ગુજરાતી ટૂંકી વાર્તાનો ઇતિહાસ : વહેણો અને વળાંકો/દક્ષા સંઘવી: Difference between revisions

{{Poem2Close}}  

'''‘બોન્દુનાં સપનાં’નો પરિચય :'''  

{{Poem2Open}}

એમના એકમાત્ર વાર્તાસંગ્રહ ‘બોન્દુનાં સપનાં’માં કુલ ૧૬ વાર્તાઓ છે. આ સંગ્રહની વાર્તાઓ એમની લાક્ષણિકતાને કારણે ધ્યાન ખેંચે છે. પહેલી વાર્તા ‘સંભાવનાઓઃ એક કેસની ફાઈલની’ શીર્ષક જરા હટકે છે એવી જ વાર્તા હટકે છે. એક જાણીતા પરિવારની વહુ એમના પરિવારની વાત માંડે છે અને એક એવી વાત બહાર આવે છે જે કદાચ જાણવા જ મળી ન હોત. એમનો મોટો દિયર પાગલ છે. જોકે ક્યારેક વર્ણનોમાં મેદસ્વિતા આવી ચડ્યાનો ખટકો વાચક અનુભવે પણ વાર્તા જેમ આગળ વધે તેમ એ વાર્તામાં રસાતો જાય છે. પરિવાર એ દિયરનાં લગ્ન એવી જ યુવતી સાથે કરાવે છે. લગ્ન પછી વાર્તામાં ગતિ આવે છે. ધીમે ધીમે એનું પાગલપણું ઓછું થઈ જાય છે અને તે સ્વસ્થ થઈ જાય છે. લેખિકાએ વાર્તા માંડવામાં જાળવેલો સંયમ એમની સજ્જતા બતાવે છે. ‘ત્રેપનમું પત્તું’ વૃદ્ધ પતિ-પત્નીના જીવનમાં બાવન પત્તાં ખુલ્લાં થઈ ગયાં છે. એમની સાફ જિંદગીમાં હજુ કશુંક ખૂટે છે. વૃદ્ધ દંપતીમાં પુરુષ અવારનવાર ડાધારંગા વેશ કરે છે. એ વેશ જ એમની જિંદગીનું ત્રેપનમું પત્તું હતું. કુદરતે સંતાનસુખથી વંચિત રાખવાના ખાલીપાને તે આ રીતે ભરે છે. આ સંગ્રહનું શીર્ષક બનેલી વાર્તા ‘બોન્દુનાં સપનાં’ જીવનમાં વ્યાપેલા એકધારાપણા અને શૂન્યતાને સપનાંથી ભરી દેવાનો કસબ એક બાળક શીખવે છે. ગાળો બોલતી, ચિડાયેલી રહેતી દાદીનું ભાવપરિવર્તન કેવી રીતે થાય છે તેની સુરેખ વાત આ વાર્તામાં વણાયેલી છે. માણસ ફક્ત કામ કરે ત્યારે કામ નિર્જીવ બની રહે છે, કામમાં એના અભાવને ઉમેરે તો એ કામ કલા બની રહે છે. બોન્દુ એ કલા એની દાદીને શીખવે છે. આ સંગ્રહની ઉત્તમ વાર્તા છે. ‘સ્વપ્નપુરુષ’ વાર્તા ટેક્‌નિકની રીતે જોવા માણવા જેવી છે. એક યુવતી જે દરિયાના પ્રેમમાં છે. એ પ્રૌઢ થાય છે ત્યારે એની પૌત્રી પણ એના જેવા જ ભાવ અનુભવે છે. ત્યારે એ સ્ત્રી એની ચોકીદાર બની જાય છે. જોકે અહીં દરિયો અપાર્થિર્વ સ્વરૂપે છે આ ટેક્‌નિક નોંધવા જેવી છે. અહીં પ્રેમ એ ભૌતિક સ્વરૂપ ધરાવતી નાયિકા અને દરિયાની જળરાશિ વચ્ચેનો છે. વાર્તા ન સમજાય તો વેડફાઈ જાય તેમ છે. ‘સુખની વાર્તા’ વાચકને આંચકો આપતી વાર્તા છે. એક ગૃહિણીનું સુખ કે એક ભીખારણના સુખની કલ્પના જુદી જુદી છે. કડવા વાસ્તવનો પરિચય આપવાનું કામ લેખિકાએ અત્યંત સંયમથી કર્યું છે. ‘સ્ત્રીનું નદી બનીને વહેવું’ સ્ત્રીના સમસ્ત જીવનના આંતરભાવોને વ્યક્ત કરતી આ વાર્તામાં સ્ત્રીજીવનના અત્યંત બારીક ભાવો વ્યક્ત થયા છે. વીંધાયા વગર તો મોતી મોતી કેવી રીતે કહેવાઈ શકે? સ્ત્રી પુરુષને સમર્પિત થયા વગર, પુરુષમાં ઓગળ્યા વગર તો પોતાના જીવનને કેવી રીતે માણી શકે અને સ્ત્રી કહેવાઈ શકે? કોઈ સૂક્ષ્મ અનુભવની કહી શકાય એવી આ વાર્તા છે. ‘ખોવાયેલાં નામ’ વાર્તા રંજકતત્ત્વ સાથે આગળ વધે છે. પરણ્યા પછી અચાનક ભેગી થઈ ગયેલી બહેનપણીઓ પોતાનાં મૂળ નામ શોધવા નીકળે છે. જોકે વાર્તામાં અચાનક ગંભીર પ્રશ્ન સસ્તા મનોરંજન તરફ વહી નીકળે છે. કેમ કે એમાં એવા પ્રેમપ્રસંગો પણ આવે છે. પણ થાય છે એવું કે એમનાં મૂળ નામ ફરી પાછાં આવીને એમના પરિવારમાં જ મળે છે. ‘દુઃસ્વપ્ન’ વાર્તામાં કપોળકલ્પિત તત્ત્વનો ઉપયોગ થયો છે. જગતમાંથી અચાનક અવાજ ખોવાઈ જાય તો? આ વાર્તાનો પ્લોટ કોઈ ફિલ્મમાં વપરાયાનું સ્મરણ થઈ આવે છે. (ફિલ્મનું નામ યાદ નથી) જે અવાજ સતત ત્રાસ આપતો હોય એ ઘોંઘાટથી છૂટવાના વલખાં માર્યા પછી એ જ ઘોંઘાટને ઝંખવું આ વાર્તાનું કેન્દ્રબિન્દુ છે. આપણા જીવનમાં નકામી કે ત્રાસ આપતી ચીજોનું કેટલું મહત્ત્વ હોય છે તે આપણું મન જાણતું નથી હોતું. ‘સ્માર્ટ પપ્પાની સ્માર્ટ દીકરી’ વાર્તા વર્તમાન સમાજનો એક કુરુપ ચહેરો ધરે છે. આ વાર્તાનો ઉઘાડ સાંકેતિક છે. વારંવારના એક જાતના વાક્યપ્રયોગો કોઈ ભયંકર ઘટના ઘટવાની છે તેનો સંકેત આપે છે. વાર્તાની શરૂઆત જ એક ઓથાર ઊભો કરે છે. આ વાર્તા એક એવી સ્ત્રીના મોઢે કહેવામાં આવે છે જેને ખબર જ નથી કે જે ઘટ્યું છે તે અનાયાસે નહીં, પણ કોઈનો ગોઠવાયેલો ખેલ હતો. આ વાર્તા યાદગાર છે. આ સંગ્રહની ‘લફંગો’, ‘એટ’, ‘ઢીંગલી”, ‘તીડનું ટોળું’ આ ચાર વાર્તાઓનાં કથાવસ્તુ અગાઉ ગુજરાતી વાર્તાઓમાં વપરાઈ ચૂકેલાં છે. આ વાર્તાઓ પ્રમાણમાં નબળી વાર્તાઓ કહી શકાય. ‘લફંગો’ વાર્તા મેઘાણીની ‘બદમાશ’ વાર્તા જેવી જ લાગે છે.