કાવ્ય-આચમન શ્રેણી – ઉમાશંકર જોશી/૩૫. મંથરા: Difference between revisions

Jump to navigation Jump to search

કાવ્ય-આચમન શ્રેણી – ઉમાશંકર જોશી/૩૫. મંથરા (view source)

Revision as of 13:17, 16 December 2021

2,102 bytes added ,  13:17, 16 December 2021
no edit summary
(Created page with "{{SetTitle}} {{Heading|૩૫. મંથરા| }} <poem> મંથરા: હસી લે ઘડીક, સૂર્ય, છેલ્લા સ્મિતરશ્મિ...")
 
No edit summary
Line 2: Line 2:
{{Heading|૩૫. મંથરા| }}
{{Heading|૩૫. મંથરા| }}
<poem>
<poem>
મંથરા: હસી લે ઘડીક, સૂર્ય, છેલ્લા સ્મિતરશ્મિ સુધી.
મંથરા:હસી લે ઘડીક, સૂર્ય, છેલ્લા સ્મિતરશ્મિ સુધી.
અયોધ્યાવાસીનાં રંગરાતાં મન સુપ્રસન્ન
{{Space}}અયોધ્યાવાસીનાં રંગરાતાં મન સુપ્રસન્ન
જોઈ રાતોમાતો તુંયે, સૂર્યવંશીઓની રિદ્ધિ
{{Space}}જોઈ રાતોમાતો તુંયે, સૂર્યવંશીઓની રિદ્ધિ
તણા સૌ સુવર્ણરંગ ઉછાળતો કોટિ-કરે.
{{Space}}તણા સૌ સુવર્ણરંગ ઉછાળતો કોટિ-કરે.
કાલે કાળોમેંશ જો તું ઊગે ના તો કહેજે મને. …
{{Space}}કાલે કાળોમેંશ જો તું ઊગે ના તો કહેજે મને. …
ડૂબ્યો! ગ્રસ્યો અંધકારે!… યૌવરાજ્ય-અભિષેક
 
પામનારનેય ગ્રસે સઘન દુર્ભાગ્યછાયા. …
{{Space}}ડૂબ્યો! ગ્રસ્યો અંધકારે!… યૌવરાજ્ય-અભિષેક
અરે મારી સરલ તે માનિની રાણી કૈકેયી
{{Space}}પામનારનેય ગ્રસે સઘન દુર્ભાગ્યછાયા. …
સૂતી છે પ્રદોષવેળાએયે જે સૌભાગ્યગર્વે
{{Space}}અરે મારી સરલ તે માનિની રાણી કૈકેયી
નૃપતિને પ્રતીક્ષતી, અજાણ કે શાઠ્ય કેવું
{{Space}}સૂતી છે પ્રદોષવેળાએયે જે સૌભાગ્યગર્વે
આચરી રહ્યો છે દુષ્ટ રાજા એની પૂંઠ પરે,
{{Space}}નૃપતિને પ્રતીક્ષતી, અજાણ કે શાઠ્ય કેવું
ભરતને માતુલને ઘરે જવા દઈ, અહીં
{{Space}}આચરી રહ્યો છે દુષ્ટ રાજા એની પૂંઠ પરે,
રામને યુવરાજપદે સ્થાપીને. … એ નહીં બને.
{{Space}}ભરતને માતુલને ઘરે જવા દઈ, અહીં
નહીં બને, મંથરાના છતાં કૈકેયી તરુણી
{{Space}}રામને યુવરાજપદે સ્થાપીને. … એ નહીં બને.
ભાર્યા વૃદ્ધ રાજા તણી માનહીણી જરીય તે
{{Space}}નહીં બને, મંથરાના છતાં કૈકેયી તરુણી
નહીં બને. … અયોધ્યા! આ દીપભૂષણો સજીને
{{Space}}ભાર્યા વૃદ્ધ રાજા તણી માનહીણી જરીય તે
કૈકેયીની હાંસી આમ કરવી ન છાજે તને. …
{{Space}}નહીં બને. … અયોધ્યા! આ દીપભૂષણો સજીને
કોણ છે રે? દીવો લઈ અંધકાર પ્રાસાદનો
{{Space}}કૈકેયીની હાંસી આમ કરવી ન છાજે તને. …
શતખંડ કરતું એ કોણ ગયું? ધાત્રી?… આવ,
 
દીપ આ પેટાવ. રાણી રોષ કરશે કે હજી
{{Space}}કોણ છે રે? દીવો લઈ અંધકાર પ્રાસાદનો
રાજાના સ્વાગતે હૈયાપ્રકાશ-શી દીપદ્યુતિ
{{Space}}શતખંડ કરતું એ કોણ ગયું? ધાત્રી?… આવ,
લીંપી કેમ રહી નથી વસ્તુમાત્રને. … ઓ રહે
{{Space}}દીપ આ પેટાવ. રાણી રોષ કરશે કે હજી
દૂર, દૂર રાખ તારું મુખ દ્વાર આડે છૂપું,
{{Space}}રાજાના સ્વાગતે હૈયાપ્રકાશ-શી દીપદ્યુતિ
અયોધ્યાના આનંદની છાલકથી મલકાતું.
{{Space}}લીંપી કેમ રહી નથી વસ્તુમાત્રને. … ઓ રહે
પેટ્યો દીવો. … જા, નથી કૈં કામ તારું, ખસ દૂર.
{{Space}}દૂર, દૂર રાખ તારું મુખ દ્વાર આડે છૂપું,
… અરે કિંતુ, કોણ તું આ દીપશિખા સમું મુખ
{{Space}}અયોધ્યાના આનંદની છાલકથી મલકાતું.
ઝળાંઝળાં ધારનારી બાળકી ખેંચી રહી આ
{{Space}}પેટ્યો દીવો. … જા, નથી કૈં કામ તારું, ખસ દૂર.
અપંગને મને હર્મ્યવાતાયન પ્રતિ વેગે?
{{Space}}… અરે કિંતુ, કોણ તું આ દીપશિખા સમું મુખ
ધાત્રી, જોને કોણ આ ક્યાંથી પ્રવેશી, સુગુપ્ત આ
{{Space}}ઝળાંઝળાં ધારનારી બાળકી ખેંચી રહી આ
અંત:પુરે.
{{Space}}અપંગને મને હર્મ્યવાતાયન પ્રતિ વેગે?
બાલિકા: ધાત્રીને તો ધુત્કારી તેં દૂર કરી.
{{Space}}ધાત્રી, જોને કોણ આ ક્યાંથી પ્રવેશી, સુગુપ્ત આ
તેજોદાત્રી તણી તને અસૂયા ના જેવીતેવી.
{{Space}}અંત:પુરે.
 
બાલિકા:ધાત્રીને તો ધુત્કારી તેં દૂર કરી.
{{Space}}તેજોદાત્રી તણી તને અસૂયા ના જેવીતેવી.
 
મંથરા: કોણ છે તું, અલ્પમતિ, અતિભાષિણી અબૂજ?
મંથરા: કોણ છે તું, અલ્પમતિ, અતિભાષિણી અબૂજ?
બાલિકા: હું તો છું ઋજુલા, મને ઓળખી ના?
બાલિકા: હું તો છું ઋજુલા, મને ઓળખી ના?
મંથરા: ના?
 
ઋજુલા: સુભગે!
મંથરા:{{Space}}{{Space}} ના?
માનીશ તું? હું છું તું જ.
 
મંથરા: નાનકડી આવડી હું?
ઋજુલા:{{Space}}{{Space}} સુભગે!
ઋજુલા: હા. તેં મને વધવા જ દીધી છે ક્યાં? આજે તો હું
{{Space}}માનીશ તું? હું છું તું જ.
માનવાની નથી તારું કંઈ જ. આ બારી પાસે
 
ચાલ. ચાલે છે કે નહિ? ભલે જતી ગબડી, છો
મંથરા:{{Space}} નાનકડી આવડી હું?
પછડાતી, ભલે નવી ખૂંધ વળી બીજી તને
 
નીકળતી, અયોધ્યાના હૈયાના એ હાર દીપ
ઋજુલા:હા. તેં મને વધવા જ દીધી છે ક્યાં? આજે તો હું
જ્વલંતના બતાવ તું બતાવ મને આ ક્ષણે.
{{Space}}માનવાની નથી તારું કંઈ જ. આ બારી પાસે
ચાલ! બતાવે છે કે નહીં? – ચાલ, ભોંય પડી તું જો
{{Space}}ચાલ. ચાલે છે કે નહિ? ભલે જતી ગબડી, છો
જાય તો હું કૈં ન જાણું. … જો, જો, કેવા થથરતા
{{Space}}પછડાતી, ભલે નવી ખૂંધ વળી બીજી તને
મંદાકિની તણી મંદ લહરીએ વ્યોમદીપ
{{Space}}નીકળતી, અયોધ્યાના હૈયાના એ હાર દીપ
આવી પથરાયા અહીં છે બધાય સરયૂને
{{Space}}જ્વલંતના બતાવ તું બતાવ મને આ ક્ષણે.
તીરે રમણીય આજ જાણે!
{{Space}}ચાલ! બતાવે છે કે નહીં? – ચાલ, ભોંય પડી તું જો
મંથરા: મને ખૂંચે છે તે
{{Space}}જાય તો હું કૈં ન જાણું. … જો, જો, કેવા થથરતા
આંખમાં કણાની જેમ. … કાળવાયુ, બ્રહ્માંડની
{{Space}}મંદાકિની તણી મંદ લહરીએ વ્યોમદીપ
કઈ ગુફામાં સૂતો છે? વા પ્રચંડ ઘોરરૂપે,
{{Space}}આવી પથરાયા અહીં છે બધાય સરયૂને
હોલાવી દે એક ફૂંકે સમગ્ર આ દીપરાશિ.
{{Space}}તીરે રમણીય આજ જાણે!
 
મંથરા:{{Space}} મને ખૂંચે છે તે
{{Space}}આંખમાં કણાની જેમ. … કાળવાયુ, બ્રહ્માંડની
{{Space}}કઈ ગુફામાં સૂતો છે? વા પ્રચંડ ઘોરરૂપે,
{{Space}}હોલાવી દે એક ફૂંકે સમગ્ર આ દીપરાશિ.
 
ઋજુલા: ન બોલીએ આવું.
ઋજુલા: ન બોલીએ આવું.
મંથરા: બોલ ના તું વચ્ચે. આજ રાતે
 
આ ઉત્સવ-દીપમાંથી હોળી મહા પેટાવીશ
મંથરા: {{Space}} બોલ ના તું વચ્ચે. આજ રાતે
ત્યારે જ હું જંપવાની.
{{Space}}આ ઉત્સવ-દીપમાંથી હોળી મહા પેટાવીશ
ઋજુલા: કારમી શી તાલાવેલી!
{{Space}}ત્યારે જ હું જંપવાની.
 
ઋજુલા: {{Space}} કારમી શી તાલાવેલી!
 
મંથરા: છું દુરિત હું અસીમ, અગાધ, અપરિમેય,
મંથરા: છું દુરિત હું અસીમ, અગાધ, અપરિમેય,
આખાય આ બ્રહ્માંડનો બૂકડો હું કરી દઉં….
{{Space}}આખાય આ બ્રહ્માંડનો બૂકડો હું કરી દઉં….
હસ તું.
{{Space}}હસ તું.
 
ઋજુલા: ના હસું તો શું કરું, કહે? ખૂંધ તારી
ઋજુલા: ના હસું તો શું કરું, કહે? ખૂંધ તારી
આ, તેને તો સીધી કરી બતાવ, જો શક્તિમતી
{{Space}}આ, તેને તો સીધી કરી બતાવ, જો શક્તિમતી
છે તું મહા.
{{Space}}છે તું મહા.
મંથરા: વિશ્વ આખું વક્ર ખૂંધું કરી દઉં.
 
ના મને વિડંબી શકે કોઈ જ તું-જેમ પછી.
મંથરા:{{Space}} વિશ્વ આખું વક્ર ખૂંધું કરી દઉં.
{{Space}}ના મને વિડંબી શકે કોઈ જ તું-જેમ પછી.
 
ઋજુલા: શું તને વાંકું પડ્યું છે? વાંક કંઈ અયોધ્યાનો?
ઋજુલા: શું તને વાંકું પડ્યું છે? વાંક કંઈ અયોધ્યાનો?
મંથરા: કૌસલ્યાનો.
મંથરા: કૌસલ્યાનો.
ઋજુલા: દૂભવી શું કદી તેણે?
 
મંથરા: ના, ન એણે,
ઋજુલા: {{Space}} દૂભવી શું કદી તેણે?
એના પુત્રે.
 
મંથરા:{{Space}} ના, ન એણે,
{{Space}}એના પુત્રે.
 
ઋજુલા: રામે? કદી કોઈનીય વિમાનના
ઋજુલા: રામે? કદી કોઈનીય વિમાનના
કરે રામ?
{{Space}}કરે રામ?
મંથરા: નામ એક બોલીશ ના એ તું મારી
 
સમક્ષ.
મંથરા: નામ એક બોલીશ ના એ તું મારી
ઋજુલા: શે અકારું એ એક નામ, જનહૈયાં
{{Space}}સમક્ષ.
તણા મહાપારાવારને હેલે ચડાવનારું
 
ચંદ્ર સમું નામ રામચંદ્ર…
ઋજુલા: {{Space}}શે અકારું એ એક નામ, જનહૈયાં
મંથરા: એ જ તો પીડા છે.
{{Space}}તણા મહાપારાવારને હેલે ચડાવનારું
રામ બસ રામ સારુ ગામ રામ રટ્યાં કરે
{{Space}}ચંદ્ર સમું નામ રામચંદ્ર…
એ જ મારે માટે મોટું કારણ છે અણગમા
 
તણું.
મંથરા: {{Space}} એ જ તો પીડા છે.
ઋજુલા: તુંયે કેવી રટી રહી નામ એ જ મીઠું!
{{Space}}રામ બસ રામ સારુ ગામ રામ રટ્યાં કરે
ભલે હો આશય ભિન્ન. જાણુંને હું, રટ્યા વિના
{{Space}}એ જ મારે માટે મોટું કારણ છે અણગમા
ના તુંયે ર્હૈ શકે ઘડી.
{{Space}}તણું.
મંથરા: ભચડી હું દઉં એહ
 
કરાલ દંષ્ટ્રા વચાળે…
ઋજુલા: તુંયે કેવી રટી રહી નામ એ જ મીઠું!
ઋજુલા: અરે રામ, સ્હેવાતું ના.
{{Space}}ભલે હો આશય ભિન્ન. જાણુંને હું, રટ્યા વિના
રામ…રામ…
{{Space}}ના તુંયે ર્હૈ શકે ઘડી.
મંથરા: દીપક આ હોલવાતો રહી ગયો.
 
ક્યાં ગઈ? થઈ અલોપ?…
મંથરા: {{Space}} ભચડી હું દઉં એહ
દીપકના કારમા આ
{{Space}}કરાલ દંષ્ટ્રા વચાળે…
 
ઋજુલા: {{Space}}અરે રામ, સ્હેવાતું ના.
{{Space}}રામ…રામ…
 
મંથરા: {{Space}} દીપક આ હોલવાતો રહી ગયો.
{{Space}}ક્યાં ગઈ? થઈ અલોપ?…
{{Space}} દીપકના કારમા આ
 
થથરાટમાંથી કોણ આકૃતિ આ કાળમીંઢ
થથરાટમાંથી કોણ આકૃતિ આ કાળમીંઢ
ટપકી પડી અઘોર, પથ્થરની કંડારેલી?
{{Space}}ટપકી પડી અઘોર, પથ્થરની કંડારેલી?
કોણ તું?
{{Space}}કોણ તું?
આકૃતિ: હું કાલરાત્રિ.
 
આકૃતિ:{{Space}} હું કાલરાત્રિ.
 
મંથરા: કાલરાત્રિ?
મંથરા: કાલરાત્રિ?
કાલરાત્રિ: મંથરા, હું
 
કાલરાત્રિ, જે થવાની મહાકાંક્ષા પ્રજ્વલતી
કાલરાત્રિ: {{Space}}મંથરા, હું
રૂંવે રૂંવે તારે; છું હું મંથરા તારું જ રૂપ.
{{Space}}કાલરાત્રિ, જે થવાની મહાકાંક્ષા પ્રજ્વલતી
{{Space}}રૂંવે રૂંવે તારે; છું હું મંથરા તારું જ રૂપ.
 
મંથરા: મારું રૂપ? કેટલાં ભર્યાં છો તમે મારા મહીં?
મંથરા: મારું રૂપ? કેટલાં ભર્યાં છો તમે મારા મહીં?
પેલી તો હતી પરી વા દેવબાલિકા, અને આ
{{Space}}પેલી તો હતી પરી વા દેવબાલિકા, અને આ
તુંયે ન દીસે માનવ.
{{Space}}તુંયે ન દીસે માનવ.
કાલરાત્રિ: માનવ કો નથી એવું
 
કાલરાત્રિ: {{Space}}માનવ કો નથી એવું
જેમાં નવ વસી શકે દેવ વા દાનવ.
જેમાં નવ વસી શકે દેવ વા દાનવ.
મંથરા: એ હો
 
જે કૈં ભલે. નરી મારો સ્વાર્થ છું જોનારી નારી.
મંથરા: {{Space}} એ હો
રાણી મારીની જે અધોગતિ તે મારી જ, તેને
{{Space}}જે કૈં ભલે. નરી મારો સ્વાર્થ છું જોનારી નારી.
ખાળવા હું મથનારી સંસારી છું જીવ. આવ,
{{Space}}રાણી મારીની જે અધોગતિ તે મારી જ, તેને
મંગલનો પ્રસવ ન થવા પામે પ્રાત:કાલે
{{Space}}ખાળવા હું મથનારી સંસારી છું જીવ. આવ,
એ છે આપણે જોવાનું; આવ, ભાવિ-ઉદરમાં
{{Space}}મંગલનો પ્રસવ ન થવા પામે પ્રાત:કાલે
ગર્ભ રહ્યો સળવળી, દૂષિત તે કરી દેવો
{{Space}}એ છે આપણે જોવાનું; આવ, ભાવિ-ઉદરમાં
આપણું કર્તવ્ય એ જ. કૈકેયીને માનભંગ
{{Space}}ગર્ભ રહ્યો સળવળી, દૂષિત તે કરી દેવો
બનીને આ અયોધ્યામાં જીવવાવારો ન આવે.
{{Space}}આપણું કર્તવ્ય એ જ. કૈકેયીને માનભંગ
બસ એ જ લક્ષ્ય એક.
{{Space}}બનીને આ અયોધ્યામાં જીવવાવારો ન આવે.
કાલરાત્રિ: કુમાર તે કૌસલ્યાનો
{{Space}}બસ એ જ લક્ષ્ય એક.
યૌવરાજ્ય પામે તેમાં…
 
મંથરા: પામે કેવો, મંથરા હું
કાલરાત્રિ: {{Space}}કુમાર તે કૌસલ્યાનો
બેઠી છું ત્યાં સુધી? જશે, ભટકશે, અરણ્યોમાં
{{Space}}યૌવરાજ્ય પામે તેમાં…
ભિક્ષુક કે જતિ સમો.
 
કાલરાત્રિ: કદાચને કો પ્રવીર
મંથરા: {{Space}} પામે કેવો, મંથરા હું
સમો. વિશ્વામિત્ર સાથે વનોમાં – તપોવનોમાં
{{Space}}બેઠી છું ત્યાં સુધી? જશે, ભટકશે, અરણ્યોમાં
ગયો, તાટકા ત્યાં હણી, રાક્ષસો માર્યા અનેક.
{{Space}}ભિક્ષુક કે જતિ સમો.
અરણ્યમાં જશે ફરી તો રાક્ષસકુલો કૈંક
 
સંહારશે. કીર્તિ એની ગાજશે દિગ્દિગંતમાં.
કાલરાત્રિ: {{Space}}કદાચને કો પ્રવીર
{{Space}}સમો. વિશ્વામિત્ર સાથે વનોમાં – તપોવનોમાં
{{Space}}ગયો, તાટકા ત્યાં હણી, રાક્ષસો માર્યા અનેક.
{{Space}}અરણ્યમાં જશે ફરી તો રાક્ષસકુલો કૈંક
{{Space}}સંહારશે. કીર્તિ એની ગાજશે દિગ્દિગંતમાં.
 
મંથરા: તેથી શું ન મોકલવો દેશવટે એને મારે?
મંથરા: તેથી શું ન મોકલવો દેશવટે એને મારે?
વિશ્વામિત્રે માગ્યો રામ, વૃદ્ધ રાજા બોલ્યો ત્યારે
{{Space}}વિશ્વામિત્રે માગ્યો રામ, વૃદ્ધ રાજા બોલ્યો ત્યારે
રામ તે હું દૈશ નહીં, બીજું માગો, માગો મને. –
{{Space}}રામ તે હું દૈશ નહીં, બીજું માગો, માગો મને. –
ત્યારથી એ થઈ પડ્યો છે અકારો છેક મને.
{{Space}}ત્યારથી એ થઈ પડ્યો છે અકારો છેક મને.
જોઈએ મારે તો બસ પગ એનો ટળે એ જ.
{{Space}}જોઈએ મારે તો બસ પગ એનો ટળે એ જ.
 
કાલરાત્રિ: દુરિત આચરનારે શુભ તે દુરિતમાંથી
કાલરાત્રિ: દુરિત આચરનારે શુભ તે દુરિતમાંથી
પ્રસવે તો નભાવી લેવું પડે જ. બોલ, હં, તું
{{Space}} પ્રસવે તો નભાવી લેવું પડે જ. બોલ, હં, તું
દેશવટે મોકલીશ?
{{Space}} દેશવટે મોકલીશ?
મંથરા: હા.
 
કાલરાત્રિ: હા હા હા – હસવાનો
મંથરા:{{Space}} હા.
આવ્યો આજે હવે મારે સમય, ભૂતલ પરે
 
ઝંઝા સમી ઘૂમી હું વળીશ, લાખ લાખ મારા
કાલરાત્રિ:{{Space}} હા હા હા – હસવાનો
ઉદરે ઓરાશે ચંડ રાક્ષસો. રુધિરઓઘ
{{Space}}આવ્યો આજે હવે મારે સમય, ભૂતલ પરે
કંઠે મારે ઠલવાશે. ડાકિની-શાકિની બની
{{Space}}ઝંઝા સમી ઘૂમી હું વળીશ, લાખ લાખ મારા
નાચીશ બીભત્સ નૃત્ય, વરવી આકૃતિ મારી
{{Space}}ઉદરે ઓરાશે ચંડ રાક્ષસો. રુધિરઓઘ
તણો સુવિરૂપતર ભાગ બની સોહી ર્હેશે
{{Space}}કંઠે મારે ઠલવાશે. ડાકિની-શાકિની બની
વિશ્વ આખું ખૂંધ કો વિરાટ સમું …
{{Space}}નાચીશ બીભત્સ નૃત્ય, વરવી આકૃતિ મારી
મંથરા: અપહાસ
{{Space}}તણો સુવિરૂપતર ભાગ બની સોહી ર્હેશે
રહેવા દે તારા. મારે, આજની જો રાત્રિ થાય
{{Space}}વિશ્વ આખું ખૂંધ કો વિરાટ સમું …
કાલરાત્રિ, આજ માટે પર્યાપ્ત છે એટલું જ.
 
મંથરા: {{Space}} અપહાસ
{{Space}}રહેવા દે તારા. મારે, આજની જો રાત્રિ થાય
{{Space}}કાલરાત્રિ, આજ માટે પર્યાપ્ત છે એટલું જ.
 
કાલરાત્રિ: અગ્નિરસ ઊછળતો ધરિત્રીપેટાળમાંથી,
કાલરાત્રિ: અગ્નિરસ ઊછળતો ધરિત્રીપેટાળમાંથી,
વિકટ કાટકા કરી ત્રુટંત કૈં અદ્રિશૃંગો
{{Space}}વિકટ કાટકા કરી ત્રુટંત કૈં અદ્રિશૃંગો
જ્વાલામાલામાં લીલાથી રમાડતો, લસી ર્હેશે
{{Space}}જ્વાલામાલામાં લીલાથી રમાડતો, લસી ર્હેશે
જગતને જાણે આખા ખાઉં ખાઉં કરતો ત્યાં. …
{{Space}}જગતને જાણે આખા ખાઉં ખાઉં કરતો ત્યાં. …
જ્વાલામુખીનું ઢાંકણ ખોલવામાં મજા તને.
{{Space}}જ્વાલામુખીનું ઢાંકણ ખોલવામાં મજા તને.
 
મંથરા: અત્યારે તો તે અબૂજ માનિની કૈકેયી તણા
મંથરા: અત્યારે તો તે અબૂજ માનિની કૈકેયી તણા
રોષકોષ ઉપરનું ઢાંકણ ખસેડી દેવું
{{Space}}રોષકોષ ઉપરનું ઢાંકણ ખસેડી દેવું
એ જ એક કર્તવ્ય, જે ઊભું સામે, તેમાં શી તું
{{Space}}એ જ એક કર્તવ્ય, જે ઊભું સામે, તેમાં શી તું
દે છે, જોઉં છું, સહાય. ચિત્કારથી આભ ચીરી
{{Space}}દે છે, જોઉં છું, સહાય. ચિત્કારથી આભ ચીરી
ચમકાવ, જા, જગાડ ભરતની જનેતાને
{{Space}}ચમકાવ, જા, જગાડ ભરતની જનેતાને
ધસી ધૃષ્ટ અંત:કક્ષે.
{{Space}}ધસી ધૃષ્ટ અંત:કક્ષે.
કાલરાત્રિ: ક–ક–ક–કૈકેયી–ઈ–ઈ…
 
કાલરાત્રિ: {{Space}} ક–ક–ક–કૈકેયી–ઈ–ઈ…
 
કૈકેયી (પ્રવેશીને): કોણ છે રે? … મંથરા તું?
કૈકેયી (પ્રવેશીને): કોણ છે રે? … મંથરા તું?
કારમી દૈ ચીસ કોણે
{{Space}} કારમી દૈ ચીસ કોણે
બોલાવી મને?… નથી શે બોલતી કુબ્જા તું બની
{{Space}}બોલાવી મને?… નથી શે બોલતી કુબ્જા તું બની
બોબડીયે?… શું જુએ છે, મંથરા, ગવાક્ષે ઊભી?
{{Space}}બોબડીયે?… શું જુએ છે, મંથરા, ગવાક્ષે ઊભી?
 
મંથરા: કાલરાત્રિ…
મંથરા: કાલરાત્રિ…
કૈકેયી: શું બોલી તું?
 
મંથરા: જોઉં છું હું કાલરાત્રિ…
કૈકેયી: {{Space}} શું બોલી તું?
 
મંથરા: {{Space}} જોઉં છું હું કાલરાત્રિ…
 
કૈકેયી: કાલરાત્રિ કેવી! શાની? કોની?
કૈકેયી: કાલરાત્રિ કેવી! શાની? કોની?
મંથરા: કહું? ભરતની,
 
જો તું નહીં સમજે તો; અને કદી સમજે તો
મંથરા: {{Space}} કહું? ભરતની,
રામની.
{{Space}}જો તું નહીં સમજે તો; અને કદી સમજે તો
કૈકેયી: શું બોલી રહી, ભાન કૈં તને?
{{Space}}રામની.
મંથરા: ન ભાન
 
તને જ કંઈ, કૈકેયી! ભરત છે ક્યાં?
કૈકેયી:{{Space}} શું બોલી રહી, ભાન કૈં તને?
કૈકેયી: મોસાળે.
 
મંથરા: {{Space}} ન ભાન
{{Space}}તને જ કંઈ, કૈકેયી! ભરત છે ક્યાં?
 
કૈકેયી: {{Space}} મોસાળે.
 
મંથરા: શા માટે?
મંથરા: શા માટે?
કૈકેયી: યુધાજિત્ બંધુ મારો તેડી ગયો એને
 
કેકયાધિપતિ અશ્વપતિ-સુત વાત્સલ્યથી.
કૈકેયી:યુધાજિત્ બંધુ મારો તેડી ગયો એને
{{Space}}કેકયાધિપતિ અશ્વપતિ-સુત વાત્સલ્યથી.
 
મંથરા: અયોધ્યાની હૈયાલક્ષ્મી આનંદ આનંદ આજ
મંથરા: અયોધ્યાની હૈયાલક્ષ્મી આનંદ આનંદ આજ
કેમ માની રહી, જો તો!
કેમ માની રહી, જો તો!
કૈકેયી: સમજ કૈં પડે એવું
 
બોલ સમસ્યાવચન છોડી. મંથરા, સદાની
કૈકેયી: {{Space}} સમજ કૈં પડે એવું
વક્ર રહી એની એ જ.
{{Space}}બોલ સમસ્યાવચન છોડી. મંથરા, સદાની
મંથરા: રાણી, શીદ વાંકું પાડો,
{{Space}}વક્ર રહી એની એ જ.
 
મંથરા:{{Space}} રાણી, શીદ વાંકું પાડો,
વાંકું જ્યાં છે ભાગ્ય તમ? … અયોધ્યા ઓ પૂરે સાક્ષી.
વાંકું જ્યાં છે ભાગ્ય તમ? … અયોધ્યા ઓ પૂરે સાક્ષી.
કૈકેયી: વાંકું શું છે એમાં? અરે! અયોધ્યાની હૈયાલક્ષ્મી
કૈકેયી: વાંકું શું છે એમાં? અરે! અયોધ્યાની હૈયાલક્ષ્મી
સાથે હસે હૃદય આ મારું… હસ અયોધ્યા, તું.
{{Space}}સાથે હસે હૃદય આ મારું… હસ અયોધ્યા, તું.
છો રડે આ મંથરા, જો રડવું જ ઇષ્ટ એને.
{{Space}}છો રડે આ મંથરા, જો રડવું જ ઇષ્ટ એને.
મંથરા: હસે તું દુર્ભાગ્યથી જો તારા, એકલી રડીશ
 
હું. વિદાય ભરતને કરી રાજા દશરથે
મંથરા:હસે તું દુર્ભાગ્યથી જો તારા, એકલી રડીશ
નિરધાર્યો રામનો જે યૌવરાજ્ય-અભિષેક
{{Space}}હું. વિદાય ભરતને કરી રાજા દશરથે
તાત્કાલિક કાલ પ્રાત:કાલે એથી અહીં એક
{{Space}}નિરધાર્યો રામનો જે યૌવરાજ્ય-અભિષેક
મંથરા વિના અયોધ્યા આખીયમાં રડશે કો?
{{Space}}તાત્કાલિક કાલ પ્રાત:કાલે એથી અહીં એક
કૈકેયી: મૂર્ખી, શું તું અધમૂઈ, એ વાતે થઈ? તો લે આ
{{Space}}મંથરા વિના અયોધ્યા આખીયમાં રડશે કો?
ગળામાંનો નવસર હાર મારો વધાઈમાં
 
રામ-અભિષેક તણી, અને હવે હસી જા જો!
કૈકેયી:મૂર્ખી, શું તું અધમૂઈ, એ વાતે થઈ? તો લે આ
અરે રામ! હું તો જોઈ આંખના અંગારા તારા
{{Space}}ગળામાંનો નવસર હાર મારો વધાઈમાં
છળી ઊઠી… હાશ, મારો રામ યુવરાજ થશે.
{{Space}}રામ-અભિષેક તણી, અને હવે હસી જા જો!
મંથરા: હસીશ હું, કેમ નહીં હસું, કહે કૈકેયી, આ
{{Space}}અરે રામ! હું તો જોઈ આંખના અંગારા તારા
ભોળપણ તારા પરે, જાણતી જે જગતને
{{Space}}છળી ઊઠી… હાશ, મારો રામ યુવરાજ થશે.
સ્નેહ-રત પોતા સમું, આજે અવસર નથી
 
તારે, કિંતુ કૌસલ્યાને છે ભૂષણો સુવર્ણનાં
મંથરા:હસીશ હું, કેમ નહીં હસું, કહે કૈકેયી, આ
અર્પવાનો…
{{Space}}ભોળપણ તારા પરે, જાણતી જે જગતને
કૈકેયી: નથી કેમ મારે, અરે વક્રમતિ!
{{Space}}સ્નેહ-રત પોતા સમું, આજે અવસર નથી
ધર્મજ્ઞ તે સત્યાચાર, વિનમ્ર, શુચિ, રુચિર
 
રામ કૌસલ્યા તણો જ નથી, છે એ મારોય તે
{{Space}}તારે, કિંતુ કૌસલ્યાને છે ભૂષણો સુવર્ણનાં
એટલો જ. ભરત ને રામમાં ન ભેદ કશો
{{Space}}અર્પવાનો…
મારે મન.
 
કૈકેયી: {{Space}} નથી કેમ મારે, અરે વક્રમતિ!
{{Space}}ધર્મજ્ઞ તે સત્યાચાર, વિનમ્ર, શુચિ, રુચિર
{{Space}}રામ કૌસલ્યા તણો જ નથી, છે એ મારોય તે
{{Space}}એટલો જ. ભરત ને રામમાં ન ભેદ કશો
{{Space}}મારે મન.
 
મંથરા: એ જ તો છે મારે મન મહાશૂળ.
મંથરા: એ જ તો છે મારે મન મહાશૂળ.
કૈકેયી: કેમ રે?
કૈકેયી: કેમ રે?
મંથરા: ન પૂરતું છે – તારે મન ભેદ નથી.
 
કૌસલ્યાને મન યદિ ભેદબુદ્ધિ.
મંથરા: ન પૂરતું છે – તારે મન ભેદ નથી.
કૈકેયી:   હોય કદી,
{{Space}}કૌસલ્યાને મન યદિ ભેદબુદ્ધિ.
 
કૈકેયી: {{Space}} હોય કદી,
તોય રામ મારો તે તો રામ સદા રહેવાનો.
તોય રામ મારો તે તો રામ સદા રહેવાનો.
મંથરા: રામ તેય શું કરે, જ્યાં રાજનીતિ નિજ ગતિ
મંથરા: રામ તેય શું કરે, જ્યાં રાજનીતિ નિજ ગતિ
અનુસરે?… રામ હોય ગમે તે પરંતુ તેને
{{Space}}અનુસરે?… રામ હોય ગમે તે પરંતુ તેને
ભય સદા ભરતનો રહેવાનો ને ભયભીત
{{Space}}ભય સદા ભરતનો રહેવાનો ને ભયભીત
રાજ્યારૂઢ નૃપતિથી ચાલવું બચીને સદા
{{Space}}રાજ્યારૂઢ નૃપતિથી ચાલવું બચીને સદા
ભરતને લલાટે હા લખાયું જ.
{{Space}}ભરતને લલાટે હા લખાયું જ.
કૈકેયી: રાજનીતિ
 
અયોધ્યાના રાજગૃહે દાસીઓએ ભાખવાની
કૈકેયી: {{Space}} રાજનીતિ
આવી ગઈ વેળા?
{{Space}}અયોધ્યાના રાજગૃહે દાસીઓએ ભાખવાની
મંથરા: રાણી, રાજગૃહ છે ક્યાં, કહે?
{{Space}}આવી ગઈ વેળા?
હું ન ક્યાંય જોતી. જોઉં છું હું આ આંખોની સામે
 
પ્રેષ્ય દાસી કૌસલ્યાની કિંકરી બનેલી તને,
મંથરા: {{Space}} રાણી, રાજગૃહ છે ક્યાં, કહે?
અને રામનીય….
{{Space}}હું ન ક્યાંય જોતી. જોઉં છું હું આ આંખોની સામે
કૈકેયી: રામ રિપુનેયે વ્હાલ કરે
{{Space}}પ્રેષ્ય દાસી કૌસલ્યાની કિંકરી બનેલી તને,
સર્વપ્રિય, સત્યકામ, તે તો મને કૌસલ્યાથી
{{Space}}અને રામનીય….
અદકેરી અર્ચે સદા. છોડ ચિંતા, સ્વસ્થ બની
 
નૃપતિકુમાર જ્યેષ્ઠ યૌવરાજ્ય પામે તેને
કૈકેયી:{{Space}} રામ રિપુનેયે વ્હાલ કરે
વધાવતાં શીખ.
{{Space}}સર્વપ્રિય, સત્યકામ, તે તો મને કૌસલ્યાથી
મંથરા: મારે શીખવાનું આવ્યું ખરે
{{Space}}અદકેરી અર્ચે સદા. છોડ ચિંતા, સ્વસ્થ બની
તારી કનેથી ઘણુંક, રાણી, કહે અર્ચના તું
{{Space}}નૃપતિકુમાર જ્યેષ્ઠ યૌવરાજ્ય પામે તેને
પામી પોતે એટલે શું પુત્રનેય મળી? એની
{{Space}}વધાવતાં શીખ.
દશા શી, – કશી જ તેની તને ના ચિંતા. એ જ્યેષ્ઠ
 
યૌવરાજ્યપદ પામે એ જ તો આપત્તિ. રાણી,
મંથરા:{{Space}} મારે શીખવાનું આવ્યું ખરે
હુંય તે કૈં જાણું, રાજ્યે જ્યેષ્ઠ જ જે હોય તેને
{{Space}}તારી કનેથી ઘણુંક, રાણી, કહે અર્ચના તું
યુવરાજ સ્થાપ્યો ઘટે. ભરતનું કિંતુ…
{{Space}}પામી પોતે એટલે શું પુત્રનેય મળી? એની
કૈકેયી: તારું
{{Space}}દશા શી, – કશી જ તેની તને ના ચિંતા. એ જ્યેષ્ઠ
કિંતુ ન ટળ્યું! તું બસ કિંતુ કિંતુ રટ્યાં કર,
{{Space}}યૌવરાજ્યપદ પામે એ જ તો આપત્તિ. રાણી,
કિંતુડી!
{{Space}}હુંય તે કૈં જાણું, રાજ્યે જ્યેષ્ઠ જ જે હોય તેને
મંથરા! છું કિંકરી તો કહે તારે ક્હેવું હોય
{{Space}}યુવરાજ સ્થાપ્યો ઘટે. ભરતનું કિંતુ…
તે, પરંતુ…
 
કૈકેયી: પરંતુ?!
કૈકેયી:{{Space}} તારું
મંથરા: તું હસ, હસી લે તું આજ
{{Space}} કિંતુ ન ટળ્યું! તું બસ કિંતુ કિંતુ રટ્યાં કર,
છેલવેલ્લું.
{{Space}} કિંતુડી!
કૈકેયી: છેલવેલ્લું?
 
મંથરા: કાલે પ્રાત:કાલે યુગ
મંથરા!{{Space}} છું કિંકરી તો કહે તારે ક્હેવું હોય
નવો આરંભાશે તેમાં તું અને ભરત બેઉ
{{Space}}તે, પરંતુ…
ખોવાઈ જશો કહીંય… તારું મને લાગતું ના,
 
લાગની છે તું ગમે તે થાય તારું તેની. મને
કૈકેયી: {{Space}} પરંતુ?!
લાગે એક ભરતનું. શિશુપણે મોસાળે તે
 
રહ્યો, નહીં હળ્યો અહીં, નિષ્કંટક રાજ નિજ
મંથરા:{{Space}} તું હસ, હસી લે તું આજ
કરવા કૌસલ્યાસુત – કિંચિત્ ના શંકા મને –
{{Space}}છેલવેલ્લું.
મોકલ્યા વિના રહેશે નહીં તારા ભરતને
 
દેશાન્તરે… અથવા તો લોકાન્તરે…
કૈકેયી: {{Space}} છેલવેલ્લું?
કૈકેયી: ભરતને?
 
મંથરા: ભરતને.
મંથરા: {{Space}} કાલે પ્રાત:કાલે યુગ
{{Space}}નવો આરંભાશે તેમાં તું અને ભરત બેઉ
{{Space}}ખોવાઈ જશો કહીંય… તારું મને લાગતું ના,
{{Space}}લાગની છે તું ગમે તે થાય તારું તેની. મને
{{Space}}લાગે એક ભરતનું. શિશુપણે મોસાળે તે
{{Space}}રહ્યો, નહીં હળ્યો અહીં, નિષ્કંટક રાજ નિજ
{{Space}}કરવા કૌસલ્યાસુત – કિંચિત્ ના શંકા મને –
{{Space}}મોકલ્યા વિના રહેશે નહીં તારા ભરતને
{{Space}}દેશાન્તરે… અથવા તો લોકાન્તરે…
 
કૈકેયી:{{Space}} ભરતને?
 
મંથરા: {{Space}} ભરતને.
રામનો સહજ રિપુ ભરત…
રામનો સહજ રિપુ ભરત…
કૈકેયી: ભરત?
 
મંથરા: ભલે
કૈકેયી: {{Space}} ભરત?
ભરતનું કરવું જે હોય રામને, તે કરે.
 
રાજગૃહમાંથી ભલે ફંગોળાઈ વનવને
મંથરા:{{Space}} ભલે
ભટકે ભરત ભલે…
{{Space}}ભરતનું કરવું જે હોય રામને, તે કરે.
કૈકેયી: ભરત?
{{Space}}રાજગૃહમાંથી ભલે ફંગોળાઈ વનવને
મંથરા: ભરત.
{{Space}}ભટકે ભરત ભલે…
કૈકેયી: …ના ના,
 
જીવતેજીવત મારા નહીં એ બને કદાપિ.
કૈકેયી: {{Space}} ભરત?
મંથરા, ન જાણીશ તું, મંદભાગણી બિચારી
 
અસહાય શક્તિહીન મને. રાખઢાંક્યો ફૂંકે
મંથરા: {{Space}} ભરત.
સ્ફુલિંગ જે તેની સામે વિશ્વગ્રાસિની જ્વાલા છું,
 
પદસ્પર્શે છંછેડે જે તેને કાજ વિષ-ઓઘ
કૈકેયી: {{Space}} …ના ના,
ફુત્કારતી ફણા માંડી મરડાતી સર્પિણી છું.
{{Space}}જીવતેજીવત મારા નહીં એ બને કદાપિ.
સિંહણ શું સહી લે કે, મંથરા, શિશુનો થતો
{{Space}}મંથરા, ન જાણીશ તું, મંદભાગણી બિચારી
અભિભવ?… અરે, અરે, મંથરા, આ અયોધ્યા કે?
{{Space}}અસહાય શક્તિહીન મને. રાખઢાંક્યો ફૂંકે
{{Space}}સ્ફુલિંગ જે તેની સામે વિશ્વગ્રાસિની જ્વાલા છું,
{{Space}}પદસ્પર્શે છંછેડે જે તેને કાજ વિષ-ઓઘ
{{Space}}ફુત્કારતી ફણા માંડી મરડાતી સર્પિણી છું.
{{Space}}સિંહણ શું સહી લે કે, મંથરા, શિશુનો થતો
{{Space}}અભિભવ?… અરે, અરે, મંથરા, આ અયોધ્યા કે?
 
મંથરા: અયોધ્યા શું કરે એમાં જે મળ્યો તે સ્થાપે રાજા.
મંથરા: અયોધ્યા શું કરે એમાં જે મળ્યો તે સ્થાપે રાજા.
આપણામાં જોઈએ કૈં હામ.
{{Space}}આપણામાં જોઈએ કૈં હામ.
કૈકેયી: રામ વનવાસ
 
કૈકેયી: {{Space}} રામ વનવાસ
જશે, ભરત થશે યુવરાજ.
જશે, ભરત થશે યુવરાજ.
મંથરા: વાહ, મારી
 
રાણી, જાણતી હતી હું કે પાણીમાં બેસી જાય
મંથરા: {{Space}} વાહ, મારી
એમાંની નથી તું. કહે શી રીતે પાડીશ પાર?
{{Space}}રાણી, જાણતી હતી હું કે પાણીમાં બેસી જાય
કૈકેયી: શી રીતે પાડીશ પાર? તું કહે જો.
{{Space}}એમાંની નથી તું. કહે શી રીતે પાડીશ પાર?
 
કૈકેયી:{{Space}} શી રીતે પાડીશ પાર? તું કહે જો.
 
મંથરા: પૂછે છે તું
મંથરા: પૂછે છે તું
મને? તું જાણે બધુંય છતાં? જો મને પૂછે તો –
મને? તું જાણે બધુંય છતાં? જો મને પૂછે તો –
KhyatiJoshi
26,604

edits

Retrieved from "https://wiki.ekatrafoundation.org/wiki/Special:MobileDiff/28321"

Navigation menu