સમગ્ર અરધી સદીની વાચનયાત્રા/વજુભાઈ શાહ/ભંગિયાની ફાટ્ય: Difference between revisions

← Older edit

સમગ્ર અરધી સદીની વાચનયાત્રા/વજુભાઈ શાહ/ભંગિયાની ફાટ્ય (view source)

Revision as of 09:32, 28 September 2022

530 bytes added , 09:32, 28 September 2022

no edit summary

KhyatiJoshi

26,604

edits

@@ Line 1: / Line 1: @@
 {{Poem2Open}}
-{{space}}
-“એબા, અમારોપગારઆલશોકે? આજતોચારતારીખથઈગઈ!”
-“ઊભોરહે, હમણાંતનેપગારઅપાવુંછું! કામબામકરવુંનહીં, સાવવેઠકાઢવી, નેપહેલીતારીખઆવીકેપગારલેવાતૈયારઊભોજછે!”
-“કામનહીંકરતાહોઈએતોમેલુંરોજકોણઉપાડીજાતુંહશે, બા! તમેમાવતરછો. અમનેગરીબમાણસનેઆમકાંકરો?”
-“હા, તમનેગરીબમાણસનેબરાબરઓળખુંછું. ત્રાણત્રાણચારચારદિવસસુધીડબોભરાઈજાયતોયેકંઈપરવાજકરવીનહીં, નેજ્યાંપહેલીતારીખઆવેત્યાંગરીબગાયજેવા! તારાજેવાનેતોપગારજનઆપવોજોઈએ — ઊલટોદંડકરવોજોઈએ!”
-“તોએમકરો, માબાપ! અમારોકાંઈથોડોઉપાયછે?”
-“એલાક્યારનોશુંકચકચકરેછે? રોજઊઠીનેહમણાંજીવકાંખાયછે?” ગૃહસ્થઘરમાંથીબહારઆવ્યા.
-“સા’બ, અમારોગરીબમાણસનોપગાર... આજચારતારીખ...”
-“હવેઆવ્યોમોટોપગારવાળો! એલા, નિયમસરતોઆવતોનથી, નેપાછોપગારનીઉઘરાણીકરવાનીકળેછે? મોટોસાજાની!”
-“સા’બ, અમેમૂઆઓછીઅક્કલવાળા; કો’કદીવહેલુંમોડુંથઈજાય. કો’કવારબેદીપાડ્યાહોયતોયઈબેદીનુંયભેગુંઅમારેજઉપાડવાનુંને? કોઈબીજુંથોડુંકરીજાયછે?”
-“લેહવેસાફાઈકરમા, દાનત-ચોર! હુંઓળખુંછુંતને. આવખતેતોચારઆનાજકાપીલઉંછું, પણહવેજોએકદીયેપાડ્યોછેતોબિલકુલપગારજનહીંમળે, સમજ્યો?”
-સાહેબેચારઆનાફળિયામાંફેંક્યા.
-{{center|*}}
-“એશેઠ, હવેતોકંઈકદયાકરો! આડબાનુંતળિયુંજસડીનેખવાઈગયુંછે. મારેરોજઉપાડીનેઠલવવુંકેમ?”
-“એલી, તનેએકવારકીધુંનથીકેહવેબીજોડબોલાવીદેશું? તારેતોજાણેલાગીકેદાગી! જરાધારણતોરાખતીજા!”
-“અરે, મારાશેઠ, ધારણકેટલીકરાખું? હમણાંહમણાંકરતાંઆત્રાણમહિનાથવાઆવ્યા. અમનેમેલુંઉપાડવામાંકેટલીઆપદાપડેછેએનોકંઈકતોવિચારકરો, બાપા!”
-“ભાળીહવેઆપદાવાળી — તુંમોટીરાયજાદી! તનેઅહીંફૂલવાડીવાળવાબોલાવતાંહઈશું, કેમ? એલી, નવાજૂનાતોઠીક — પણમૂળડબાજકેટલાકનેઘરેછેઈતોજઈનેજોઈઆવ!”
-“અરે, શેઠ, આનેનહીંઆંકડિયોકેનહીંસાજુંતળિયું; કાંઠાનેધારનીકળીછેનેપડખેકાણાંપડ્યાંછેતેચૂવેછે. હાથપગતોઠીક, પણમારેલૂગડાંયકેમસાચવવાં? મહાજનછો, તેગરીબમાણસઉપરકંઈકતોરહેમરાખો!”
-“લ્યો, આનાગરાણીસાટુએકનવીડોલઘડાવવાનાખો, આંકડિયાવાળી! મારાંસાળાંભંગિયાંમાંયસુધારાનોપવનક્યાંથીપેસીગયોછે!”
-“નવીડોલનુંકોણકહેછે, મારાદાદા! પણઠામકાંકસાજુંતોજોવેને?”
-“હવેરોજઊઠીનેજીવખામા! એલાજીવણ, ભંગારબજારબાજુજવાનુંથાયત્યારેજરાકધ્યાનરાખજે. પાંચ-પંદરદી’માંક્યાંયજૂનોડબોનજરેચડેતોલેતોઆવજે — નહીંતરવળીઆરાયજાદીનાંપાછાંલૂગડાંબગડીજાશે!”
-{{center|*}}
-“એલા, તમારામાંનાત-પટેલકોણછે?” નગરશેઠેરોષમાંપૂછ્યું.
-“હુંછું, માબાપ! હુંખીમો.”
-“એલાખીમલા! તમેબધાએઆશુંવિચારકર્યોછે?” હડતાલપરઊતરેલાનેશેઠદબડાવવામાંડ્યા.
-“માબાપ, વિચારતોશુંહોય? પણઅમારોઆસત્તરરૂપિયાનોપગાર — એમાંપૂરુંકેમકરવું? મલકઆખામાંબધાનાપગારવધે, મોંઘવારીમળે, નેઅમારીકાંઈગણતરીજનહીં! મોંઘવારીતોઅમનેયનડેછે. અમારીવાતતોએટલીજછેકેગરીબમાણસઉપરકાંઈકરહેમકરો. લૂગડાંનીજોડકેરજાનુંતોઠીક, પણબારમહિનામાંબેવારઅમનેસૂંડલા-સાવરણાયનમળે? બસ, આઅમારુંદખનેઆઅમારીફરિયાદ. બીજોઅમારેતેશોવિચારકરવાનોહોય, માવતર?”
-“બસત્યારે... એમસીધીવાતકરોને? એમાંઆહડતાલશુંનેતોફાનશું? જાવઝટપટકામેચડીજાવ. કીધુંકેઈતોએનીમેળેસમજીજાશે, ત્યાંતોઆજબીજોદીથયો. પોચુંમૂક્યું, તોમાથેચડીગયા! જાવ, ઝટકામેચડીજાવ. બોલો, જાવછોકેનહીં?”
-ભંગીપટેલિયાએકબીજાસામુંજોવામાંડયા. એકજુવાનિયાએહિંમતકરી : “પણબધાએએકડોકર્યોકેઆટલીમાગણીકબૂલથાયપછીજકામેચડવું. મોઢેથીતોઆજત્રાણવરસથીકે’તાઆવ્યાછીએ, પણઅમારીવાતસામુંજુએછેજકોણ?”
-“આગામનાભંગિયાનેયફાટ્યઆવવામાંડીખરી! એનેએમનેએમનહીંખબરપડે, ઈજાતજએવી — બોલાવવાકેમનાવવાજાશુંતોસમજશેનહીંનેઊલટાચડશે. ઠીકછે. એલાજાવહવેતમારેજવુંહોયત્યાં. અનેખીમલા, જેવિચારવુંહોયઈઆજરાતેવિચારીલેજો. કાલસવારેજોકામેચડયાનથીને, તોગામમાંસાદપડાવીદઉંછુંકેભંગિયાનેકોઈએકપૈસાનુંમીઠુંયનતોળે. વિચારકરવોહોયઈકરીલેજો!” નગરશેઠેતાડૂકીનેહુકમછોડ્યો.
+“એ બા, અમારો પગાર આલશો કે? આજ તો ચાર તારીખ થઈ ગઈ!”
+“ઊભો રહે, હમણાં તને પગાર અપાવું છું! કામબામ કરવું નહીં, સાવ વેઠ કાઢવી, ને પહેલી તારીખ આવી કે પગાર લેવા તૈયાર ઊભો જ છે!”
+“કામ નહીં કરતા હોઈએ તો મેલું રોજ કોણ ઉપાડી જાતું હશે, બા! તમે માવતર છો. અમને ગરીબ માણસને આમ કાં કરો?”
+“હા, તમને ગરીબ માણસને બરાબર ઓળખું છું. ત્રાણત્રાણ ચારચાર દિવસ સુધી ડબો ભરાઈ જાય તોયે કંઈ પરવા જ કરવી નહીં, ને જ્યાં પહેલી તારીખ આવે ત્યાં ગરીબ ગાય જેવા! તારા જેવાને તો પગાર જ ન આપવો જોઈએ — ઊલટો દંડ કરવો જોઈએ!”
+“તો એમ કરો, માબાપ! અમારો કાંઈ થોડો ઉપાય છે?”
+“એલા ક્યારનો શું કચકચ કરે છે? રોજ ઊઠીને હમણાં જીવ કાં ખાય છે?” ગૃહસ્થ ઘરમાંથી બહાર આવ્યા.
+“સા’બ, અમારો ગરીબ માણસનો પગાર... આજ ચાર તારીખ...”
+“હવે આવ્યો મોટો પગારવાળો! એલા, નિયમસર તો આવતો નથી, ને પાછો પગારની ઉઘરાણી કરવા નીકળે છે? મોટો સાજાની!”
+“સા’બ, અમે મૂઆ ઓછી અક્કલવાળા; કો’ક દી વહેલુંમોડું થઈ જાય. કો’ક વાર બે દી પાડ્યા હોય તોય ઈ બે દીનુંય ભેગું અમારે જ ઉપાડવાનું ને? કોઈ બીજું થોડું કરી જાય છે?”
+“લે હવે સાફાઈ કર મા, દાનત-ચોર! હું ઓળખું છું તને. આ વખતે તો ચાર આના જ કાપી લઉં છું, પણ હવે જો એક દી યે પાડ્યો છે તો બિલકુલ પગાર જ નહીં મળે, સમજ્યો?”
+સાહેબે ચાર આના ફળિયામાં ફેંક્યા.
+*
+“એ શેઠ, હવે તો કંઈક દયા કરો! આ ડબાનું તળિયું જ સડીને ખવાઈ ગયું છે. મારે રોજ ઉપાડીને ઠલવવું કેમ?”
+“એલી, તને એક વાર કીધું નથી કે હવે બીજો ડબો લાવી દેશું? તારે તો જાણે લાગી કે દાગી! જરા ધારણ તો રાખતી જા!”
+“અરે, મારા શેઠ, ધારણ કેટલીક રાખું? હમણાં હમણાં કરતાં આ ત્રાણ મહિના થવા આવ્યા. અમને મેલું ઉપાડવામાં કેટલી આપદા પડે છે એનો કંઈક તો વિચાર કરો, બાપા!”
+“ભાળી હવે આપદાવાળી — તું મોટી રાયજાદી! તને અહીં ફૂલવાડી વાળવા બોલાવતાં હઈશું, કેમ? એલી, નવાજૂના તો ઠીક — પણ મૂળ ડબા જ કેટલાકને ઘરે છે ઈ તો જઈને જોઈ આવ!”
+“અરે, શેઠ, આને નહીં આંકડિયો કે નહીં સાજું તળિયું; કાંઠાને ધાર નીકળી છે ને પડખે કાણાં પડ્યાં છે તે ચૂવે છે. હાથપગ તો ઠીક, પણ મારે લૂગડાં ય કેમ સાચવવાં? મહાજન છો, તે ગરીબ માણસ ઉપર કંઈક તો રહેમ રાખો!”
+“લ્યો, આ નાગરાણી સાટુ એક નવી ડોલ ઘડાવવા નાખો, આંકડિયાવાળી! મારાં સાળાં ભંગિયાંમાંય સુધારાનો પવન ક્યાંથી પેસી ગયો છે!”
+“નવી ડોલનું કોણ કહે છે, મારા દાદા! પણ ઠામ કાંક સાજું તો જોવે ને?”
+“હવે રોજ ઊઠીને જીવ ખા મા! એલા જીવણ, ભંગાર બજાર બાજુ જવાનું થાય ત્યારે જરાક ધ્યાન રાખજે. પાંચ-પંદર દી’માં ક્યાંય જૂનો ડબો નજરે ચડે તો લેતો આવજે — નહીંતર વળી આ રાયજાદીનાં પાછાં લૂગડાં બગડી જાશે!”
+*
+“એલા, તમારામાં નાત-પટેલ કોણ છે?” નગરશેઠે રોષમાં પૂછ્યું.
+“હું છું, માબાપ! હું ખીમો.”
+“એલા ખીમલા! તમે બધાએ આ શું વિચાર કર્યો છે?” હડતાલ પર ઊતરેલાને શેઠ દબડાવવા માંડ્યા.
+“માબાપ, વિચાર તો શું હોય? પણ અમારો આ સત્તર રૂપિયાનો પગાર — એમાં પૂરું કેમ કરવું? મલક આખામાં બધાના પગાર વધે, મોંઘવારી મળે, ને અમારી કાંઈ ગણતરી જ નહીં! મોંઘવારી તો અમને ય નડે છે. અમારી વાત તો એટલી જ છે કે ગરીબ માણસ ઉપર કાંઈક રહેમ કરો. લૂગડાંની જોડ કે રજાનું તો ઠીક, પણ બાર મહિનામાં બે વાર અમને સૂંડલા-સાવરણાય ન મળે? બસ, આ અમારું દખ ને આ અમારી ફરિયાદ. બીજો અમારે તે શો વિચાર કરવાનો હોય, માવતર?”
+“બસ ત્યારે... એમ સીધી વાત કરોને? એમાં આ હડતાલ શું ને તોફાન શું? જાવ ઝટપટ કામે ચડી જાવ. કીધું કે ઈ તો એની મેળે સમજી જાશે, ત્યાં તો આજ બીજો દી થયો. પોચું મૂક્યું, તો માથે ચડી ગયા! જાવ, ઝટ કામે ચડી જાવ. બોલો, જાવ છો કે નહીં?”
+ભંગી પટેલિયા એકબીજા સામું જોવા માંડયા. એક જુવાનિયાએ હિંમત કરી : “પણ બધાએ એકડો કર્યો કે આટલી માગણી કબૂલ થાય પછી જ કામે ચડવું. મોઢેથી તો આજ ત્રાણ વરસથી કે’તા આવ્યા છીએ, પણ અમારી વાત સામું જુએ છે જ કોણ?”
+“આ ગામના ભંગિયાને ય ફાટ્ય આવવા માંડી ખરી! એને એમ ને એમ નહીં ખબર પડે, ઈ જાત જ એવી — બોલાવવા કે મનાવવા જાશું તો સમજશે નહીં ને ઊલટા ચડશે. ઠીક છે. એલા જાવ હવે તમારે જવું હોય ત્યાં. અને ખીમલા, જે વિચારવું હોય ઈ આજ રાતે વિચારી લેજો. કાલ સવારે જો કામે ચડયા નથી ને, તો ગામમાં સાદ પડાવી દઉં છું કે ભંગિયાને કોઈ એક પૈસાનું મીઠુંય ન તોળે. વિચાર કરવો હોય ઈ કરી લેજો!” નગરશેઠે તાડૂકીને હુકમ છોડ્યો.
 {{Poem2Close}}