26,604
edits
સૌરાષ્ટ્રની રસધાર-4/હોથલ: Difference between revisions
Jump to navigation
Jump to search
સૌરાષ્ટ્રની રસધાર-4/હોથલ (view source)
Revision as of 16:00, 28 February 2022
, 16:00, 28 February 2022no edit summary
KhyatiJoshi (talk | contribs) No edit summary |
KhyatiJoshi (talk | contribs) No edit summary |
||
| Line 131: | Line 131: | ||
</Center> | </Center> | ||
</poem> | </poem> | ||
{{Poem2Open}} | |||
[ઊંટને માથે પોતાની ઘરવખરી નાખી, કાળો પોશાક પહેરી, કાળે ઘોડે સવાર થઈ, પોતાના બસો અસવારને લઈને ઓઢો દેશવટે ચાલી નીકળ્યો અને કિયોર કકડાણાના ખીરા નામના ડુંગરની વિદાય લેતાં ઓઢાએ ઉચ્ચાર કર્યો કે, હે ભાઈ ખીરા, હે મારા સ્વજન, તને આજ સો સો સલામો કરું છું.] | |||
{{Poem2Close}} | |||
<poem> | |||
<Center> | |||
'''ખીરાં, તોં જુવાર, સો સો સલામું સપરી,''' | |||
'''તું નવલખો હાર, ઓઢાને વિસારિયો.''' | |||
</Center> | |||
</poem> | |||
{{Poem2Open}} | |||
<center>વીસળદેવને ઘેર</Center> | |||
પોતાના મશિયાઈ વીસળદેવ વાઘેલાની રાજધાની પીરાણા પાટણ (ધોળકા)ની અંદર આવીને ઓઢે આશરો લીધો છે. એક દિવસ બન્ને ભાઈઓ ખાવા બેઠા છે. ભોજનની થાળી આવીને બટકું ભાંગીને વીસળદેવે નિસાસો મેલ્યો. | |||
{{Poem2Close}} | |||
<poem> | |||
<Center> | |||
'''ખાવા બેઠો ખેણ, વીસળે નિસાસો વયો,''' | |||
'''વડો મથ્થે વેણ, બિયો બાંભણિયા તણો''' | |||
</Center> | |||
</poem> | |||
{{Poem2Open}} | |||
“અરે હે ભાઈ વીસળદેવ! અન્નદેવતાને માથે બેસીને ઊંડો નિસાસો કાં નાખ્યો? એવડાં બધાં તે શાં ગુપ્ત દુ:ખ છે તારે, બેલી?” ઓઢાએ ભાઈને પૂછ્યું. | |||
વીસળદેવે જવાબ દીધો કે “હે બેલી, બાંભણિયા બાદશાહનાં મે’ણાં મારે માથે રાત--દિવસ ખટક્યા કરે છે. નગરસમોઈની સાત વીસું સાંઢ્યો જ્યાં સુધી હું ન કાઢી આવું, ત્યાં સુધી હું અનાજ નથી ખાતો, ધૂળ ફાકું છું.” | |||
“બાંભણિયાની સાંઢ્યું? ઓહો, પારકરની ધરતી તો મારા પગ તળે ઘસાઈ ગઈ. પલકારામાં સાંઢ્યું વાળીને હાજર કરું છું. મારા બસો જણ બેઠા બેઠા તારા રોટલા ચાવે છે. એને હક કરી આવું,” એમ કહીને કટક લઈને ઊપડ્યો. | |||
{{Poem2Close}} | |||
<poem> | |||
<Center> | |||
'''ઓઢે સરવર પાર, નજર ખણી નિયારિયું,''' | |||
'''એક આવે અસવાર, નીલો નેજો ફરુકિયો.''' | |||
</Center> | |||
</poem> | |||
{{Poem2Open}} | |||
એક તળાવડીને આરે ઓઢો જામ તડકા ગાળવા બેઠેલ છે. વાયરામાં લૂ વરસે છે. હરણાંનાં માથાં ફાટે એવી વરાળ ધરતીમાંથી નીકળે છે. એમાં આંખો માંડીને ઓઢે જોયું તો તડકામાં એક ઘોડેસવાર ચાલ્યો આવે છે. આસમાનને માપતો એનો ભાલો રમતો આવે છે. લીલી ધજા ફરકે છે. અસવારના અંગ ઉપરનું કસેલું બખતર ઝળકારા કરતું આવે છે. કૂકડાની ગરદન જેવું ઘોડાનું કાંધ, માથે બેઠેલ અસવાર, અને ઘોડાના પૂંછડાનો ઊડતો ઝંડો, એમ એક અસવાર, ત્રણ-ત્રણ અસવારો દેખાડતો આવે છે. સીમાડા ઉપર જાણે બીજો સૂરજ ઊગ્યો! | |||
ઓઢાના અસવાર માંહોમાંહી વહેંચણ કરવા મંડ્યા : “ભાઈ, ઈ મુસાફરનો ઘોડો મારો!” — “ઘોડાનો ચારજામો મારો!” — “અસવારનું બખતર મારું!” — “આદમીનો પોશાક મારો!” | |||
સામી પાળે પોતાના ઘોડાને પાણી પાતો અસવાર આ લૂંટારાઓની વાતો કાનોકાન સાંભળી રહ્યો છે. મરક મરક હસે છે. જરાક પરચો તો દેખાડું, એમ વિચારીને એણે ઘોડાનો તંગ તાણ્યો. એવો તંગ તાણ્યો કે — | |||
{{Poem2Close}} | |||
<poem> | |||
<Center> | |||
'''તેજી તોળ્યો ત્રાજવે, જેમ બજારે બકાલ,''' | |||
'''માર્યો કેનો નૈ મરે, ગાંડી મ કૂજ્યો ગાલ.''' | |||
</Center> | |||
</poem> | |||
{{Poem2Open}} | |||
જેમ વેપારી ત્રાજવું ઊંચું કરે તેમ ઘોડાને તોળી લીધો! એ જોઈને ઓઢો બોલ્યો, “એ રજપૂતો! ચીંથરાં ફાડો મા; આમ તો જુઓ! ડુંગરા જેવડા ઘોડાને જેણે તંગમાં ઊંચો ઉપાડી લીધો, એવો જોરાવર આદમી કોઈનો માર્યો મરે નહિ. અને જોરાવર ન હોત તો એકલવાયો નીકળત નહિ. એને લૂંટવાની ગાંડી વાતો છોડી દ્યો!” | |||
ત્યાં તો અસવાર લગોલગ આવી પહોંચ્યો. મોઢે મોસરિયું બાંધ્યું છે, મૂછનો દોરોય હજુ ફૂટ્યો નથી, ઘૂમતા પારેવાના જેવી રાતી આંખ ઝગે છે, ભમ્મરની કમાનો ખેંચાઈને ભેળી થઈ ગઈ છે, મોં ઉપર મીટ મંડાય નહિ એવો રૂડો અને કરડો જુવાન નજીક આવી ઊભો. | |||
અહાહાહા! ઓઢા જામના અંતરમાં ટાઢો શેરડો પડી ગયો. સાહેબધણીએ સંસારમાં શું રૂપ સરજ્યું છે! ને આવડી અવસ્થાએ અને આવે વેશે આ વીર પુરુષ બીજે ક્યાં જાય? કોઈક ગઢને ગોખે વાટ જોતી મૃગનેનીને મળવા જાતો હોય, ને કાં મળીને પાછો વળતો હોય, એવા દીદાર છે. સગો ભાઈ હોય, બાળપણનો ભેરુબંધ હોય, એવું હેત મારા કલેજામાં આજ કાં ઊગે? | |||
“કાં રજપૂતો!” સવારે પડકાર દીધો : “મને લૂંટવો છે ને તમારે? શૂરવીરો, એમાં કાં ભોંઠા પડો? ઊઠો. કાં અક્કેક જણ આવી જાઓ, ને કાં સહુ સાથે ઊતરો; જોર હોય તો મારાં લૂગડાંઘરેણાં આંચકી લ્યો.” | |||
રજપૂતો એકબીજાની સામે જોવા લાગ્યા. હસીને ઓઢો બોલ્યો : “માફ કરો, મારા ભાઈ, મનમાં કાંઈ આણશો મા. મારા રજપૂતોએ ભૂલ કરી. ઊતરો, બા, કસુંબો લેવા તો ઊતરો.” | |||
“ના, ના, એમ મારાથી ન ઊતરાય. તમ સરખા શૂરવીરના દાયરામાં હું કેમ શોભું? અરે દાયરાના ભાઈઓ, આમ જુઓ. આ ખીજડાનું ઝાડ જોયું? એના થડમાં હું તીર નાખું. તમે એને ખેંચી કાઢો એટલે બસ. બાકીનું બધું તમારું!” | |||
એમ કહી અસવારે ખભેથી ધનુષ્યની કમાન ઉતારી. ત્રણસો ને સાઠ તીરનો ભાથો ભર્યો છે એમાંથી એક તીર તાણીને કમાન ઉપર ચડાવ્યું. ઘોડાના પેંગડા ઉપર ઊભો થઈ ગયો. કાન સુધી પણછ ખેંચીને તીર છોડ્યું. હવામાં ગાજતું જતું તીર આંખના પલકારા ભેગું તો ખીજડાના થડમાં ખૂંતી ગયું. ફક્ત તીરની લાકડી ચાર આંગળ બહાર રહી. | |||
રજપૂતોના શ્વાસ ઊંચે ચડી ગયા. ઓઢો જામ અસવારના મોં સામે જોઈને ફૂલેલ છાતીએ બોલી ઊઠ્યો : “વાહ બાણાવળી! વાહ ધનુર્ધારી! વાહ રે તારી જનેતા! ધન્યભાગ્ય તારાં વારણાં લેનારી રજપૂતાણીનાં! વાહ રજપૂતડા!” | |||
{{Poem2Close}} | |||
<poem> | |||
<Center> | |||
ઝાડે ઘાવ ન ઝીલિયો, ધરતી ન ઝીલે ભાર, | |||
'''નૈ કાળા મથ્થાજો માનવી, અંદરજો અવતાર.''' | |||
</Center> | |||
</poem> | |||
{{Poem2Open}} | |||
[આ ઝાડે પણ જેનો ઘા ન ઝીલ્યો અને ધરતી જેનો ભાર ન ઝીલ્યાથી પગ નીચે કડાકા કરે છે, એ પુરુષ કાળા માથાનો માનવી નહિ, પણ સાચોસાચ ઈન્દ્રનો અવતાર દીસે છે.] | |||
અસવારે હાકલ દીધી. : “ઠાકોરો! ઊઠો, કોઈક જઈને એ તીર ખેંચી લાવો તો પણ હું સરસામાન સોંપી દઉં.” | |||
રજપૂતો ઊઠ્યા, ચાર આંગળની લાકડી ખેંચવા મંડ્યા પણ તીર ચસ દેતું નથી. | |||
“જુવાનો, ઉતાવળા થાઓ મા. ફરીને બળ વાપરો.” | |||
પણ ઓઢાના યોદ્ધા શરમાઈ ગયા એટલે અસવાર પોતે ચાલ્યો. જઈને તીર તાણ્યું. જેમ માખણનાં પિંડામાંથી મોવાળો ખેંચાય તેમ તીર ખીજડામાંથી ખેંચાઈ આવ્યું. | |||
અજાણ્યા પરદેશીનાં એક પછી એક શૂરાતન જોઈ જોઈને ઓઢાને લોહી ચડતું જાય છે. પોતાનો નાનેરો ભાઈ પરાક્રમ દાખવતો હોય તેમ ઓઢો ઓછો ઓછો થઈ રહ્યો છે. ઓઢો ઊઠ્યો. બાવડું ઝાલીને અસવારને ઘોડેથી ઉતારી લીધો. ઘોડાના ઘાસિયા પાથર્યા હતા, તેની ઉપર બેસાડીને પ્રેમભીની નજરે ઓઢાએ પૂછ્યું : | |||
{{Poem2Close}} | |||
<poem> | |||
<Center> | |||
'''ઓઢો મુખથી આખવે, જાણાં તોજી જાત,''' | |||
'''નામ તો હોથી નગામરો, સાંગણ મુંજો તાત.''' | |||
</Center> | |||
</poem> | |||
{{Poem2Open}} | |||
“બેલીડા! તમારું નામ, ઠામ, ઠેકાણું તો કહો.” | |||
“મારું નામ હોથી નગામરો. સાંગણ નગામરો મારો બાપ થાય. મારું હુલામણું નામ એકલમલ્લ.” | |||
“એકલમલ્લ!” નામ લેતાં તો ઓઢાનાં ગલોફાં જાણે ભરાઈ ગયાં : “મીઠું નામ! ભારી મીઠું નામ! શોભીતું નામ!” | |||
“અને તમારું નામ, બેલી?” એકલમલ્લે પૂછ્યું. | |||
“મને ઓઢો જામ કહે છે.” | |||
“આ હા હા હા! ઓઢો જામ તમે પોતે? ઓઢો કિયોરનો કહેવાય છે એ પંડે? ભાભીએ દેશવટો દેવાર્યો એ કચ્છમાં અમે જાણ્યું હતું. પણ કારણ શું બન્યું’તું, ઓઢા જામ?” | |||
“કાંઈ નહિ, બેલી! એ વાત કહેવરાવો મા. હોય, માટીના માનવી છીએ, ભૂલ્યાં હશું.” | |||
“ના, ના, ઓઢા જામ! હનુમાનજતિ જેવો ઓઢો એવું ગોથું ખાય નહિ. કચ્છનો તો પાપીમાં પાપી માણસ પણ એવું માને નહિ.” | |||
“બેલી! આપણે પરદેશી પંખીડાં કહેવાઈએ. કરમસંજોગે ભેળાં મળ્યાં. હજી તો આંખોની જ ઓળખાણ કહેવાય. બે ઘડીની લેણાદેણી લૂંટી લઈએ, જુદાઈની ઘડી માથે ઊભી છે. કલેજાં ઉઘાડીને વાતો કરવા જેટલો વખત નથી. માટે મેલો એ વાતને. આવો, કસુંબા પિયે.” | |||
ઓઢાએ ને એકલમલ્લે સામસામી અંજલિ ભરી. એકબીજાને ગળાના સોગંદ આપીને અમલ પિવરાવ્યાં. પીતાં પીતાં થાકતા નથી. હાથ ઠેલતાં જીવ હાલતો નથી. કસુંબાની અંજલિઓમાં એક બીજાનાં અંતર રેડાઈ ગયાં છે. અમલ આજ અમૃતના ઘૂંટડા જેવું લાગે છે. જેમ — | |||
{{Poem2Close}} | |||
<poem> | |||
<Center> | |||
'''મૂંમન લાગી તુંમનાં, તુંમનાં લાગી મૂં,''' | |||
'''લૂણ વળુંભ્યાં પાણીએ, પાણી વળુંભ્યાં લૂણ.''' | |||
</Center> | |||
</poem> | |||
{{Poem2Open}} | |||
જાણે લૂણ-પાણી ઓગળીને એકરસ થઈ જાય તેવાં સામસામાં અંતર પણ એકાકાર થઈ ગયાં. મુખે ઝાઝું બોલાતું નથી. ઓઢો વિચાર કરે છે કે ‘હે કિસ્મત! આ બસોને બદલે એકલો એકલમલ્લ જ મારી સંગાથે ચડ્યો હોય, તો આભજમીનના કડાં એક કરી નાખતાં શી વાર?’ | |||
એકલમલ્લે પૂછ્યું : “ઓઢા જામ, કેણી કોર જાશો?” | |||
“ભાઈ, નગરસમોઈનાં બાંભણિયા બાદશાહની સાંઢ્યું કાઢવા. કેમ કે, એ કારણે પીરાણા પાટણનો ધણી મારો મશિયાઈ વીસળદેવ પોતાની થાળીમાં ચપટી ધૂળ નાખીને ધાન ખાય છે. પણ તમે ક્યાં પધારો છો?” | |||
એકલમલ્લે મોઢું મલકાવ્યું : “બેલી, એક જ પંથે — એક જ કામે.” | |||
“ઓહોહો! ભારે મજાનો જોગ; પણ તમે કોની સારુ ચડ્યા છો?” | |||
“ઓઢા જામ! કનરા ડુંગરની ગુંજમાં અમારાં રહેઠાણ છે. બાપુ મૉતની સજાઈમાં પડ્યા. છેલ્લી ઘડીએ જીવ નીકળતો નહોતો. એને માથેય બાંભણિયાના વેર હતાં. બાંભણિયાની સાંઢ્યો લાવવાની પ્રતિજ્ઞા અધૂરી રહેતી હતી, એટલે બાપુનો જીવ ટૂંપાતો હતો. મેં પાણી મેલ્યું અને બાપુને સદ્ગતિ દીધી.” | |||
“એકલમલ્લ ભાઈ! આપણે બેય સાથે ચડીએ તો?” | |||
“ઓઢા જામ; સાથે ચડીએ, પણ મારો કરાર જાણો છો? મહેનત અને કમાણી, બેયમાં સરખો ભાગ : અરધમાં તમે બધા અને અરધમાં હું એકલો : છે કબૂલ?” | |||
ઓઢો કબૂલ થયો. પણ ઓઢાના રજપૂતો રાઈતું મેળવવા મંડ્યા. | |||
{{Poem2Close}} | |||