આત્માની માતૃભાષા/61: Difference between revisions

<poem>

કાન જો આંખ હોય તો શબ્દ એને પ્રકાશ લાગે.

પો ફાટતાં પહેલાં અધઊંઘમાં સ્વરો ચમકે તન્દ્રાતમિદ્રા વીંધી,

ઘેઘૂર વૃક્ષઘટા આખી પ્રકાશનાં છાંટણાંથી ચૂએ જાણે,

પાણિનિનો આખોયે પ્રજ્ઞાપ્રાસાદ સાક્ષાત્કરાય.

નાનું અમસ્તું સૂત્ર, તેજનું આચમન, — પંખીએ ગાયેલું? પંખીએ

’…પચ્ મુચિ રિચ્ વચ્ વિચ્ સિચ્…!’ કાનને પરિતર્પતી

આટલા વહેલા પરોઢે વેદિયા હોય તેણે વેદ સંભાળવા ગ્રંથકારે

કવિને શબ્દો શોધતા આવે. પાણિનિના નિયમોથી બદ્ધ શબ્દો?

કે પછી પંખીના જેવા ટપકતા પ્રકાશના ટુકડા?

શબ્દો જો બોલી શકતા હોત તો કવિને

જરૂર કહેત કે કવિતા બનવાનું અમારું તે શું ગજું?

જગત જોતાં જ શરૂ થાય અમારી મેડક-કૂદંકૂદા,

રચયિતાના સંદર્ભના ઇશારે અમે વશ, મંત્રમુગ્ધ;

અમે શબ્દો-અવાજો,

અમે મૌનમાં ઝંપલાવીએ;

શમે અમારી અર્થબડબડ

રસોન્માદ છોળમાં.

શબ્દનો દ્યુતિમંત ચહેરો કવિ ભૂંસે, ક્યારેક તો

મહોરોય પહેરાવી દે

પોતાની કવિતાનો ચહેરો ઉપસાવવા.

દાર્શનિક ભલે મૂર્તતા ગાળી અર્ક નિચોવે શબ્દોનો,

કવિનો શબ્દ અર્કઅર્ણવમાંથી ઊપસતી ચારુ કિરણકેશ સમારતી

ઉષા! વેદ-કન્યા ‘ઉષા’ માત્ર શબ્દ છે? એક એક શબ્દ, એક એક સંકુલ.

આંખ જો કાન હોય તો તેજને-રંગને એ સાંભળી શકે.

ઉષાનો રંગ એ કયો સૂર? મધુમાલતીની બહાર, બોગનવીલિયાની

નાજુક જૂઈ, ટીપકિયાળાં ફ્લૉક્સ, શુકનનાં કાર્નેશન, સૂરજમુખી,

એ સૌ કયા સપ્તકના કયા સૂર?

પ્રકાશના ઉત્સ સમી ઊછળે ઊડે ગીતમાં કોકિલ-કલા,

કાક-કુલ સ્વરોની સંજવારી ફેરવી લે અવકાશ પર,

ગુજબુજનો, રહી રહી અર્ધુંપર્ધુંક ગાયાં કરે

બુલબુલ ‘શ્રીપ્ રભુ!’ ‘શ્રીપ્… શ્રીપ્રભુ!'—નાનકડી કાયાના કયાયે

ક્યારેક તો સભાનતાથી જાણે, — આખું વિશ્વ એના ગીતના આધારે

સંતુલિત અધ્ધરશ્વાસે-અધશ્વાસે ઊભું ન હો!

વિહંગોની હારની હારો સૂર્ય-ઉપસ્થાને ઊડ્યે જાય. ઊભેલાં

અચલ ઝાડવાંના એ ઊડતા ચપલ ઇશારા.

ઉછાળ્યાં કરે ઉડાડ્યાં કરે કપોત કાબર લેલાં દૈયડનાં ટોળેટોળાં.

સારી રાત પૃથ્વીઊંડાં તરુમૂળ એક-કાન થઈ સુણી રહ્યાં—

માળામાં વિશ્રંભે નીંદરતાં પંખીની ઊપડતી—પડતી

લઘુક છાતીની ધડક, ક્યારેક વચ્ચે વચ્ચે — સોણામાં જાણે —

પંખીપશુમાનવીની બિડાયેલી આંખોની ચોકી

આકાશનાં પલપલતાં નક્ષત્રો કર્યા કરે જાગ્રત, નિતાન્ત નિ:શબ્દ.

— ક્યારેક બ્રહ્માંડનો શ્વાસોચ્છ્વાસ તમે સાંભળી શકો. —

પ્રભાતમાં પર્ણેપર્ણ લચી રહે કલરવે, પૃથ્વીનાં મીંચેલાં જડ પડળોનો

સંચિત સ્વરપુંજ જાણે પાંદડે પાંદડે નાચતો

પૃથ્વીના ભીતરી મૌનનો ભાસ્વત ઉત્સવ જાણે સ્તોત્રછોળે

પ્રત્યેક પરોઢે પંખીલોકમાં અંતરિક્ષે ઊજવાય.

મન જો હૃદય હોય તો તર્ક પણ એને રસગદ્ગદ કરે.

વાચનખાનાની બારીની બહાર નાનકડા

એકાન્ત બાગમાં નળના ખાબોચિયામાં

(‘જરીક થોભો!’ — ‘લગરીક ખમો તો!’) સમય! સમય

શું રાહ જોવા માટે છે કે?

પૂછ્યું'તું પેલા ડાહ્યાડમરા થઈને બેઠેલા કો

બધુંય સમજું છું એવી મુદ્રાથી ટગરટગર જોઈ રહેલા,

જરૂર તો જોઈ શકું, યુગોના પ્રખર પ્રચંડ સૂર્ય-

તાપ, વર્ષાધારા, વાયુઝંઝા, એ સૌની ઝીંકોની

નીચે એક દિને એ શૈલમહાશયના

કરડાકીભર્યા ચહેરાની કો બરડ રેખા-

શૈલનું સકલ સત્ય પ્રસ્ફુટિત-પ્રસ્ફુરિત થતું

વિજયપતાકા સમું.

દોડમાં સામેલ થાઓ, જગતની અંધદોડ દિવસના અજવાળે

ચાલે તેમાં ઘસડાઓ, ઘડિયાળનું પંખી કલાકે-અધકલાકે

આ આયુષ્યની યાત્રા. બહાર નમતી સાંજ.

ઊંચે ઊંચે સેલારા લેતાં પંખી એકલ ધપ્યે જતાં. જરી રોકોને એને.

આકાશ-પીધેલાં પંખીને પૂછો : કેટલી લાંબી નભ વાટ?

તેજની છાલકો ઉછાળી પાંખો કહે : ડગલે ડગલે તેજ-ઘાટ.

હૃદય જો મન હોય તો લાગણીને એ પ્રમાણી શકે.

પડતી રાતે ચોગાનમાં - સીમમાં તોતિંગ વૃક્ષો પર

આગવી સમજથી સ્વીકારે, આ સ્તો આખા ઊજળા દિવસનું

આંધળું સરવૈયું — ઘુવડને સુપરત કરવાનું.

આ ક્ષણે અર્ધી પૃથ્વી ભરેલાં નગરો ગામો મહોલ્લા શેરીઓ

ગલીઓ હવેલીઓ મહેલો ઘરો ઘોલકીઓ ઝૂંપડપટ્ટી

પ્રહરો આ પ્રલંબાતા, અનુભૂતિપટે અંકિત કંઈ કંઈ થતું.

માનવ-પગલાની પ્રતીક્ષા કરતી ચંદ્રધૂલિ,

ગિરિમાળાઓના અફાટ હિમપટ પર મારદડી રમતા પવનો,

હાંફતા રણનો ફરફરતો લીલો લીલો સ્વાગત રૂમાલ,

કાન્તાર-અન્ધકાર વચ્ચે તગતગતી વ્યાઘ્ર-આંખો,

એક તારાની બીજા તારાને કિરણ-ચીસ. —

અહીં ઝાકળભીંજ્યો બપૈયાનો આર્ત્ત સૂર રોમરોમે

સંચારિત કરે વિશ્વે વળૂંભ્યો જે વિરહ. અધ-

સમૂહમાં, વર્ગમાં, બાગમાં, ઘરમાં, ગાડીના ડબ્બામાં,

ઝડપભેર ચાલતાં અથવા તો ઝાડ તળે,

મને મારો અવાજ હંમેશાં જ થોડો પોતાનો લાગ્યો છે?

સામે પાટલી પર બેસીને સાંભળી જોયું છે. —

‘આ માણસ શું કહેવા માગે છે?'

અને કોઈ કોઈ વાર એમ મેં મોં ફેરવી લીધું છે.

અંધકાર-પ્રકાશના કાંઠા પર છાલકે છાલકે ઘૂંટડે ઘૂંટડે ટીપે ટીપે

નિદ્રા — પ્રાણોની વિશ્રાન્તિ — રોમરોમને પાંપણોને ભીંજવી રહે;

મારી અંદર, જાણે મારી બહાર…

આ ક્ષણમાં, જાણે ક્ષણ પાર…

અધમધરાતે ‘મે-આઓ’ જાગે દૂરદૂર મયૂરનું.

જગવે શોણિતના કણકણે કો ઉત્તાન ગાન