અર્વાચીન ગુજરાતી કાવ્યસંપદા/જયદેવ શુક્લ/સ્મરણ: Difference between revisions

અર્વાચીન ગુજરાતી કાવ્યસંપદા/જયદેવ શુક્લ/સ્મરણ (view source)

Revision as of 09:13, 17 October 2021

10,154 bytes added , 09:13, 17 October 2021

no edit summary

Atulraval

Bureaucrats, Interface administrators, Administrators

8,009

edits

@@ Line 46: / Line 46: @@
 :::	તાકી રહી નિ :સહાય…
 </poem>
+<br>
+<center>&#9724;
+<br>
+<div class="toccolours mw-collapsible" style="width:400px; overflow:auto;">
+<div style="font-weight:bold;line-height:1.6;">આસ્વાદ: સર્જકનાં સુવર્ણમંડિત સ્મૃતિસ્તૂપો… – રાધેશ્યામ શર્મા</div>
+<div class="mw-collapsible-content">
+{{Poem2Open}}
+પૂર્વજલક્ષી કૃતિની પ્રક્રિયા સાથે સાથે કોહવાટના–ડિકેના વ્યાપક પ્રવેશને કળાત્મક રીતિએ વ્યક્ત કરતાં વિરલ કાવ્યોમાં ‘સ્મરણ’ અવિસ્મરણીય.
+સ્મરણ શબ્દમાં દૂરવર્તી સંકેત, મરણ શરણ થયેલાં સ્વજનોને ઊંડળમાં લેવાનો પ્રયોગ ડોકાય.
+કાવ્યનો પ્રારમ્ભ, ક્ષીણ થતી જતી વાસ્તવિકતાનો પ્રગાઢ અહેસાસ કરાવે છે:
+‘ધૂળથી છવાયેલા / ને / કાટથી વસાયેલા કાતરિયામાં / અચાનક રણકી ઊઠ્યો / રત્નજડિત ને રત્નખચિત ચરુ!’
+ધૂળ–કાટના પરિવેશમાં આકસ્મિકપણે અચાનક રત્નજડિત ને રત્નખચિત ચરુ રણકી ઊઠે છે – કાવ્યનાયકના બિન-અંગત કથનમાં.
+‘ને’ શબ્દનાં આવર્તન જુઓ: ધૂળ અને કાટને ભારપૂર્વક ‘ને’ સાંકળે છે.
+રત્નજડિત તથા રણખચિત શબ્દ વચ્ચે પણ ‘ને’નું વજન અનુભવાશે. કાટથી વસાયેલા, એટલે કે કહોવાટાયેલ કાટથી તાળાબંધ થયેલ કાતરિયા પર કવિનો કૅમેરા ફર્યો છે.
+‘કાતરિયામાં’નું કાતરિયુંનો અર્થ તો ઉત્તર ગુજરાતમાં પ્રચલિત છે ‘લાકડાનું એક બેધારું અસ્ત્ર’, સાર્થ જોડણીકોશ પ્રમાણે છેક છાપરાની નીચેનો નીચો મેડો…આવા શબ્દો પણ અત્યારના માહોલમાં લુપ્ત થવા માંડ્યા છે.
+આવા કાતરિયામાં રણકી ઊઠેલ ચરુ કાંઈ રત્નજડિત કે રત્નખચિત હોઈ શકે?!
+ભાવક જેવો ચરુમાં ડોકિયું કરવા જાય તો શું ભળાય? ‘દાદીમાની નેહભીની આંખ ઝાંખપ ભર્યાં ચશ્માં – જે તાકી રહ્યાં છે. ઝાંખપભર્યાં ચશ્માં પદાર્થ છે, દાદીમા નથી, નેહભીની આંખ તો ક્યાંથી હોય?’
+પિતાશ્રીને પરિલક્ષિત, પ્રત્યક્ષ રૂપે રજૂ કર્યા હોત તો રચના ધારી ઊંચાઈએ ના જાત.
+જેઓને પરોક્ષ પ્રિય માન્યા છે, અહીં ‘પિતૃદેવો ભવ’ મંત્રનો રણકાર પર્ણપતનની રીતિએ પામીએ છીએ: ચન્દનવરણા ટીપણામાં સચવાયેલાં ઘડી, પળ, પ્રહર, ચોઘડિયાં, નક્ષત્રો ખરી પડ્યાં ને ખર્યું –
+‘આશકાનું ભસ્માંકિત બીલીપત્ર’
+આ ભાવક તો મનના ગભારામાં ગુંજવા લાગ્યો, ત્ર્યંબકમ્ યજામહે…
+ટીપણું સુવર્ણ સમું ચન્દનવરણું પણ એની સાથે જ જોડાયું છે જાણે ચિતાભસ્માંકિત આશકાનું બીલીપત્ર.
+કાવ્યનાયક નહીં કહી શકે ‘મેરી પાસ માઁ હૈ’ ક્રીડનક દડો જે માતાએ બનાવી આપેલો તે ભલે ગાભાનો હતોપણ આ ઘડીએ હાથમાંથી દડી પડ્યો!’
+(સત્યજિત રેના ‘પથેર પાંચાલી’માં લોટો દડી જવાનું દૃશ્ય અલપઝલપ પલકારામાં ઝબૂકી ઊડી ગયું!)
+‘માતૃ દેવો ભવ’ આરાધના બાદ પુનઃ પિતાજી જર્જરિત પોથી સ્વરૂપે સોનેરી પૃષ્ઠો પરના મંત્રોચ્ચારમાં રણક્યા ‘આમ્રમંજરીની જેમ’.
+દાદીમા, પિતાજી, માવિહોણું બાળક જાણે અ–નાથ થઈ ચૂક્યું. તે અપલક સ્તબ્ધ થઈ રહ્યું. તૂટેલો અરીસો શિશુના હૃદયભંજનનું પ્રતીક લાગે. પંક્તિની માવજત સ્ફટીકઘન: ‘તૂટેલા અરીસામાં સચવાયેલો બાળકનો અશ્રુભીનો ચહેરો તાકી રહ્યો અપલક.’
+(ગોદાર્દનો ‘ફોર હન્ડ્રેડ બ્લોઝ’નો ફ્રીજ થયેલો શિશુ હીરો ડોકિયું કરી ગયો, હાલપૂરતો)
+ફરી પાછો વારો આવ્યો, દાદીમાનો–આ ઑડિયો વિઝુઅલ લસરકામાં: ‘તપખીરની ડબ્બીમાં દબાયેલી છીંકો એકસામટી જાગી.’
+રત્ન-ચંદન–સુવર્ણ–સોનામહોર વ્યતીતરાગ, નૉસ્ટેલ્જિઆના પ્રચ્છન્ન પ્રમાણ છે. કવિ–નાયકનું ફિક્સેશન પણ ગમી જાય: ‘વાચનમાળામાં સાચવીને મૂકેલો સોનામહોર જેવો તડકો વળગી પડ્યો.’ (કહો કે દડો દડી પડ્યો ને તડકો વળગી પડ્યો!)
+રત્ન–સુવર્ણનો રણકાર રેલાઈને તાંબાનાં પાત્રો સુધી પ્રસર્યો છે: ‘તાંબાનાં આચમની, પવાલું ને ત્રભાણમાં રણકતો ન રેલાતો / (સંરચનામાં પૂરી કૃતિ ખાતેના ‘ને’ ગણી જોવા). ‘સન્ધ્યાવન્દનનો સંકલ્પ / હોઠ પર ફરક્યો વર્ષો પછી.’ – પંક્તિનો મર્મ શો? પિતૃચેતના–વર્ષો પછી નાયકના હોઠ પર ફરફરાટ દ્વારા પ્રાણમૂર્તિની પ્રતિષ્ઠામાં પરિણમી!
+માતૃપિતૃ કથાપુરાણની પૂર્ણાહુતિ એક અજીબોગરીબ વિસ્મય વળાંકથી સંપન્ન થઈ છે.
+નાયકના (કે પિતાના?!) ‘સિગારેટના ખોખાંની ચાંદીના ચન્દ્રમાંથી હરણ કૂદ્યું.’ પૌરાણિક સંનિવેશમાંથી મારેલો લૉન્ગજમ્પ ભાવકને પણ ફાળ ભરી દોડવાનું મન કરે ત્યાં તો વર્ણન ‘હરણની ખરીમાંથી રત્નો’ ખરતાં દર્શાવે છે.
+આરમ્ભે રત્નજડિત–ખચિત ચરુનો રણકાર ને ઝણકાર, કૃતિના અન્તે સક્યુલર વર્તુળાકાર સર્જે છે જરૂર, પરન્તુ એવો વિનિયોગ ટ્રૅજિક સ્ટ્રોક તરીકે કરવાનું કૌશલ્ય અનોખું છે:
+બોદું બોદું હસતી કોડી
+તાકી રહી નિઃસહાય.
+સુવર્ણા રણકાર ઊડી ગયા, કોડી હસે છે પણ બોદું બોદું અને હવે પૂર્વવત્ અપલક તાકી રહે છે તોય તે સમગ્ર પરિસ્થિતિ વચ્ચે નિતાન્ત નિઃસહાય છે.
+ક્ષયિષ્ણુ વાસ્તવને કાવ્ય–આકૃતિમાં ભલે ફ્રેમ કર્યું, પરંતુ સર્જક જયદેવ શુક્લે કવિતાનો આનન્દ સિદ્ધ કરી કોહવાટ સામે યુદ્ધ માંડ્યું છે.
+બ્રિટીશ લેખક બ્રીઆન અલડીસ્સનું નિરીક્ષણ યથાર્થ છે:
+‘ઑલ આર્ટ ઇઝ અ ફાઇટ અગેન્સ્ટ ડિકે.’
+{{Right|(રચનાને રસ્તે)}}
+{{Poem2Close}}
+</div></div>