52
edits
ગુજરાતી ટૂંકીવાર્તાસંપદા/ગુલાબદાસ બ્રોકર/નીલીનું ભૂત: Difference between revisions
Jump to navigation
Jump to search
ગુજરાતી ટૂંકીવાર્તાસંપદા/ગુલાબદાસ બ્રોકર/નીલીનું ભૂત (view source)
Revision as of 20:02, 2 July 2025
, 2 Julyno edit summary
No edit summary |
No edit summary |
||
| Line 17: | Line 17: | ||
{{Poem2Open}} | {{Poem2Open}} | ||
ઘોર, ભીષણ, અંધારી રાત્રિએ બહાર તો પોતાનું સામ્રાજ્ય પૂરેપૂરું જમાવી દીધું હતું, પણ દીવાની ઓથે ઘરના એક ઓરડામાં બેઠેલાં એ ત્રણે મિત્રોને એનું કશું ભાન નહોતું. | ઘોર, ભીષણ, અંધારી રાત્રિએ બહાર તો પોતાનું સામ્રાજ્ય પૂરેપૂરું જમાવી દીધું હતું, પણ દીવાની ઓથે ઘરના એક ઓરડામાં બેઠેલાં એ ત્રણે મિત્રોને એનું કશું ભાન નહોતું. તે લોકો તો પોતાની વાતોમાં જ એટલાં મશગૂલ બની ગયાં હતાં કે કદાચ એ રાત્રિ વર્ષા અને મેઘગર્જનાથી વધારે ભીષણ ગંભીર સ્વરૂપની બની જાત તોયે કદાચ એનું ભાન એમને ન રહેત. | ||
તે લોકો તો પોતાની વાતોમાં જ એટલાં મશગૂલ બની ગયાં હતાં કે કદાચ એ રાત્રિ વર્ષા અને મેઘગર્જનાથી વધારે ભીષણ ગંભીર સ્વરૂપની બની જાત તોયે કદાચ એનું ભાન એમને ન રહેત. | |||
રાત્રિના કલાકો પણ એક પછી એક વીતતા જતા હતા. ઠંડી પણ સારા પ્રમાણમાં હતી, એનું ભાન કદાચ એમને હશે, કેમ કે એ ઓરડામાં એક ખૂણામાં ગોઠવાયેલા ખાટલા ઉપર નિર્મળા તથા પ્રબોધ – પતિપત્ની – એક જ શાલનો આશ્રય લઈ સામસામાં બેઠાં હતાં. શશી – તેમનો મિત્ર – પલંગની એકદમ નજીક ખુરશી લાવી, ઉપર ટૂંટિયું વાળી, બંને હાથથી ગોઠણને વીંટી લઈ બેઠો હતો. | રાત્રિના કલાકો પણ એક પછી એક વીતતા જતા હતા. ઠંડી પણ સારા પ્રમાણમાં હતી, એનું ભાન કદાચ એમને હશે, કેમ કે એ ઓરડામાં એક ખૂણામાં ગોઠવાયેલા ખાટલા ઉપર નિર્મળા તથા પ્રબોધ – પતિપત્ની – એક જ શાલનો આશ્રય લઈ સામસામાં બેઠાં હતાં. શશી – તેમનો મિત્ર – પલંગની એકદમ નજીક ખુરશી લાવી, ઉપર ટૂંટિયું વાળી, બંને હાથથી ગોઠણને વીંટી લઈ બેઠો હતો. | ||
| Line 25: | Line 23: | ||
ચાલતી વાતમાં ત્રણેને સમાન રસ હતો તે તો તેમની બોલવાની રીતથી, હાવભાવથી, તેમના ચહેરા ઉપર દેખાતી રંગરેખાઓથી સ્પષ્ટ દેખાઈ આવતું હતું. ત્રણે જણાં ઘણી વાર એકીસાથે બોલતાં, એક અર્ધું બોલે ત્યાં કોઈ કોઈ વાર બીજું બોલવા મંડી જતું, એક પળ માટે પણ વાતમાં વિરામ નહોતો આવતો. | ચાલતી વાતમાં ત્રણેને સમાન રસ હતો તે તો તેમની બોલવાની રીતથી, હાવભાવથી, તેમના ચહેરા ઉપર દેખાતી રંગરેખાઓથી સ્પષ્ટ દેખાઈ આવતું હતું. ત્રણે જણાં ઘણી વાર એકીસાથે બોલતાં, એક અર્ધું બોલે ત્યાં કોઈ કોઈ વાર બીજું બોલવા મંડી જતું, એક પળ માટે પણ વાતમાં વિરામ નહોતો આવતો. | ||
‘ઓ મા રે! પણ એવું એવું કેમ થાય? ગમે કેમ?’ નિર્મળા શાલમાં ઢંકાયેલા પોતાના ગોરા, જરા પાતળા હાથ બહાર કાઢી | ‘ઓ મા રે! પણ એવું એવું કેમ થાય? ગમે કેમ?’ નિર્મળા શાલમાં ઢંકાયેલા પોતાના ગોરા, જરા પાતળા હાથ બહાર કાઢી તેનાથી પોતાના સુરેખ ફિક્કા વદનને ઢાંકી દેતાં બોલી. તેના અવાજમાં વિષાદ જરાતરા હતો, પણ તિરસ્કાર તો સ્પષ્ટ હતો. | ||
ઠંડી જરૂર વિશેષ પ્રમાણમાં હશે, કેમ કે એક પળમાં જ નિર્મળાનું વિષાદ — તિરસ્કારયુક્ત મુખ માત્ર ઉઘાડું રહ્યું, હાથ તો પાછા શાલના સંરક્ષણ નીચે લપાઈ ગયા. | |||
‘એ તને ન સમજાય, નિમુ.’ પ્રબોધ તેની સામે સ્નેહથી – અને અત્યંત માનથી પણ – જોઈને બોલ્યો : ‘તને એ ક્યાંથી સમજાય?’ | |||
વધારે બોલ્યા સિવાય | ‘સાચું છે, નિમુબહેન, તમને એમ થાય એ સ્વાભાવિક છે.’ શશી હાથને ગોઠણ આસપાસ જરા વધારે જોરથી દબાવતાં બોલ્યો : ‘ક્યાં તમે અને ક્યાં એ? પેલી તો છેક…’ વધારે બોલ્યા સિવાય તેની સામે તે સાચી જ વાત કરતો હોય એવા ભાવથી જોઈ રહેલાં પતિપત્ની માટે જ પેલી માટેનું વિશેષણ પૂરું કરવાનું રહેવા દઈ તે ચૂપ થઈ ગયો. તેના ગોરા, હસમુખા, તંદુરસ્ત ચહેરા ઉપર વિષાદ, અણગમો, છૂપો છૂપો ધિક્કાર એવા એવા તો ઘણા ઘણા ભાવો ફેલાઈ ગયા. | ||
‘પણ એવું કેમ થાય?’ ફરી પાછી નિમુ બોલી. ‘એને સ્વમાન જેવું પણ કંઈ નહીં હોય? હિંદુ, મુસલમાન, મિત્ર, દુશ્મન ગમે | ‘પણ એવું કેમ થાય?’ ફરી પાછી નિમુ બોલી. ‘એને સ્વમાન જેવું પણ કંઈ નહીં હોય? હિંદુ, મુસલમાન, મિત્ર, દુશ્મન ગમે તે –’ અર્ધું બોલી, માત્ર શોકસૂચક રેખાઓ મુખ પર લાવી તે ચૂપ થઈ ગઈ. | ||
‘આપણે શું કામ નિમુ?’ પ્રબોધ બોલ્યો. શશી તરફ જોઈ : ‘એ તો મરી ગઈ, પણ મર્યા પહેલાં જ બિચારા મંગળને તો અર્ધો મારતી ગઈ. તને તો બધી ખબર છે.’ | ‘આપણે શું કામ નિમુ?’ પ્રબોધ બોલ્યો. શશી તરફ જોઈ : ‘એ તો મરી ગઈ, પણ મર્યા પહેલાં જ બિચારા મંગળને તો અર્ધો મારતી ગઈ. તને તો બધી ખબર છે.’ | ||
‘બધી જ ખબર | ‘બધી જ ખબર છે’, શશી બોલ્યો. પછી જરા વધારે ગંભીર બની ઉમેર્યું : ‘કદાચ તમને હશે તેથીયે વિશેષ ખબર મને છે.’ | ||
એટલું કહેતાં એના મુખ ઉપર જે ભાવ ફેરવાયા તે નિમુ-પ્રબોધ બેમાંથી એકેયે ન જોયા. બન્ને ઉત્સુકતાથી તેની સામે જોઈ રહ્યાં. | એટલું કહેતાં એના મુખ ઉપર જે ભાવ ફેરવાયા તે નિમુ-પ્રબોધ બેમાંથી એકેયે ન જોયા. બન્ને ઉત્સુકતાથી તેની સામે જોઈ રહ્યાં. | ||
| Line 53: | Line 49: | ||
‘મને? કુસુમે જયાને કહ્યું, અને તેણે મારી પત્નીને કહ્યું.’ | ‘મને? કુસુમે જયાને કહ્યું, અને તેણે મારી પત્નીને કહ્યું.’ | ||
‘જો નિમુ, આ વળી એક વધારે પ્રસંગ.’ પ્રબોધ બોલ્યો. | |||
નિમુ પણ કંઈક બોલી પણ એ પળે શશીને એ બહુ ન સંભળાયું, કેમ કે પેલું મુખ હવે એકલું મુખ નહોતું રહ્યું. તેની સાથે સાથે આખી કાયા ઊભી થતી જતી હતી, કૃશ, અશક્ત, છતાં જરા મોહક | નિમુ પણ કંઈક બોલી પણ એ પળે શશીને એ બહુ ન સંભળાયું, કેમ કે પેલું મુખ હવે એકલું મુખ નહોતું રહ્યું. તેની સાથે સાથે આખી કાયા ઊભી થતી જતી હતી, કૃશ, અશક્ત, છતાં જરા મોહક ને નિર્દોષ દેખાતા મુખને વધુ નિર્દોષ દેખાડતી. તે જાણે તેને કહેતી હતી : | ||
‘તમે પણ? કહો, હજી જરા વધુ | ‘તમે પણ? કહો, હજી જરા વધુ કહોને.’ | ||
અને જાણે એમાંથી જ પ્રેરણા મળી હોય તેમ તે પ્રબોધ-નિમુની ચાલતી વાતને અટકાવીને બોલ્યો : | અને જાણે એમાંથી જ પ્રેરણા મળી હોય તેમ તે પ્રબોધ-નિમુની ચાલતી વાતને અટકાવીને બોલ્યો : | ||
‘ને નિમુબહેન, નીલી નિર્દોષ કેટલી લાગતી હતી? જાણે કે એવી સ્ત્રી તો કશું પાપ જ ન કરે. ને છતાં કેટલી દુષ્ટ | ‘ને નિમુબહેન, નીલી નિર્દોષ કેટલી લાગતી હતી? જાણે કે એવી સ્ત્રી તો કશું પાપ જ ન કરે. ને છતાં કેટલી દુષ્ટ!’ | ||
‘ને ઝેરીલી પણ કેટલી? મંગળ નિમુ સાથે બોલેચાલે એમાં તો એનો જાન લઈ જતી’તી | ‘ને ઝેરીલી પણ કેટલી? મંગળ નિમુ સાથે બોલેચાલે એમાં તો એનો જાન લઈ જતી’તી.’ પ્રબોધે કહ્યું. | ||
‘હશે. આપણને શું?’ નિમુએ શોકપૂર્વક કહ્યું. ‘અંતે તો બિચારી મરી | ‘હશે. આપણને શું?’ નિમુએ શોકપૂર્વક કહ્યું. ‘અંતે તો બિચારી મરી ગઈને? ને ત્રાસ પણ કેટલો ભોગવ્યો?’ | ||
‘એવાઓનું તો એમ જ | ‘એવાઓનું તો એમ જ થાય’, શશી જુસ્સાથી બોલ્યો : ‘ન પોતે સુખથી રહી, ન કોઈને રહેવા દીધાં.’ ફરી પાછી પેલી આકૃતિને સ્મરણમાંથી બળથી હઠાવી દેવી હોય તેમ તે જુસ્સાથી બોલ્યે જ જતો હતો : | ||
‘મેં તો એને આ વખતે આમ કહ્યું અને પેલી વખતે…’ | ‘મેં તો એને આ વખતે આમ કહ્યું અને પેલી વખતે…’ | ||
| Line 73: | Line 69: | ||
તેની વાગ્ધારા લાંબી ચાલી. પ્રસંગો ઉપર પ્રસંગો નીલીના દોષના અને એ દોષમાંથી તેને ઉગારી લેવાના પોતાના પ્રયત્નોના તેણે કહ્યા. તેને અને નીલીને અમુક વખત તો એટલું બનતું કે એ બધા પ્રસંગોને અત્યંત રસ અને સમભાવપૂર્વક નિમુ-પ્રબોધ સાંભળી રહ્યાં. વચ્ચે વચ્ચે તેમણે પણ પોતાના સ્મરણકોષમાંથી રસિક પ્રસંગો વીણી કાઢી રસિક વાણીમાં રજૂ કર્યા. | તેની વાગ્ધારા લાંબી ચાલી. પ્રસંગો ઉપર પ્રસંગો નીલીના દોષના અને એ દોષમાંથી તેને ઉગારી લેવાના પોતાના પ્રયત્નોના તેણે કહ્યા. તેને અને નીલીને અમુક વખત તો એટલું બનતું કે એ બધા પ્રસંગોને અત્યંત રસ અને સમભાવપૂર્વક નિમુ-પ્રબોધ સાંભળી રહ્યાં. વચ્ચે વચ્ચે તેમણે પણ પોતાના સ્મરણકોષમાંથી રસિક પ્રસંગો વીણી કાઢી રસિક વાણીમાં રજૂ કર્યા. | ||
એમાં જ | એમાં જ સમય વહી ગયો. | ||
એ સમય દરમિયાન શશી જેમ જેમ વાતો કરતો જતો હતો તેમ તેમ વધુ ને વધુ ઉશ્કેરાતો જતો હતો | એ સમય દરમિયાન શશી જેમ જેમ વાતો કરતો જતો હતો તેમ તેમ વધુ ને વધુ ઉશ્કેરાતો જતો હતો. કેમ કે એક બાજુ તે અમુક પ્રકારની પ્રસંગપરંપરા વર્ણવતો જતો હતો તો બીજી બાજુ તદ્દન જુદી જ જાતની પ્રસંગપરંપરા તેના સ્મરણપટમાંથી ખસતી જ નહોતી. | ||
વાતચીતમાં, શારીરિક હાજરીમાં, તે અહીં આ ઘોર ભીષણ રાત્રિમાં દીવાના પ્રકાશથી પ્રકાશિત ઓરડામાં નિમુ અને પ્રબોધ સાથે બેઠો હતો. મનથી, કલ્પનાથી, તે અહીંથી સેંકડો માઈલ દૂર મુંબઈ શહેરના એક પરામાં વિચરી રહ્યો હતો. પળો, કલાકો, દિવસો વિચારોની ત્વરાથી પસાર થતા હતા. મુંબઈની એક શાળામાં તે નોકરી કરતો હતો. | વાતચીતમાં, શારીરિક હાજરીમાં, તે અહીં આ ઘોર ભીષણ રાત્રિમાં દીવાના પ્રકાશથી પ્રકાશિત ઓરડામાં નિમુ અને પ્રબોધ સાથે બેઠો હતો. મનથી, કલ્પનાથી, તે અહીંથી સેંકડો માઈલ દૂર મુંબઈ શહેરના એક પરામાં વિચરી રહ્યો હતો. પળો, કલાકો, દિવસો વિચારોની ત્વરાથી પસાર થતા હતા. મુંબઈની એક શાળામાં તે નોકરી કરતો હતો. | ||