કાવ્ય-આચમન શ્રેણી – ઝવેરચંદ મેઘાણી/૨૩. ઘણ રે બોલે ને –

૨૩. ઘણ રે બોલે ને –

ઝવેરચંદ મેઘાણી

[ઢાળ: ભજનનો]
ઘણ રે બોલે ને એરણ સાંભળે હો...જી:
બંધુડો બોલે ને બેનડ સાંભળે હો...જી.

એ જી સાંભળે વેદનાની વાત –
વેણે રે વેણે હો સત-ફૂલડાં ઝરે હો...જી.
બહુ દિન ઘડી રે તલવાર,
ઘડી કાંઈ તોપું ને મનવાર;
પાંચ-સાત શૂરાના જયકાર
કાજ ખૂબ ખેલાણા સંહાર:
હો એરણ બેની! – ઘણ રે બોલે નેo

પોકારે પૃથ્વીના કણ કણ કારમા હો...જી.
પોકારે પાણીડાં પારાવારનાં હો...જી.
જળ-થળ પોકારે થરથરી:
કબરુંની જગ્યા રહી નવ જરી;
ભીંસોભીંસ ખાંભિયું ખૂબ ભરી,
હાય, તોય તોપું રહી નવ ચરી:
હો એરણ બેની! – ઘણ રે બોલે નેo

ભઠ્ઠિયું જલે રે બળતા પો’રની હો...જી.
ધમણ્યું ધમે રે ધખતા પો’રની હો...જી.
ખન ખન અંગારે ઓરાણા,
કસબી ને કારીગર ભરખાણા;
ક્રોડ નર જીવંતા બફાણા –
તોય પૂરા રોટા નવ શેકાણા:
હો એરણ બેની! – ઘણ રે બોલે નેo

હથોડા પડે રે આજ જેના હાથના હો...જી.
તનડાં તૂટે રે આજ જેની કાયનાં હો...જી.
સોઈ નર હાંફીને આજ ઊભો,
ઘટડામાં ઘડે એક મનસૂબો:
બાળ મારાં માગે અન્ન કેરી દેગ;
દેવે કોણ – દાતરડું કે તેગ?
હો એરણ બેની! – ઘણ રે બોલે નેo

આજુથી નવેલાં ઘડતર માંડવાં હો...જી:
ખડગખાંડાંને કણ કણ ખાંડવાં હો...જી.
ખાંડી ખાંડી ઘડો હળ કેરા સાજ!
ઝીણી રૂડી દાતરડીનાં રાજ,
આજ ખંડખંડમાં મંડાય,
એણી પેરે આપણ તેડાં થાય:
હો એરણ બેની! – ઘણ રે બોલે નેo

ઘડો હો બાળક કેરાં ઘોડિયાં હો...જી.
ઘડો હો વિયાતલ નારના ઢોલિયા હો...જી.
ભાઈ મારા! ગાળીને તોપગોળા,
ઘડો સૂઈ-મોચીના સંચ બો’ળા;
ઘડો રાંક રેંટુડાની આરો,
ઘડો દેવ-તંબૂરાના તારો:
હો એરણ બેની! – ઘણ રે બોલે નેo

ભાંગો, હો ભાંગો, હો રથ રણજોધના હો...જી:
પાવળડાં ઘડો, હો છોરુડાંનાં દૂધનાં હો...જી.
ભાઈ મારા લુવારી! ભડ રે’જે,
આજ છેલ્લી વેળાના ઘાવ દેજે;
ઘાયે ઘાયે સંભાર્યે ઘટડામાં,
ક્રોડ ક્રોડ શોષિતો દુનિયાનાં:
હો એરણ બેની! – ઘણ રે બોલે નેo

૧૯૩૨
‘ફૂલછાબ’ માટે રચાયું હતું. ભજનના ઢાળમાં નિઃશસ્ત્રીકરણનો વિષય ઉતાર્યો છે. ‘જેસલ, કરી લે વિચાર’ નામે ભજનના જોશીલા આંતરાનો ઢાળ બેસાડ્યો   છે.
(સોના-નાવડી, પૃ. ૧૧૭-૧૧૮)