના તુલનાત્મક અભ્યાસથી જ આવી શકશે.