અનુભાવન/કાવ્યકલ્પનનું સ્વરૂપ અને કાર્ય: Difference between revisions

નીચેની કડીમાં એકથી વધુ કલ્પનો ભેગાં થઈને કામ કરે છે.{{Poem2Close}}

{{Poem2Open}}

અહીં’ ‘ડાંગરનું ખેતર’ ‘તડકો’ અને ‘ઝૂલવા’ની ઘટના એ સર્વ મળીને એક દૃશ્યકલ્પન રચે છે. અહીં ખરેખર તો પવન અને તડકાની રમણા અનોખી ચમત્કૃતિ આણે છે. અહીં, જો કે, પવનતત્ત્વનો સીધો નિર્દેશ નથી. પણ ગતિશીલ તડકામાં એનું જાણે કે અભૌતિક નિરાકાર તત્ત્વ ગતિશીલ રૂપમાં તાદૃશ થઈ ઊઠે છે. પવનમાં હળુહળુ ઝૂલતી ડાંગર પર તડકાનું રૂપ જે લયાત્મક ગતિનો આભાસ રચે છે, તેમાં ગતિ અને વિસ્તૃતિનો યુગપદ્‌ બોધ થાય છે. આમ દૃશ્ય ગતિ અને વિસ્તૃતિનાં ત્રણ કલ્પનો અહીં યુગપદ્‌ કામ કરે છે.

{{Poem2Close}}

{{Poem2Open}}

નાયિકાના અંતરની સૂક્ષ્મ પ્રણયઝંખનાને વ્યક્ત કરતી આ કડીમાં દૃશ્ય અને શ્રુતિ એમ બે કલ્પનોનું સંયોજન થયું છે. ‘મોભ’ અને ‘નળિયાં’, આમ તો, આપણને સાવ પરિચિત વસ્તુ છે. પણ એમાં કળાયેલ મોરનું રૂપ કવિએ આરોપ્યું છે ‘રાત’ની સાથે ‘કળાયેલ’ અને ‘નળિયાં’ની સાથે ‘ગ્હેકવું’ -ના juxtapositionથી અહીં મોરની એક રમણીય આકૃતિ તાદૃશ થઈ ઊઠે છે. ‘ગ્હેક્યા’ પ્રયોગમાં મોરની કેકા સાંભળી શકાય છે.

{{Poem2Close}}

{{Poem2Open}}

આ કડીમાં સ્પર્શબોધનું કલ્પન (tactile image), શૈત્યબોધનું કલ્પન (thermal image), અને દેહાવસ્થાબોધનું કલ્પન (organic image) – એમ ત્રણનો સંકુલ રચાયો છે.

{{Poem2Close}}

{{Poem2Open}}

અહીં ‘સીમ’નું દૃશ્યકલ્પન, ‘સરકવા’ની ભ્રાંતિરૂપ ઘટનામાં વિસ્તૃતિનું કલ્પન, અને ‘શિયાળની લાળી’માં શ્રુતિકલ્પન – એમ ત્રણનો સંકુલ જોઈ શકાશે.

{{Poem2Close}}

{{Poem2Open}}

‘હરણાં હવાનાં’ની ‘પથ્થર’ રૂપે એકદમ સ્થિર અગતિક બનવાની અહીં વાત છે. ત્વરિત ગતિએ દોડી જતાં ‘હરણાં’—જે ‘હવા’નો માયાવી આકાર છે–અહીં એકાએક થંભી ગયાં ભાસે છે. અગતિકતા, નિશ્ચેષ્ટતા, અને ભૌતિકતા અહીં એકસાથે પ્રત્યક્ષ થઈ ઊઠે છે. દૃશ્યરૂપ, ગતિ-સ્થિતિ અને સ્પર્શનાં કલ્પનો અહીં એકત્ર થયાં છે.