26,604
edits
કોડિયાં/ કોડિયાં-1957 (કૃતિ): Difference between revisions
Jump to navigation
Jump to search
કોડિયાં/ કોડિયાં-1957 (કૃતિ) (view source)
Revision as of 10:37, 2 September 2021
, 10:37, 2 September 2021no edit summary
KhyatiJoshi (talk | contribs) No edit summary |
KhyatiJoshi (talk | contribs) No edit summary |
||
| Line 5: | Line 5: | ||
<Poem> | <Poem> | ||
દિલ્હી દૂર નથી. | દિલ્હી દૂર નથી. | ||
| Line 31: | Line 30: | ||
નહિ જડશે તાજની છાપ; | નહિ જડશે તાજની છાપ; | ||
કોસી નાથવા કાજે મૂકી મોટે પેટે કાપ. | કોસી નાથવા કાજે મૂકી મોટે પેટે કાપ. | ||
થર પર થર ખડકાયા. | થર પર થર ખડકાયા. | ||
| Line 50: | Line 48: | ||
અહીં થઈ લડાઈ પુત્ર, પરદેશી વચ્ચે. | અહીં થઈ લડાઈ પુત્ર, પરદેશી વચ્ચે. | ||
અસત્યને પણ આ સ્થળમાં ઊથલાવ્યું સચ્ચે. | અસત્યને પણ આ સ્થળમાં ઊથલાવ્યું સચ્ચે. | ||
કુરુક્ષેત્ર છે અહીં, પાણીપત પણ છે પાસે. | કુરુક્ષેત્ર છે અહીં, પાણીપત પણ છે પાસે. | ||
| Line 64: | Line 61: | ||
ભૂત-ખભા પર ચડી ભાવિ ડોકિયાં કરતું. | ભૂત-ખભા પર ચડી ભાવિ ડોકિયાં કરતું. | ||
મૂવું હતું તે કુતૂબ કૂદી બે વારા મરતું. | મૂવું હતું તે કુતૂબ કૂદી બે વારા મરતું. | ||
ગંગાએ કાશીને આપ્યું એક અનુપ મહત્ત્વ. | ગંગાએ કાશીને આપ્યું એક અનુપ મહત્ત્વ. | ||
| Line 156: | Line 152: | ||
રુધિરના રાગ-વિષાદ છોડી | રુધિરના રાગ-વિષાદ છોડી | ||
બની રહે પ્રાણ તણી પયોધરા. | બની રહે પ્રાણ તણી પયોધરા. | ||
તીરેતીરે આથડતા પ્રવાસી | તીરેતીરે આથડતા પ્રવાસી | ||
| Line 162: | Line 157: | ||
શરીરની ભૂખ જતાં વિકાસી | શરીરની ભૂખ જતાં વિકાસી | ||
ઊંડું ઊંડાં અંતરમાં તરંતા. | ઊંડું ઊંડાં અંતરમાં તરંતા. | ||
અને અહીં સંભવ સંસ્કૃતિના | અને અહીં સંભવ સંસ્કૃતિના | ||
| Line 168: | Line 162: | ||
વિરાટ કો આરસની કૃતિના, | વિરાટ કો આરસની કૃતિના, | ||
પ્રકંપ ત્યાં થાય શ્રુતિ-સ્મૃતિના! | પ્રકંપ ત્યાં થાય શ્રુતિ-સ્મૃતિના! | ||
પૃથ્વી તણા તપ્ત પ્રચંડ અંગે | પૃથ્વી તણા તપ્ત પ્રચંડ અંગે | ||
| Line 174: | Line 167: | ||
ધાવી લઈ સંસ્કૃતિ-બાળ, રંગે | ધાવી લઈ સંસ્કૃતિ-બાળ, રંગે | ||
વિકાસતું સર્જનનાં પડો-થરો! | વિકાસતું સર્જનનાં પડો-થરો! | ||
ફર્યો હતો સિન્ધુ તણા કિનારે, | ફર્યો હતો સિન્ધુ તણા કિનારે, | ||
| Line 180: | Line 172: | ||
દ્રવિડીની, સર્જનની સવારે, | દ્રવિડીની, સર્જનની સવારે, | ||
ખીલી હતી; — તેની સ્મરંત વિસ્મૃતિ! | ખીલી હતી; — તેની સ્મરંત વિસ્મૃતિ! | ||
આર્યો તણી સંસ્કૃતિ-માત ભવ્ય, | આર્યો તણી સંસ્કૃતિ-માત ભવ્ય, | ||
| Line 186: | Line 177: | ||
ચડ્યો હતો બાલક હું, સ્મૃતવ્ય | ચડ્યો હતો બાલક હું, સ્મૃતવ્ય | ||
સ્મરી, ભરી અંતરચક્ષુઓ બે! | સ્મરી, ભરી અંતરચક્ષુઓ બે! | ||
જીવિતનો ધન્ય ઊગ્યો સવિતા! | જીવિતનો ધન્ય ઊગ્યો સવિતા! | ||
| Line 194: | Line 184: | ||
નથી; છતાં ભૂત-ભવિષ્યનાં સહુ | નથી; છતાં ભૂત-ભવિષ્યનાં સહુ | ||
ભેદી પડો, દર્શન અંતરે લહું! | ભેદી પડો, દર્શન અંતરે લહું! | ||
કાંઠે જમા દંગલ રેતી કેરાં; | કાંઠે જમા દંગલ રેતી કેરાં; | ||
| Line 202: | Line 191: | ||
ગીઝા તણા ચાર પિરામિડો! — તૂટ્યા! | ગીઝા તણા ચાર પિરામિડો! — તૂટ્યા! | ||
આશ્ચર્ય તો પૃથ્વી તણાં ન ફૂટ્યાં! | આશ્ચર્ય તો પૃથ્વી તણાં ન ફૂટ્યાં! | ||
અને નીચે શાશ્વત સોણલામાં | અને નીચે શાશ્વત સોણલામાં | ||
| Line 208: | Line 196: | ||
મૃત્યુ તણી જીવતી કો’ કલામાં | મૃત્યુ તણી જીવતી કો’ કલામાં | ||
ભળી જવા, જીવન છોડી જૂઠાં! | ભળી જવા, જીવન છોડી જૂઠાં! | ||
જાગી જશે! અંદર સોણલે પડ્યું! | જાગી જશે! અંદર સોણલે પડ્યું! | ||
| Line 214: | Line 201: | ||
ને આંખથી અશ્રુ ઊનું નીચે દડ્યું, | ને આંખથી અશ્રુ ઊનું નીચે દડ્યું, | ||
પ્રતપ્ત રેતી મહીં એ ગયું ગળી. | પ્રતપ્ત રેતી મહીં એ ગયું ગળી. | ||
આ સૂર્યનો ધોમ પ્રચંડ તાપ | આ સૂર્યનો ધોમ પ્રચંડ તાપ | ||
| Line 220: | Line 206: | ||
મસ્તીભરી નાઈલના પ્રલાપ | મસ્તીભરી નાઈલના પ્રલાપ | ||
પૂછી શકે અંદરના ન ક્ષેમ? | પૂછી શકે અંદરના ન ક્ષેમ? | ||
ત્યજી દઈ જીવન જૂઠડાં આ, | ત્યજી દઈ જીવન જૂઠડાં આ, | ||
| Line 226: | Line 211: | ||
સૂતેલ જે અંદર, તે મડાં ના, | સૂતેલ જે અંદર, તે મડાં ના, | ||
— જીવી રહ્યાં જીવતદાન દાને! | — જીવી રહ્યાં જીવતદાન દાને! | ||
સોનારૂપા ઓપી સહસ્ર ભારે | સોનારૂપા ઓપી સહસ્ર ભારે | ||
| Line 232: | Line 216: | ||
સમૃદ્ધિ રાખી સઘળા પ્રકારે, | સમૃદ્ધિ રાખી સઘળા પ્રકારે, | ||
ત્યજ્યા હતા પ્રાણ તણા બપૈયા! | ત્યજ્યા હતા પ્રાણ તણા બપૈયા! | ||
સુવાસને સંઘરવા સજાનો. | સુવાસને સંઘરવા સજાનો. | ||
| Line 238: | Line 221: | ||
અંગાંગને સાજવવા ખજાનો | અંગાંગને સાજવવા ખજાનો | ||
સામગ્રી ત્યાં સાથ તમામ વર્ણની. | સામગ્રી ત્યાં સાથ તમામ વર્ણની. | ||
જીવિતનો સાગર પાર પામવા | જીવિતનો સાગર પાર પામવા | ||
| Line 246: | Line 228: | ||
— ખરે મને તોય અદમ્ય શંકા! | — ખરે મને તોય અદમ્ય શંકા! | ||
બાજી રહે છાતી મહીંય ડંકા! | બાજી રહે છાતી મહીંય ડંકા! | ||
નહીં! અહીં તો સઘળાં નગારાં | નહીં! અહીં તો સઘળાં નગારાં | ||
| Line 252: | Line 233: | ||
મિથ્યાભિમાની નરપુંગવોનાં; | મિથ્યાભિમાની નરપુંગવોનાં; | ||
— ત્રિકાલના કર્ણ વિદારવા મહા! | — ત્રિકાલના કર્ણ વિદારવા મહા! | ||
‘અમાપ છે શક્તિ અમારી’ એવી | ‘અમાપ છે શક્તિ અમારી’ એવી | ||
| Line 258: | Line 238: | ||
હસી રહી હોય ન દૈવદેવી | હસી રહી હોય ન દૈવદેવી | ||
પછાડીને પથ્થરપ્હાણ તો ઘણા? | પછાડીને પથ્થરપ્હાણ તો ઘણા? | ||
મહાન કો’ રાજવીનું, મહાન | મહાન કો’ રાજવીનું, મહાન | ||
| Line 264: | Line 243: | ||
ઠરી ગયું; તે નહિ હોય થાન? | ઠરી ગયું; તે નહિ હોય થાન? | ||
— ભવિષ્યના વારસે મહામૂલું? | — ભવિષ્યના વારસે મહામૂલું? | ||
મનેય આજે બળતા બપોરે | મનેય આજે બળતા બપોરે | ||
| Line 272: | Line 250: | ||
— ઊંચાઊંચા આથીય અભ્રભેદી! | — ઊંચાઊંચા આથીય અભ્રભેદી! | ||
અને રચું અંદર એક વેદી! | અને રચું અંદર એક વેદી! | ||
સ્મશાનથી સૌ પરમાણ ગોતી | સ્મશાનથી સૌ પરમાણ ગોતી | ||
| Line 280: | Line 257: | ||
અને પછી હું બનીને પ્રતિમા | અને પછી હું બનીને પ્રતિમા | ||
રક્ષી રહું વેદીની સર્વ સીમા! | રક્ષી રહું વેદીની સર્વ સીમા! | ||
ધીમે પળું હું નમણી નિશામાં! | ધીમે પળું હું નમણી નિશામાં! | ||
| Line 296: | Line 272: | ||
અજેય સ્મિત આ દીધું નહિ હતું તને વિન્ચીએ! | અજેય સ્મિત આ દીધું નહિ હતું તને વિન્ચીએ! | ||
—- ન જે રચી શકાય હાસ્ય ખુદ વિશ્વકર્માથીએ! — | —- ન જે રચી શકાય હાસ્ય ખુદ વિશ્વકર્માથીએ! — | ||
જગે સ્વરૂપ વેરવા, અનુપ મૂર્તિ સર્જાવવા, | જગે સ્વરૂપ વેરવા, અનુપ મૂર્તિ સર્જાવવા, | ||
| Line 302: | Line 277: | ||
પરંતુ શત લોક ચારુ તુજ લોચનો પેખતાં, | પરંતુ શત લોક ચારુ તુજ લોચનો પેખતાં, | ||
કદી ઝઘડતાં, કદીક છળતાંય, ગાંડાં થતાં! | કદી ઝઘડતાં, કદીક છળતાંય, ગાંડાં થતાં! | ||
અને તુજ કપોલમાં કરચલી ઊઠી પાતળી, | અને તુજ કપોલમાં કરચલી ઊઠી પાતળી, | ||
| Line 308: | Line 282: | ||
અસંખ્ય જનની સહી ઉર વિદારતી મૂર્ખતા, | અસંખ્ય જનની સહી ઉર વિદારતી મૂર્ખતા, | ||
જરાક કરુણાર્દ્ર ચક્ષુ અવહેલનાયે ઢળી! | જરાક કરુણાર્દ્ર ચક્ષુ અવહેલનાયે ઢળી! | ||
ઠરેલ તુજ ચીતરેલ મુખ તેમ મર્મે હસ્યું! | ઠરેલ તુજ ચીતરેલ મુખ તેમ મર્મે હસ્યું! | ||
| Line 314: | Line 287: | ||
પ્રદીપશિખ પાતળાં વિકલતા વળ્યાં આંગળાં! | પ્રદીપશિખ પાતળાં વિકલતા વળ્યાં આંગળાં! | ||
સહસ્રશત વાળની વિકિરતીય સોળે કળા! | સહસ્રશત વાળની વિકિરતીય સોળે કળા! | ||
નહિ સ્વપનમાંય ખ્યાલ સ્મિતનો લિઓનાર્દને! | નહિ સ્વપનમાંય ખ્યાલ સ્મિતનો લિઓનાર્દને! | ||
| Line 320: | Line 292: | ||
વિશાળ તવ લોચનો નીરખી માનવી પામરો, | વિશાળ તવ લોચનો નીરખી માનવી પામરો, | ||
જરીક હસતાં રડી રચત ફિલસૂફીના થરો! | જરીક હસતાં રડી રચત ફિલસૂફીના થરો! | ||
અને તુજ સ્વરૂપના ચીતરનારના માનસે | અને તુજ સ્વરૂપના ચીતરનારના માનસે | ||
| Line 343: | Line 314: | ||
વિષાદ પણ વ્યાપશે જીવનવિશ્વ છોડી જવા! | વિષાદ પણ વ્યાપશે જીવનવિશ્વ છોડી જવા! | ||
'''સમાન્તર સુરેખ બે''' | '''સમાન્તર સુરેખ બે''' | ||
સમાન્તર સુરેખ બે ઉભય આપણે વીંધતાં | સમાન્તર સુરેખ બે ઉભય આપણે વીંધતાં | ||
| Line 384: | Line 354: | ||
નીચે પગ કને: તિમિર તણી પાંખ માંહી જરી | નીચે પગ કને: તિમિર તણી પાંખ માંહી જરી | ||
લપાઈ સુણતા પણે મુખર સાગરી ખંજરી. | લપાઈ સુણતા પણે મુખર સાગરી ખંજરી. | ||
પુરુષ અડતો સ્ત્રીને પ્રથમ વાર, ને સ્ત્રીય તે | પુરુષ અડતો સ્ત્રીને પ્રથમ વાર, ને સ્ત્રીય તે | ||
| Line 390: | Line 359: | ||
સમુદ્ર, તરુ, વેલીઓ, સમીર ને દીવા દૂરના, | સમુદ્ર, તરુ, વેલીઓ, સમીર ને દીવા દૂરના, | ||
ત્રિલોક ગળતું મિષે ઉભય નેહના નૂરમાં. | ત્રિલોક ગળતું મિષે ઉભય નેહના નૂરમાં. | ||
જરીક થડકી ઊઠી હું અણચંતિવ્યા પ્રશ્નથી: | જરીક થડકી ઊઠી હું અણચંતિવ્યા પ્રશ્નથી: | ||
| Line 396: | Line 364: | ||
હતી વરી ચૂકી છતાંય મુજથી રહી વેગળી? | હતી વરી ચૂકી છતાંય મુજથી રહી વેગળી? | ||
તમેય... હુંય ઉચ્ચરી, ક્યમ ન વાંસળી સાંભળી? | તમેય... હુંય ઉચ્ચરી, ક્યમ ન વાંસળી સાંભળી? | ||
અમે વરસ વેડફ્યાં ઉભય પ્રીતની શંકમાં. | અમે વરસ વેડફ્યાં ઉભય પ્રીતની શંકમાં. | ||
| Line 408: | Line 375: | ||
પ્રિયે! નિરખતો હતો ધરણી-પ્રાન્ત ઊભી તને; | પ્રિયે! નિરખતો હતો ધરણી-પ્રાન્ત ઊભી તને; | ||
હતી અમૂલ બે ઘડી જલધિ પાર જાવા મને. | હતી અમૂલ બે ઘડી જલધિ પાર જાવા મને. | ||
અને ત્યહીં દીઠી ઢળેલ તવ પોપચે તોરણે | અને ત્યહીં દીઠી ઢળેલ તવ પોપચે તોરણે | ||
| Line 414: | Line 380: | ||
સરી ગયુંય એક અશ્રુ મુજ નેનથી કારમું, | સરી ગયુંય એક અશ્રુ મુજ નેનથી કારમું, | ||
મહાન, દવલું, ઊનું, અમુલ પ્રેમના સારનું. | મહાન, દવલું, ઊનું, અમુલ પ્રેમના સારનું. | ||
સહસ્ત્રશત જોજનો જલધિના વચે ઘૂઘવે; | સહસ્ત્રશત જોજનો જલધિના વચે ઘૂઘવે; | ||
| Line 420: | Line 385: | ||
હશેય અવડું, મહાન, દવલું, ઊનું આંસુડું! | હશેય અવડું, મહાન, દવલું, ઊનું આંસુડું! | ||
રડેલ ચખનું હશેય વળી કેવું હૈયું વડું! | રડેલ ચખનું હશેય વળી કેવું હૈયું વડું! | ||
મહાન જ્યમ સર્જનો મહદ તેમ તેની વ્યથા! | મહાન જ્યમ સર્જનો મહદ તેમ તેની વ્યથા! | ||
| Line 483: | Line 447: | ||
કાળ અનન્ત ને સર્જન સર્વ પરે | કાળ અનન્ત ને સર્જન સર્વ પરે | ||
સાંકડી બારી ડોકિયું દ્યે. | સાંકડી બારી ડોકિયું દ્યે. | ||
માણસ માણસને મન છે, | માણસ માણસને મન છે, | ||
| Line 553: | Line 516: | ||
વીજળી તેલ તપેલું ખાલી | વીજળી તેલ તપેલું ખાલી | ||
તાર સૂકી હોલાય. | તાર સૂકી હોલાય. | ||
ઓઢી અંધારાનો લાભ | ઓઢી અંધારાનો લાભ | ||
| Line 559: | Line 521: | ||
મીણબત્તીને, આળસ પાળ | મીણબત્તીને, આળસ પાળ | ||
જેવે, ટાઢે હોઠ કપાળ. | જેવે, ટાઢે હોઠ કપાળ. | ||
એણે નાખ્યો નિશ્વાસ, | એણે નાખ્યો નિશ્વાસ, | ||
| Line 631: | Line 592: | ||
પરોઢ, સાંજે શોર મચાવે, તોડે ફળ ને પાન | પરોઢ, સાંજે શોર મચાવે, તોડે ફળ ને પાન | ||
તોય મને તો લાગે એમાં જીવનલ્હાણું ગાન. | તોય મને તો લાગે એમાં જીવનલ્હાણું ગાન. | ||
કાનખજૂર શા ફળ ખૂટ્યાં ત્યાં મોંઘેરા મ્હેમાન | કાનખજૂર શા ફળ ખૂટ્યાં ત્યાં મોંઘેરા મ્હેમાન | ||
| Line 654: | Line 614: | ||
આવશે ના! નહિ આવશે! એની ઉરમાં જાણ અમાપ; | આવશે ના! નહિ આવશે! એની ઉરમાં જાણ અમાપ; | ||
કેમ કરી તોય રોકવા મારે કૂદતા દાહ-વિલાપ? | કેમ કરી તોય રોકવા મારે કૂદતા દાહ-વિલાપ? | ||
રાત હતી, હતાં વાદળ-વારિ, વીજળીનો ચમકાર; | રાત હતી, હતાં વાદળ-વારિ, વીજળીનો ચમકાર; | ||
| Line 660: | Line 619: | ||
આગલે દિવસે પ્રેમી પથિકને સેવતાં ક્લાંત શરીર; | આગલે દિવસે પ્રેમી પથિકને સેવતાં ક્લાંત શરીર; | ||
પાઠવતાં એને અર્ધ નિશા તક ખેરવ્યાં અશ્રુનીર. | પાઠવતાં એને અર્ધ નિશા તક ખેરવ્યાં અશ્રુનીર. | ||
રથ તારો મુજ બારણે આવ્યો જાણું ન ક્યારે? કેમ? | રથ તારો મુજ બારણે આવ્યો જાણું ન ક્યારે? કેમ? | ||
| Line 672: | Line 630: | ||
ક્યારે ઊઠ્યો તું? રથમાં બેઠો? મારતે ઘોડે દૂર? | ક્યારે ઊઠ્યો તું? રથમાં બેઠો? મારતે ઘોડે દૂર? | ||
જાણું નહિ! પણ જાગતાં અંગમાં મ્હેકતું તારું કપૂર! | જાણું નહિ! પણ જાગતાં અંગમાં મ્હેકતું તારું કપૂર! | ||
આજ મારો અપરાધ છે, રાજા! તું નહિ આવે ઘેર; | આજ મારો અપરાધ છે, રાજા! તું નહિ આવે ઘેર; | ||
| Line 689: | Line 646: | ||
આજ નથી આભ હાથમાં એના તૂટતા ચાર મિનાર, | આજ નથી આભ હાથમાં એના તૂટતા ચાર મિનાર, | ||
ધણણ ધણણ મેઘ ધ્રબૂકે: વીજળીના ચમકાર. | ધણણ ધણણ મેઘ ધ્રબૂકે: વીજળીના ચમકાર. | ||
ઊઠશો ના, પ્રાણ! આણ કુમારની આજ, | ઊઠશો ના, પ્રાણ! આણ કુમારની આજ, | ||
| Line 697: | Line 653: | ||
કોઈ નથી ઉડુ આભ, સુકાયાં સુરગંગાનાં નીર; | કોઈ નથી ઉડુ આભ, સુકાયાં સુરગંગાનાં નીર; | ||
વીજની નાગણ ડંખતી આજે વ્યોમધરાનાં હીર. | વીજની નાગણ ડંખતી આજે વ્યોમધરાનાં હીર. | ||
આણ છે દેવની, ઊઠશો ના ભરથાર: | આણ છે દેવની, ઊઠશો ના ભરથાર: | ||
| Line 705: | Line 660: | ||
તાણતાં સાગરમુખ ભણી જેના પેટનો ના’વે પાર: | તાણતાં સાગરમુખ ભણી જેના પેટનો ના’વે પાર: | ||
વાયુવંટોળમાં દ્વિજગણોના સાંભળો શા ચિત્કાર! | વાયુવંટોળમાં દ્વિજગણોના સાંભળો શા ચિત્કાર! | ||
ખોલશો ના દ્વાર, દેવ! ન ખોલશો આજ: | ખોલશો ના દ્વાર, દેવ! ન ખોલશો આજ: | ||
| Line 713: | Line 667: | ||
ગોરંભને નથી જંપ, કરંત પ્રકંપ ધરા: | ગોરંભને નથી જંપ, કરંત પ્રકંપ ધરા: | ||
વ્યોમની છૂટતા બર્ફ ખરંત કરા! | વ્યોમની છૂટતા બર્ફ ખરંત કરા! | ||
છોડશો ના, નાથ! આંગણું, મારા ગર્ભની આપું આણ: | છોડશો ના, નાથ! આંગણું, મારા ગર્ભની આપું આણ: | ||
| Line 721: | Line 674: | ||
દીપપ્રકાશમાં નીરખ્યું એણે નારનું આખું અંગ: | દીપપ્રકાશમાં નીરખ્યું એણે નારનું આખું અંગ: | ||
છીછરી ચૂંદડી ઢાંકતી’તી એનો બીજ સમો કટિભંગ: | છીછરી ચૂંદડી ઢાંકતી’તી એનો બીજ સમો કટિભંગ: | ||
જેમ પ્રદીપશિખા ધ્રૂજતી ત્યમ પાંપણના પલકાર: | જેમ પ્રદીપશિખા ધ્રૂજતી ત્યમ પાંપણના પલકાર: | ||
| Line 729: | Line 681: | ||
ધડ કરી દ્વાર વાસતો નાઠો પાછળ નેન કરી, | ધડ કરી દ્વાર વાસતો નાઠો પાછળ નેન કરી, | ||
દૂર જતાંજતાં માર્ગમાં સ્હેજ ફરી: | દૂર જતાંજતાં માર્ગમાં સ્હેજ ફરી: | ||
ઊછળે સાગર, વીંઝતા વાંસડા હાથ, | ઊછળે સાગર, વીંઝતા વાંસડા હાથ, | ||