Ekatra Wiki

પ્રતિપદા/૧૭. મનીષા જોષી: Difference between revisions

પ્રતિપદા/૧૭. મનીષા જોષી (view source)

Revision as of 07:06, 3 February 2023

13,581 bytes added ,  07:06, 3 February 2023
→
No edit summary
(→)
 
(6 intermediate revisions by 2 users not shown)
Line 3: Line 3:


=== કાવ્યસંગ્રહોઃ ===
=== કાવ્યસંગ્રહોઃ ===
{{Poem2Open}} કંદરા, કંસારા બજાર અને કંદમૂળ{{Poem2Close}}
{{Poem2Open}} [[કંદરા]], [[કંસારા બજાર]], [[કંદમૂળ]] અને થાક{{Poem2Close}}


=== પરિચય: ===
=== પરિચય: ===
Line 126: Line 126:
ધકધક વહેતું પાણી!
ધકધક વહેતું પાણી!
કોણ જઈને રસ્તાઓ બનાવશે ખેતરમાં?
કોણ જઈને રસ્તાઓ બનાવશે ખેતરમાં?
મારાથી તો ક્યાં હવે ઊઠાય છે?
મારાથી તો ક્યાં હવે ઊઠાય છે?
પગ પર સાપનો ડંખ છે અને હજી આખા ખેતર ફરતે
પગ પર સાપનો ડંખ છે અને હજી આખા ખેતર ફરતે
Line 157: Line 150:
ડાંગર-બાજરી વિનાના ખેતરમાં.
ડાંગર-બાજરી વિનાના ખેતરમાં.
</poem>
</poem>
===૫. વાળની ગૂંચ===
<poem>
સોનાની વેણીથી મારા વાળ સજાવતા
સુંદર, શાશ્વત નરેશો ક્યારેય
વાળમાંથી ગૂંચ નથી ઉકેલી શકતા.
તું રક્તપીતિયો રોગી હોય તો પણ આવ.
એક કાંસકો લઈને મારા વાળ ઓળ.
હું તને ગંગામાં સ્નાન કરાવીશ.
ચંદનના લાકડા પર સુવડાવીને
શુદ્ધ ઘીનો અગ્નિદાહ આપીશ.
તારા માટે વિલાપ કરીશ.
શ્વેત વસ્ત્રો પહેરીશ.
જમીન પર સૂઈશ.
પરપુરુષના ઓછાયાથી પણ દૂર રહીશ.
મારે હવે કોઈ પુરુષને પ્રેમ નથી કરવો.
કોઈ પુત્રને જન્મ નથી આપવો.
કોઈ પિતાને પ્રણામ નથી કરવાં.
જો તું મારા વાળની ગૂંચ ઉકેલી શકે તો
મારે મરી જવું છે.
ક્યારેય જન્મી જ ન હોઉં એવી રીતે.
ન ભાવતા અન્નને થૂંકી નાખવું છે.
આવ, આપણે બંને એકબીજાંને મુક્ત કરીએ.
</poem>
===૬. ગોઝારી વાવ===
<poem>
હાં, હાં, એ માણસ જીવે છે હજી, એના ઘરમાં, સુખેથી
પણ મરી ગયો છે એ મારા માટે.
અને એટલે જ હું રોજ એના નવા નવા
મૃત્યુની કલ્પના કરું છું.
રસ્તા પર ચાલતા ટ્રકનાં પૈંડાં એના પર ફરી વળે છે.
અને હું બાજુમાં શાંત રાહદારીની જેમ પસાર થતી હોઉં છું.
તો ક્યારેક એની લાશ રેલવેના પાટા વચ્ચે મળી આવે છે.
અને હું એના મૃતદેહ પરથી પસાર થતી ટ્રેનમાં
મુસાફરી કરતી હોઉં છું.
ક્યારેક હું મારી સાડીના પાલવને ગાંઠ મારતી હોઉં છું
અને એના ગળામાં ફાંસો હોય છે.
હું મંદિરમાં દીવા પ્રગટાવતી હોઉં છું
અને એનું આખું શરીર સળગતું હોય છે.
ક્યારેક એ કોઈ ગોઝારી વાવના તળિયે પડ્યો હોય છે
અને હું એ વાવમાંથી પાણી ભરતી હોઉં છું.
રોજ રાત્રે યમરાજ આવે છે.
પેલા કાળમુખા પાડા પર બેસીને.
કરગરે છે, એને લઈ જવા માટે.
પણ હું એને રજા નથી આપતી.
</poem>
===૭. કંસારા બજાર===
<poem>
માંડવીની કંસારા બજારમાંથી પસાર થવાનું
મને ગમે છે.
‘ચિ. મનીષાના જન્મ પ્રસંગે’
આ શબ્દો મમ્મીએ
અહીંથી ખરીદેલા વાસણો પર કોતરાવ્યા હતા.
વર્ષો વીત્યાં.
મારા હાથ-પગની ચામડી બદલાતી રહી
અને એ વાસણો પણ, ઘરના સભ્યો જેવાં જ,
વપરાઈને, ઘસાઈને
વધુ ને વધુ પોતાનાં બનતાં ગયાં.
એ વાસણોની તિરાડને રેણ કરાવવા
હું અહીં કંસારા બજારમાં આવું છું ત્યારે
સાથે સાથે સંધાઈ જાય છે
મારાં છૂટાં છવાયાં વર્ષો પણ.
ગોબા પડેલા, ટીપાઈ રહેલાં વાસણોના અવાજ
કાનમાં ભરી લઈ, હું અહીંથી પાછી જઉં છું ત્યારે
ખૂબ સંતોષથી જઉં છું.
આ વાસણો જ્યાંથી લીધાં હતાં
એ દુકાન કઈ, એ દુકાનદાર કોણ
કાંઈ ખબર નથી, છતાં
આ બજારના ચિરકાલીન અવાજ વચ્ચેથી
હું ચૂપચાપ પસાર થતી હોઉં છું ત્યારે
સતત એમ લાગ્યા કરે છે કે
હું અને આ અવાજ ક્યારેય મરતા નથી.
નવાં નવાં દંપતી અહીં આવે છે,
મારા માટે નવું નામ પસંદ કરીને
વાસણો પર કોતરાવીને
મને તેમના ઘરે લઈ જાય છે.
હું જીવું છું વાસણોનું આયુષ્ય
અથવો તો, બેસી રહું છું.
માંડવીની કંસારા બજારમાં
જુદી જુદી વાસણોની દુકાનોનાં પગથિયાં પર
ધરાઈ જઉં છું.
બત્રીસ પકવાન ભરેલી થાળીથી,
મૂંઝાઈ જઉં છું
એક ખાલી વાટકીથી.
વાસણો ઠાલાં ને વાસણો ભરેલાં,
તાકે છે મારી સામે
તત્ત્વવિદ્ની જેમ ત્યાં જ, અચાનક,
કોઈ વાસણ ઘરમાં માંડણી પરથી પડે છે
ને તેનો અવાજ આખા ઘરમાં રણકી ઊઠે છે.
હું એવી અસ્વસ્થ થઈ જાઉં છું,
જાણે કોઈ જીવ લેવા આવ્યું હોય.
વાસણો અને જીવન વચ્ચે
હાથવ્હેંત જેટલું છેટું,
ને વ્હેંત, કંસારા બજારની લાંબી સાંકડી ગલી જેવી
ક્યાંથી શરૂ થાય ને ક્યાં પૂરી થાય
એ સમજાય તે પહેલાં
વ્હેંતના વેઢા
વખતની વખારમાં
કંઈક ગણતા થઈ જાય,
કંસારા બજારનો અવાજ
ક્યારેય સમૂળગો શાંત નથી થતો.
બજાર બંધ હોય ત્યારે
તાળા મારેલી દુકાનોની અંદર
નવાંનકોર વાસણો ચળકતાં હોય છે.
ને એ ચળકાટમાં બોલતા હોય છે
નવાં સવાં જીવન
થાળી વાટકા અને ગ્લાસથી સભર થઈ ઊઠતાં
ને એંઠાં રહેતાં જીવન
હું જીવ્યા કરું છું
ગઈ કાલથી
પરમ દિવસથી
તે ’દિ થી.
</poem>
===૮. કંદમૂળ===
<poem>
હું
ઉપવાસી પતિવ્રતા
ક્ષુધાથી વ્યાકુળ
આ કંદમૂળ દેખાય છે હાથવેંતમાં
પણ તોડવા જઉં તો
જાણે ઊંડે ને ઊંડે ઊતરી રહ્યાં છે જમીનમાં.
હું ખોતરી રહી છું જમીન
હું ખેંચાઈ રહી છું જમીન તળે
હું સરકી રહી છું
કંદમૂળના સ્વર્ગ ભણી.
***
પાતાળમાંથી
મૂળસોતા ઉખેડીને
ફંગોળ્યા, કંદમૂળ
મેં ઊંચે આકાશ તરફ
હવે જોઉં છું તો
કંદમૂળ લટકી રહ્યાં છે
અધ્ધર હવામાં
મારા હાથ લંબાય છે, સાત ગણા
અને કંદમૂળ ઊડે છે હવામાં, ચૌદ ગણા
***
મારા મોંમાં,
મારી યોનિમાં ખૂંપી રહ્યાં છે કંદમૂળ
છેક તળ સુધી
અને મારી જીભ તળે
ઓગળી રહ્યો છે,
શક્કરિયાં બટાટાનો શીરો.
– કંદ વિનાનાં મૂળ,
અને મૂળ વિનાનાં કંદ –
ઊગી રહ્યાં છે મારી યોનિમાં
બીજ બનીને.
***
શરીરના ક્ષાર શોષી લઈને
હૃષ્ટપુષ્ટ થયેલાં આ કંદમૂળ
નક્કી જીવ લઈ લેશે મારો.
– કંદ વિનાનાં મૂળ,
અને મૂળ વિનાનાં કંદ –
મૂળ અને કંદને લાખ ભેગાં કરું હું
પણ જમીન નથી આપતી જગ્યા તસુભર.
અને હવા,
લઈ જઈ રહી છે મારા બે હાથને
એકમેકથી દૂર, અતિ દૂર.
એક બટકું ભરું કંદને
ત્યાં મૂળિયાં,
જકડી લે છે મારા શરીરને.
હું અશક્ત,
ઊડી રહી છું આકાશમાં
અને પૃથ્વીલોકનાં મૂળ
દેખાઈ રહ્યાં છે ઉપરથી
જમીનથી સાવ વિખૂટાં.
</poem>
===૯. સ્ત્રી===
<poem>
મારી અંદર એક વૃક્ષ
ફળોના ભારથી ઝૂકેલું ઊભું છે.
નવાં મહોરતાં ફૂલોના રંગથી મહેકતી,
તાજાં જન્મેલાં પંખીઓનાં બચ્ચાંના
તીણા અવાજથી ચહેકતી,
તસુએ તસુ; તરબતર, હું એક સ્ત્રી.
કીડીઓની હાર ફરી વળે છે મારા અંગ પર,
અજગર વીંટળાય છે,
અંધારું આલિંગે છે
અને મારી શાખાઓ પરથી ઝર્યાં કરે છે મધ.
મોડી સાંજે,
ડાળીએ ડાળીએ ફરી વળતા અંધારા ભેગી
સરકતી આવતી ઉદાસીને
પાંદડાંની છાલમાં છુપાવી લેતાં મને આવડે છે.
મને આવડી ગયું છે
પાનખરમાં પાંદડાંઓને ખંખેરી નાખતાં.
સૂકાં, પીળાં પાન
તાણી જાય છે ઉદાસીને
નદીના વહેણમાં.
હું અહીંથી પડખુંયે ફરતી નથી,
પણ મને ખબર છે,
નદીપારના કોઈક સ્મશાનમાં
સૂકાં, પીળાં પાંદડાંઓ ભેગી
ભડકે બળતી હશે મારી ઉદાસી.
પાંદડાં બળવાની સુગંધ
ઓળખી લે છે,
દરેક લીલુંછમ વૃક્ષ.
</poem>
===૧૦. શિકારી કૂતરા===
<poem>
જંગલમાં દોડી રહ્યા છે
શિકારી કૂતરા,
કોઈ અપરાધીની શોધમાં.
આ સ્વપ્ન
હું ઘણી વાર જોઉં છું.
સવારે ઊઠું ત્યારે
મારા પોતાના શરીરની ગંધ
મને કંઈક ગુનાહિત લાગે છે.
કોઈ એક રાત્રે,
કોઈ એક સ્વપ્નમાં,
ફાડી ખાશે એ કૂતરા મને.
અને હું,
સફાળી જાગી જઈને
હતું ન હતું કરી નાખીશ એ સ્વપ્નને.
શિકાર અને શિકારી વચ્ચેનો ભેદ
બહુ લાંબો નથી ટકતો સ્વપ્નમાં.
એ વિકરાળ કૂતરા
બહુ જલદી જ
પૂંછ પટપટાવતા
બેઠા હશે મારી સામે.
અને હું
દોડાવીશ તેમને,
કોઈ અજાણ્યા શરીરની
નવી ગંધ પાછળ.
</poem>
{{HeaderNav
|previous = [[પ્રતિપદા/૧૬. રાજેશ પંડ્યા|૧૬. રાજેશ પંડ્યા]]
|next = [[પ્રતિપદા/ચાર કવિઓ વિશે એક જુદી વાત – સુમન શાહ|ચાર કવિઓ વિશે એક જુદી વાત – સુમન શાહ]]
}}
Retrieved from "https://wiki.ekatrafoundation.org/wiki/Special:MobileDiff/9419...57188"