પલકારા/ધરતીનો સાદ: Difference between revisions

Jump to navigation Jump to search
no edit summary
(Created page with "{{SetTitle}} {{Heading|ધરતીનો સાદ|}} {{Poem2Open}} લાણી પૂરી થઈ હતી. ખળાવાડોમાં સોનાવરણા પ...")
 
No edit summary
Line 36: Line 36:
“હું-ઉ-ઉ-ઉં !” ચોરાની કૂતરીના રુદનધ્વનિ સંભળાતા હતા. એના કુરકુરિયાને હજુ કોઈએ ઉપાડ્યું નહોતું.  
“હું-ઉ-ઉ-ઉં !” ચોરાની કૂતરીના રુદનધ્વનિ સંભળાતા હતા. એના કુરકુરિયાને હજુ કોઈએ ઉપાડ્યું નહોતું.  
મૂવેલા બાળકને દફનાવીને લોકો પાછા વળ્યા. ત્યાર પછી થોડી વારે પટેલનો છોકરો પાંચિયો અને એના ચાર ભેરુબંધો મસાણમાં દાખલ થયા. બીતાં બીતાં તેઓએ એક ખાડો ખોદ્યો, ને તેમાં મૂવેલા કુરકુરિયાને દાટ્યું; ઉપર ધૂળનો ધફો વાળ્યો. ચોરાની કૂતરીએ એ ધફા ફરતાં ચક્કર મારી મારી આખી રાત રોયા કર્યું.  
મૂવેલા બાળકને દફનાવીને લોકો પાછા વળ્યા. ત્યાર પછી થોડી વારે પટેલનો છોકરો પાંચિયો અને એના ચાર ભેરુબંધો મસાણમાં દાખલ થયા. બીતાં બીતાં તેઓએ એક ખાડો ખોદ્યો, ને તેમાં મૂવેલા કુરકુરિયાને દાટ્યું; ઉપર ધૂળનો ધફો વાળ્યો. ચોરાની કૂતરીએ એ ધફા ફરતાં ચક્કર મારી મારી આખી રાત રોયા કર્યું.  
[૨]
 
 
<center>'''[૨]'''</center>
 
 
“ચાલો સહુ સૂબા-કચેરીએ.” એ સંદેશો ગામડે ગામડે ફરી વળ્યો. તમામ ગામડાંનાં વડીલ ખેડૂતોએ છૂપી છૂપી મસલતો કરીને નિર્ણય આણ્યો કે રાજ આપણા માવતર છે. માટે આપણે તો છોરુને દાવે ત્યાં જઈને રાજના પગમાં પડીએ. આપણા આપણા હકબકની વાતો નથી કરવી. ત્રાગાંય નથી કરવાં. લાડ કરશું. રાવ ખાશું. માટે સર્વ ચાલો સૂબા-કચેરીએ, બાઈઓને કહો કે ખભે ઘોડિયાં બાંધીનેય આવે. બૂઢિયાઓને કહો કે ડગુમગુ કરતા પણ ભેળા આવે જ રહે. માંદાં-દૂબળાંને આપણાં ગાડાં જોડીને લઈ હાલો. તમામ વસ્તી ભેળી થઈને અરજ ગુજારશું. મોંમાં ખાસડું લઈને દયા માગશું.  
“ચાલો સહુ સૂબા-કચેરીએ.” એ સંદેશો ગામડે ગામડે ફરી વળ્યો. તમામ ગામડાંનાં વડીલ ખેડૂતોએ છૂપી છૂપી મસલતો કરીને નિર્ણય આણ્યો કે રાજ આપણા માવતર છે. માટે આપણે તો છોરુને દાવે ત્યાં જઈને રાજના પગમાં પડીએ. આપણા આપણા હકબકની વાતો નથી કરવી. ત્રાગાંય નથી કરવાં. લાડ કરશું. રાવ ખાશું. માટે સર્વ ચાલો સૂબા-કચેરીએ, બાઈઓને કહો કે ખભે ઘોડિયાં બાંધીનેય આવે. બૂઢિયાઓને કહો કે ડગુમગુ કરતા પણ ભેળા આવે જ રહે. માંદાં-દૂબળાંને આપણાં ગાડાં જોડીને લઈ હાલો. તમામ વસ્તી ભેળી થઈને અરજ ગુજારશું. મોંમાં ખાસડું લઈને દયા માગશું.  
સૂબા-કચેરીનું કસ્બાતી ગામ થોડે છેટે હતું, માનવ-સમુદાયની નાનીમોટી સરિતાઓ ગામેગામથી વહી આવે છે. સૂબાકચેરીની ગોખમાં ઊભો ઊભો રાજનો હાકેમ માર્ગે માર્ગે બંધાયેલો જનપ્રવાહ જોઈને હળવા સ્વરે ઈશારો આપે છે કે “કચેરીના મકાન ફરતી ફોજને ગોઠવી દો. આ લોકોની ચળવળ ભયાનક બનશે.”  
સૂબા-કચેરીનું કસ્બાતી ગામ થોડે છેટે હતું, માનવ-સમુદાયની નાનીમોટી સરિતાઓ ગામેગામથી વહી આવે છે. સૂબાકચેરીની ગોખમાં ઊભો ઊભો રાજનો હાકેમ માર્ગે માર્ગે બંધાયેલો જનપ્રવાહ જોઈને હળવા સ્વરે ઈશારો આપે છે કે “કચેરીના મકાન ફરતી ફોજને ગોઠવી દો. આ લોકોની ચળવળ ભયાનક બનશે.”  
Line 96: Line 100:
એને ધરતીએ ખોળે ઝીલ્યો. પાંચિયાના પિતાની તેમ જ ફોજદારની, બેઉની, કરોડો અને અબજોની એ એકસરખી જ વત્સલ માતા હતી. મરતાં મરતાં ફોજદારને એટલું ભાન રહ્યું હશે કેમ કેમ તે તો એ એકલો જ જાણે.  
એને ધરતીએ ખોળે ઝીલ્યો. પાંચિયાના પિતાની તેમ જ ફોજદારની, બેઉની, કરોડો અને અબજોની એ એકસરખી જ વત્સલ માતા હતી. મરતાં મરતાં ફોજદારને એટલું ભાન રહ્યું હશે કેમ કેમ તે તો એ એકલો જ જાણે.  
ચપટી ધૂળ પાંચિયાના પિતાએ કેવા વહાલથી પકડી રાખેલી હશે તેનો અનુભવ તો ફોજદાર પોતાની જોડે જ લઈ ગયો.  
ચપટી ધૂળ પાંચિયાના પિતાએ કેવા વહાલથી પકડી રાખેલી હશે તેનો અનુભવ તો ફોજદાર પોતાની જોડે જ લઈ ગયો.  
– ને ફોજદારની હત્યા કરનાર પાંચિયાને દસ વર્ષની ઉંમરે દેશનાં પહાડગાળાઓએ દત્તક લીધો. એક જ દોટે પાંચિયો ગિરિકંદરાઓમાં ગાયબ થયો.  
– ને ફોજદારની હત્યા કરનાર પાંચિયાને દસ વર્ષની ઉંમરે દેશનાં પહાડગાળાઓએ દત્તક લીધો. એક જ દોટે પાંચિયો ગિરિકંદરાઓમાં ગાયબ થયો.
[૩]  
 
<center>'''[૩]''' </center>
 
 
“તાપો ! તાપો ! તાપો, મારા ભાઈઓ ! તાપો, અલ્યા છોકર્યો : આવાં તાપણાં તો અમે એકેય શિયાળે નો’તાં માણ્યાં.”  
“તાપો ! તાપો ! તાપો, મારા ભાઈઓ ! તાપો, અલ્યા છોકર્યો : આવાં તાપણાં તો અમે એકેય શિયાળે નો’તાં માણ્યાં.”  
ગામડું બળતું હતું, વસતિનાં લોક એ લ્હાયના રંગે રંગાતા ગોળ કૂંડાળે બેઠાં હતાં. અને એક બુઢ્ઢો એ તમામને ઉપર મુજબ કહી આ વિપત્તિ પર રોનકનું ઢાંકણ ઢાંકતો હતો.  
ગામડું બળતું હતું, વસતિનાં લોક એ લ્હાયના રંગે રંગાતા ગોળ કૂંડાળે બેઠાં હતાં. અને એક બુઢ્ઢો એ તમામને ઉપર મુજબ કહી આ વિપત્તિ પર રોનકનું ઢાંકણ ઢાંકતો હતો.  
Line 120: Line 128:
લાયને બદલે લાય : લૂંટને સાટે લૂંટ : ખૂનની સામે ખૂન : એ સાદો કાયદો સ્વીકારીને પાંચિયો ઊઠ્યો. રાજના સત્તાધીશોએ જ્યાં જ્યાં આગ, લૂંટ કે મારફાડ કરી હતી, ત્યાં ત્યાં જઈ થાણાં બાળ્યાં, તિજોરીઓ લૂંટી, નોકરોને માર્યા.  
લાયને બદલે લાય : લૂંટને સાટે લૂંટ : ખૂનની સામે ખૂન : એ સાદો કાયદો સ્વીકારીને પાંચિયો ઊઠ્યો. રાજના સત્તાધીશોએ જ્યાં જ્યાં આગ, લૂંટ કે મારફાડ કરી હતી, ત્યાં ત્યાં જઈ થાણાં બાળ્યાં, તિજોરીઓ લૂંટી, નોકરોને માર્યા.  
દેશ થરથર્યો.  
દેશ થરથર્યો.  
[૪]
 
 
<center>'''[૪]'''</center>
 
 
“ચળવળખોરોને હાજર કરો.” ન્યાયમૂર્તિએ આદેશ દીધો.  
“ચળવળખોરોને હાજર કરો.” ન્યાયમૂર્તિએ આદેશ દીધો.  
રસીથી બાંધેલા ને હાથકડી જડેલા એ સાત જણાઓને અદાલતમાં ઊભા કરવામાં આવ્યા.  
રસીથી બાંધેલા ને હાથકડી જડેલા એ સાત જણાઓને અદાલતમાં ઊભા કરવામાં આવ્યા.  
Line 194: Line 206:
સભાગૃહમાં સૂનકારને રહેવા દઈ લૂંટારુ ફોજે ગામ છોડ્યું ત્યારે ભાગોળના ઝાડે નવ રાજમાન્ય પુરુષોની લાશો લટકતી હતી.  
સભાગૃહમાં સૂનકારને રહેવા દઈ લૂંટારુ ફોજે ગામ છોડ્યું ત્યારે ભાગોળના ઝાડે નવ રાજમાન્ય પુરુષોની લાશો લટકતી હતી.  
ઘોડા પરથી પછવાડે નજર કરતો પાંચો બોલતો ગયો કે “એ હેઈ ભાઈબંધ પવન ! એ નવે જણાને ખૂબ હીંચોળજે.”  
ઘોડા પરથી પછવાડે નજર કરતો પાંચો બોલતો ગયો કે “એ હેઈ ભાઈબંધ પવન ! એ નવે જણાને ખૂબ હીંચોળજે.”  
“ગામોગામ આવાં લીલાં તોરણ બાંધશું, પાંચાભાઈ !” કહીને સાથીઓ પોતપોતાના ઘોડાઓની પીઠ પર કૂદકા મારવા લાગ્યા.  
“ગામોગામ આવાં લીલાં તોરણ બાંધશું, પાંચાભાઈ !” કહીને સાથીઓ પોતપોતાના ઘોડાઓની પીઠ પર કૂદકા મારવા લાગ્યા.
[૫]  
 
<center>'''[૫]''' </center>
 
 
રાજસત્તાનું જોર બે ભાગમાં વહેંચાઈ ગયું. ડુંગરામાં લૂંટારાઓ હતા. ને પ્રજાની વચ્ચે એક રાષ્ટ્રપક્ષ જાગ્યો હતો. કાયદેસર જુંબેશ કરનારા એ રાજદ્વારી રાષ્ટ્રદળને રાજસત્તાએ જ્યારે ગૂંગળાવવા માંડ્યું, ત્યારે એ દળની શક્તિ ઊંડાણે ઊતરી ગઈ. ત્યાં ભૂતલમાં એની સુરંગો ગળાવા લાગી.  
રાજસત્તાનું જોર બે ભાગમાં વહેંચાઈ ગયું. ડુંગરામાં લૂંટારાઓ હતા. ને પ્રજાની વચ્ચે એક રાષ્ટ્રપક્ષ જાગ્યો હતો. કાયદેસર જુંબેશ કરનારા એ રાજદ્વારી રાષ્ટ્રદળને રાજસત્તાએ જ્યારે ગૂંગળાવવા માંડ્યું, ત્યારે એ દળની શક્તિ ઊંડાણે ઊતરી ગઈ. ત્યાં ભૂતલમાં એની સુરંગો ગળાવા લાગી.  
એનો આગેવાન ‘ભાઈજી’ ને નામે ઓળખાતો હતો. ‘ભાઈજી’ છૂપું જીવન જીવતો, લોકોની જેભ પર ‘ભાઈજી’ શબ્દના ઉચ્ચાર સાથે અમૃત ઝરતું, ‘ભાઈજી’ની છબીઓ લોકો દાણાની કોઠીમાં સાચવતાં, ને અધરાતે પોતાનાં બચ્ચાંને બતાવતાં.  
એનો આગેવાન ‘ભાઈજી’ ને નામે ઓળખાતો હતો. ‘ભાઈજી’ છૂપું જીવન જીવતો, લોકોની જેભ પર ‘ભાઈજી’ શબ્દના ઉચ્ચાર સાથે અમૃત ઝરતું, ‘ભાઈજી’ની છબીઓ લોકો દાણાની કોઠીમાં સાચવતાં, ને અધરાતે પોતાનાં બચ્ચાંને બતાવતાં.  
Line 202: Line 218:
ફક્ત એક કમીના હતી, લશ્કરની, ‘ભાઈજી’ના સ્થાપેલા સેનાપતિની પાસે વ્યૂહરચના તૈયાર હતી. રાહ જોવાતી હતી ફક્ત સૈન્યની.  
ફક્ત એક કમીના હતી, લશ્કરની, ‘ભાઈજી’ના સ્થાપેલા સેનાપતિની પાસે વ્યૂહરચના તૈયાર હતી. રાહ જોવાતી હતી ફક્ત સૈન્યની.  
બહારવટિયો વિસ્મય પામતો. આ ‘ભાઈજી’ની ખ્યાતિ સાંભળ્યા કરે છે, પીડિત ખેડૂતોને દાણા મોકલનાર આ દાતાર કોણ છે ? કેવોક શાહુકાર છે ? એના નામની માનતાઓ શા માટે ચાલે છે ? જાતને જોખમે પણ વસ્તી જેનાં છૂપાં છપાતાં પતાકડાં વાંચે છે તે આદમીમાં શી દૈવી ચમત્કૃતિ ભરી હશે ? એના નામ ખાતર સેંકડો જુવાનિયા ફ્રાંસીએ ચડે છે, એવો તે શો ઈલમ છે ? વૈરની વસૂલાત સામી હત્યા કરીને ન લેવી એવું અવળું ભણતર પ્રજાને ભણાવનાર આ કેવી વિચિત્ર આદમી છે ? કારતૂસના પટ્ટા અને બંદૂકો આપવાને બદલે લોકોને ‘ચોપડિયું’ શાની વંચાવી રહેલ છે ? સગા બાપુની હત્યા કરનારને આપણે શું જીવતો જવા દેવો ? હ-હ-હ-હ, એક દા’ડો મળવું પડશે આ માનવીને.  
બહારવટિયો વિસ્મય પામતો. આ ‘ભાઈજી’ની ખ્યાતિ સાંભળ્યા કરે છે, પીડિત ખેડૂતોને દાણા મોકલનાર આ દાતાર કોણ છે ? કેવોક શાહુકાર છે ? એના નામની માનતાઓ શા માટે ચાલે છે ? જાતને જોખમે પણ વસ્તી જેનાં છૂપાં છપાતાં પતાકડાં વાંચે છે તે આદમીમાં શી દૈવી ચમત્કૃતિ ભરી હશે ? એના નામ ખાતર સેંકડો જુવાનિયા ફ્રાંસીએ ચડે છે, એવો તે શો ઈલમ છે ? વૈરની વસૂલાત સામી હત્યા કરીને ન લેવી એવું અવળું ભણતર પ્રજાને ભણાવનાર આ કેવી વિચિત્ર આદમી છે ? કારતૂસના પટ્ટા અને બંદૂકો આપવાને બદલે લોકોને ‘ચોપડિયું’ શાની વંચાવી રહેલ છે ? સગા બાપુની હત્યા કરનારને આપણે શું જીવતો જવા દેવો ? હ-હ-હ-હ, એક દા’ડો મળવું પડશે આ માનવીને.  
*
 
<center>*</center>
 
સાંજના સાતેક વાગ્યાને સુમારે, રેલગાડી એક વગડાઉ સ્ટેશનના યાર્ડમાં ખડી રહી અને સ્ટેશન માસ્તરે ડ્રાઈવરે તથા ગાર્ડ પોતાની સાથે ભરી બંદૂકોની નળીઓ છેક છાતીની લગોલગ ચંપાતી દીઠી.  
સાંજના સાતેક વાગ્યાને સુમારે, રેલગાડી એક વગડાઉ સ્ટેશનના યાર્ડમાં ખડી રહી અને સ્ટેશન માસ્તરે ડ્રાઈવરે તથા ગાર્ડ પોતાની સાથે ભરી બંદૂકોની નળીઓ છેક છાતીની લગોલગ ચંપાતી દીઠી.  
ટ્રેનને લૂંટતા લૂંટતા ડાકુઓ એક નાના ખાનામાં આવ્યા ત્યારે એક મુસાફર આંખે ચશ્માં પહેરીને ઊંધે માથે કંઈક લખતો હતો.  
ટ્રેનને લૂંટતા લૂંટતા ડાકુઓ એક નાના ખાનામાં આવ્યા ત્યારે એક મુસાફર આંખે ચશ્માં પહેરીને ઊંધે માથે કંઈક લખતો હતો.  
Line 217: Line 235:
“ઓહો ! તયેં તો તમને જ બાન પકડી જવામાં કસ છે. લ્યો હાલો, ત્યાં ફુરસદે મારી છબિયું પાડજો.”  
“ઓહો ! તયેં તો તમને જ બાન પકડી જવામાં કસ છે. લ્યો હાલો, ત્યાં ફુરસદે મારી છબિયું પાડજો.”  
એક ટારડા ઘોડા ઉપર છાપાવાળાને જબરદસ્તીથી ચડાવવામાં આવ્યો. પણ, ‘ઘોડેસવારી’ પરની ચોપડીનું અવલોકન ખુદ પોતે લખેલું છતાં, છાપાવાળાનો દેહ સમતોલપણું નથી સાચવી શકતો એવું જોતાંની વાર જ બહારવટિયાએ હુકમ દીધો કે “એને ઘોડા ભેળો રસીથી જકડી લ્યો.”  
એક ટારડા ઘોડા ઉપર છાપાવાળાને જબરદસ્તીથી ચડાવવામાં આવ્યો. પણ, ‘ઘોડેસવારી’ પરની ચોપડીનું અવલોકન ખુદ પોતે લખેલું છતાં, છાપાવાળાનો દેહ સમતોલપણું નથી સાચવી શકતો એવું જોતાંની વાર જ બહારવટિયાએ હુકમ દીધો કે “એને ઘોડા ભેળો રસીથી જકડી લ્યો.”  
[૬]  
 
 
<center>'''[૬]'''</center>
 
 
‘ઘોડેસવારી’ના વિષયની ઘણી ઘણી ચોપડીઓનાં અવલોકન લખનાર છાપાવાળો ડાકુઓના ઘોડા ઉપર દાણાની ગુણી જેવો લબડતો જતો હતો. એક તો લૂંટારુ ટોળીના ઘોડાની તગડ, બીજું ડુંગરાળ રસ્તા, ને ત્રીજું પોતાનું શું થશે તેની ચિંતા – ત્રણ વાતોએ વર્તમાનપત્રોના હોશ ઢીલા કરી નાખ્યા.  
‘ઘોડેસવારી’ના વિષયની ઘણી ઘણી ચોપડીઓનાં અવલોકન લખનાર છાપાવાળો ડાકુઓના ઘોડા ઉપર દાણાની ગુણી જેવો લબડતો જતો હતો. એક તો લૂંટારુ ટોળીના ઘોડાની તગડ, બીજું ડુંગરાળ રસ્તા, ને ત્રીજું પોતાનું શું થશે તેની ચિંતા – ત્રણ વાતોએ વર્તમાનપત્રોના હોશ ઢીલા કરી નાખ્યા.  
વચમાં નદીનેરું આવતું ત્યારે પાંચો પોતાની ટોળીને થંભાવતો, ને સાથીઓને હુકમ કરતો કે “ઈ છાપાવાળાના મોં ઉપર પાણી છંટકારતા રે’જો, લૂગડું ભીંજાવીને એના મોંમાં નિચોવતા આવજો. નીકર ઈ છાપાવાળું નાહકનું મરી જશે.”  
વચમાં નદીનેરું આવતું ત્યારે પાંચો પોતાની ટોળીને થંભાવતો, ને સાથીઓને હુકમ કરતો કે “ઈ છાપાવાળાના મોં ઉપર પાણી છંટકારતા રે’જો, લૂગડું ભીંજાવીને એના મોંમાં નિચોવતા આવજો. નીકર ઈ છાપાવાળું નાહકનું મરી જશે.”  
Line 263: Line 285:
ડાકુની ટોળીને તો આ છાપાવાળાની ઈલમબાજી જોઈ જોઈ વિસ્મયનો પાર ન રહ્યો.  
ડાકુની ટોળીને તો આ છાપાવાળાની ઈલમબાજી જોઈ જોઈ વિસ્મયનો પાર ન રહ્યો.  
બહારવટિયો ને વર્તમાનપત્રી બેઉ દિલોજાન દોસ્ત બન્યા.  
બહારવટિયો ને વર્તમાનપત્રી બેઉ દિલોજાન દોસ્ત બન્યા.  
[૭]
 
 
<center>'''[૭]'''</center>
 
 
કોઈ કોઈ વાર બેઉ એ કહેતી ૫ડીને ખળખળ વહેતી ઝરણીને કિનારે જાંબુડાના ઝાડની ઘટામાં બેસતા. હરિયાળી ધ્રો ઉપર દેહ લંબાવી પડ્યા પડ્યા ગુફત્તેગો કરતા, ને છાપાવાળો પોતાની ઓરતતનો નવો આવેલો પત્ર વાંચી સંભળાવતો.  
કોઈ કોઈ વાર બેઉ એ કહેતી ૫ડીને ખળખળ વહેતી ઝરણીને કિનારે જાંબુડાના ઝાડની ઘટામાં બેસતા. હરિયાળી ધ્રો ઉપર દેહ લંબાવી પડ્યા પડ્યા ગુફત્તેગો કરતા, ને છાપાવાળો પોતાની ઓરતતનો નવો આવેલો પત્ર વાંચી સંભળાવતો.  
“હેં-હેં-હેં !” પાંચાના મોં ઉપ૨ અનંત ખુશાલીભર્યું ગભરુ હોય છવાતું. “શું તારી ઓરત મનેય સલામ લખાવે છે ? મને એણે ‘ભાઈ’ કહી મોકલ્યો છે શું ?”  
“હેં-હેં-હેં !” પાંચાના મોં ઉપ૨ અનંત ખુશાલીભર્યું ગભરુ હોય છવાતું. “શું તારી ઓરત મનેય સલામ લખાવે છે ? મને એણે ‘ભાઈ’ કહી મોકલ્યો છે શું ?”  
Line 289: Line 315:
“અરે, પે’લે પાને.”  
“અરે, પે’લે પાને.”  
પાંચાના દિલમાં કોમળ ભાવ રમતો થયો. તે દિવસથી અનેક વાર પોતે પહાડના ખડકો અઢેલી ઊભતો, ત્યારે જાણે એનો જમણો હાથ કોઈક અદીઠ સહચરીના ખભા ઉપર વીંટળાયા જેવો મરોડ ધારણ કરતો. એનાં નયનોએ કોઈ માદક અંજનની ઘેરાશ પકડી. વારંવાર એણે છાપાવાળા ભાઈબંધની પત્નીના તેમ જ પાંચ બાળકોના ફોટોગ્રાફ માગી માગી નિહાળ્યા ને વારંવાર પૂછ્યા કર્યું : “મારાય આવા જ પોટુગરાફ શું છાપામાં છપાશેં, હેં ભાઈબંધ ?”  
પાંચાના દિલમાં કોમળ ભાવ રમતો થયો. તે દિવસથી અનેક વાર પોતે પહાડના ખડકો અઢેલી ઊભતો, ત્યારે જાણે એનો જમણો હાથ કોઈક અદીઠ સહચરીના ખભા ઉપર વીંટળાયા જેવો મરોડ ધારણ કરતો. એનાં નયનોએ કોઈ માદક અંજનની ઘેરાશ પકડી. વારંવાર એણે છાપાવાળા ભાઈબંધની પત્નીના તેમ જ પાંચ બાળકોના ફોટોગ્રાફ માગી માગી નિહાળ્યા ને વારંવાર પૂછ્યા કર્યું : “મારાય આવા જ પોટુગરાફ શું છાપામાં છપાશેં, હેં ભાઈબંધ ?”  
[૮]  
 
 
<center>'''[૮]''' </center>
 
 
“કોણ છો તમે ?”  
“કોણ છો તમે ?”  
અવાજ ક્ષીણ હતો, એથી વધુ જર્જરિત એ પૂછનારનો દેહ હતો. સહુથી વધુ દુર્બળ હતું એ કાતરિયું, જ્યાં એ મગતરા સરખો માનવી બેઠો હતો.  
અવાજ ક્ષીણ હતો, એથી વધુ જર્જરિત એ પૂછનારનો દેહ હતો. સહુથી વધુ દુર્બળ હતું એ કાતરિયું, જ્યાં એ મગતરા સરખો માનવી બેઠો હતો.  
Line 318: Line 348:
બાજુમાં જ દીવાલ ઉપર એક નકશો લટકતો હતો. તેના ઉપર એ નાના માણસની આંગળી ચપ ચપ દોડવા લાગી. આંગળીને ફેરવતાં ફેરવતાં એણે બહારવટિયાને સંભળાવ્યું : “પાંચાભાઈ ! આ આપણી જન્મભૂમિ. આ લાલ ટપકાં છે તેટલાં રાજનાં થાણાં. આ રાજની ફોજની છાવણીઓ. આ એનું લાવલશ્કર. તેં આટલાં ગામ ભાંગ્યાં. રાજે તારા વૈરની વસૂલાત આટલાં આટલાં ગામો સળગાવીને કરી લીધી. આટલાં ફાંસીને લાકડે, આટલાં ગોળીબારથી ઠાર, આટલી જમીન જપ્ત. આટલી ઓરતોનાં શિયળ રોળાયાં…”  
બાજુમાં જ દીવાલ ઉપર એક નકશો લટકતો હતો. તેના ઉપર એ નાના માણસની આંગળી ચપ ચપ દોડવા લાગી. આંગળીને ફેરવતાં ફેરવતાં એણે બહારવટિયાને સંભળાવ્યું : “પાંચાભાઈ ! આ આપણી જન્મભૂમિ. આ લાલ ટપકાં છે તેટલાં રાજનાં થાણાં. આ રાજની ફોજની છાવણીઓ. આ એનું લાવલશ્કર. તેં આટલાં ગામ ભાંગ્યાં. રાજે તારા વૈરની વસૂલાત આટલાં આટલાં ગામો સળગાવીને કરી લીધી. આટલાં ફાંસીને લાકડે, આટલાં ગોળીબારથી ઠાર, આટલી જમીન જપ્ત. આટલી ઓરતોનાં શિયળ રોળાયાં…”  
નાનો આદમી નકશા પરની એંધાણીઓ વાંચતો જાય છે, ને પાંચાનાં આંગળાં કપાળ પર વળતા સ્વેદની ધારાઓને નીચે ટપકાવતાં જાય છે.
નાનો આદમી નકશા પરની એંધાણીઓ વાંચતો જાય છે, ને પાંચાનાં આંગળાં કપાળ પર વળતા સ્વેદની ધારાઓને નીચે ટપકાવતાં જાય છે.
[૯]
 
 
<center>'''[૯]'''</center>
 
 
પાંચાએ કોઈ જાદુગર જોયો.  
પાંચાએ કોઈ જાદુગર જોયો.  
ખેડુ-પુત્રને વિસ્મય થયું, કે આઠ હાથની ઓરડીમાં બેઠેલા આ નાનકડા આદમીની આંખ સારા દેશનું તરણે તરણું શી રીતે ગણી રહેલ છે !  
ખેડુ-પુત્રને વિસ્મય થયું, કે આઠ હાથની ઓરડીમાં બેઠેલા આ નાનકડા આદમીની આંખ સારા દેશનું તરણે તરણું શી રીતે ગણી રહેલ છે !  
Line 339: Line 373:
“ભાઈજી ! બાપ ! –” બોલતો બહારવટિયો એ નાના દેશભક્તનું કલેવર પોતાની બાથમાં ઘાલીને થંભી ગયો; કરગર્યો : “બીજું કાંઈ નહિ; પણ મારા માથે મે’રબાની રાખજો. પાંચો તો ભાઈજીની વા’લપનો ભૂખ્યો છે.”  
“ભાઈજી ! બાપ ! –” બોલતો બહારવટિયો એ નાના દેશભક્તનું કલેવર પોતાની બાથમાં ઘાલીને થંભી ગયો; કરગર્યો : “બીજું કાંઈ નહિ; પણ મારા માથે મે’રબાની રાખજો. પાંચો તો ભાઈજીની વા’લપનો ભૂખ્યો છે.”  
ભાઈજીના દૂબળા પંજાએ બહારવટિયાની છીપર જેવી પીઠ થાબડી.  
ભાઈજીના દૂબળા પંજાએ બહારવટિયાની છીપર જેવી પીઠ થાબડી.  
[૧૦]
 
 
<center>'''[૧૦]'''</center>
 
 
પાંચો બહાર ગયો. બાવળની ઝાડીમાં એના પચીસ જણા બેઠા હતા; થોડાક સાંઢિયા ઝૂકેલા હતા તેની ઓથે બીડીઓ ઝગવતા હતા. થોડાક ઘોડેસવારો હતા. તેઓ લગામો કાંડે વીંટાળીને ઝોલાં ખાતા હતા. હરણીનાં તારોડિયાં ક્ષિતિજમાં અરધાં ખૂતી ગયાં હતાં. પ્હો ફાટવાની વાટ જોતાં પંખીઓએ માળામાં ફડફડ કરી મીઠી અધીરાઈની સ્વર-શરણાઈઓ મચાવી મૂકી હતી.  
પાંચો બહાર ગયો. બાવળની ઝાડીમાં એના પચીસ જણા બેઠા હતા; થોડાક સાંઢિયા ઝૂકેલા હતા તેની ઓથે બીડીઓ ઝગવતા હતા. થોડાક ઘોડેસવારો હતા. તેઓ લગામો કાંડે વીંટાળીને ઝોલાં ખાતા હતા. હરણીનાં તારોડિયાં ક્ષિતિજમાં અરધાં ખૂતી ગયાં હતાં. પ્હો ફાટવાની વાટ જોતાં પંખીઓએ માળામાં ફડફડ કરી મીઠી અધીરાઈની સ્વર-શરણાઈઓ મચાવી મૂકી હતી.  
“ભાઈઓ !” પાંચો નજીક ગયો, તમામ ખડા થયા. શું બન્યું તે સાંભળવા સર્વે તલપાપડ હતા.  
“ભાઈઓ !” પાંચો નજીક ગયો, તમામ ખડા થયા. શું બન્યું તે સાંભળવા સર્વે તલપાપડ હતા.  
Line 349: Line 387:
સહુ નજીક આવ્યા.  
સહુ નજીક આવ્યા.  
“તું પેથા ! તું ઊપડ સાજીકાંઠે. તું વેણશી, મારતે ઘોડે સિંદોરિયા પંથકમાં ઘૂમી વળ. તું દેવાયત, સાંઢિયાની સ૨ક ડોંચ્યા વગર રેવતગાળે જઈ પહોંચ, ઘરેઘરને જાણ કરો કે રાજપલટો કરવો છે, જણજણ નીકળી પડે. મોટે ડુંગરે આવી મળે. પોશાક ને પેટિયું ભાઈજી દેશે, ને ખબરદાર કોઈ હવે પછી ‘પાંચાની જે’ ન બોલાવે; ‘જનમભોમની જે’ પોકારે, ને ; જાઉં છું ખારા પંથકમાં, આવતી બીજ આભમાં દેખાય ત્યારે તમામ મોટે ડુંગરે પોગી જજો. બીજનાં દર્શન કરીને બધા ઊપડશું.”  
“તું પેથા ! તું ઊપડ સાજીકાંઠે. તું વેણશી, મારતે ઘોડે સિંદોરિયા પંથકમાં ઘૂમી વળ. તું દેવાયત, સાંઢિયાની સ૨ક ડોંચ્યા વગર રેવતગાળે જઈ પહોંચ, ઘરેઘરને જાણ કરો કે રાજપલટો કરવો છે, જણજણ નીકળી પડે. મોટે ડુંગરે આવી મળે. પોશાક ને પેટિયું ભાઈજી દેશે, ને ખબરદાર કોઈ હવે પછી ‘પાંચાની જે’ ન બોલાવે; ‘જનમભોમની જે’ પોકારે, ને ; જાઉં છું ખારા પંથકમાં, આવતી બીજ આભમાં દેખાય ત્યારે તમામ મોટે ડુંગરે પોગી જજો. બીજનાં દર્શન કરીને બધા ઊપડશું.”  
સાથીઓના ઘોડા-સાંઢિયા સરખા વાવડામાં દરિયે મછવા ઊપડે તેમ ઊપડ્યા. ગામોગામની મધરાતો એક જ બોલે ગુંજી ઊઠી કે ‘તમને બોલાવે છે : જનમભોમ બોલાવે છે : જણેજણને બોલાવે છે.’  
સાથીઓના ઘોડા-સાંઢિયા સરખા વાવડામાં દરિયે મછવા ઊપડે તેમ ઊપડ્યા. ગામોગામની મધરાતો એક જ બોલે ગુંજી ઊઠી કે ‘તમને બોલાવે છે : જનમભોમ બોલાવે છે : જણેજણને બોલાવે છે.’
*
<center>*</center>
 
“કવાયત-ફવાયતની આપણને શી પડી છે વળી ?”  
“કવાયત-ફવાયતની આપણને શી પડી છે વળી ?”  
“સાચી વાત તો સાબૂત કાંડાં-બાવડાંની છે.”  
“સાચી વાત તો સાબૂત કાંડાં-બાવડાંની છે.”  
Line 357: Line 397:
બહારવટિયાને ભાઈજીની ભલામણનું વિસ્મરણ થયું. ઉમેદ જન્મી કે જૂની ગામડિયા રીતે રાજના મોરચાના ભુક્કા ઉરાડી એક દિવસ જઈને ભાઈજી કને વધામણી ખાટીશ.  
બહારવટિયાને ભાઈજીની ભલામણનું વિસ્મરણ થયું. ઉમેદ જન્મી કે જૂની ગામડિયા રીતે રાજના મોરચાના ભુક્કા ઉરાડી એક દિવસ જઈને ભાઈજી કને વધામણી ખાટીશ.  
  સળગતા વંટોળિયા જેવું પાંચા-સૈન્ય પ્રજ્જ્વલી ઊઠ્યું, ભડકામાં ભડકા ભળે તેમ વતનનાં લોકો એ ફોજમાં વધારો કરવા લાગ્યા. રાજસત્તાની એડી તળે ચંપાયેલી ભુજંગ-ફેણ જનતાને ટટાર કરી. ‘તમને બોલાવે છે !’ ‘તમને બોલાવે છે !’ – એ સાદ ઘૂમતો ગયો. પછી બોલાવનાર કોણ છે, ને આખરે શી ગતિ થવાની છે, એની કોઈને તમા નહોતી. નિષ્ક્રિય નિર્વીયતાના જીવતરમાં એક નવીન, જ્વાલામય, અને પુરુષાતનને પડકારતો ઉદ્યમ જાગી ઊઠ્યો. તેમાં જ આ ગોવાળ તથા ખેતીકાર પ્રજાને સુખ ભાસ્યું.  
  સળગતા વંટોળિયા જેવું પાંચા-સૈન્ય પ્રજ્જ્વલી ઊઠ્યું, ભડકામાં ભડકા ભળે તેમ વતનનાં લોકો એ ફોજમાં વધારો કરવા લાગ્યા. રાજસત્તાની એડી તળે ચંપાયેલી ભુજંગ-ફેણ જનતાને ટટાર કરી. ‘તમને બોલાવે છે !’ ‘તમને બોલાવે છે !’ – એ સાદ ઘૂમતો ગયો. પછી બોલાવનાર કોણ છે, ને આખરે શી ગતિ થવાની છે, એની કોઈને તમા નહોતી. નિષ્ક્રિય નિર્વીયતાના જીવતરમાં એક નવીન, જ્વાલામય, અને પુરુષાતનને પડકારતો ઉદ્યમ જાગી ઊઠ્યો. તેમાં જ આ ગોવાળ તથા ખેતીકાર પ્રજાને સુખ ભાસ્યું.  
[૧૧]
 
 
<center>''''''[૧૧]''''''</Center>
 
 
‘હવે તો પાંચાભાઈને પરણાવે જ છૂટકો છે’ એવી ૨ઢ આખી ફોજમાં પ્રસરી ગઈ. પ્રથમ જે હાંસી હતી તેણે છેવટે ગંભીર ઈચ્છાનું રૂપ કર્યું. ગ્રામપ્રજા હંમેશાં એક જ દૃષ્ટિએ વિચારે છે : આવા મર્દનો વંશ-વેલો ન ઊખડી જવા દેવાય, અને આવા પુરુષના પાકે તે કેવા પાણીદાર બને ! પાંચાની મૂછડીએ પણ એ મશ્કરીની લહેરો ફરકવા લાગી.  
‘હવે તો પાંચાભાઈને પરણાવે જ છૂટકો છે’ એવી ૨ઢ આખી ફોજમાં પ્રસરી ગઈ. પ્રથમ જે હાંસી હતી તેણે છેવટે ગંભીર ઈચ્છાનું રૂપ કર્યું. ગ્રામપ્રજા હંમેશાં એક જ દૃષ્ટિએ વિચારે છે : આવા મર્દનો વંશ-વેલો ન ઊખડી જવા દેવાય, અને આવા પુરુષના પાકે તે કેવા પાણીદાર બને ! પાંચાની મૂછડીએ પણ એ મશ્કરીની લહેરો ફરકવા લાગી.  
કોઈએ કહ્યું કે ઢેલીડા ગામના દરબારી પટેલની પુત્રી પાંચા ઉપર મોહિત થઈ ભમે છે.  
કોઈએ કહ્યું કે ઢેલીડા ગામના દરબારી પટેલની પુત્રી પાંચા ઉપર મોહિત થઈ ભમે છે.  
Line 404: Line 448:
“હા, થોડા ઈશ્કના દુહા જોડી દઉં.”  
“હા, થોડા ઈશ્કના દુહા જોડી દઉં.”  
છાપાવાળાએ રાફડિયા દુહા રચ્યા. એમાં વારંવાર એક પંક્તિ આવતી હતી :  
છાપાવાળાએ રાફડિયા દુહા રચ્યા. એમાં વારંવાર એક પંક્તિ આવતી હતી :  
પાંચાનું મન પ્રાણ !
{{Poem2Close}}
ભમતું બાંભરડા દીયે !  
<Poem>
'''પાંચાનું મન પ્રાણ !'''
'''ભમતું બાંભરડા દીયે !'''
</Poem>
{{Poem2Open}}
દુહા લખીને નીચે એક ચિત્ર દોર્યું. પછી પાંચાને જોવા દીધું.  
દુહા લખીને નીચે એક ચિત્ર દોર્યું. પછી પાંચાને જોવા દીધું.  
પાંચાએ પૂછ્યું : “શેનું ચીતર ? આ બે પંખી શેનાં ? એની ચાંચમાં આ ડાળખી શી ?”  
પાંચાએ પૂછ્યું : “શેનું ચીતર ? આ બે પંખી શેનાં ? એની ચાંચમાં આ ડાળખી શી ?”  
Line 419: Line 467:
હા, હા; આલેખી દે, નીકર મારી આબરૂ જાશે. પાંચાનું એંધાણ તો આખલો જ હોય.”  
હા, હા; આલેખી દે, નીકર મારી આબરૂ જાશે. પાંચાનું એંધાણ તો આખલો જ હોય.”  
છાપાવાળાને ચિત્રમાં ફેરફાર કરવો જ પડ્યો. ને પ્રેમપત્ર રવાના થયો.  
છાપાવાળાને ચિત્રમાં ફેરફાર કરવો જ પડ્યો. ને પ્રેમપત્ર રવાના થયો.  
*
 
<center>*</center>
 
આખરે એક દિવસ, ઢેલીડા ગામની માતાના દેરામાં જ્યારે પાંચા ને પટેલની કન્યાની છેડાછેડી બંધાવાની તૈયારી થઈ ત્યારે ગામલોકોની ઠઠ જામી. લોકો તરફ ખડા થઈને પાંચાના પુરોહિત બનનાર એક રાજગર કોમના સાથીએ સંભળાવ્યું : “ભાઈઓ ! આ લગનની વિરુદ્ધ જો કોઈ હોય તો બોલી નાખજો. બોલનારને તલવાર-ભાલાને તોરણે પોંખવામાં આવશે, પછી ઘણા જ માનપાન ને ભપકા સાથે મસાણખડીમાં લઈ જવામાં આવશે તથા તેના નામનો પાળિયો ઊભો કરી તે ઉપર સિંદૂર ને ઘીના દીવા ધરવામાં આવશે. માટે છે કોઈ આવા માનનો ઈંતેજાર ?”  
આખરે એક દિવસ, ઢેલીડા ગામની માતાના દેરામાં જ્યારે પાંચા ને પટેલની કન્યાની છેડાછેડી બંધાવાની તૈયારી થઈ ત્યારે ગામલોકોની ઠઠ જામી. લોકો તરફ ખડા થઈને પાંચાના પુરોહિત બનનાર એક રાજગર કોમના સાથીએ સંભળાવ્યું : “ભાઈઓ ! આ લગનની વિરુદ્ધ જો કોઈ હોય તો બોલી નાખજો. બોલનારને તલવાર-ભાલાને તોરણે પોંખવામાં આવશે, પછી ઘણા જ માનપાન ને ભપકા સાથે મસાણખડીમાં લઈ જવામાં આવશે તથા તેના નામનો પાળિયો ઊભો કરી તે ઉપર સિંદૂર ને ઘીના દીવા ધરવામાં આવશે. માટે છે કોઈ આવા માનનો ઈંતેજાર ?”  
કોઈ ન નીકળ્યું.  
કોઈ ન નીકળ્યું.
[૧૨]  
 
<center>'''[૧૨]'''</center>
 
 
પાંચો પરણી ઊતર્યો.  
પાંચો પરણી ઊતર્યો.  
શૌર્યમાં પ્રેમ ભળ્યો. હુતાશનમાં ઘીની આહુતિ પડી. સભરભર્યા જીવનનો સ્વાદ ચાખી ચૂકેલો બહારવટિયો બેવડો રણઘેલુડો બન્યો. “હવે તો જનમભોમ માટે ખપી જવામાં કશી અબળખા બાકી રહી નથી,” એવું કહેતો એ સંગ્રામે ચડ્યો.  
શૌર્યમાં પ્રેમ ભળ્યો. હુતાશનમાં ઘીની આહુતિ પડી. સભરભર્યા જીવનનો સ્વાદ ચાખી ચૂકેલો બહારવટિયો બેવડો રણઘેલુડો બન્યો. “હવે તો જનમભોમ માટે ખપી જવામાં કશી અબળખા બાકી રહી નથી,” એવું કહેતો એ સંગ્રામે ચડ્યો.  
Line 446: Line 500:
તે રાત્રીએ રાજસત્તાના ટકાવનો છેલ્લો મોરચો ફેંસલ થયો. જનમભોમનો નેજો એ નગરની રાજકચેરી પર ફરકતો થયો.  
તે રાત્રીએ રાજસત્તાના ટકાવનો છેલ્લો મોરચો ફેંસલ થયો. જનમભોમનો નેજો એ નગરની રાજકચેરી પર ફરકતો થયો.  
વધાઈ લઈને બહારવટિયાનું સૈન્ય ભાઈજી પાસે ગયું.  
વધાઈ લઈને બહારવટિયાનું સૈન્ય ભાઈજી પાસે ગયું.  
[૧૩]  
 
 
<center>'''[૧૩]''' </center>
 
 
એ જ વખતે રાજધાનીમાંથી આવેલો તારનો સંદેશો વંચાતો હતો : ભાઈજીના વિપ્લવી સાથીઓએ લખ્યું હતું કે —  
એ જ વખતે રાજધાનીમાંથી આવેલો તારનો સંદેશો વંચાતો હતો : ભાઈજીના વિપ્લવી સાથીઓએ લખ્યું હતું કે —  
“રાજાએ ગાદી છોડી છે. લોકશાસનનો સ્વીકાર થયો છે. તેના પ્રથમ પ્રમુખ તરીકે તમારી વરણી થઈ છે, જલદી આવો.”  
“રાજાએ ગાદી છોડી છે. લોકશાસનનો સ્વીકાર થયો છે. તેના પ્રથમ પ્રમુખ તરીકે તમારી વરણી થઈ છે, જલદી આવો.”  
Line 476: Line 534:
ભાઈજીની ઘોડાગાડી જ્યારે પાટનગર તરફ જવા ચાલી ત્યારે પાંચો પોતાનું રડવું ખાળવા માટે ચહેરો ચોળતો ઊભેલો.  
ભાઈજીની ઘોડાગાડી જ્યારે પાટનગર તરફ જવા ચાલી ત્યારે પાંચો પોતાનું રડવું ખાળવા માટે ચહેરો ચોળતો ઊભેલો.  
છાપાવાળા મિત્રને પણ એણે વિદાય દીધી. એક વાર પેલી તસવીર લઈને પાંચેય છોકરાંને એણે ચૂમીઓ ભરી.  
છાપાવાળા મિત્રને પણ એણે વિદાય દીધી. એક વાર પેલી તસવીર લઈને પાંચેય છોકરાંને એણે ચૂમીઓ ભરી.  
પોતાના ગામડા તરફ લઈ જનાર માર્ગ એને ગળી જતા અજગર જેવો ભાસ્યો.  
પોતાના ગામડા તરફ લઈ જનાર માર્ગ એને ગળી જતા અજગર જેવો ભાસ્યો.
[૧૪]  
 
<center>'''[૧૪]'''</center>
 
 
ઘરે આવીને પાંચાએ કમરબંધ, કારતૂસનો પટ્ટો અને તલવાર-તમંચો ઉતારી ખીંટીએ લટકાવ્યાં. બાપના ખેતરમાં સાંતી ફેરવવા લાગ્યો. નવી બળદો વસાવ્યા. ઢોરની નવી ઓલાદ નિપજાવવા માટે એણે જાતવંત દેસાણ ગાયો, નાગેલ ભેંસો તેમ જ ખાનદાન ઘોડીઓ લીધી. નાનાં સુંવાળા વાછડાં તેમ જ વછેરાંને નદીના ધરામાં લઈ જઈ નવરાવવાનું ને તેમની રુવાંટીએ ઈતરડીઓ ચૂંટવાનું પાંચાને બહુ ગમતું.  
ઘરે આવીને પાંચાએ કમરબંધ, કારતૂસનો પટ્ટો અને તલવાર-તમંચો ઉતારી ખીંટીએ લટકાવ્યાં. બાપના ખેતરમાં સાંતી ફેરવવા લાગ્યો. નવી બળદો વસાવ્યા. ઢોરની નવી ઓલાદ નિપજાવવા માટે એણે જાતવંત દેસાણ ગાયો, નાગેલ ભેંસો તેમ જ ખાનદાન ઘોડીઓ લીધી. નાનાં સુંવાળા વાછડાં તેમ જ વછેરાંને નદીના ધરામાં લઈ જઈ નવરાવવાનું ને તેમની રુવાંટીએ ઈતરડીઓ ચૂંટવાનું પાંચાને બહુ ગમતું.  
પાંચાની વહુએ પરસાળની થાંભલીએ થાંભલીએ વલોણાં ઘુમાવવાનું શરૂ કર્યું. વહેલી પરોઢની રવાઈઓના ઘમકારા સંભળાતા. ગામલોકને શીતળ ઘાટી છાશ મળવા લાગી.  
પાંચાની વહુએ પરસાળની થાંભલીએ થાંભલીએ વલોણાં ઘુમાવવાનું શરૂ કર્યું. વહેલી પરોઢની રવાઈઓના ઘમકારા સંભળાતા. ગામલોકને શીતળ ઘાટી છાશ મળવા લાગી.  
Line 508: Line 570:
સેનાપતિના અમલદારો આવી આવીને પાંચાને સતાવતા હતા. એના ઉપર ઢોરોની ચોરીલૂંટના આળ ચડતાં.  
સેનાપતિના અમલદારો આવી આવીને પાંચાને સતાવતા હતા. એના ઉપર ઢોરોની ચોરીલૂંટના આળ ચડતાં.  
હતાશ અને અપમાનિત પાંચો અફીણની લતે ચડ્યો. છ મહિને તો ડૂલી ગયો.  
હતાશ અને અપમાનિત પાંચો અફીણની લતે ચડ્યો. છ મહિને તો ડૂલી ગયો.  
[૧૫]  
 
 
<center>[૧૫]</center>
 
 
એક દિવસ અધરાતના સુમારે પાંચાના ઘર સામે એક ભાડાત સાંઢિયો ઝોકારાયો. પાછળની બેઠકમાંથી ઊતરતો ઉતારુ ગોથું ખાતો ખાતો રહી ગયો. સાંઢણી-સવાર ભાડું લઈને ઊપડી ગયો.  
એક દિવસ અધરાતના સુમારે પાંચાના ઘર સામે એક ભાડાત સાંઢિયો ઝોકારાયો. પાછળની બેઠકમાંથી ઊતરતો ઉતારુ ગોથું ખાતો ખાતો રહી ગયો. સાંઢણી-સવાર ભાડું લઈને ઊપડી ગયો.  
મહેમાનના હાથમાં એક પાકીટ હતું ને બગલમાં એક કૅમેરા લટકતો હતો.  
મહેમાનના હાથમાં એક પાકીટ હતું ને બગલમાં એક કૅમેરા લટકતો હતો.  
Line 548: Line 614:
“તો ઠીક; એવું તે હોય ? અમે કાંઈ તમને મારી નાખવાના નથી. અમારે તો તમને આ ગોળના પાણીથી અંઘોળવા છે, ને પછી આ જુઓ –” પાંચાએ ઝેરી મકોડાથી ભરેલું એક મોટું વાસણ બતાવ્યું : “આમાં આપને બેસાડવાના છે. અમારે કાંઈ તમારી હત્યા માથે નથી લેવી.”  
“તો ઠીક; એવું તે હોય ? અમે કાંઈ તમને મારી નાખવાના નથી. અમારે તો તમને આ ગોળના પાણીથી અંઘોળવા છે, ને પછી આ જુઓ –” પાંચાએ ઝેરી મકોડાથી ભરેલું એક મોટું વાસણ બતાવ્યું : “આમાં આપને બેસાડવાના છે. અમારે કાંઈ તમારી હત્યા માથે નથી લેવી.”  
ચીસ પાડતા સેનાપતિને નગ્ન શરીરે ગોળના પાણીમાં ઝબોળી એ અસંખ્ય કાળાં જંતુઓનો જીવતો ભક્ષ બનવા દેગમાં હડેસલી દીધો.  
ચીસ પાડતા સેનાપતિને નગ્ન શરીરે ગોળના પાણીમાં ઝબોળી એ અસંખ્ય કાળાં જંતુઓનો જીવતો ભક્ષ બનવા દેગમાં હડેસલી દીધો.  
[૧૬]
 
 
<center>'''[૧૬]'''</center>
 
 
“અમે તો ભેળવાળું દૂધ પણ ખાતા નથી. એ જ પ્રમાણે રાજ પણ નિર્ભેળ જ જોવે. માટે દગા વગરના જણ ભેળા કરજો. મૂડીવાળો ને અમીરાતવાળો માંહીં ન પેસવો જોવે, સમજ્યા ? નીકર જટાબીટ કાઢી નાખીશ.”  
“અમે તો ભેળવાળું દૂધ પણ ખાતા નથી. એ જ પ્રમાણે રાજ પણ નિર્ભેળ જ જોવે. માટે દગા વગરના જણ ભેળા કરજો. મૂડીવાળો ને અમીરાતવાળો માંહીં ન પેસવો જોવે, સમજ્યા ? નીકર જટાબીટ કાઢી નાખીશ.”  
આવા અર્ધસ્પષ્ટ શબ્દોમાં પાંચાએ પોતાની સરમુખત્યારીની ખુરશી પરથી શુદ્ધ લોકશાસન સ્થાપવાની આજ્ઞા સંભળાવી.  
આવા અર્ધસ્પષ્ટ શબ્દોમાં પાંચાએ પોતાની સરમુખત્યારીની ખુરશી પરથી શુદ્ધ લોકશાસન સ્થાપવાની આજ્ઞા સંભળાવી.  
26,604

edits

Navigation menu