કંદમૂળ: Difference between revisions

33 bytes removed ,  19:12, 5 June 2022
no edit summary
No edit summary
No edit summary
Line 143: Line 143:
{{Block center|width=23em|
{{Block center|width=23em|
{{Poem2Open}}
{{Poem2Open}}
(લોકવાયકા છે કે કચ્છમાં કાળા ડુંગર પર રહેતા સૈન્યના એક અધિકારી અહીં રોજ શિયાળવાંને મીઠા ભાતનો પ્રસાદ ખવડાવતા. એક વાર પ્રસાદ ન હોવાથી તેમણે લો અંગ, લો અંગ...એમ સાદ પાડીને શિયાળને બોલાવ્યાં હતાં અને ભૂખ્યાં શિયાળને પોતાનાં અંગ ખવડાવ્યાં હતાં. આ પ્રથા હજી જળવાઈ છે. કાળા ડુંગર પરના એ. મંદિરમાં આજે પણ પૂજારી શિયાળને મીઠા ભાતનો પ્રસાદ ખાવા લોંગ, લોંગ...એમ બૂમ પાડીને બોલાવે છે. લો અંગનું અપભ્રંશ હવે લોંગ થઈ ગયું છે.)
(લોકવાયકા છે કે કચ્છમાં કાળા ડુંગર પર રહેતા સૈન્યના એક અધિકારી અહીં રોજ શિયાળવાંને મીઠા ભાતનો પ્રસાદ ખવડાવતા. એક વાર પ્રસાદ ન હોવાથી તેમણે લો અંગ, લો અંગ...એમ સાદ પાડીને શિયાળને બોલાવ્યાં હતાં અને ભૂખ્યાં શિયાળને પોતાનાં અંગ ખવડાવ્યાં હતાં. આ પ્રથા હજી જળવાઈ છે. કાળા ડુંગર પરના એ મંદિરમાં આજે પણ પૂજારી શિયાળને મીઠા ભાતનો પ્રસાદ ખાવા લોંગ, લોંગ...એમ બૂમ પાડીને બોલાવે છે. લો અંગનું અપભ્રંશ હવે લોંગ થઈ ગયું છે.)
{{Poem2Close}}
{{Poem2Close}}
}}
}}
Line 230: Line 230:
હું ફરી ત્યાં જઉં છું.
હું ફરી ત્યાં જઉં છું.
જમીન પર પડેલા એ વૃક્ષનું
જમીન પર પડેલા એ વૃક્ષનું
કંદમૂળ એક ફળ તોડીને ખાઉ છું,
એક ફળ તોડીને ખાઉ છું,
અને મારી બંધ થઈ રહેલી આંખોમાં પ્રવેશે છે,
અને મારી બંધ થઈ રહેલી આંખોમાં પ્રવેશે છે,
સૂર્યનાં તીવ્ર કિરણો.
સૂર્યનાં તીવ્ર કિરણો.
Line 256: Line 256:
કોઈ એક રાત્રે,
કોઈ એક રાત્રે,
કોઈ એક સ્વપ્નમાં,
કોઈ એક સ્વપ્નમાં,
ફાડી ખાશે એ ફૂતરા મને.
ફાડી ખાશે એ કૂતરા મને.
અને હું,
અને હું,
સફાળી જાગી જઈને
સફાળી જાગી જઈને
Line 262: Line 262:
શિકાર અને શિકારી વચ્ચેનો ભેદ
શિકાર અને શિકારી વચ્ચેનો ભેદ
બહુ લાંબો નથી ટકતો સ્વપ્નમાં.
બહુ લાંબો નથી ટકતો સ્વપ્નમાં.
એ વિકરાળ ફૂતરા
એ વિકરાળ કૂતરા
બહુ જલદી જ
બહુ જલદી જ
પૂંછ પટપટાવતા
પૂંછ પટપટાવતા
Line 277: Line 277:
ઓરડાના એક ખૂણે
ઓરડાના એક ખૂણે
એક બારી ચીતરેલી છે
એક બારી ચીતરેલી છે
હું એ બારીમાંથી નીચે ફૂદી પડું છું.
હું એ બારીમાંથી નીચે કૂદી પડું છું.
નીચે એક વિશાળ ચોગાન છે
નીચે એક વિશાળ ચોગાન છે
જેની ચારે તરફ ઊંચી દીવાલો છે
જેની ચારે તરફ ઊંચી દીવાલો છે
Line 302: Line 302:
મારાં અને બીજાં કેટલાયે લોકોનાં સપનાં
મારાં અને બીજાં કેટલાયે લોકોનાં સપનાં
ઠાંસી ઠાંસીને ભરેલાં છે.
ઠાંસી ઠાંસીને ભરેલાં છે.
કન્ટેઈનરમાં ઊતરશે.
કન્ટેઈનર ઊતરશે
ત્રીજા વિશ્ચના કોઈ દેશમાં,
ત્રીજા વિશ્ચના કોઈ દેશમાં,
વિશાળ રિસાઇકલિંગ યાર્ડમાં.
વિશાળ રિસાઇકલિંગ યાર્ડમાં.
Line 309: Line 309:
ભેગાં કરશે તૂટેલાં સપનાં.
ભેગાં કરશે તૂટેલાં સપનાં.
એ સળગાવશે કમ્પ્યૂટરના ટોક્સિક ટુકડા
એ સળગાવશે કમ્પ્યૂટરના ટોક્સિક ટુકડા
અને તેની સાથે પીગળશે.
અને તેની સાથે પીગળશે
સપનાંઓનાં જાનલેવા રસાયણો.
સપનાંઓનાં જાનલેવા રસાયણો.
એ છોકરાની કુમળી આંગળીઓ પર ડાઘ પડશે
એ છોકરાની કુમળી આંગળીઓ પર ડાઘ પડશે
Line 340: Line 340:
શહેરો બદલાયાં
શહેરો બદલાયાં
તેમ એ ટ્રાફિકનો લય પણ બદલાયો.
તેમ એ ટ્રાફિકનો લય પણ બદલાયો.
ઘણી વાર અડધી રાતે ઊંઘ ઊ.ડી જાય ત્યારે
ઘણી વાર અડધી રાતે ઊંઘ ઊડી જાય ત્યારે
હું બારીમાંથી જોયા ડરું
હું બારીમાંથી જોયા કરું
રસ્તા પર દોડ્યે જતી
રસ્તા પર દોડ્યે જતી
એ રંગબેરંગી ગાડીઓને.
એ રંગબેરંગી ગાડીઓને.
Line 350: Line 350:
મારી બારીમાંથી દેખાતા
મારી બારીમાંથી દેખાતા
રસ્તાના એ ચોક્કસ ભાગમાં
રસ્તાના એ ચોક્કસ ભાગમાં
સડસડાટ પ્રવેશતી ને ઓઝલ થઈ જતી ગાડીઓને જોવાનું.
પણ ગઈ કાલે રાત્રે થયું એવું કે,
પણ ગઈ કાલે રાત્રે થયું એવું કે,
સડસડાટ પ્રવેશતી ને ઓઝલ થઈ જતી ગાડીઓને જોવાનું.
હું તો ભરઊંઘમાં સૂતી હતી
હું તો ભરઊંઘમાં સૂતી હતી
ત્યાં રસ્તા પર પૂરપાટ દોડતી એક મોટરગાડી
ત્યાં રસ્તા પર પૂરપાટ દોડતી એક મોટરગાડી
Line 463: Line 463:
ભીના લાકડાના સ્પર્શને.
ભીના લાકડાના સ્પર્શને.
પલળેલા લાકડાની પહોળી થયેલી તિરાડો,
પલળેલા લાકડાની પહોળી થયેલી તિરાડો,
અને એમાંથી છૂટી પડી રહેલી લાકડાની નાનકડી ફાંસો
અને એમાંથી છૂટી પડી રહેલી લાકડાની નાનકડી ફાંસો.
લાકડું દૂર ભીંજાતું રહે છે અલિપ્ત
લાકડું દૂર ભીંજાતું રહે છે અલિપ્ત
પણ મારા હાથમાં વાગે છે
પણ મારા હાથમાં વાગે છે
Line 471: Line 471:
ફરી વળે છે આ લાકડાની બેન્ચ પર.
ફરી વળે છે આ લાકડાની બેન્ચ પર.
મારા બેસવાની જગ્યા પરની એ ધૂળ
મારા બેસવાની જગ્યા પરની એ ધૂળ
હું મારા હાથે સાફ ડરું છું
હું મારા હાથે સાફ કરું છું
અને પછી ત્યાં બેસી રહું છું,
અને પછી ત્યાં બેસી રહું છું,
કલાકો સુધી,
કલાકો સુધી,
Line 484: Line 484:
<poem>
<poem>
મારા ઘરની સામે એક નવો રોડ બંધાઈ રહ્યો છે.
મારા ઘરની સામે એક નવો રોડ બંધાઈ રહ્યો છે.
ત્યાંથી પસાર થતાં ડામર પગમાં ચોટે છે.
ત્યાંથી પસાર થતાં ડામર પગમાં ચોંટે છે.
જોકે છેલ્લા થોડા સમયથી હવે એ.
જોકે છેલ્લા થોડા સમયથી હવે એ
ગરમ ડામરની વિચિત્ર ગંધની
ગરમ ડામરની વિચિત્ર ગંધની
કંઈક આદત પડી ગઈ હોય એવું લાગે છે.
કંઈક આદત પડી ગઈ હોય એવું લાગે છે.
Line 495: Line 495:
ભિખારીઓ ભીખ માંગશે,
ભિખારીઓ ભીખ માંગશે,
ફૂલવાળા ફૂલો વેચશે,
ફૂલવાળા ફૂલો વેચશે,
નવાં દિશાસૂચક પાટ્યાં લગાડાશે,
નવાં દિશાસૂચક પાટિયાં લગાડાશે,
ટ્રાફિક સિગ્નલોની લાઇટો ઝબૂક ઝબૂક થાશે...
ટ્રાફિક સિગ્નલોની લાઇટો ઝબૂક ઝબૂક થાશે...
મને આ બધાની સામે કંઈ જ વાંધો નથી.
મને આ બધાની સામે કંઈ જ વાંધો નથી.
Line 623: Line 623:
મધમાખીઓનો ગણગણાટ
મધમાખીઓનો ગણગણાટ
મારા રૂમમાં પ્રસરી જાય છે
મારા રૂમમાં પ્રસરી જાય છે
અને એમ, સ્વપ્ન પૂરું થાય છે
અને એમ, સ્વપ્ન પૂરું થાય છે.
પગ સાથે અથડાતા
પગ સાથે અથડાતા
સુકાઈ ગયેલા મધપૂડાને
સુકાઈ ગયેલા મધપૂડાને
Line 749: Line 749:
સાવ માંદલો, નિષ્પ્રાણ.
સાવ માંદલો, નિષ્પ્રાણ.
રસ્તે ચાલતાંયે તેની સાથે સંવનન કરી શકાય!
રસ્તે ચાલતાંયે તેની સાથે સંવનન કરી શકાય!
કોઈ પડછંડ શરીર ધરાવતા
કોઈ પડછંદ શરીર ધરાવતા
રુઆબદાર પતિના મૃત્યુ બાદ
રુઆબદાર પતિના મૃત્યુ બાદ
મુક્ત થયેલી
મુક્ત થયેલી
Line 764: Line 764:
મોટી થઈ છે એ સ્ત્રી.
મોટી થઈ છે એ સ્ત્રી.
પહાડો પર જિવાતા જીવનની જેમ
પહાડો પર જિવાતા જીવનની જેમ
એને પણ નથી કોઈ ઉમર.
એને પણ નથી કોઈ ઉંમર.
સમયાતીત એ સ્ત્રી,
સમયાતીત એ સ્ત્રી,
જાણે છે,
જાણે છે,
Line 819: Line 819:
તેના શરીરની ગુપ્તતામાં તણાઈ જાય છે
તેના શરીરની ગુપ્તતામાં તણાઈ જાય છે
કોડભર્યા કિશોરો.
કોડભર્યા કિશોરો.
એ સ્ત્રીની અવાવરું અંગતતા
એ સ્ત્રીની અવાવરુ અંગતતા
જાણે ચાંદની રાતે દરિયામાં આવેલી ભરતી.
જાણે ચાંદની રાતે દરિયામાં આવેલી ભરતી.
કંઈ કેટલાયે કિશોરોના જીવ લઈ લે
કંઈ કેટલાયે કિશોરોના જીવ લઈ લે
Line 829: Line 829:
બસ, આત્મીય —
બસ, આત્મીય —
આકર્ષે છે મને.
આકર્ષે છે મને.
મારા પગની પાનીએ. છે
મારા પગની પાનીએ છે
લીલી શેવાળનો સુંવાળો સ્પર્શ.
લીલી શેવાળનો સુંવાળો સ્પર્શ.
અને મારી આંખોમાં છે
અને મારી આંખોમાં છે
Line 842: Line 842:
પાસેના જંગલમાંથી વાઘ આવીને ઉપાડી જાય છે
પાસેના જંગલમાંથી વાઘ આવીને ઉપાડી જાય છે
બહાર સૂતેલા જણને.
બહાર સૂતેલા જણને.
કંસબાના પુરુષો રાતપાળી કરીને
કસબાના પુરુષો રાતપાળી કરીને
વારાફરતે પહેરો ભરે છે.
વારાફરતે પહેરો ભરે છે.
મારી ઝૂંપડીના ઓટલા પર સૂતેલી હું,
મારી ઝૂંપડીના ઓટલા પર સૂતેલી હું,
Line 860: Line 860:
મને જોવી છે,
મને જોવી છે,
એની બે સળગતી આંખો.
એની બે સળગતી આંખો.
પછી ભલે, એ કરી નાખે મને હતી ન હતી.
પછી ભલે, એ કરી નાખે મને, હતી ન હતી.
મારે પાર કરી જવી છે,
મારે પાર કરી જવી છે,
વન અને કસબા વચ્ચેની
વન અને કસબા વચ્ચેની
Line 886: Line 886:
</poem>
</poem>


==પ્રથમ રૂદન==
==પ્રથમ રુદન==
<poem>
<poem>
કોઈ એક દેશના, કોઈ એક ગામના,
કોઈ એક દેશના, કોઈ એક ગામના,
Line 897: Line 897:
આજે હવે,
આજે હવે,
હું એ વૃક્ષ પાસે જઈને
હું એ વૃક્ષ પાસે જઈને
આકંદ પણ કરું
આક્રંદ પણ કરું
તો એ ઓળખશે મને?
તો એ ઓળખશે મને?
એક નાનકડા સ્કાર્ફમાં સમાઈ જતું હતું એ મારું શરીર
એક નાનકડા સ્કાર્ફમાં સમાઈ જતું હતું એ મારું શરીર
Line 992: Line 992:
હું જોઈ લઉં છું,
હું જોઈ લઉં છું,
મોટરમેનનો ચહેરો.
મોટરમેનનો ચહેરો.
કોણ હશે.
કોણ હશે
મને મોક્ષ આપનાર એ?
મને મોક્ષ આપનાર એ?
ધસમસતી જતી એ ટ્રેનની સાક્ષી હું હોઈશ.
ધસમસતી જતી એ ટ્રેનની સાક્ષી હું હોઈશ.
Line 1,102: Line 1,102:
એક વાર મેં એને જોઈ,
એક વાર મેં એને જોઈ,
દરિયાની સાવ નજીક ઊભેલી.
દરિયાની સાવ નજીક ઊભેલી.
ધારીને જોયું તો.
ધારીને જોયું તો
એન! મોંમાંથી કરચલા ખરી રહ્યા હતા.
એના માંથી કરચલા ખરી રહ્યા હતા.
એ કરચલા જમીન પર પડતાંવેંત
એ કરચલા જમીન પર પડતાંવેંત
દોડી જઈ રહ્યા હતા દરિયા તરફ.
દોડી જઈ રહ્યા હતા દરિયા તરફ.
Line 1,118: Line 1,118:
ભાળી ગયો છે એનું ઘર
ભાળી ગયો છે એનું ઘર
અને આગળ વધી રહ્યો છે એના તરફ.
અને આગળ વધી રહ્યો છે એના તરફ.
એને ભય છે કે એની ફૂખમાં છે હવે
એને ભય છે કે એની કૂખમાં છે હવે
નર્યું ખારું પાણી.
નર્યું ખારું પાણી.
એના મોંમાંથી ખરી રહેલા કરચલાની વાત પણ
એના મોંમાંથી ખરી રહેલા કરચલાની વાત પણ
Line 1,143: Line 1,143:
છે એક નદી.
છે એક નદી.
એનાં પાણીમાં તરતાં હશે નાનકડાં સાપોલિયાં,
એનાં પાણીમાં તરતાં હશે નાનકડાં સાપોલિયાં,
એના કિનારે ફૂદાફૂદ કરતાં હશે દેડકાં,
એના કિનારે કૂદાકૂદ કરતાં હશે દેડકાં,
એના અંધકારમાં રતિક્રીડા કરતાં હશે વૃક્ષો...
એના અંધકારમાં રતિક્રીડા કરતાં હશે વૃક્ષો...
હું ક્યારેય જતી નથી
હું ક્યારેય જતી નથી
Line 1,211: Line 1,211:
એમ જ બંધ પડી રહે છે અહીં.
એમ જ બંધ પડી રહે છે અહીં.
પ્રવાહી બોલી બોલતાં જળચરો
પ્રવાહી બોલી બોલતાં જળચરો
કંદી ખોલતાં નથી આ પેટીઓને.
કદી ખોલતાં નથી આ પેટીઓને.
તેમનાં તરલ સ્વપ્નો તરતાં રહે છે
તેમનાં તરલ સ્વપ્નો તરતાં રહે છે
આ પેટીઓની આસપાસ.
આ પેટીઓની આસપાસ.
Line 1,247: Line 1,247:
પ્રશ્ન કોને ઉદ્દેશીને પુછાય છે
પ્રશ્ન કોને ઉદ્દેશીને પુછાય છે
કે ઉત્તર કોને સંબોધીને અપાય છે તે માત્ર એક વ્યવસ્થા.
કે ઉત્તર કોને સંબોધીને અપાય છે તે માત્ર એક વ્યવસ્થા.
પ્રતિફૂળ વિષય પર અનુકૂળ થવાની એ કોશિશ
પ્રતિકૂળ વિષય પર અનુકૂળ થવાની એ કોશિશ
આમ જ ચાલતી રહે છે.
આમ જ ચાલતી રહે છે.
મૂળભૂત અધૂરા પ્રશ્નો, પૂરા સાંભળવા
મૂળભૂત અધૂરા પ્રશ્નો, પૂરા સાંભળવા
હું બેસી રહું છું અંત સુધી.
હું બેસી રહું છું અંત સુધી.
એક નિર્વિવાદ, સંપૂર્ણ, સત્ય ઉત્તર આપવો છે મારે,
પરંતુ સવાલ પૂછનારા
પરંતુ સવાલ પૂછનારા
આ મૂગામંતર વૃક્ષો,
આ મૂગામંતર વૃક્ષો,
મારી સામે એમ તાકી રહે છે
મારી સામે એમ તાકી રહે છે
જાણે સાવ જ અબોધ હોય.
જાણે સાવ જ અબોધ હોય.
એક નિર્વિવાદ, સંપૂર્ણ, સત્ય ઉત્તર આપવો છે મારે,
તો શાને આમ તાડ જેવા ઊંચાં થતાં હશે?
તો શાને આમ તાડ જેવા ઊંચાં થતાં હશે?
હું જન્મી છું ત્યારથી જોઉં છું, આ ઝાડવાને.
હું જન્મી છું ત્યારથી જોઉં છું, આ ઝાડવાને.
Line 1,300: Line 1,300:
==બંદીવાન તડકો==
==બંદીવાન તડકો==
<poem>
<poem>
વર્ષોજૂની એ ઇમારત પર
વર્ષો જૂની એ ઇમારત પર
ઐતિહાસિક તડકો પથરાયેલો છે.
ઐતિહાસિક તડકો પથરાયેલો છે.
એ ઇમારત કોણે બંધાવી, શા માટે બંધાવી,
એ ઇમારત કોણે બંધાવી, શા માટે બંધાવી,
તેના સ્થાપત્યની શૈલી કઈ,
તેના સ્થાપત્યની શૈલી કઈ,
તે કંઈ જ જાણવામાં મને રસ નથી.
તે કંઈ જ જાણવામાં મને રસ નથી.
પણ આ તડકો આજે; હજી સુધી કેમ અહીં છે
પણ આ તડકો આજે હજી સુધી કેમ અહીં છે
તે વિચાર મને સતાવે છે.
તે વિચાર મને સતાવે છે.
રોજ તો આ સમયે
રોજ તો આ સમયે
Line 1,347: Line 1,347:
બહાર હવા તેજ છે?
બહાર હવા તેજ છે?
વરસાદ છે?
વરસાદ છે?
ના હું ખાતરી આપું છું,
ના. હું ખાતરી આપું છું,
કુમળા, સોનેરી તડકાની.
કુમળા, સોનેરી તડકાની.
પણ મને શું ખબર હતી
પણ મને શું ખબર હતી
Line 1,402: Line 1,402:
</poem>
</poem>


==અંધારાનાં બચ્ચા==
==અંધારાનાં બચ્ચાં==
<poem>
<poem>
અંધારાનાં બચ્ચાં મોં ખોલે
અંધારાનાં બચ્ચાં મોં ખોલે
Line 1,411: Line 1,411:
ઊડાઊડ કરે અહીંથી તહીં
ઊડાઊડ કરે અહીંથી તહીં
ને પડે આખડે આમથી તેમ.
ને પડે આખડે આમથી તેમ.
અંધારાનાં બચ્ચાં અવાવરું ફૂવામાં જઈને
અંધારાનાં બચ્ચાં અવાવરુ કૂવામાં જઈને
ઘટક ઘટક પાણી પીએ
ઘટક ઘટક પાણી પીએ
ને ફૂવાની બખોલમાં રાતવાસો કરે.
ને કૂવાની બખોલમાં રાતવાસો કરે.
દિવસ ઊઘડતાં જ ગભરાટમાં ઊડે,
દિવસ ઊઘડતાં જ ગભરાટમાં ઊડે,
અથડાય કૂવાની દીવાલોમાં,
અથડાય કૂવાની દીવાલોમાં,
Line 1,431: Line 1,431:
અને જઈને પડ્યો મોતના કૂવામાં.
અને જઈને પડ્યો મોતના કૂવામાં.
એક જીવલેણ ખેલનો આખરે આવ્યો અંત
એક જીવલેણ ખેલનો આખરે આવ્યો અંત
અને ઊડી ગયાં ફૂવામાંથી
અને ઊડી ગયાં કૂવામાંથી
અંધારાનાં બચ્ચાં,
અંધારાનાં બચ્ચાં,
હંમેશ માટે.
હંમેશ માટે.
Line 1,483: Line 1,483:
હું દાટી દઉં અહીં જ આ રેતીમાં.
હું દાટી દઉં અહીં જ આ રેતીમાં.
પ્રકૃતિ અને પ્રતિકૃતિ વચ્ચેની આ હોડ
પ્રકૃતિ અને પ્રતિકૃતિ વચ્ચેની આ હોડ
અહીં જ પૂરી કરી દઉ.
અહીં જ પૂરી કરી દઉં.
બસ, એક સમુદ્રતટ રહે,
બસ, એક સમુદ્રતટ રહે,
કોઈ પક્ષીઓ કે પ્રાણીઓ વિનાનો.
કોઈ પક્ષીઓ કે પ્રાણીઓ વિનાનો.