26,604
edits
વંઠેલાં અને બીજી નાટિકાઓ/વંઠેલાં: Difference between revisions
વંઠેલાં અને બીજી નાટિકાઓ/વંઠેલાં (view source)
Revision as of 13:00, 12 October 2022
, 13:00, 12 October 2022no edit summary
KhyatiJoshi (talk | contribs) No edit summary |
KhyatiJoshi (talk | contribs) No edit summary |
||
| Line 1,406: | Line 1,406: | ||
}} | }} | ||
{{Ps | {{Ps | ||
અનંત : સારું થયું કે વૈદ્યરાજ નાકનું વીંધ ન નીરખી શક્યા. | |અનંત : | ||
કંચન : નહિ તો શું? હું યે તેજમલ ઠાકોરોની પેઠે કહેત કે | |સારું થયું કે વૈદ્યરાજ નાકનું વીંધ ન નીરખી શક્યા. | ||
}} | |||
{{Ps | |||
|કંચન : | |||
|નહિ તો શું? હું યે તેજમલ ઠાકોરોની પેઠે કહેત કે | |||
<center> | |||
અમારા દાદાને અમે ખોટ્યુંનાં હતાં રે, | અમારા દાદાને અમે ખોટ્યુંનાં હતાં રે, | ||
ખોટ્યુંનાં હતાં તેથી નાક વીંધાવ્યાં રે! | ખોટ્યુંનાં હતાં તેથી નાક વીંધાવ્યાં રે! | ||
અનંત : પણ હવે એ રાસડો સાંભળવા વૈદ્યરાજ અહીં ન્યાતનું ટોળું જમા કરે તે પૂર્વે આપણે ઘર ભેળાં થઈ જઈએ. કેમકે નાટકિયાની ઓળખ રહી છે ત્યાં સુધી ઠીક છે, કે મારે એકલાને જ સપાટા ખમવાના. પણ ભોળાનાથની પુત્રવધૂ પિછાનાઈ જશે તો તારે ય વિષ ઘોળવું પડશે. | </center> | ||
કંચન : બેન બાપડાં ફફડતા પંખીની પેઠે વાટ જોતાં હશે. આપણા સારુ કેટલુંય જૂઠું બોલતાં હશે એ! ચાલો જલદી. | }} | ||
અનંત : એકવાર જોઈ લઉં તને. [નખ-શિખ નિહાળતો] મન તો થાય છે કે બેઉ જણાં સાઈકલો લઈને પર્યટને નીકળી પડીએ. એકાદ મહિનામાં તો તું બરાબર શીખી જશે, ખરું ને? પંચર-બંચર સાંધતાં તને આવડી જાય, તો પછી પર્યટને નીકળાય. અનંત પર્યટને. | {{Ps | ||
કંચન : તમારી તે આ ઘેલછાના કેટલાક ડુંગરા હજુ ખડકાયા છે? તને મને શું કરી મૂકવા માગો છો? | |અનંત : | ||
અનંત : એ જ ગમ નથી મને. મારી એકેએક મહેચ્છાને હું તારા જીવનમાં મૂર્ત કરવા મથું છું. ઘડીભર તને મોટી સાઇકલીસ્ટ, તો ઘડી પછી મોટી વિમાની કરવા મન થાય છે. ઘડીક તને ખૂબ ભણાવી-ગણાવી નાખું, એવું થાય છે. | |પણ હવે એ રાસડો સાંભળવા વૈદ્યરાજ અહીં ન્યાતનું ટોળું જમા કરે તે પૂર્વે આપણે ઘર ભેળાં થઈ જઈએ. કેમકે નાટકિયાની ઓળખ રહી છે ત્યાં સુધી ઠીક છે, કે મારે એકલાને જ સપાટા ખમવાના. પણ ભોળાનાથની પુત્રવધૂ પિછાનાઈ જશે તો તારે ય વિષ ઘોળવું પડશે. | ||
કંચન : હું તો જાણે માટીનો કોઈ પોચો પીંડો હોઉં ને! | }} | ||
અનંત : [ગંભીર બની] તને લાગે છે, કે હું તને એવી રીતે વાપરું છું? જબરદસ્તી કરું છું? | {{Ps | ||
કંચન : ના, મને ય તમારી જોડે ઊડવાનું ગમે છે. પણ ન્યાતજાતના ટુંબા જાણે મારી રોજેરોજ ફૂટતી પાંખોને કાપી નાખે છે. કંકાસ : પાડોશમાં ખણખોદ : ન્યાતમાં નિન્દા : મને લાગી આવે છે બિચારા બાપાજીનું, ને બીજું મારા પિતાનું. | |કંચન : | ||
અનંત : આવી અમૃત-ચાંદનીમાં જાણે વિષનાં ટીપાં ટપકે છે. તું સાચું કહે છે. આ મુક્તિનાં વલખાં છે, સાચી મુક્તિ નથી. આપણી આ બધી બળવાખોરીની પાછળ મોકળો આનંદ નથી, સમાજ પરની એક ઊંડી દાઝ છે. હું તો જાણે કે વૅર જ વાળી રહ્યો છું મારી જનેતાનાં વીતકોનું. | |બેન બાપડાં ફફડતા પંખીની પેઠે વાટ જોતાં હશે. આપણા સારુ કેટલુંય જૂઠું બોલતાં હશે એ! ચાલો જલદી. | ||
કંચન : બેન બિચારાં આપણે માટે પલેપલ ઝેર પીવે છે. | }} | ||
અનંત : અજબ વાત છે કે બેનને — એ વૈધવ્ય વેઠતી છતાં — આપણી ઇર્ષા નથી થતી. | {{Ps | ||
કંચન : નહિ તો નણંદ! ઓ મા! ઊભી ને ઊભી સળગી ઊઠે. પણ બહેન તો બહેન. | |અનંત : | ||
અનંત : એક બહેન જો આપણા વિચારોમાં ભળી હોત ને, તો હું ઘોર વિગ્રહ ઉપાડત આ સમાજ સામે. | |એકવાર જોઈ લઉં તને. [નખ-શિખ નિહાળતો] મન તો થાય છે કે બેઉ જણાં સાઈકલો લઈને પર્યટને નીકળી પડીએ. એકાદ મહિનામાં તો તું બરાબર શીખી જશે, ખરું ને? પંચર-બંચર સાંધતાં તને આવડી જાય, તો પછી પર્યટને નીકળાય. અનંત પર્યટને. | ||
[ચાલતાં ચાલતાં થંભે છે.] તું ઊભી રહે અહીં. હું પેલી દુકાને સાઈકલો આપી આવું. | }} | ||
[ખૂણા ઉપર પુરુષ વેશધારી કંચન ઊભે છે : પણ સંકોડાઈને. મ્યુનિસિપાલિટીની પેટ્રોમેક્સ બત્તીનો પ્રકાશ એને ગભરાવે છે. પોલીસ નીકળે છે. ઝુલ્ફાંવાળા આ ગોરા યુવકને સંકોડાતો દેખી વહેમાય છે. પાસે આવે છે. શરીર પર હાથ નાખે છે. કંચન વધુ સંકોડાય છે.] | {{Ps | ||
પોલીસ : કોણ છો તું? ઓહો, આ નાક વીંધાવેલું ને આ નાના નાના હાથ પગ. નક્કી આ તો કોઈક ભાગેડુ બાયડી. | |કંચન : | ||
કંચન : [કાંડું ઝટકાવી] છોડી દો. | |તમારી તે આ ઘેલછાના કેટલાક ડુંગરા હજુ ખડકાયા છે? તને મને શું કરી મૂકવા માગો છો? | ||
પોલીસ : ઓહો, ગાલી બી કેસી મીઠી! નક્કી તું ભાગેડુ ઓરત છે! કે શું હરામના હમેલવાલી કોઈ રંડવાળ બામણી? | }} | ||
[લોકોનું ટોળું જમા થાય છે.] | {{Ps | ||
પોલીસ : અલ્યા, આ બહુરૂપી જોવી હોય તો, ચાલો સરઘસ લઈને ચકલા પર. અલ્યા, આ તો હોથલ પદમણી. ઓહો, પણ હેં હોથલ! તમારો ઓઢો જામ ક્યાં? | |અનંત : | ||
[અનંત ઉતાવળે આવે છે.] | |એ જ ગમ નથી મને. મારી એકેએક મહેચ્છાને હું તારા જીવનમાં મૂર્ત કરવા મથું છું. ઘડીભર તને મોટી સાઇકલીસ્ટ, તો ઘડી પછી મોટી વિમાની કરવા મન થાય છે. ઘડીક તને ખૂબ ભણાવી-ગણાવી નાખું, એવું થાય છે. | ||
અનંત : શું છે? કેમ પકડેલ છે એને? | }} | ||
પોલીસ : તમે જ ઓઢા જામ કે? | {{Ps | ||
[વૈદ્યરાજ, વિદ્યાલયના બે વિદ્યાર્થીઓ સાથે આચાર્યદેવ વગેરે આવી પહોંચે છે.] | |કંચન : | ||
વૈદ્યરાજ : આ રહ્યાં, લ્યો. ઓળખો. | |હું તો જાણે માટીનો કોઈ પોચો પીંડો હોઉં ને! | ||
આચાર્ય : ચંદુ, મહેશ્વર, ઓળખો છો? | }} | ||
ચંદુ : [શરમાઈ જઈ] એ જ કંચનબહેન. | {{Ps | ||
આચાર્ય : શાબાશ, મારા બુલ-ડૉગ! | |અનંત : | ||
વૈદ્યરાજ : શું કહો છો? આ અનંતની વહુ કંચન! આ ભોળાનાથભાઈની પુત્રવધૂ! આ જ લક્ષ્મીધરની કુલિન તનયા ને! અહાહાહા! मा धरित्री! देहि मां विवरं|| | |[ગંભીર બની] તને લાગે છે, કે હું તને એવી રીતે વાપરું છું? જબરદસ્તી કરું છું? | ||
[કંચન લપાઈને ઊભી રહે છે.] | }} | ||
અનંત : પણ તમારો શો અપરાધ કર્યો છે એણે? | {{Ps | ||
આચાર્ય : લો કહોજી, વૈદ્યરાજ! હજુ તમારો શો અપરાધ કર્યો છે એમણે? [હસે છે.] | |કંચન : | ||
વૈદ્યરાજ : શો અપરાધ! તમારા દીદાર જ વદે છે એ અપરાધની પરાકાષ્ઠા. તમે સમાજનું નખ્ખોદ કાઢવા ઊભાં થયાં છો. આ વેશ! આ સ્ત્રી! આ બામણ ઘરની સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી! નાકમાં ચૂંક નહિ, કાંડે ચૂડી નહિ, શિર પર ચોટલો નહિ! હાથપગની નગ્ન હાલત! ને હજુ શો અપરાધ! | |ના, મને ય તમારી જોડે ઊડવાનું ગમે છે. પણ ન્યાતજાતના ટુંબા જાણે મારી રોજેરોજ ફૂટતી પાંખોને કાપી નાખે છે. કંકાસ : પાડોશમાં ખણખોદ : ન્યાતમાં નિન્દા : મને લાગી આવે છે બિચારા બાપાજીનું, ને બીજું મારા પિતાનું. | ||
લોકોનું ટોળું : ઓઢા-હોથલનો ખેલ! વગર પૈસાનો ખેલ! ખેલ ભાઈ ખેલ! [લ્હેકાથી બોલે છે.] | }} | ||
પોલીસ : [આચાર્ય તરફ જોઈ] સાહેબ, હવે ક્યાં લઈ જઈશું? | {{Ps | ||
આચાર્ય : ચકલે જ તો. પણ સ્હેજ બજારમાં ફેરવીને. | |અનંત : | ||
વૈદ્યરાજ : અમારી પોળમાં પણ દેખાડતા જઈએ આ દૃશ્ય. | |આવી અમૃત-ચાંદનીમાં જાણે વિષનાં ટીપાં ટપકે છે. તું સાચું કહે છે. આ મુક્તિનાં વલખાં છે, સાચી મુક્તિ નથી. આપણી આ બધી બળવાખોરીની પાછળ મોકળો આનંદ નથી, સમાજ પરની એક ઊંડી દાઝ છે. હું તો જાણે કે વૅર જ વાળી રહ્યો છું મારી જનેતાનાં વીતકોનું. | ||
આચાર્ય : જેવી મરજી. અધિકસ્ય અધિકં ફલં. | }} | ||
અનંત : ફિકર નહિ. કંચન, ચાલો બેધડક. આપણે આ સાંકડી પોળોમાં આજ રસ્તો પાડીએ. એ માર્ગે હજારો જુવાનો નીકળી શકશે. ચાલો, આજ સૂતી શેરીઓ જગાડીએ, ને નફટાઈના કેડા હરેક નવયુવકને અને યુવતીને દેખાડીએ. સૈકાજૂની લાજમરજાદના ચક ચીરી નાખીએ. | {{Ps | ||
આચાર્ય : આદિ પુરુષોનું એ જ કર્તવ્ય છે. | |કંચન : | ||
અનંત : આપનું વૈર વસૂલ થઈ રહેશે? કે પુનઃ પ્રસંગની શોધમાં આ બેઉ બુલ-ડૉગને રોકવા રહેશે? | |બેન બિચારાં આપણે માટે પલેપલ ઝેર પીવે છે. | ||
આચાર્ય : વૈર કદી જૂનાં થતાં નથી. ને આ તો સમાજે અમારા શિર પર નાખેલો ધર્મ છે. સમાજ સંરક્ષણ માગે છે. | }} | ||
અનંત : તમ સરખાના શાંત ભક્ષણ સારુ! | {{Ps | ||
વૈદ્યરાજ : સીંદરી બળે પણ વળ મૂકે? | |અનંત : | ||
પોલીસ : લ્યો, ચાલો, ભાઈ! હમારે ધારાસર કરવું જોવે! | |અજબ વાત છે કે બેનને — એ વૈધવ્ય વેઠતી છતાં — આપણી ઇર્ષા નથી થતી. | ||
લોકો : ચાલો! વગર પૈસાનો ખેલ : ઓઢા-હોથલનો ખેલ! | }} | ||
[સહુ જાય છે.] | {{Ps | ||
|કંચન : | |||
|નહિ તો નણંદ! ઓ મા! ઊભી ને ઊભી સળગી ઊઠે. પણ બહેન તો બહેન. | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|અનંત : | |||
|એક બહેન જો આપણા વિચારોમાં ભળી હોત ને, તો હું ઘોર વિગ્રહ ઉપાડત આ સમાજ સામે. | |||
}} | |||
{{Right|[ચાલતાં ચાલતાં થંભે છે.] તું ઊભી રહે અહીં. હું પેલી દુકાને સાઈકલો આપી આવું.}} | |||
{{Right|[ખૂણા ઉપર પુરુષ વેશધારી કંચન ઊભે છે : પણ સંકોડાઈને. મ્યુનિસિપાલિટીની પેટ્રોમેક્સ બત્તીનો પ્રકાશ એને ગભરાવે છે. પોલીસ નીકળે છે. ઝુલ્ફાંવાળા આ ગોરા યુવકને સંકોડાતો દેખી વહેમાય છે. પાસે આવે છે. શરીર પર હાથ નાખે છે. કંચન વધુ સંકોડાય છે.]}} | |||
{{Ps | |||
|પોલીસ : | |||
|કોણ છો તું? ઓહો, આ નાક વીંધાવેલું ને આ નાના નાના હાથ પગ. નક્કી આ તો કોઈક ભાગેડુ બાયડી. | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|કંચન : | |||
|[કાંડું ઝટકાવી] છોડી દો. | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|પોલીસ : | |||
|ઓહો, ગાલી બી કેસી મીઠી! નક્કી તું ભાગેડુ ઓરત છે! કે શું હરામના હમેલવાલી કોઈ રંડવાળ બામણી? | |||
}} | |||
{{Right|[લોકોનું ટોળું જમા થાય છે.]}} | |||
{{Ps | |||
|પોલીસ : | |||
|અલ્યા, આ બહુરૂપી જોવી હોય તો, ચાલો સરઘસ લઈને ચકલા પર. અલ્યા, આ તો હોથલ પદમણી. ઓહો, પણ હેં હોથલ! તમારો ઓઢો જામ ક્યાં? | |||
}} | |||
{{Right|[અનંત ઉતાવળે આવે છે.]}} | |||
{{Ps | |||
|અનંત : | |||
|શું છે? કેમ પકડેલ છે એને? | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|પોલીસ : | |||
|તમે જ ઓઢા જામ કે? | |||
}} | |||
{{Right|[વૈદ્યરાજ, વિદ્યાલયના બે વિદ્યાર્થીઓ સાથે આચાર્યદેવ વગેરે આવી પહોંચે છે.]}} | |||
{{Ps | |||
|વૈદ્યરાજ : | |||
|આ રહ્યાં, લ્યો. ઓળખો. | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|આચાર્ય : | |||
|ચંદુ, મહેશ્વર, ઓળખો છો? | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|ચંદુ : | |||
|[શરમાઈ જઈ] એ જ કંચનબહેન. | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|આચાર્ય : | |||
|શાબાશ, મારા બુલ-ડૉગ! | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|વૈદ્યરાજ : | |||
|શું કહો છો? આ અનંતની વહુ કંચન! આ ભોળાનાથભાઈની પુત્રવધૂ! આ જ લક્ષ્મીધરની કુલિન તનયા ને! અહાહાહા! मा धरित्री! देहि मां विवरं|| | |||
}} | |||
{{Right|[કંચન લપાઈને ઊભી રહે છે.]}} | |||
{{Ps | |||
|અનંત : | |||
|પણ તમારો શો અપરાધ કર્યો છે એણે? | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|આચાર્ય : | |||
|લો કહોજી, વૈદ્યરાજ! હજુ તમારો શો અપરાધ કર્યો છે એમણે? [હસે છે.] | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|વૈદ્યરાજ : | |||
|શો અપરાધ! તમારા દીદાર જ વદે છે એ અપરાધની પરાકાષ્ઠા. તમે સમાજનું નખ્ખોદ કાઢવા ઊભાં થયાં છો. આ વેશ! આ સ્ત્રી! આ બામણ ઘરની સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી! નાકમાં ચૂંક નહિ, કાંડે ચૂડી નહિ, શિર પર ચોટલો નહિ! હાથપગની નગ્ન હાલત! ને હજુ શો અપરાધ! | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|લોકોનું ટોળું : | |||
|ઓઢા-હોથલનો ખેલ! વગર પૈસાનો ખેલ! ખેલ ભાઈ ખેલ! [લ્હેકાથી બોલે છે.] | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|પોલીસ : | |||
|[આચાર્ય તરફ જોઈ] સાહેબ, હવે ક્યાં લઈ જઈશું? | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|આચાર્ય : | |||
|ચકલે જ તો. પણ સ્હેજ બજારમાં ફેરવીને. | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|વૈદ્યરાજ : | |||
|અમારી પોળમાં પણ દેખાડતા જઈએ આ દૃશ્ય. | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|આચાર્ય : | |||
|જેવી મરજી. અધિકસ્ય અધિકં ફલં. | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|અનંત : | |||
|ફિકર નહિ. કંચન, ચાલો બેધડક. આપણે આ સાંકડી પોળોમાં આજ રસ્તો પાડીએ. એ માર્ગે હજારો જુવાનો નીકળી શકશે. ચાલો, આજ સૂતી શેરીઓ જગાડીએ, ને નફટાઈના કેડા હરેક નવયુવકને અને યુવતીને દેખાડીએ. સૈકાજૂની લાજમરજાદના ચક ચીરી નાખીએ. | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|આચાર્ય : | |||
|આદિ પુરુષોનું એ જ કર્તવ્ય છે. | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|અનંત : | |||
|આપનું વૈર વસૂલ થઈ રહેશે? કે પુનઃ પ્રસંગની શોધમાં આ બેઉ બુલ-ડૉગને રોકવા રહેશે? | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|આચાર્ય : | |||
|વૈર કદી જૂનાં થતાં નથી. ને આ તો સમાજે અમારા શિર પર નાખેલો ધર્મ છે. સમાજ સંરક્ષણ માગે છે. | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|અનંત : | |||
|તમ સરખાના શાંત ભક્ષણ સારુ! | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|વૈદ્યરાજ : | |||
|સીંદરી બળે પણ વળ મૂકે? | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|પોલીસ : | |||
|લ્યો, ચાલો, ભાઈ! હમારે ધારાસર કરવું જોવે! | |||
}} | |||
{{Ps | |||
|લોકો : | |||
|ચાલો! વગર પૈસાનો ખેલ : ઓઢા-હોથલનો ખેલ! | |||
}} | |||
{{Right|[સહુ જાય છે.]}} | |||