|
|
| (7 intermediate revisions by 3 users not shown) |
| Line 2: |
Line 2: |
|
| |
|
| {{BookCover | | {{BookCover |
| |cover_image = File:Chandolay-Title.jpg
| |
| |title = પ્રવાલદ્વીપ | | |title = પ્રવાલદ્વીપ |
| |author = નિરંજન ભગત | | |author = નિરંજન ભગત |
| }} | | }} |
|
| |
|
| {{Center block|width=23em|title=<big><big>{{color|red|અર્પણ:}}</big></big>| | | {{Box |
| {{Poem2Open}}
| | |title = પ્રારંભિક |
| <center><big>{{color|blue|સુશીલ અને મડિયાને }}</big></center>
| | |content = |
| {{Poem2Close}}
| | * [[પ્રવાલદ્વીપ/‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ|‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ]] |
| | * [[પ્રવાલદ્વીપ/પ્રારંભિક | પ્રારંભિક]] |
| | * [[પ્રવાલદ્વીપ/સર્જક-પરિચય|સર્જક-પરિચય]] |
| | * [[પ્રવાલદ્વીપ/કૃતિ-પરિચય|કૃતિ-પરિચય]] |
| }} | | }} |
| | <br> |
|
| |
|
| == મુંબઈનગરી == | | {{Box |
| | | |title = અનુક્રમ |
| <poem>
| | |content = |
| ચલ મન મુંબઈનગરી,
| | * [[પ્રવાલદ્વીપ/મુંબઈનગરી|1 મુંબઈનગરી]] |
| જોવા પુચ્છ વિનાની મગરી!
| | * [[પ્રવાલદ્વીપ/આધુનિક અરણ્ય|2 આધુનિક અરણ્ય]] |
| | | * [[પ્રવાલદ્વીપ/મ્યૂઝિયમમાં (સિંહને જોઈને)|3 મ્યૂઝિયમમાં (સિંહને જોઈને)]] |
| જ્યાં માનવ સૌ ચિત્રો જેવાં,
| | * [[પ્રવાલદ્વીપ/ઝૂમાં (સિંહને જોઈને)|4 ઝૂમાં (સિંહને જોઈને)]] |
| વગર પિછાને મિત્રો જેવાં;
| | * [[પ્રવાલદ્વીપ/ઍક્વેરિયમમાં|5 ઍક્વેરિયમમાં]] |
| નહીં પેટી, નહીં બિસ્ત્રો લેવાં,
| | * [[પ્રવાલદ્વીપ/ઍરોડ્રોમ પર|6 ઍરોડ્રોમ પર]] |
| આ તીરથની જાત્રા છે ના અઘરી!
| | * [[પ્રવાલદ્વીપ/કાફેમાં|7 કાફેમાં]] |
| | | * [[પ્રવાલદ્વીપ/ફૉકલૅન્ડ રોડ|8 ફૉકલૅન્ડ રોડ]] |
| સિમેન્ટ, ક્રૉંક્રીટ, કાચ, શિલા,
| | * [[પ્રવાલદ્વીપ/ફ્લોરા ફાઉન્ટન|9 ફ્લોરા ફાઉન્ટન]] |
| તાર, બોલ્ટ, રિવેટ, સ્ક્રૂ, ખીલા;
| | * [[પ્રવાલદ્વીપ/ફાઉન્ટનના બસસ્ટૉપ પર|10 ફાઉન્ટનના બસસ્ટૉપ પર]] |
| ઇન્દ્રજાલની ભૂલવે લીલા
| | * [[પ્રવાલદ્વીપ/ચર્ચગેટથી લોકલમાં|11 ચર્ચગેટથી લોકલમાં]] |
| એવી આ શું હોય સ્વર્ગની સામગ્રી!
| | * [[પ્રવાલદ્વીપ/હૉર્ન્બી રોડ|12 હૉર્ન્બી રોડ]] |
| | | * [[પ્રવાલદ્વીપ/કોલાબા પર સૂર્યાસ્ત|13 કોલાબા પર સૂર્યાસ્ત]] |
| રસ્તે રસ્તે ઊગે ઘાસ
| | * [[પ્રવાલદ્વીપ/ઍપોલો પર ચન્દ્રોદય|14 ઍપોલો પર ચન્દ્રોદય]] |
| કે પરવાળાં બાંધે વાસ
| | * [[પ્રવાલદ્વીપ/પાત્રો|15 પાત્રો]] |
| તે પ્હેલાં જોવાની આશ
| | * [[પ્રવાલદ્વીપ/ગાયત્રી|16 ગાયત્રી]] |
| હોય તને તો કાળ રહ્યો છે કગરી!
| | }} |
| </poem>
| | <br> |
| | | {{HeaderNav2 |
| == આધુનિક અરણ્ય ==
| | |previous = |
| | | |next = ‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ |
| <poem>
| | }} |
| અરણ્ય, જન જ્યાં અગણ્ય પશુ હિંસ્ર શાં ઘૂમતાં; | |
| શિલા શત, સિમેન્ટ, કાચ વળી કાંકરેટે રચ્યું;
| |
| (અને નભ થકીય ઇન્દ્રધનુ લોહનું હ્યાં લચ્યું!) | |
| વનસ્પતિ નહીં, ન વેલ, નહીં વૃક્ષ જ્યાં ઝૂમતાં;
| |
| વિહંગ નહીં, રેડિયો ટહુકતો પૂરે વૉલ્યુમે;
| |
| નહીં ઝરણ, શી સરે સડક સ્નિગ્ધ આસ્ફાલ્ટની;
| |
| ન પ્રેત, પણ આ ઇમારત વિચિત્ર કૈં ઘાટની;
| |
| પરીગણ ન, ટ્રામ કાર દિનરાત અહીં તહીં ઘૂમે;
| |
| સર્યા અતલથી નર્યા સજડ આમ થીજ્યા ઠર્યા
| |
| અહીં નરકનીકળ્યા મલિન ઉષ્ણ નિ:શ્વાસ? કે
| |
| કદીક નિજ સ્વપ્નબીજ અહીં વાવિયાં રાક્ષસે
| |
| વિશાલ પરિપક્વ આ સ્વરૂપમાં શું ફાલ્યાં-ફળ્યાં?
| |
| અરણ્ય? છલ આ! રહસ્ય? ભ્રમણે અટૂલો ચડ્યો
| |
| પુરંદર સ્વયં અહીં નહીં શું હોય ભૂલો પડ્યો?
| |
| </poem>
| |
| | |
| == મ્યૂઝિયમમાં (સિંહને જોઈને) ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| તને હું જોઉં છું,
| |
| અને નહીં, અહીં નહીં,
| |
| જણાય કે ઊભો છું હું વનોમહીં.
| |
| | |
| તને હું જોઉં છું,
| |
| અને પ્રચંડ ગર્જનો
| |
| સુણાય, થાય શાંતિનાં વિસર્જનો.
| |
| | |
| તને હું જોઉં છું,
| |
| અને અરણ્ય અંધકારથી ભર્યું
| |
| તહીં શું તેજ માત્ર બે જ નેત્રથી સર્યું.
| |
| | |
| તને હું જોઉં છું,
| |
| અને સ્વયં કરાલ મૃત્યુકાળ
| |
| રૂપ સિંહનું ધરી ભરી રહ્યો પ્રલંબ ફાળ.
| |
| | |
| તને હું જોઉં છું,
| |
| અને... નહીં, નહીં, હું જોઉં માત્ર તાહરી પ્રતિકૃતિ;
| |
| તને હું જોઉં છું ન, જોઉં માત્ર સ્વપ્નની જ વિકૃતિ.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ઝૂમાં (સિંહને જોઈને) ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| એ છલંગ, એ જ ન્હોર,
| |
| નેત્રમાંય એ જ તેજ, એ જ તૉર,
| |
| એ ઝનૂન,
| |
| એ જ તીક્ષ્ણ દંત છે ચહંત એ જ ખૂન,
| |
| પૌરુષે પ્રપૂર્ણ એ જ રોમરોમ,
| |
| રે પરંતુ ચોગમે નથી વિશાલ વન્યભોમ.
| |
| | |
| પિંજરે પૂરી તને જણાવશું
| |
| સમાજની કળા બધીય, સભ્યતા ભણાવશું,
| |
| અને બધાંય માનવી અમે થશું
| |
| તને જ જોઈ જોઈ સભ્યતા થકી પશુ.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ઍક્વેરિયમમાં ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| તરે છ માછલી,
| |
| ન જિંદગી સ્મરે છ પાછલી?
| |
| | |
| અહીં પ્રકાશ,
| |
| કિંતુ સૂર્યનો નહીં, નિયૉન-પાશ;
| |
| ને સમુદ્રનું જ જલ
| |
| પરંતુ અહીં તરંગનું ન બલ.
| |
| | |
| નેત્રરાંકડી છતાંય પુચ્છવાંકડી,
| |
| ન જાણતી કે સૃષ્ટિ સાંકડી
| |
| અહીં કઠોર, કાંકરેટ કાચની,
| |
| નઠોર, જૂઠ, સૃષ્ટિ આ ન સાચની.
| |
| | |
| વેંતવેંતમાં જ ગાઉ ગાઉ માપવા
| |
| અને ન ક્યાંય પ્હોંચવું,
| |
| સદાય વેગમાં જ પંથ કાપવા,
| |
| ન થોભવું, ન શોચવું.
| |
| | |
| મનુષ્ય (કાચ પાર હું સમાં ઘણાં અહીં ફરે
| |
| ન કોઈ જેમનાં પ્રદર્શનો ભરે!)
| |
| કને જ આ કલા ભણી,
| |
| અગમ્ય શી ગણી.
| |
| | |
| તરે છ માછલી,
| |
| ન જિંદગી સ્મરે છ પાછલી!
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ઍરોડ્રોમ પર ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| આ વિહંગ,
| |
| શું વિરાટ, તીક્ષ્ણ તેજ, સ્નિગ્ધ અંગ અંગ;
| |
| શી પ્રલંબ ફાળ!
| |
| પર્ણહીન વૃક્ષની અહીં વિશાળ ડાળ
| |
| તે પરે કરે વિરામ, તે ક્ષણેય પાંખ તો પ્રસારતું,
| |
| વિહાર વેગવંત દૂર ઓ... સુદૂર,
| |
| ઊડવું જ ઊડવું, ન ધૈર્ય ધારતું;
| |
| ન નીડમાં, નભે જ ગીત ગાય એકસૂર;
| |
| સ્હેલતું, સદાય સ્હેલતું,
| |
| પરંતુ શું સુભાગ્ય કે ઈંડું ન મેલતું!
| |
| </poem>
| |
| | |
| == કાફેમાં ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| કાફેમહીં મંદ પ્રવેશતી, યથા
| |
| સમુદ્રનાં રુદ્ર તૂફાન સૌ સહી
| |
| કો ભગ્ન નૌકા તટ નાંગરી રહી;
| |
| કૉફી નહીં, ત્યાં કપમાં હતી વ્યથા.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ફૉકલૅન્ડ રોડ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| વાલકેશ્વરે જે કહ્યું સ્નેહલગ્ન
| |
| એનું અહીં માત્ર સ્વરૂપ નગ્ન;
| |
| ન દેવ કોઈ, નહીં કોઈ દાનવી,
| |
| આ લોકને તો સહુ માત્ર માનવી.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ફ્લોરા ફાઉન્ટન ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| કાચકાંકરેટના અનન્ય કાનને,
| |
| સદાય શાંત, સ્વસ્થ, આશવંત આનને
| |
| ઊભી છ વિશ્વમાલણી, વસંતસ્વપ્ન નેત્રમાં અમૂલ;
| |
| બેઉ હાથમાં ધર્યાં છ શલ્યફૂલ;
| |
| ચારકોર લોહનાં પતંગિયાં ભમી રહ્યાં,
| |
| અચેત જે પરે અનેક જંતુડાં રમી રહ્યાં.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ફાઉન્ટનના બસસ્ટૉપ પર ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| અહીં વહી રહી હવામહીં અનન્ય વાસ,
| |
| એક તો લઈ જુઓ જરીક શ્વાસ!
| |
| અનન્ય કે અજાણ ડેન્ટિને ન’તી, હતી ન પારકી,
| |
| હતો પ્રવાસ એહનોય તે (સુભાગ્યવંત!) નારકી.
| |
| અહીં ન હૉસ્પિટલ, ન સ્લૉટર હાઉસ, ને વળી નથી સ્મશાન,
| |
| તે છતાં અહીં હવા છ ઉષ્ણ, મ્લાન.
| |
| ખીલતાં અહીં ન ફૂલ,
| |
| એટલે જ તો કદીક એમનાં પ્રદર્શનો
| |
| ભરાય, એકસાથ ફાલ જ્યાં સમગ્ર વર્ષનો;
| |
| છતાંય મોસમો બધી કળાય છે, ન થાય ભૂલ,
| |
| ફૂલથી નહીં, ન શીત-લૂ થકી,
| |
| પરંતુ સ્મૉલપૉક્સ, ટાઇફૉઇડ, ફ્લૂ થકી.
| |
| ઊગ્યાં છ એમ તો અહીંય (ભૂલથી જ?) જૂજ વૃક્ષ,
| |
| વ્યર્થ? ને વિચિત્ર? ના, કદાચ એ જ એક આશ
| |
| કે હજી થયો ન સર્વનાશ;
| |
| કિન્તુ સર્વ સંગનો સુયોગ લાધતાં વિરૂપ, રુક્ષ,
| |
| શૂન્ય મ્હેફિલો સમાં, જહીં ન ગુંજતાં વસંતના સ્વરે
| |
| વિહંગવાદકો (અહીં કશું ન મુક્ત, સૌ વસે છ ચીડિયાઘરે);
| |
| સદાય નિ:સહાય ને લજાય કિંતુ ક્યાં લપાય?
| |
| એમને મળ્યા નહીં મનુષ્ય જેમ પાય,
| |
| જો મળ્યા જ હોત, ક્યારનાં થયાં ન હોત ચાલતાં?
| |
| શિલાસિમેન્ટલોહકાચકાંકરેટ પાસ વામણાં, વિશેષ સાલતાં.
| |
| અહીં જનાવરો કરે ન આવજાવ એમ સ્પષ્ટ છે નિયમ,
| |
| અપાર એમની ભણી સહાનુભૂતિ, સ્નેહ; ઝૂ રચ્યું, રચ્યું
| |
| :::::: છ મ્યૂઝિયમ.
| |
| છતાં અહીં વહી રહી હવામહીં અનન્ય વાસ!
| |
| આ હવા નથી, અગણ્ય આ નિસાસ,
| |
| જે અહીં તહીં સદા ભમે, નભે ન નિર્ગમે,
| |
| ગ્રસે વિશાલ જાલ ટ્રામના અનેક તારની, કદીય ના શમે.
| |
| નિસાસ? હા, અસંખ્ય લોકના નિસાસ માત્ર,
| |
| સાથ તીવ્ર આર્તિના સ્વરો નહીં, ન ચીસ કે ન બૂમ,
| |
| જે બધું સુણ્યું હતું જ જ્યેષ્ઠ પાંડવે,
| |
| સુણાય એવું ના કશુંય આ અનન્ય તાંડવે;
| |
| અવાક વાહનો ય, મૌન હ્યાં વિરાટરૂપ; શીતશાંત સર્વ ગાત્ર
| |
| ગ્રીષ્મમાં ય, સ્વેદસિક્ત; અગ્નિ ના છતાંય ધૂમ!
| |
| કોણ આ અસંખ્ય લોક નિત્ય જાય હારબંધ?
| |
| પૂડલે પડ્યો શું પ્હાણ? મક્ષિકા સહસ્ર શું ઘૂમંત ક્રોધમાં?
| |
| ’થવા અલોપ અગ્રણી થતાં સદાય એહની જ શોધમાં?
| |
| હશે શું સર્વ અંધ?
| |
| નેત્રમાં વિલાય તેજ?
| |
| એકમેકની પૂંઠે થતાં, જતાં ખભેખભા ઘસી;
| |
| છતાં ન કંપ, સ્પર્શથી ન સેતુ એક બે જ વેંત દૂર બે ઉરો રચે,
| |
| સમીપમાં જ તારઑફિસે રચાય જે ક્ષણેકમાં હજાર માઈલો વચે.
| |
| ભર્યો છ અંતરે અપાર ભેજ;
| |
| ધુમ્મસે છવાયલું, ન આંધી ના તૂફાન,
| |
| ચિત્તનું હજીય મંદ વાયુમાન.
| |
| સર્વ આ કઈ દિશા ભણી રહ્યાં ધસી?
| |
| સવેગ શી ગતિ!
| |
| તમિસ્રલોકની પ્રતિ?
| |
| હજી ન સૂર્ય અસ્તમાન, મંદ મંદ પશ્ચિમે શમે,
| |
| પ્રલંબ હોય છાંય સાંજને સમે,
| |
| છતાંય કોણ આ સદાય જેમની જ છાંય ના પડે?
| |
| ન સૂર્યનીય એમ તો કદીય સાંપડે!
| |
| પ્રકાશબિંબ, દર્પણે ન, પથ્થરે પડ્યું શમે, કદીય પાછું ના ફરે,
| |
| પસાર પારદર્શકે પડ્યું સળંગ આરપાર જૈ સરે.
| |
| હશે સ્વયં શું છાંય?
| |
| પ્રેત સર્વ, જેમને ન કાય?
| |
| કે પછી સદેહ કિંતુ નગ્નતા ન વસ્ત્રથી નિવારતાં,
| |
| હશે શું એટલે સદાય જે સુલભ્ય તે સ્વ-છાંય ધારતાં?
| |
| જણાય સર્વનો જુદો સ્વભાવ,
| |
| કોઈને મુખે ન ભાવ,
| |
| કોઈને ક્ષણેકમાં અનેક ભાત ભાતનો;
| |
| અભિન્ન કોઈને સદાય એક જાતનો;
| |
| અશબ્દ કિંતુ સર્વ, એકમેકમાં ન ભેદ,
| |
| વારિના પ્રવાહનો છરી થકી ન શક્ય છેદ;
| |
| સોગઠાં સમાન શેતરંજનાં, સમાન ચાલ,
| |
| હો ભલે જ કોઈ શ્વેત, કોઈ લાલ.
| |
| આભથી ધરા પરે શું અભ્ર હોય ઊતર્યું,
| |
| સ્વરૂપ ગોળ, લંબગોળ કૈં પ્રકારનું ક્ષણે ક્ષણે ધર્યું.
| |
| સમગ્ર આ સમૂહ શો સ્મશાનયાત્રિકો સમો સરે,
| |
| અવાજ માત્ર પાયનો, ગભીર મૌન સૌ મુખે ધરે;
| |
| રહસ્ય મૃત્યુનું ન હોય શું પિછાનતાં,
| |
| ન શોક, શબ્દ ના વિરોધનોય, મૃત્યુને પવિત્ર, દુર્નિવાર માનતાં;
| |
| પરંતુ લાશ તો નથી ખભે, છતાંય લાગતું વજન,
| |
| વિદેહ કો થયું નથી સગું, સ્વજન;
| |
| પરંતુ હા, સુહામણી, સુરમ્ય સ્વપ્નથી ભરી ભરી
| |
| અતીતમાં વિલુપ્ત ‘આજ’ ગૈ સરી!
| |
| સ્વયં હજી જીવંત એ જ એક માત્ર સર્વને પ્રતીતિ,
| |
| કિંતુ જન્મ તો થયો ન વા થયોય હોય એ જ એક ભીતિ,
| |
| એટલે સદાય જન્મનું પ્રમાણપત્ર સાથ રાખતાં,
| |
| ન અન્ય કોઈ એમની કને મતા.
| |
| ન આમ તો કશુંય એકમેકમાં સમાન
| |
| તોય સર્વને ઉરે વિષાદવારુણી,
| |
| ન નીંદ, શાંતિ, હેતુ, હામ કે સ્વમાન;
| |
| જિંદગી અનંત શું કથા ન હોય કારુણી!
| |
| અધન્ય શું કદીક ક્યાંક આચર્યા અધર્મથી?
| |
| અહીં પ્રચંડ શોકપાવકે પડ્યાં અઘોર વાસના-કુકર્મથી?
| |
| સદાય યાતના દહે, સહે છ સર્વ દીન,
| |
| પાપત્રસ્ત, શાપગ્રસ્ત, સર્વ નામહીન.
| |
| કોઈનું ન નામ જાણતો,
| |
| પરંતુ એક વાત તો પ્રમાણતો :
| |
| કદીક બેપતા જહાજના મુસાફરો તણી થશે પ્રસિદ્ધ નામ-આવલિ,
| |
| હશે જ એમનાંય એ વિશે – સમસ્ત દ્વીપ આ કદીક તો થશે
| |
| :::::: સમુદ્રમાં બલિ;
| |
| કદીક આ વિરાટ ગ્રંથ વિશ્વનો સમાપ્ત તો થશે,
| |
| જરૂર એમનાંય નામ ‘છાપભૂલ’માં હશે.
| |
| સમગ્ર આ સમૂહ સ્વપ્નમાં લહું સરી જતો?
| |
| શું એમનું વિચારતાં હું મારું નામ વિસ્મરી જતો!
| |
| અશક્ય હ્યાં સ્મૃતિ,
| |
| અહીં નરી જ વિકૃતિ,
| |
| મને જ હું અજાણ લાગતો,
| |
| ન ખ્યાલ ને રહું પુકારતો : ‘નિરંજન ઓ!’
| |
| થતો ન અર્થ, માત્ર અક્ષરો, કંઈ સ્વરો કંઈક વ્યંજનો;
| |
| સવિસ્મય પ્રતીક્ષતો, રહું જવાબ માગતો,
| |
| ન સ્વપ્ન કે ન જાગૃતિ,
| |
| હવે રહી નહીં ધૃતિ;
| |
| સુણાય શબ્દ : ‘છે ભરો!’,
| |
| જરીક વાર ર્હૈ સુણાય : ‘દો કમી કરો!’;
| |
| અહીં થકીય બસ અનેક છૂટતી,
| |
| છતાંય ક્યૂ ન ખૂટતી;
| |
| મને હું મૂકતો પૂંઠે, અચેત અન્ય ફૂટપાથપે ઢળી જતો,
| |
| અસંખ્ય લોકના સમૂહની (ન ચિત્તની?) ભૂતાવળે ભળી જતો.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ચર્ચગેટથી લોકલમાં ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| પ્લૅટફૉર્મ ચર્ચગેટ,
| |
| હોય શું ન કોઈ બેટ;
| |
| ચારકોર કાચકાંકરેટલોહનો સમુદ્ર,
| |
| મધ્યમાં અતીવ ક્ષુદ્ર
| |
| હોય શું ન કોઈ બેટ,
| |
| પ્લૅટફૉર્મ ચર્ચગેટ.
| |
| | |
| ના, તૂફાનનાં ન ચિહ્ન તો હતાં,
| |
| ન ટાઇમ્સમાંય વાયુવર્તમાન ને છતાં
| |
| અનેક જ્હાજકાફલા થયા અલોપ
| |
| (કુદરતે કર્યો ન કોપ);
| |
| આ વિશે ન શબ્દ એકબેય ઇવનિંગ ન્યૂઝમાં છપાય,
| |
| રેડિયોબુલેટિનેય નહીં અપાય.
| |
| ન બૂમ કે ન ચીસ,
| |
| હા, બધા મુસાફરો સજીવ, હ્યાં તણાય;
| |
| એકમાત્ર આપણો જ જીવ જાય જો બચી–
| |
| બધા જ ચિંતવી રહ્યા જણાય;
| |
| દૂર કોઈ લાઇફબોટ? એકમેકને દિયે છ ભીંસ,
| |
| ભીડ શી મચી!
| |
| | |
| Next Train અઢાર–સત્તરે,
| |
| ઘડી વિશે કલાક ને મિનિટ બેઉ કાંટ છે સ્થિર,
| |
| બધાં જ ચક્ષુ એમનાં સમાં, ઠરંત ત્યાં જ સત્વરે;
| |
| ઘડી બીજી વિશે ફરંત કાંટ, ને થયા અઢાર–પંદર,
| |
| બધાં જ ચર્ણ એમનાં સમાં, ચલંત તાલમાં;
| |
| અહીં શું ભેદ બેઉ કાળ (વર્તમાન ને અનંત)નો છતો થતો ન દૃષ્ટિ, ચાલમાં?
| |
| ઇન્ડિકેટરે લખ્યું છ : Next Train : વાંદરા–વિરાર;
| |
| Stopping At All Stations, થોભશે જ વારવાર;
| |
| કિંતુ આપણે ન થોભવું, ન શોચવું,
| |
| ઘરે જ જેમતેમ પ્હોંચવું;
| |
| વિરાર? વાંદરા?
| |
| શું પ્હોંચવું ઘરે જ પાધરા?
| |
| ઘરે? અરે, ઝગંત નેત્રમાંહી માત્ર ઝાંઝવાં :
| |
| ઘરે નહીં, મરુસ્થલે,
| |
| જહીં અનેક નીંદડૂબ બાળના નિસાસના
| |
| ઘૂમંત ચંડવાત, નિત્ય દાઝવાં;
| |
| જહીં અનેક નારની અતૃપ્ત વાસના
| |
| સદાય તપ્ત વેળુ શી જલે.
| |
| | |
| અચિંતવી જ ટ્રેન પૂરવેગમાં ધસે,
| |
| વિલોલ લોલ ડોલતી, હિલોલતી,
| |
| કિલોલ બોલ બોલતી,
| |
| શું વેદની ઋચા ઉચારતી?
| |
| અરણ્યગાયકો સમી ધરંત ધ્યાનમંત્ર ઓમ્?
| |
| કે ભરંત ફાળ, દિગ્દિગંતમાં કરંત અટ્ટહાસ્ય, કાળ શી હસે?
| |
| સમુદ્ર એક કોર, એક કોર કબ્રભોમ,
| |
| બેઉનેય ડારતી
| |
| (સ્વયં નહીં જીવંત કે નહીં મૃત);
| |
| સમુદ્રના તરંગને ન એહનો લય દ્રુત;
| |
| ન કબ્રને છ એહની વિશાળતા, ગતિ;
| |
| મુસાફરો સમી જ મૃત્યુ-જિંદગી વચે પસાર થૈ જતી.
| |
| મુસાફરો, અસંખ્ય આ મુસાફરો,
| |
| શું ટ્રેનને ચડ્યો ન હોય આફરો!
| |
| નટો સમાન વેશ શો કરે, ધરે મુખે સુરમ્ય મ્હોરું હાસ્યનું,
| |
| રસાર્દ્ર, ભાવઊર્મિરંગરાગપૂર્ણ, હોય શું ન એ જ
| |
| :::: અસ્લ રૂપ આસ્યનું!
| |
| જરીક નેત્ર નેત્રમાં ઢળે, જરી લળે,
| |
| જરી હળેમળે, જરીક વાતમાં વળે —
| |
| પરંતુ એક આંચકો, અને ક્ષણેકમાં જ ભ્રાંતિ નષ્ટ થાય;
| |
| સ્તબ્ધ મૂઢ સર્વને મુખે અપાર શૂન્યતા,
| |
| અગમ્ય ભાવિના ભયે ઉરે અકલ્પ્ય ન્યૂનતા,
| |
| બધું જ સ્પષ્ટ થાય;
| |
| નેત્ર ખૂલતાં...
| |
| | |
| હું જોઉં : પ્લૅટફૉર્મ ગ્રાન્ટરોડ. ક્યાં સરી ગયો?
| |
| અહીં હું? ક્યાં જવું હતું? હું વિસ્મરી ગયો!
| |
| </poem>
| |
| | |
| == હૉર્ન્બી રોડ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| આસ્ફાલ્ટ રોડ,
| |
| સ્નિગ્ધ, સૌમ્ય ને સપાટ, કૈં ન ખોડ.
| |
| | |
| ક્લૉક ટાવરે થયા (સુણાય) બાર રાતના,
| |
| સળંગ હારમાં વસે અનેક કિંતુ એક જાતનાં
| |
| નિયૉન ફાનસો,
| |
| પ્રલંબ ટ્રામના પટા પરે ઘસે
| |
| પ્રકાશકાનસો,
| |
| ન સૂર્યતેજમાં હસ્યા પટા હવે હસે,
| |
| બધો જ પંથ લોહહાસ્યથી રસે.
| |
| | |
| અહીં સવારસાંજ,
| |
| હોય કે ન હોય કામકાજ,
| |
| કેટકેટલાં મનુષ્ય – એકમેકથી અજાણ
| |
| ને છતાં ન કોઈ પ્રેત, સર્વમાં હજીય પ્રાણ –
| |
| | |
| કૈંક વૃદ્ધ
| |
| જે વિલીન ભૂતકાલ પર સદાય ક્રુદ્ધ,
| |
| લૉરેન્સમાં મળે ન એવું દૂરબીન
| |
| જોઈ જે વડે શકાય પાછલા બધા જ દિન?
| |
| | |
| અનેક નવજવાન
| |
| જેમનું ભવિષ્ય ઠોકરે ચડ્યું, જરી ન ભાન,
| |
| ને ન શાંગ્રિલા ન સૅન્ટ્રલે ભવિષ્યની છવિ
| |
| સુપ્રાપ્ય; એ. જી. આઈ., ગૅલપર, ચાર્ટરે જ પામવી;
| |
| | |
| અનેક ફાંકડા
| |
| બધા જ માર્ગ જેમને કદી ન સાંકડા,
| |
| છતાંય વ્હાઈટવેઝ કાચપાર કાષ્ઠસુંદરી અપૂર્વ આભરણ,
| |
| તહીં અવશ્ય ઠોકરાય ચક્ષુ ને ચરણ;
| |
| | |
| અનેક રાંકડા
| |
| કુટુંબખર્ચના રટે જમાઉધાર આંકડા,
| |
| સદાય વેસ્ટ એન્ડ વૉચ પાસ આવતાં જતાં
| |
| સમય મિલાવતા, રખે જ કાળ થાય બેપતા;
| |
| | |
| અનેક ટાઇપિસ્ટ ગર્લ્સ, કારકુન,
| |
| એકસૂર જિંદગી સહ્યે જતાં જ સૂનમૂન,
| |
| લંચને સમે ઇવાન્સ ફ્રેઝરે લિયે લટાર,
| |
| જોઈ લે નવીન સ્લૅક્સ, ટાઈઝ, બે ઘડી ઊભાં રહી ટટાર;
| |
| | |
| કૈં મજૂર
| |
| જે હજી જીવી રહ્યા કહી : ‘હજૂર, જી હજૂર!’,
| |
| એમને હજી ન કોઈએ કહ્યું : ‘તમે સ્વતંત્ર!’,
| |
| છો અખંડ ચાલતું જ ટાઇમ્સ ઑફ ઇન્ડિયાનું યંત્ર;
| |
| | |
| કોઈ નાર (સર્વથી જુદી પડે જરાક)
| |
| બ્યૂક, ફૉર્ડમાં જ શોધતી સળંગ રાતનું ઘરાક,
| |
| પારકિંગના લખ્યા છ સ્પષ્ટ વાર,
| |
| ફૂટપાથ માત્ર ફેરવાય તે ’નુસાર;
| |
| | |
| કોઈ (હું સમો, ન હું?) કવિ
| |
| અનેક પાછલી સ્મરે, ન પંક્તિ એક પામતો નવી;
| |
| પડ્યા છ જૉઇસ, પ્રુસ્ત તો ન્યૂ બુક કંપની વિશે,
| |
| પરંતુ જિંદગી ન જીવવી સદાય શક્ય પુસ્તકો મિષે.
| |
| | |
| અહો, મનુષ્ય કેટકેટલાં – પદે પદે જણાય ચાલમાં સ્ખલન,
| |
| ન હોય સ્વપ્નમાં શું એમનું હલનચલન? –
| |
| સવારસાંજ આવતાં જતાં...
| |
| સવાલ સ્હેજ ચિત્તમાં રમે :
| |
| ‘અહો, બધાંય ક્યાં જતાં હશે જ આ સમે?’
| |
| તહીં જ પંથ, જેહ પાયનું ન ચિહ્ન એક ધારતો,
| |
| કહે : ‘ધરા પરે જ ક્યાં હતાં?’
| |
| અનેક આલીશાન બેઉ કોર જે ઇમારતો
| |
| સમાધિભંગ સાધુ શી તરત્ તડૂકતી : ‘ન’તાં, ન’તાં.’
| |
| ટણં ટણં પસાર થાય ટ્રામ આખરી, કશી ગતિ!
| |
| જરૂર ક્્હૈ શકાય ક્યાં જતી, કયા ડીપો પ્રતિ.
| |
| | |
| મનુષ્યનુંય તે રહસ્ય કૈંક તો હું જાણતો,
| |
| ન જોયું આંખથી પરંતુ અંતરે પ્રમાણતો
| |
| કે અસ્તમાન સૂર્ય (જેહનાં જ તો બધાં છ વરસો) હરી જતો :
| |
| સમગ્ર એ સમૂહ સ્વપ્નલોકમાં સરી જતો,
| |
| સહસ્ર સૂર્યથી સદાય ભાસમાન
| |
| ભોંય જેહની છ આસમાન,
| |
| જ્યાં સદાય જાગૃતિ,
| |
| ન એક પાછલી સ્મૃતિ,
| |
| | |
| પ્રદેશ જે ન પારકો,
| |
| ન જ્યાં કશોય ભાર,
| |
| સ્વૈર જ્યાં વિહાર...
| |
| એમને પદે પદે ન આ પ્રકાશતા શું તારકો?
| |
| | |
| આસ્ફાલ્ટ રોડ,
| |
| સ્નિગ્ધ, સૌમ્ય ને સપાટ, કૈં ન ખોડ.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == કોલાબા પર સૂર્યાસ્ત ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| કાફે રૉયલનાં હજીય ખખડે પ્યાલા રકાબી છરી
| |
| કાંટા કાનમહીં, હજીય રણકે મ્યૂઝિયમતણી ટ્રામના
| |
| ઘેરા ઘર્ઘર નાદ (ચક્ર ગતિમાં), આ શ્હેરની કામના
| |
| આમંત્રે ફૂટપાથ પે અરવ ર્હૈ જે મંદ નારી સરી
| |
| એને અંગ અસહ્ય વાસ વહતી (ચિત્તે અસંતોષની)
| |
| કેવી નાકમહીં હજીય ચચરે, ત્યારે વળી સંપથી
| |
| ઍપોલો ફરતાં અનેક યુગલો જોતાં થયા કંપથી | |
| ધ્રૂજે અંગ હજી, દૃગે રીગલની આંજી હજી રોશની;
| |
| ત્યાં તો રોષિત સૂર્ય અસ્ત ક્ષિતિજે શો દ્વાર વાસી જતો,
| |
| જાણે સ્તબ્ધ થતો થીજે પવન શું, ને અબ્ધિ તો કાચનો,
| |
| શૂન્યત્વે સઘળું ડૂબે તિમિરમાં સંસાર આ સાચનો,
| |
| રૂંધાતા શ્વસને, મીંચ્યાં નયનથી શો જીવ ત્રાસી જતો,
| |
| આખાયે નભવિસ્તર્યા તિમિરનાં ર્હૌં દ્વારને ઠેલતો,
| |
| રે ત્યાં કોણ મને ‘હું’માં, મુજ જગે પાછો જ હડસેલતો?
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ઍપોલો પર ચન્દ્રોદય ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ઍપોલોતટ રાત્રિના તિમિરમાં એકાકીલો ટ્હેલતો,
| |
| જોકે હ્યાં પથદીપ પાસ ભભકે ને ભીડ કૈં લોકની,
| |
| એથી મુક્ત, અલિપ્ત, ઊર્મિ ઉરમાં ના હર્ષ કે શોકની;
| |
| સામેની ક્ષિતિજે છૂપ્યા ખડક સૌ જાણે ન ધક્કેલતો
| |
| એવો પૂંઠળથી લહું પ્રગટતો ત્યાં ચન્દ્ર, કેવો લચે,
| |
| સર્જે શૂન્ય થકી શું સૃષ્ટિ નવલી; ને વાયુ ત્યાં ગેલતો,
| |
| કેવાં ચંચલ સૌ તરંગદલ; ને હ્યાં ચન્દ્ર જે રેલતો
| |
| તે આંદોલિત બિંબ પાય લગ શું સોપાનમાલા રચે,
| |
| જેને આશ્રય દૂર દૂર સરતો, ધીરે હું આરોહતો;
| |
| જોઉં પાછળ તાજ, તેજટપકું, ના નેત્રને આંજતો;
| |
| જાણે અંતિમ શ્વાસ મૃત્યુસમયે ત્યાં ગ્રીન્સનું જાઝ તો;
| |
| લાગે ચિત્રવિચિત્ર આજ લગ જે સૌની પરે મોહતો;
| |
| એનું વાસ્તવ સ્વપ્નલોક સરખું લાગે અને વિસ્મરું;
| |
| પાછો દેશવટા પછી નિજ ગૃહે, આ ચન્દ્રલોકે ફરું.
| |
| </poem> | |
| | |
| | |
| == | |
