સમગ્રમાંથી સઘન-વિવેચનશ્રેણી – લાભશંકર પુરોહિત/વિધુરવિરહના કાવ્યબીજનું રચનાકર્મ: Difference between revisions

ભાષાકર્મની બીજી બે ખૂબીઓ પણ રસપ્રદ બને છે. એમાંની એક છે પૂર્વ-ઉત્તર ચરણોમાંની વાણીની ભિન્નતા. પ્રથમ ચરણમાંની ગુજરાતીતા કરતાં પાછલાં ચરણોમાંનું કચ્છી / હિન્દી બોલીપોત પ્રયોગદૃષ્ટિએ તો જુદું તરી આવે છે. સાથોસાથ એ આખુંયે શબ્દસપ્તક વિવક્ષિતાર્થને બલિષ્ઠપ્રકારે ઉપસાવવામાં સયુક્તિક નીવડે છે. મૂળ ઘાટને બદલીને, ‘જેની જોડી મરી ગઈ, એના ભૂંડા હાલ' એવા માત્રામાપ જાળવતા શુદ્ધ ગુજરાતી ઘાટને મૂકી જુઓ ! આ ભાષા-અંતરના સામથ્ર્ય / નિર્બળતા એટલાં તો સ્વયંસ્પષ્ટ છે કે વિચારવાની જરૂર રહેતી નથી. બીજી ખૂબી છે બંને ચરણોમાંની ભાવદ્યોતક શ્રુતિયોજના. પ્રથમ ચરણમાં ૨૪ માત્રાના માપમાન માટે બધી મળીને ૨૧ વર્ણશ્રુતિઓ યોજી છે. એમાંથી ૧૫ જેટલી શ્રુતિઓ તો કેવળ આકારાન્ત લઘુશ્રુતિઓ જ છે ! બાકીની ૬ શ્રુતિઓમાં પ્રથમ અને ચોથી શ્રુતિમાંના ‘ઉ’, 'બળે’, ‘ઝરે’માંના - 'એ’કાર, 'ખનખન'માંની દ્વિરુક્તિ; 'અંગાર'માંના અનુસ્વાર અને દીર્ઘ 'ગા'નું વિલંબન: શ્રુતિઓનું આ આખુંયે સંયોજન, વિશેષતઃ અકારાન્ત લઘુવર્ણોનો દ્રુતલય ડુંગર પરના દવના ક્રિયાવેગને ધ્વનિત થવામાં અત્યંત પોષક નીવડે છે. આનાથી ઊલટું, પાછલાં ચરણમાં એટલી જ માત્રા માટે કેવળ ૧૫ શ્રુતિઓ વપરાઈ છે. આ ગુરુશ્રુતિઓનો વિલંબિત લય, નાયકના ચિત્તમાં ધૂંધવાતી ખટકને વળ આપવામાં ઉપકારક બને છે.