હંસા
બટુભાઈ ઉમરવાડિયા
પાત્રો
હંસા
વિમળા
ઉર્સુલા
સુરમા
ધીમન્ત
નરેશ
જગદીશ
નોકર
પ્રવેશ ૧
(સમયઃ સવારના અગિયાર, સ્થળઃ નરેશના ઘરનો એક ઓરડો. હંસા ફૂલાદન ગોઠવતી હોય છે એટલામાં ધીમન્ત પ્રવેશ કરે છે.)
| ધીમન્તઃ
|
કેમ નરેશ બહાર ગયો છે?
|
| હંસાઃ
|
હા, પણ બેસો ને, ઑફિસે ગયા છે તે હમણાં આવશે. આઠ વાગ્યાના ગયા છે.
|
(બેઉ બેસે છે. જરા વાર પછી.)
| ધીમન્તઃ
|
પછી તમે વસન્ત-ઉત્સવમાં ગયાં હતાં કે? મારાથી તો ન જવાયું.
|
| હંસાઃ
|
(જરા વિચાર કરી) ના, મારાથી પણ નહોતું જવાયું.
|
| ધીમન્તઃ
|
કેમ વિચારમાં પડ્યાં?
|
| હંસાઃ
|
ના, અમસ્તું જ. હું નહોતી ગઈ.
|
| ધીમન્તઃ
|
નરેશ પણ નહોતો ગયો? એ તો ગયો જ હશે.
|
(હંસા ધીમન્તની સામે જુએ છે.)
(હંસાના મોં ઉપરના ભાવો સહેજ બદલાય છે. ધીમન્ત તે જુએ છે.)
| ધીમન્તઃ
|
(ઉતાવળે) તમને ખોટું લાગ્યું? માફ કરજો, હં. મેં તો અમસ્તું જ પૂછ્યું હતું. બધા લોકો એ જ વાત કરે છે એટલે મેં પણ સહેજ પૂછ્યું. મને ખબર નહિ કે તમને…
(ધીમન્તનું વાક્ય અધૂરું જ રહે છે. ધીમન્તને લાગે છે કે હંસા તે સાંભળતી નથી. બેઉ થોડી વાર ચૂપ રહે છે. ધીમન્ત ટેબલ પર પડેલાં છાપાં પર નજર ફેરવે છે.)
હંસાબેન, આ જાણ્યું? ફરી વાર લડાઈ થવાની વકી છે.
|
(ધીમન્ત હંસા તરફ જોઈ રહે છે. ધીમન્તને સહેજ દિલગીરી થાય છે.)
| ધીમન્તઃ
|
તમારું શરીર સારું નથી?
|
| હંસાઃ
|
(સહેજ હસીને) ના, તદ્દન સારું છે, કેમ?
|
| ધીમન્તઃ
|
કેમ શું? છેલ્લી લડાઈ પછી તો નાનું બાળક પણ લડાઈના નામથી ત્રાસી ઊઠે છે. ને તમે તે જાણે કોઈએ કહ્યું હોય કે આજે દશમ છે ને; હશે, કહો તેમ બોલો છો.
|
| હંસાઃ
|
પણ એવી વાતમાં મને શી સમજ પડે? એ બધા દેશોનાં નામો પણ મને તો પૂરાં નથી આવડતાં, તો પછી…
|
| ધીમન્તઃ
|
તે તો અમને પણ નથી આવડતાં, તેથી શું?
|
| ધીમન્તઃ
|
તે તો અમને પણ નથી આવડતાં, તેથી શું?
|
| હંસાઃ
|
તારી વાત તો જુદી છે. તમે તો શીખી શકો.
|
| ધીમન્તઃ
|
ને તમે ન શીખી શકો? તમે તો બે સૈકા પહેલાંની વાત કરો છો. જુઓ ને ઉર્સુલા…
|
| હંસાઃ
|
હા, પણ એ તો કેવી ભણેલી છે! જગદીશભાઈએ એને તો બી.એ. કરી છે. મને કંઈ મારા માબાપે…
|
| ધીમન્તઃ
|
પણ એ બી.એ. થઈ તેથી થઈ રહ્યું? મને તો લાગે છે એનામાં તમારી અર્ધી આવડત નથી.
|
| ધીમન્તઃ
|
ને બીજા નથી કહેતા?
|
| ધીમન્તઃ
|
એક નરેશના સિવાય બધા કહે છે ને એ તો મૂરખ છે.
|
| હંસાઃ
|
એમ ન કહેશો; પણ આપણે એવી વાતનું શું કામ? ચાલો, લડાઈ થશે, પછી શું?
|
(ધીમન્ત હંસા તરફ જોઈ રહે છે.)
| ધીમન્તઃ
|
એ કેટલો ભાગ્યશાળી છે!
|
(નોકર દાખલ થાય છે.)
| નોકરઃ
|
બાઈ, જગદીશચંદરભાઈના ઘેરથી માણસ આવ્યો છે તે કહે છે સાહેબ આજે ત્યાં જમવાના છે તે ખોટી ન થશો.
|
(હંસાનું મોં પડી જાય છે.)
(નોકર જાય છે.)
| ધીમન્તઃ
|
તમે પણ ભૂખ્યાં હશો.
|
(હંસા બોલતી અટકી જાય છે.)
| હંસાઃ
|
આજે તો અમારે ખાસ કારણ હતું
|
| ધીમન્તઃ
|
તે શું? ખાનગી છે?
|
| હંસાઃ
|
ના, ના, આજે મારી વર્ષગાંઠ છે.
|
(એક પુરુષ દાખલ થાય છે.)
| હંસાઃ
|
તને શું કહ્યું હતું?
|
| આવનારઃ
|
કે આજે નરેશભાઈ ત્યાં જમશે.
|
| આવનારઃ
|
આજે તો ઉર્સુબહેનની વરસગાંઠ છે ને!
|
(ધીમન્ત અને હંસાની આંખો મળે છે. તરત હંસા પોતાની નજર પાછી ખેંચી લે છે.)
| ધીમન્તઃ
|
અલ્યા, નરેશભાઈ ત્યાં ક્યારે આવ્યા હતા?
|
| આવનારઃ
|
આઠેક વાગ્યા હશે, સાહેબ.
|
(જાય છે.) (ધીમન્ત હોઠ કરડે છે. હંસા મોં ફેરવી દે છે.)
| ધીમન્તઃ
|
ચાલો, હંસાબેન, હું રજા લઈશ. મને શી ખબર કે આજે તમારી વરસગાંઠ છે. નહિતર ભાઈની કંઈ નજીવી પસલી તો લાવત. નરેશને કહેજો કે હું બપોરે આવીશ.
|
| હંસાઃ
|
ત્યારે અહીં નહિ જમો?
|
(ધીમન્ત એક ક્ષણ વિચાર કરે છે.)
(બેઉ જાય છે.)
(પડદો પડે છે.)
પ્રવેશ ૨
(સ્થળઃ જગદીશચન્દ્રના ઘરનું દીવાનખાનું, જગદીશચન્દ્ર, વિમળા, ઉર્સુલા અને નરેશ બેઠાં હોય છે.)
| વિમળાઃ
|
(નરેશને) આજે તો ઉર્સુને બમણો આનંદ થાય છે. કેમ ખરું ને, ઉર્સુ!
|
(ઉર્સુલા જરા નીચું જુએ છે.)
(નરેશ ઉર્સુલા સામે જુએ છે. તે અનુત્તર રહે છે.)
| વિમળાઃ
|
એણે કલકત્તા પ્રદર્શનમાં ચિત્ર મોકલ્યું હતું તેમાં એને ઇનામ મળ્યું છે.
|
| નરેશઃ
|
એમ! ખૂબ આનંદની વાત છે. ઇનામ કેટલાનું હતું?
|
| નરેશઃ
|
એમ! ખૂબ આનંદની વાત છે. ઇનામ કેટલાનું હતું?
|
| ઉર્સુલાઃ
|
ઇનામ તો મોટું નથી; પાંચ જ રૂપિયાનું છે.
|
| નરેશઃ
|
તેમાં શું! પણ ઇનામ ખરું ને? એની કિંમતનો તો સવાલ જ ન હોય. તમારું ઇનામ કેટલામું હતું?
|
| નરેશઃ
|
પણ એ ચિત્ર પાછું આવ્યું નથી? મને તો એ વિષે કહ્યું પણ નહીં!
|
| ઉર્સુલાઃ
|
એમાં એવડું શું હતું?
|
| નરેશઃ
|
વાહ, કેમ નહિ? આપણી સ્ત્રીઓમાં તો અપૂર્વ છે!
|
(વિમળા જાય છે.)
| જગદીશચંદ્રઃ
|
(નરેશને) કેમ, તમને કંઈ શોખ નથી?
|
| નરેશઃ
|
ના, જી. આ ઉર્સુબહેન જેવાંનાં ચિત્રો જોવાનો શોખ છે એટલું.
|