ઉદયન ઠક્કરનાં ઉત્તમ કાવ્યો/ગરુડપુરાણ

ગરુડપુરાણ

[એમાંથી અંશો]


⁠|| ૧ ||
⁠નરકમંડલમ્
(અંજારના બાબુલાલે અપમૃત્યુ પામેલા પિતા પાછળ,
વગર છાપરાના એક મકાનમાં કથા બેસાડી છે.)

ભટ્ટ : (અનુષ્ટુપ)
⁠ગ્રંથારંભે સ્મરું વિષ્ણુ, વૃક્ષરૂપી સનાતન
⁠ મૂળ તે ધર્મ, ને યજ્ઞો ડાળીઓ, ફળ મોક્ષ છે

(ભટ્ટની હવે પછીની સર્વ ઉક્તિઓ સત્યનારાયણની કથાના ઢાળમાં)

⁠ઓ..મ્મ! અપવિત્રઃ પવિત્રો વા
⁠બાજોઠ પર લાલ વસ્ત્ર બિછાવો શ્રીમાન,
⁠પોથી પધરાવો
⁠પોથીને સૂત્ર વડે બાંધો

શ્રોતાઃ૧
⁠ન ખૂલે, ન વંચાય

ભટ્ટ :
⁠નાગરવેલનું લીલું પાન મૂકો,
⁠પાન ઉપર સોપારી મૂકો

શ્રોતા ર :
⁠સોપારી સાથે જરા કાથો, જરા ચૂનો

ભટ્ટ :
⁠રક્તચૂર્ણમ્, શ્વેત ચૂ...ર્ણમ્
⁠તો સૂતજીએ શૌનકાદિ બાવાઓને કહ્યું છે
⁠કે પ્રેતની પાછળ પિંડદાન કરવું
⁠પિંડદાનથી અંગૂઠા જેવડો જીવ
⁠એક હાથ જેવડો થાય છે
⁠યમદૂતો એને કાલપાશથી ખેંચતાં
⁠અને મુદ્ગર વડે ફટકારતાં
⁠સો હજાર જોજન લાંબા યમમાર્ગ પર ચલાવે છે

શ્રોતા ૧ :
⁠ચલાવે રાખો, મહારાજ! ચલાવે રાખો, મહારાજ!

ભટ્ટ : (શ્રોતા ૧ તરફ તાકીને)
⁠જેવી કરણી તેવી ભરણી!
⁠ઘોરા, સુઘોરા, અતિઘોરા, મહાઘોરા,
⁠ઘોરરૂપા, તલાતલા, ભયાનકા
⁠કાલરાત્રિ, ભયોત્કટા અને ચંડા
⁠એવી એવી નરકની દસ કોટિ
⁠ચંડાની નીચે મહાચંડા
⁠તેના પછી ભીમા, ભીષણ, તે સિવાય
⁠કરાલ, વિકરાલ, વજ્ર અખિલાર્તિદા...
⁠*

⁠|| ૨ ||
⁠અંજારવર્ણનમ્

ભટ્ટ :
⁠સમજ્યાને બાબુલાલ?
⁠શું સમજ્યા બાબુલાલ?
⁠અશ્રુકૂપ, મૂત્રકૂપ અને વિષ્ટાકૂપ નરકોમાં, પાપીઓએ
⁠પોતાનાં જ અશ્રુ અને મૂત્ર
⁠ખોબે ખોબે પીવાં પડે છે!
૦
ગરુડજી : (અનુષ્ટુપ)
⁠મહાનાયક? અંજાર? એવું તે ત્યાં શું છે, પ્રભુ?

શ્રી વિષ્ણુ :
⁠કેવી રીતે પિતા એને ઓળખે? કુંભકાર તો
⁠ફૂટેલી માટલીઓને ઓળખી શકતો નથી
⁠મીરાં કે મહરુન્નીસા ફેર કૈં પડતો નથી

⁠કૂચગીતોથી કૂજંતો, ક્યાં ગયો ખત્રીચોક એ?
⁠ચૂનાના પથ્થરો જ્યારે, ચારેક દિવસે, ચળે
⁠તળેથી, ચપટું એવું એકાદું ડૂસકું મળે

⁠(શાર્દૂલવિક્રીડિત)
⁠‘એમાં શું? ઘરની જ વાત સમજો, સ્હેજે મુઝાશો નહીં!
⁠લ્યો... પાનેતરમાં વિંટાળી નીકળો, વેળા વહી જાય છે’
⁠કન્યા કોડભરી વિદાય કરવા માફો ન કે વેલડી
⁠એકાદો પણ વાંસ કે થઈ શકે કાચી કૂણી પાલખી...
⁠ત્યારે શામળ નામ કોઈ વણિકે ટાણું લીધું સાચવી

અંજારિયો : (અનુષ્ટુપ)
⁠કરાળે સપ્તપાતાળે કેટલા દિવસો થયા?
⁠પાંચ? સાત? મહેતાનું મહેણું સાચું નીકળ્યું :
⁠પાયામાંથી જ મારુંયે ગણિત કાચું નીકળ્યું :
⁠કેટલા દિવસો થયા
⁠સંભળાય ફરી ફરી...
⁠*

⁠|| ૩ ||
⁠ભચાઉવર્ણનમ્

ગરુડજી : (અનુષ્ટુપ)
⁠ભચાઉ નામની ભૂંડી છે કેવી નરકાપુરી?

શ્રી વિષ્ણુ :
⁠એકલો ને અટૂલો આ કર કોનો, કળાય છે?
⁠રેખાઓ વાંચી વાંચીને વરતારો કરાય છે
⁠કાનુડો રેત ખાય છે :
⁠મૈયાનાં નયનો જોતાં ને જોતાં રહી જાય છે
⁠મ્હેંદીભીની હથેળીએ
⁠મક્ષિકાઓ વિરાજતી
⁠સીમમાં, ગામ આખામાં, ચિત્તમાં સૂનકાર છે
⁠પ્રેતને મોક્ષ દેવાને, વરાહ-અવતાર છે!

ભટ્ટ :
⁠મરણપથારીએ સૂતેલા જીવ પાસે યમદૂતો
⁠વાંકા મોઢાના, ભયંકર નેત્રોવાળા, નખના આયુધોવાળા
⁠કાગડાનાં પીંછાં જેવા વાળવાળા
⁠સિસોળિયાની જેમ ઊભેલાં રૂંવાડાંવાળા
⁠આવી આવીને દાંત કડકડાવે છે
⁠૦

શ્રી વિષ્ણુ : (અનુષ્ટુપ)
⁠કાગડા-કૂતરાઓને તક નાહક આપવી
⁠નિષ્ઠાવાન જુઓ ઊભા, રાજ્યના કર્મચારીઓ
⁠એકના હાથમાં ઝોલી, ઝોલીમાં કેવું સાચવ્યું
⁠સોનાનાં કંકણોસોતું કુમળું કાંડું કોઈનું

⁠કોઈ ક્હેતાં નથી કોઈ ઊગર્યું પરિવારમાં
⁠તોય તે ડોશીમા રાજી-રાજી, કેવી નવાઈ છે!
⁠બોલ્યાં બોખું હસીને કે આજના અખબારમાં
⁠જોઈ લ્યો છવિઓ મારી, પાને-પાને છપાઈ છે!

⁠*

⁠|| પ ||
⁠વિષ્ણુમોચનમ્

ગરુડજી :
⁠વર્ણનો બહુ સાંભળ્યાં ભગવન્,
⁠હવે નરલોક પ્રત્યક્ષ નિહાળવો છે

શ્રી વિષ્ણુ : (ઢળેલા નેત્રે)
⁠લાચાર છું.
 
ગરુડજી :
⁠આપ અને લાચાર? હે દ્વારકાધીશ,
⁠ત્રિલોક અને ત્રિકાળ, આપના શ્રીદેહમાં
⁠વિરાજમાન છે!

શ્રી વિષ્ણુ :
⁠મંદિરની તૂટી પડેલી કમાન હેઠળ,
⁠મારાં ચરણ દબાયાં છે, શું કરું?

ગરુડજી : (પીંછાં ક્રોધથી ફરફરે)
⁠હે ગોવર્ધનગિરિધારી!
⁠તુચ્છ કમાનની તે શી વિસાત?

શ્રી વિષ્ણુ :
⁠આ મંદિરોનો ભાર હવે નથી ખમાતો.

⁠*

⁠|| ૭ ||
⁠ભુજવર્ણનમ્

ભટ્ટ :
⁠પાર્ષદો પાપીઓને ટપોટપ, નરકાગ્નિમાં હોમે છે
⁠—બાબુલાલ! જરા પંખો ફાસ્ટ કરજો!—
⁠વળી અંગોને ચીરી-ચીરીને, રીંગણાની માફક
⁠કઢાઈમાં શેકે છે!
⁠ઠીક યાદ આવ્યું,
⁠એ બાબુલાલ, આજે પ્રસાદમાં શું બનાવ્યું છે?

(શિયાળવાનું રુદન. ગરુડજી ઉપર આસન્ન એવા શ્રી ભગવાન ભુજના ભગવા આકાશમાં પ્રવેશે.)

ગરુડજી :[અનુષ્ટુપ]
⁠મહાબુદ્વિ, મહાવીર, મહાશક્તિ, મહાદ્યુતિ!
⁠અરધી રાતના આ શું? આકાશોમાં અરુણિમા?
⁠વનો ખાંડવનાં અર્જુનાસ્ત્રોથી પ્રજ્વળી રહ્યાં?

શ્રી વિષ્ણુ :
⁠મૃતદેહો બળી રહ્યા
⁠કોઈની હોય કાયા ને ડોકું મુકાય કોઈનું
⁠કોઈની યજ્ઞવેદીમાં હવ્ય હોમાય કોઈનું

⁠સૂકાની સાથમાં આજે લીલુંયે બળી જાય છે
⁠જે થતું અસ્થિફૂલોનું, અશ્રુનું એ જ થાય છે

⁠*
 
ભટ્ટ :
⁠અગ્નિ સમ તેજસ્વી શીમળાના વૃક્ષ પર
⁠પ્રેતને સાંકળથી બાંધીને
⁠ચંડ-પ્રચંડાદિ યમદૂતો
⁠(હાથ વીંઝીને) મુદ્ગર વડે સટાસટ સટાસટ...
⁠સમજ્યાને બાબુલાલ?

⁠શું સમજ્યા બાબુલાલ?
⁠પછી માથું વગેરે અંગોને કરવત વડે...

ગરુડજી : (અનુષ્ટુપ)
⁠કાપતા પાર્ષદો કેમ કર આ કાયના, પ્રભુ?
 
શ્રી વિષ્ણુ : (વસંતતિલકા)
⁠ભાંગ્યાં ભડાક દઈને છતછાપરાંઓ
⁠કંદુક શો ઊછળકૂદ કરે કન્હાઈ
⁠મા કુમળા કવચ શી વળી વીંટળાઈ

⁠ખાસ્સા ત્રણેક દિવસો પછી, જેમતેમ
⁠ખોળ્યાં, સુખેથી શિશુ તો બચકારતું’તું
⁠બાઝ્યાં કંઈક સ્તનમંડળ, રક્તબિંદુ

⁠આશ્લેષમાંથી શિશુ કેમ બહાર લેવું?
⁠ગાત્રો અકેક કરતાં અકડાઈ ચાલ્યાં

⁠(અનુષ્ટુપ)
⁠અંતે મુક્ત કર્યું એને માતાની મૃત્યુનાળથી
⁠કાચી કૂંપળને કોઈ ચૂંટી લે જેમ ડાળથી

⁠*

⁠|| ૯ ||
⁠શ્રવણફલમ્
ભટ્ટ :
⁠વ્યાસજીએ સૂતજીને કીધેલું
⁠અને સૂતજીએ શૌનકાદિ બાવાઓને કીધેલું
⁠ગરુડમહાપુરાણ અહીંયાં સમાપ્ત થ... યું...
⁠બોલો શ્રી ગરુડ મહારાજ કી...

શ્રોતાઓ
⁠જય!
⁠(ભટ્ટજી લોટીજીમાં ચમચો રણકાવે, યજમાન વજાડે થાળી, શ્રોતાઓ તાળી, જપિયો શંખ. બરાબર એ જ વખતે બાબુલાલના વગર છાપરાના મકાન ઉપરથી ગરુડજી અને શ્રી વિષ્ણુ પસાર થાય.)

શ્રી વિષ્ણુ :
⁠હે મહાપ્રાજ્ઞ, તમે સહસ્ત્ર વર્ષ મારી તપશ્ચર્યા કરેલી
⁠આ ગૂઢ શાસ્ત્ર તમારે નામે ઓળખાશે

ગરુડજી : (આંખમાં હર્ષનાં આંસુ)
⁠સાચે જ?
⁠કરુણાનિધિ, એવા પણ આશીર્વાદ આપો
⁠કે આ સૃષ્ટિસમસ્ત નરક યાતનાથી મુક્ત થાય!

શ્રી વિષ્ણુ : (હોઠ ફફડે)

ગરુડજી :
⁠જી? શું કહ્યું?

શ્રી વિષ્ણુ : (હોઠ ફફડે)

ગરુડજી : (શ્રી વિષ્ણુ તરફ ડોક ફેરવીને)
⁠હે વાચસ્પતિ! બ્રહ્માંડો પ્રતીક્ષે છે
⁠આપનો શબ્દ...

શ્રી વિષ્ણુ : (હોઠ ફફડે)
⁠(સંભળાયા કરે કોલાહલ, આરતીનો.)