યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો: Difference between revisions

Jump to navigation Jump to search

યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો (view source)

Revision as of 13:06, 15 March 2022

40,619 bytes added ,  13:06, 15 March 2022
→
No edit summary
(→)
Line 857: Line 857:
ગાભાની દડીની જેમ વીંખાય  
ગાભાની દડીની જેમ વીંખાય  
લીરે લીરે પીંખાય.
લીરે લીરે પીંખાય.
પૃથ્વી!
ઝાળઝાળ વેદના હતી.
રોમરોમ ભભૂકતો રોષ હતો,
અગ્નિગર્ભા
જ્વાલામુખે અગ્નિ ફુત્કારતી રહી તું.
અનરાધાર વરસાદમાં લથબથ પલળી હતી
હિમયુગોની શાશ્વત શીત રાત્રિઓમાં થરથર ધ્રૂજી હતી,
મહાકાય ડીનોસોરના દેહભારથી જંતુની જેમ ચપાઈ હતી
થાકીને ત્રાહિમામ્ ત્રાહિમામ્ પોકારી ગઈ છે તું
દુરાત્માઓના વંશોથી
તું સત્ત્વનષ્ટ
મનુભ્રષ્ટ
પણ બે પડ વચ્ચે તે સાચવી રાખે છે
કાળે પાડી સળ,
છાતીસરસું છુપાવી રાખે છે તું જળ
ખંડેરોની પથ્થર છાતી પર પાથરે તું
મખમલપોચી લીલ
જેમાં ઘાસ ઉતારે તેનાં નાજુક કૂમળાં મૂળ
પછી હવે શું રહેશે કશું કશું કે ધૂળ?
રહેશે હતું કશું – ની અફવા રહેશે
રહેશે આમતેમ આથડતા પવનો
રહેશે આમતેમ અફળાતા સમુદ્રો
રહેશે પર્વતોની નિર્જન ગરિમા
તગતગ તાકતી રહેશે જેને
માત્ર સૂર્યચંદ્રની ડરાંડરાં આંખ
રજનું ગજ કરી
રજ ચકરાતી ચકરાતી ચકરરાતી રહેશે રજરજમાં
પછી દટાઈ જઈશું આપણે
સાથે દાટી જઈશું તામ્રપત્રો તારીખો, તવારીખો,
ધરબી ભંડારી દઈશું કોઈ કાળસંદૂક,
અડાયા છાણાની જેમ ધૂંધવાતી રહેશે પૃથ્વી
પૃથ્વીની આંખે વળશે ઝાંખ
આંખે વળશે રાખ,
પછી કયા ગ્રહના માનવો
વાંચશે પૃથ્વીની પ્રાક્તન લિપિ.
પવન, પર્જન્ય ને પ્રકાશની
વિલસે જે અનેકવિધ લીલાઓ
તે ઝિલાશે ક્યાંય?
દિશા ભૂલ્યું છે
ખોરંભે ખરાબે ચડ્યું છે,
આ ડામાડોળ વહાણ
લીરેલીરા ફાટયા છે શઢ
કડડ દઈ તૂટ્યો છે કૂવાથંભ
તૂતક છૉળછૉળ
ફસડાયા છે પાટિયાં
ખાળ્યાં ખળાતાં નથી આ પૂર
કાંઠો છે દૂર
ધીમે ધીમે ડૂબે છે આ વહાણ
લોઢલોઢ ઉછાળા
અને ખારી થપાટો વચ્ચે
ડૂબી જઈશું આપણે
તરતો મૂકી લીલા કાચના શીશામાં સંદેશ
મળે જે દૂર દૂરના નાવિકને તેમ?
ધીમે ધીમે વધતું જાય છે તાણ
ધીમે ધીમે ગરકે છે આ વહાણ
કોઈ નોહાએ બાંધ્યું નથી આ વહાણ.
હમણાં તળિયે ગારદ નદારદ આ વહાણ
વાંસ ઘાસ
કીડીથી કુંજર લગ ડૂબશે,
બડબડ બૂડશે,
ને માણસ તો
પૃથ્વીના સ્વિંગબોર્ડમાંથી જંપ મારી
નહાવા પડ્યો હશે
અવકાશના સ્વીમિંગપુલમાં!
કોપરનીસ, ગેલિલિયો ભલેભલે લવે
ભલે ફંગોળે હડસેલે તને વિશ્વના કેન્દ્રની બહાર
પણ તું જ છે અમારું વિશ્વ.
તારી પ્રદક્ષિણા ફરે છે
સોમ ને વ્યોમ
પૃથ્વી!
જોઈ છે તને તારા ધ્રુવો પર
હિમયુગોની સ્મૃતિને સંઘરી બેઠેલી
અનિશ્ચલ શોકાર્ત વિષાદ - વસ્ત્રાવૃતા
જોગણની જેમ પડી છે કર્બુર પીંગળ વર્ણધારી.
ઉષર ભૂખર રેતરણોમાં
પણ તારી નાભિમધ્યે તું ઉર્વરા.
રહ્યું છે તને જળનું ઓધાન.
અડાબીડ જંગલમા કોળ્યો છે તારો દેહ,
ગંધવતી નારીની જેમ મ્હોર્યો છે ફોર્યો છે તારો દેહ.
માત્ર તેત્રીસ વરસોથી નહીં
પણ લક્ષલક્ષ વરસોથી
મત્સ્ય મંડૂક,
કચ્છપ વરાહ,
નર વાનર કિન્નર થઈ
ફરતો રહ્યો છું પૃથ્વીપટે.
અયુત વરસોથી ભમતો રહ્યો છું તારી
રોમરાજી વનરાજીમાં
વિહરતો રહ્યો છું તારાં મેદાનોમાં,
ગરક થયો છું તારી ગુફાઓમાં ગહવરોમાં,
ખોવાઈ ગયો છું તારી ખીણોમાં,
વહેતો રહ્યો છું તારા નદ નદી નિઝરમાં
તો વળી
લાંગર્યો છું કોઈ લગુનમાં
નક્ષત્રનાં ભ્રમણો,
બદલાતાં નદીના વહેણો
નારંગી ઉત્ફુલ્લ પ્રભાતો, રૂપેરી નભઝુમ્મરો
ઉદાસ ઘેરી સંધ્યાઓ, રેલાતી ચંદન ચાંદનીઓ
દારુણ ઘોર રાત્રિઓ, ભયાવહ ધૂમકેતુઓ
પૃથ્વીગર્ભા ધાતુઓ
આગ ઓકતા જ્વાળામુખીઓ, પ્રમત્ત પવનો
પ્રતાપી પર્વતો, કરાલ કાંઠા કરાડો
ધોધો જલપ્રપાતો
લેપાતી લોપાતી દિશાઓ
ખૂલતા ખંડો, ઓટના દરિયાઓ
ચિંઘાડતા હાથીઓ
ચૂપચાપ ચાલતાં નીલગાયોનાં ટોળાં
જંગલને ચીરતી વાનરીની ચીસો
સૂનકારને પડઘાવતાં બિહામણાં તમરાંઓ
જંતુની જેમ મરી જતાં કુળો,
સળી જતાં સામ્રાજ્યો
દળકટક લઈ ચડી આવતાં ઘડીવારમાં
પડી જતાં લાવલશ્કરો
મહાકાલની આ વિવર્તલીલાને
મેં જોયા કરી છે આદિમ આશ્ચર્યથી.
ધમણની જેમ હાંફ્યા કરતી
રાજ્યોની સીમા બહાર
જોયું છે મેં અસીમને.
ભૂમિ પર રહ્યાં રહ્યાં જ
પામ્યો છું ભૂમાનો સ્વાદ
પૃથ્વી!
તારા ગ્રહથી જ હું છું ગૃહસ્થ
અહીં જ ઝૂમે છે ડમરો ને ગુલબાસ,
અહીં હતો મારા પૂર્વજોનો વાસ,
અહીં જ લીધો છે મારા પુત્રે શ્વાસ.
પૃથ્વી!
જોઈ છે તને
ચન્દ્ર પરથી નીલઆકાંક્ષા થઈ ઊગતી
પણ કોઈની આંખમાં આથમતી
જોયું જગત
માઇક્રોસ્કોપની આંખે
ટેલીસ્કોપની પાંખે
પણ જોયું ન જોયું ઉઘાડી આંખે
આ બારી બહાર.
અનેક પૃથ્વીઓ મરી છે પૃથ્વી પર
અનેક પૃથ્વીઓ ફરી છે આ પૃથ્વી પર
પૃથ્વીની ધરી બહાર
પોતાની જ ધરી ફરતી.
જેટલું જીવ્યો છું હું પૃથ્વી પર
તેટલું, પૃથ્વી! તું જીવી છે મારામાં!
પોતાના બે પગ પર ઊભા રહેવાની
મારી ઉદ્દંડ ઇચ્છાને તેં પોષી છે જીવનભર
ને અંતે
શેષ આશ્લેષમાં લીધો છે નિઃશેષ.
માત્ર સીતાને નહીં
બધાંને જગ્યા કરી આપે છે તું
જીવતાં ને પછી મરતાં.
</poem>
== અવરોહે આરોહણ ==
<poem>
મેં જ સ્વયં માગ્યું અંધ ગાંધારી પાસે
મારું જ મૃત્યુ
એકાકી સંગહીન એક વિજન વગડામાં.
મારા મૃત્યુનો મહાસમારોહ નથી
હાહાકાર નથી, કોલાહલ નથી
એ નથી અભિમન્યુ જેવું વીરોચિત
કે નથી એ નગરચોકમાં થયેલી હત્યા જેવું ચર્ચિત :
પણ એક અજાણ્યું ફૂલ હળવેકથી
વગડામાં ખીલીને ખરી જાય
તેમ ઝરી જઈશ હું આ ખોળામાંથી
આખી ય રાત ચન્દ્રને નીરખી હળવેકથી;
જેમ બિડાઈ જાય એક પોયણું
તેમ જ બિડાઈ જશે આ આંખો.
સમુદ્રનું જળ મેઘમાં વરસી
અનેક ધારાએ ધારાએ
નિર્ઝર-નદમાં વહી
ફરી ભળી જાય જેમ સમુદ્રમાં
તેમ ભળી જઈશ.
પક્વ-મૃત્યુમિષ્ટ થયા પછી
વળગી રહેવું આ દીંટાને
તે દ્રોહ છે વૃક્ષનો.
યુધિષ્ઠિર દ્યુતમાં હારી હારીને પણ
અજેય રહ્યા અંત સુધી
હું ક્યારેય ન રમ્યો દ્યુત
તો ય હારતો રહ્યો
હારતો રહ્યો છું એ ગોકુળની ગલીઓને
ગોરજટાણી ધૂળને
પ્રતીક્ષારત તરવરતી તગતગતી
બે માછલીઓને.
જમુનાના ઘુનામાં વમળાતા જળમાં
ખોવાઈ ગયેલ મારા દડાને,
તડકો ભરીને બેઠેલી સીમને,
મધ્યાહ્નના અલસ સુખકારી પ્રહરોને.
ચાલ્યું ગયું બધું
વમળાતું, વમળાતું, વમળાતું
દૂર... દૂર... દૂર.
એક વાર અહંકારલિપ્ત થઈ
ઘોષણા કરેલી કે
કાલોડસ્મિ;
પણ કોણ પાછું આપી શકે
આ એ કે તે
ગયું કાળના વમળમાં?
માનવી બની જાણવું છે મારે
ગર્ભકાળનું ઊંધે માથે લટકવાનું દુઃખ.
એક ધક્કા સાથે બહાર ફેંકાઈ જઈ જન્મવાનું,
અનંત અપરિચિતતામાં ફંગોળાઈ જવાનું.
જાણવી છે મારે શૈશવની અસહાયતા.
યૌવનની વિફળતા.
વાર્ધક્યને ઓવારે જાણવો છે મારે
મારા ગાત્રોનો વિરોધ
મારા વિરુદ્ધ ચાલતો મારી ઇન્દ્રિયોનો જ પ્રપંચ.
દેહ ધારણ કરી બનવા મથ્યો એક મર્ત્ય માનવી
ક્ષયીષ્ણુ, મરણશીલ, સ્ખલનવશ.
દેવોથી ભલે દશાંગુલ નીચો
પણ માનવી-નિજમાં સ્ફુટ
પણ
હું જાણું છું,
હું જાણું છું કે આ માણસો
મને માનવી નહીં બનવા દે
અને ખરેખર ખૂબખૂબ
દુઃસાધ્ય લાગ્યું છે માનવ બનવાનું.
ફરી આવીશ
ફરી આવીશ
આ તૃણવતી
આ જલવતી
આ માયાવિની પૃથ્વી પર
પણ ખભે ભાર નહીં હોય
આ અવતારનો,
આ અભિજ્ઞાનો.
પ્રત્યેક ક્ષણ હશે આવિષ્કાર.
પ્રત્યેક ક્ષણ હશે છલાંગ.
પ્રત્યેક દૃશ્ય હશે નૂતન.
એમ જ એક એક ક્ષણ ક્ષણ ભરી
બનતો જઈશ હું.
ઓળખવા મથીશ શ્રીમુખની એક એક રેખા
પછી સમયને માપીશ નહીં યુગોથી...
– પામીશ ઋતુઋતુની ગંધમાં,
ઉત્સવોના ઉન્માદમાં,
રાતને શોધીશ અંધકારના નરમ ગર્ભમાં.
ઐશ્વર્યખચિત પૃથ્વીને બારણે
ઊભો રહીશ એક અતિથિ બનીને
– ઇન્દ્રિયોના તાંદુલ લઈને.
શૂન્યપટ પર કોઈ ચાપ દોરે
તેમ વિસ્તારીશ નહીં જગતને મારી માયાથી.
આ માયાની જ માયા લાગશે મને
આયુના ઉત્તરાર્ધમાં મેં ગીતા ગાઈ
હવે થાય છે કે ગીત ગાઉં.
તડકામાં આળોટતા મેદાનનું,
જળનું કે કેવળ એમ જ.
અર્જુનને બતાવેલ વિશ્વરૂપના
દર્પણની કરચેકરચમાં હું જ ન પામ્યો ક્યારેય
મારું જ રૂપ.
રચ્યાં મેં પ્રપંચો વ્યૂહો–ચક્રવ્યૂહો, દુર્ગો;
મેં કર્યું કપટ,
કરી મેં છલનાઓ.
યશોદાને મુખગ્રાસમાં દેખાડ્યું બ્રહ્માંડ.
સજીવન કર્યો મેં ઉત્તરાનો ગર્ભ.
રોપ્યું મેં પારિજાતનું સ્વર્ગીય વૃક્ષ આ પૃથ્વી પર.
આપ્યું ઉગ્રસેનને મથુરા.
ને પાંડવોને ફરી આપ્યું હસ્તિનાપુર.
વસાવી મેં દ્વારકા.
ચડાવ્યો મારી ખ્યાતિનો ધ્વજ બધે જ.
અણુએ અણુમાં વિભુ બનીને વિસ્તર્યો
હવે પ્રહર પ્રહર એક પુત્કાર
ક્ષણ ક્ષણ એક ચિત્કાર
હજાર હજાર મુખે
પવન બોલ્યા કરે શિશુપાલ-વાણી
શું માત્ર આ એક સાંજમાં જ પામ્યો
બધી જ સાંજોનું ૨હસ્ય?
આયુના અવસાન-કાળે ભજવાય છે
આખુંય મહાભારત
પર્વ પછી પર્વ
પણ હવે તો મહાપર્વ
પાત્ર પછી પાત્ર
ગળતાં જાય છે મારાં ગાત્ર.
નર્મસખા અર્જુનનો હળવો હાથ
નથી મારા ખભા પર
ના... ના
હવે અર્જુન નહીં
હવે તો મૃત્યુ જ પરમસખા.
લઈ લો આખોય કલ્પ
તે તો અલ્પ;
આપો મને એક સાંજ સુદામા સાથે
ઓહ!
ઝાંખું ઝાંખું ઝાંખું એક ચિત્ર – આ જગત
એ ઝાંખપમાંથી ચળકી ઊઠે ચળક ચળક
એક જાજ્વવલ્યમાન ચિત્ર –
ઓટના દરિયામાં ખોવાયેલી વસ્તુ પાછી મળે તેમ
એ આ મળી ઝાંઝરની ઘૂઘરી.
એ આ મળ્યા પ્રભાતના જોગિયાના કરુણ સ્વર
આ મળી પગ પાસેથી જ ફૂટતી કેડી
કોનાં આ પગલાં નજીક ને નજીક
કોમળ પાંખડી જેવી કોની આ આંગળીઓ
ને ઝાકળ જેવા કોના આ નખ?
હવે
હવે સાવ પાસે
કોણ ઊતરે છે અંદર?
ધીમે ધીમે જળ ભરવા કોઈ વાવમાં ઊતરે તેમ?
પ્રભાસના દરિયાકિનારે આ કોનો આભાસ?
ફરી એક વાર કિલકિલાટ કરતાં પક્ષીઓ
પાછાં ફર્યાં છે સામેના આંબા પર
પાંખો સંકોરી સૂર્ય પણ ઊડતો ઊડતો બેઠો છે
પશ્ચિમસમુદ્રની ડાળે
પૂરો થયો છે કાર્યકલાપ
વર્ષાકાળ પછી કલાપી ખેરવી નાખે પિચ્છ
એક પછી એક
તેમ ખેરવી નાખ્યું છે બધું
પૂરો થયો છે ભાસ્વતીનો ઉત્સવ,
પ્રકાશનું શિશુ ફરી ઢબુરાય છે
અંધકારના ખોળામાં.
અંધકારના તળિયે શમે બધો કોલાહલ
ઓગળે બધી રેખા
ઠરે આખું જગત
અંધકારના ગર્ભમાં અંધકાર થઈ રહેવા દો મને.
હું નિષાદ
હવે કોઈ નથી વિષાદ
વિશ્વ કર મને
જીવનથી હું વિદ્વ
હવે કર મને બાણવિદ્ધ
જલદી કર તું. જોજે મૃત્યુના
રાજ્યાભિષેકનું મંગળ મુહૂર્ત ચાલ્યું ન જાય
નિશાન લેવાનીય ન ક૨ વાર.
હવે કોઈ નથી મર્મસ્થાન
શરીર આખુંય મર્મ.
પગની પાનીમાંથીય સર્પની જેમ
સરકી જશે જીવ
બસ તારું એક જ બાણ
મારા માટે રામબાણ.
આ સાયંસંધ્યાની રક્તિમ લાલિમા
જેમ ભળે છે અંધકારમાં,
ગોમતીનાં જળ જેમ શાંત રીતે
ભળી જાય છે સમુદ્રમાં,
તેમ જ ભળી જઈશ લવણનું એક કણ બનીને
આ મહાસિંધુમાં.
પછી
રંગમંચ પરથી
નટ જશે નટી જશે.
નેપથ્યમાં ગયા પછી યૌવન પણ જશે.
તેમના ચહેરાનું
વાતો કરતું કરતું વિખેરાઈ જશે વૃંદ.
તાલ મૃદંગ લઈ ગવૈયા પણ જશે.
વિદૂષક જશે.
જશે સૂત્રધાર.
નાટ્યશાળા હશે ખાલી.
રંગશાળા હશે સૂની,
પણ જવનિકા નહીં પડે
નાટ્ય ચાલુ રહેશે
રાહ જોજો
મારે હજી માનવ બનવાનું છે.
</poem>
</poem>


== ગંધમંજૂષા ==
<poem>
ગંધ વિના મારો પરિચય અંધ
બધું બંધ બંધ અકબંધ
ત્યાં તો અકળ આ ગંધકળથી ખૂલે કેટકેટલાં તાળાં
બાઝ્યાં હતાં જ્યાં વરસોનાં જાળાં.
ગંધઝરૂખે આ પહેલવહેલું ઝૂક્યું કોણ?
તો લજવાઈને કહે એ તો હું – ધોવાના સાબુની ગંધ.
'''ધોવાના સાબુની ગંધ :'''
દૂર દૂર નક્ષત્ર થયાં તે દિવસો.
કાળા ડિલ પર સફેદ ફીણનો લેપ.
ક્ષીણ છીછરો ઉતાવળીનો જલપ્રવાહ.
તળિયે સરકતી વેકુર.
ભીનાં-ભીનાં કાળાં-ધોળાં મોતી જેવા પથ્થરો.
કૂવાના થાળે સીંચણિયાનું નમણા હાથથી સરકવું
સરકતી ખણકતી ચૂડીઓ એક પછી એક.
જળના ઠંડા અંધકારને તળિયે બે ગાગરની વાતો.
સૂની સીમ પહેરીને નહાતી સ્ત્રીઓ.
ઉપર બળબળતો તડકો.
ભેખડ પરથી ભફાંગ કૂદકો.
થોરની વાડમાં બોલતાં લેલાં
ક્યાં ગયાં એ બધાં
સાથે-સાથે નાગાનાગા ના’તા જે પેલાં?
'''પરસેવાની ગંધ :'''
પામું તેને તેની આશ્વસ્ત ગંધથી જ પૂર્ણ
સ્પર્શ પણ અધૂરો લક્ષ્મણરેખાની બહાર
ગંધ બની ઊખળે વિસ્તરે તે મારામાં
બહાર બધું બહાર
બહાર જરા વ્યાધિ-ઉપાધિનું જગત આખુંય બહાર
ગંધના ગર્ભમંડપમાં એક એ એક હું
ગંધ પરસેવાની અંગત આશ્વસ્ત કામુક
માનવ કાયાના શ્લોકનું ઉદ્ગાન
પામું તેની બાહુમૂલ મંજૂષામાં ઝળહળતું ગંધરત્ન.
'''ચૈત્રી લીમડાની મંજરીની ગંધ :'''
સાવ હોઉં સ્થિર સ્થવીર
ને વ્યાકુળ વિહ્વળ કરે મંજરીની કડવી મીઠી ગંધ
સરિયામ રસ્તાઓ પર માથું ધુણાવતા લીમડાઓ,
રોમષ શિરીષો.
ગ્રીષ્મની દીર્ઘરાત્રિઓએ મારી સાથે ટહેલવા નીકળતી મંજરીની ગંધ.
સ્વર્ગમાં બધું હશે
હશે, બધું હશે
પણ શિરીષ લીમડાની ગંધ શું હશે ત્યાં?
'''અવાવરુ હવડ ગંધ :'''
વાવ ખંડેરમાં
ગંધ અંધકારની, ભેજની, ચામાચીડિયાંની હગારની, કોહવાયેલી કથાઓની,
એ અવાવરું ગંધ શ્વસી લઉં પછી
બધું જ સ્થિર.
જગતની બધી જ ઘડિયાળોની ગતિ એક આંધળી દોડ
બીગબેંગ સુપરનોવા મૂર્ખ ઉચ્છ્વાસ
હવડ ગંધ નીચે દટાય બધાં સ્થવીરો, શ્રેષ્ઠીઓ, વીરો, વારાંગનાઓ,
કામ્યરૂપવનિતાઓ, નૃસિંહો, સિંહદ્વારો, વિજયકમાનો, કીર્તિસ્થંભો
રહે કેવળ અવાવરું હવડ ગંધ.
'''ગંધ મોગરાની :'''
ઉનાળાને ગાળ દેવાની ક્ષણે જ
હવા વહી લાવે મોગરાની ગંધ
જાણે મઘમઘતી ચાંદની,
કોઈનો મદિર ઉચ્છ્વાસ કે શિશુનાં પગલાં?
ન જાને!
પણ આ ગંધની આંગળી ઝાલીને જ પહોંચાય ક્યાંક
પરિચિત ચિરઅપરિચિત ગંધવતી ગંધમતી નગરીએ.
પૃથ્વીની જ આ ગંધપુત્રી કરે મને પૃથ્વીમુક્ત.
'''શિશુકાયાની ઘ્રાણ :'''
બહુ ગમે છે મને શિશુ કાયાની લાડકી ગંધ.
ધરતી અને કાયાનું અપૂર્વ મિલન.
શિશુકાયાની ઘ્રાણમાં પામું એક નોળવેલ આશ્વાસન.
બગાસું ખાતાં જ ગોળ મુખમાં દેખું બ્રહ્માંડ.
'''ડામરની ગોળીની ગંધ :'''
બહુ-બહુ વરસો પછી પેટી પટારામાંથી કાઢ્યાં વસ્ત્રો
જતનથી જાળવી રાખ્યું છે જેણે બધું અકબંધ.
મામાનાં લગ્ન, મેડી પર શણગાર સજતી સ્ત્રીઓની ચહલપહલ;
બેંડની ધૂનો,
મા માસી મામીઓ વચ્ચે અટવાતા મારા નાના પગો,
છંટાતા ગુલાબજળ વચ્ચે તરી આવતી મોગરાની વેણીની તીવ્ર ગંધ,
રેશમની સાડીઓનો સુંવાળો અવાજ મખમલનું મૌન.
ને સોટીનનું બોલકાપણું .
'''નવી ચોપડીની ગંધ :'''
પૂરા થયા વૅકેશનના દિવસો.
લીમડાની સહુથી ઊંચી ડાળ,
બપોરની અલસ ઊંઘ,
લેલૂંબ લટકતી લીંબોળીઓ;
જીતેલી કોડીના ભારથી ઝૂકી ગયેલું ખિસ્સું,
હારૂન-અલ-રશીદ વિક્રમ વેતાળની વાર્તાના દિવસો.
મોંમાં હજીય ગ્રીષ્મની કેરીનો સ્વાદ.
ક્લાસરૂમના બ્લૅક બૉર્ડની કાળાશ.
કણકણ બની વિખેરાય બધે જ.
એકમેકમાં ભળવાં લાગે બધાં અક્ષરોનાં અળસિયાં.
બારીના બે સળિયા વચ્ચેથી કૂદી
ચાલી જાઉં વરસાદી પવન સાથે,
વિસ્તીર્ણ મેદાનોમાં મેઘ વરસે છે મન મૂકીને.
'''લોબાનની ગંધ :'''
લોબાનના વેશમાં આવે દૂરનો દરવેશ
શું રાગ મારવા પૂરિયાએ ધર્યો આ વેશ?
'''પારિજાતની ગંધ :'''
વરસો પછી
આજે ફરી સૂંઘ્યું એક પારિજાતનું ફૂલ.
આંખો ભરાઈ આવી
બસ પડ્યો રહેવા દો મને અહીં
આ ખુરશીમાં રાતભર.
'''તાજાં ધોળેલાં મકાનની ગંધ :'''
યાદ આવે છે
રઝળપાટમાં કરેલા અનેક વસવાટો.
નવા ઘરના ચૂને ધોળ્યા રંગ વાર્નિશની ગંધભર્યા
મોટા-મોટા સફેદ ઓરડાઓ.
વાર-તહેવારે દિવાળીએ વરસે બે વરસે થાય છે નવા
પણ એ જ જૂના
જૂના જૂના ઓરડાઓ.
નવી નકોર રહી છે માત્ર આ ગંધ.
</poem>
== વના જેતાની વાતું ==
<poem>
સ્થળ : મધ્યમ શહેરનો સોસાયટી વિસ્તાર.
જૈફ વયે પહોંચેલા સફાઈ કામદાર વના જેતા અને તેના મુકાદમ વચ્ચેની વાતચીત.
વના જેતા
– હાજર સાયેબ, પાય લાગણ મા’બાપ.
કેમ સાવ છેવાડે રઈ ગ્યો?
– આપડે જ સેવાડે રઈ પસે કોઈ સેવાડાવાળાની ચંત્યા તો નંઈ. સાચુ ને સાઈબ?
વના જેતા
સર્વોદય સોસાયટી શેરી નંબર-૪નો રોડ બરોબર વાઈળો છે’ને? ડેપુટી કાલે રાઉન્ડ મારવાના છે, ફરિયાદ નો આવવી જોઈ સઈમજો?
– વાળીઝૂડીને સોખ્કો સણાક -ચાચર ચોક જેવો મા’બાપ
અંબામાને પગલાં પાડવાનું મન થાવું જોવે.
એલા તારાં છોકરાંવ કેટલા?
ઈ ભણશે કે ઈ’યે ઢૈડો કરશે તારી જેમ?
– તણ છોકરાંવ. બે દેવે દીધા દીકરા ને એક માતાજીએ દીધી દીકરી.
ભણવાનું તો સાઈબ...
ભણે નરસી મે’તો, ભણે શિવાણંદ ને ભાણે મારો દાસી જીવણ.
અમે તે શું ભણી સાઈબ.
બે-ચાર સોપડી વાંસી છોરાં રોજી રળશે ધરમની.
ને હુંય ક્યાં દાડા, વૈતરાં કે ઢૈડાં કરું છું સાઈબ.
રાજીનો રોટલો રળું છું રામે દીધો.
વના જેતા, તારે કાંઈ ટુકડો જમીન ખેતર ખોઈડા ખરા?
– અલખનો ઓટલો સેને સાઈબ, ને રાતે ઉપર નવલખ સંદરવો.
ઈ આખેઆખો મારો જને બાપ.
એલા તારી કાંઈ બાપકમાઈ ખરી કે નંઈ?
– આ દખ જ બાપીકું ક્યો’તો બાપીકું
ને પોતીકું ક્યો’તો બાપીકું.
આ દખનું જ અમને ભારી સખ ઈના ભારી હેવા
ઈના વગર સોરવે જ નંઈ, ઈના વન્યા ટુકડો હેઠ નો ઊતરે.
વના જેતા અનામતની તને કાંઈ ખબર્ય?
– દર બે-પાંસ વરહે મતે ય લઈ’ગ્યા પોટલી મોઢે
ને અનામતે ય ક્યારના ઢઈડી ગ્યા પોટલા મોઢે
અમે ઈની રમત મમતમાં ક્યાં પડિયે સાઈબ.
તું પરમાટી ખાશ વના જેતા?
– પરમાટી તો સુ સાઈબ અળસિયાની જેમ
માટી ય ખાવી પડે.
જલમ-જલમના પુન કે જેવા તેવા તોય જીવતર મઈળા મનેખના.
ઈને કાંઈ રોળી નખાય? જતન તો કરવું પડેને બાપ.
ગમે તેવું તો ય મનેખનું ખોળિયું સાઈબ.
અંદરનો રામ રાજી રે’વો જોવે.
ને પરમાટી સાઈબ.
ખોટું નંઈ બોલું મા’બાપ, ઉપરવાળે પુગે મને;
ગામને પાદર ઢોરાં ઠોલતાં ગીધડાંવ ઉડાડી-ઉડાડી
ચામડાં ચીઈરાં છ લાલપીળાં લાબરાં લીરાં જેવાં.
પણ, હવે પેધેલાં લોઠકાં આ ગીધડાંવ હારે અમે હામ નો ભીડી હકી.
અમારું ગજું નંઈ સાઈબ.
વના જેતા, તું ભજન તો કરતો હઈસ, ખરું કે નઈ?
– અમારે તો બાપ, ભોજન ઓછા ને ભજન વધારે.
ઇ’નાથી કાંઈ વધારે છે સાઈબ?
ગામમાં બોલાવી જાય સંધાય.
ભોજન તો અમે ક્યાં દંઈ, કિમ દંઈ?
પણ ભજનની ના નંઈ.
લોક ક’યે ‘ભગત જાતે હલકા પણ હલક ભારી’
સુંદડીના, પિયાલાના નોખાંનોખાં ભજન ગાંઉ અસલના.
પણ સા’નો (ચાનો) પિયાલો તો ભેગો જ રાખું સાઈબ.
સા કાંઈ થોડી ખોબામાં પિવાય સ?
લોક ભલે બોલે
પણ મરઘાંથી નંઈ, નરઘાંથી પેટ ભરાય સાઈબ.
નરઘું બોલે ને પેટમાં ટાઢક વળી જાય.
સાતે’ય કોઠે દીવા બાપ.
વના જેતા,
સચરાચર મૅ વઈર્હો’તો ઓણુકો
બારે મેઘ ખાંગા થ્યા’તા, સીમ ખેતર લે’રાણા’તા યાદ છે?
– કિમ ભુલાય સાઈબ
લથબથ ભીંજાણો’તો સાઈબ, બારે બાર મે’માં ભીંજાણો તો ભરપૂર.
ખેતરમાં મોતીડા જેવી બાજરી ધરપીને ધાવી’તી દૂધમલ ડૂંડાને
– જોયું’તું સીમમાં.
પસે તો મે’ભેગો મોલ ક્યાં ઊડી ગ્યો ઈ ખબર નંઈ.
પસે તો રાડા જોયા’તા રાડા-સુક્કાભઠ્ઠ
તો ય અમે રાડારોળ નો’કરી કે નો પાડી રાડું,
વના જેતા, આ તારા માથે ધોળા ભાળું તો ગાંધીબાપુનું કાંઈ ઓહાણ ખરું?
– ધોળા તો બાપ આ તડકાના. સાંયો નંઈ ને ઈમાં.
હા, બાપુ થઈ ગ્યા કો’ક મા’તમા – પોતડી પેરતા ખાલી.
ઓલા સોકમાં ઈમનું પૂતળું - લાગે’કે લાકડી લઈ મંડશે હાલવા.
લાકડી તો જોયે સાઈબ.
મા’તમાનો સોક સોખ્ખો રાખું
વે’લી સવારે સાનામાના નવરાવી યે દઉં
મારી ડ્યુટીમાં નંઈને તોય.
ખોટું નંઈ કંઉ સાઈબ
સૂતરની આંટી જોઈ ઈમ થાય કે દોરી એક ખેંચી
મારું પે’રણ સાંધી લઉં
પણ પસે મા’તમાને પોતડીમાં જોઉં ને થાય
‘ફટ ભૂંડા.’
ને બાબાસાહેબને ઓળખે ને?
– સાઈબ, ઈ યે કો’ક બાબા થઈ ગ્યા.
કયે છે કે બાપુની જીમ ઈ યે અમારું બઉ રાખતા
આ બાબા તે અત્તારના બાબા જેવા નંઈ સાઈબ
તંયે તો બધા કે’તા હઈશે ને બાબાસાયબ! બાબાસાયબ!
વના જેતા
ખબર છે આ નવખંડ ધરતીમાં માછલાથી માંડી બુદ્ધ સુધી
એણે અવતાર ધઈરો સે ખાલી આ ભરતખંડમાં?
– મને તો ઈની કાંઈ ખબર્ય નંઈ સાઈબ.
એટલી ખબર્ય કે
ઉપરવાળો હાજરાહજૂર છે સંધેય, ને અજવાળે છે સંધુય.
વના જેતા
બઉ મજા આવી તારી હારે વાતું કરવાની.
– વાતુંનું તો એવું ને માબાપ કે મજો જ આવે
કરવાવાળું જોવે.
હું તો વાતું કરું સકલા હારે, ઝાડવા હારે
આભલા હારે કે માયલા હારે.
વાતું તો ખૂટે જ નંઈ સાઈબ.
સખદખના સિમાડા હોય સાઈબ, સાચું ક નંઈ?
વાતુંના તે હોય?
ઈ તો મે’રામણ, લેરાય!
વના જેતા
મોડું થાય છે મને. તારી વાતું તો સાંજ પાડી દેસે.
કાલ પાછા ડેપુટી...
લે સરખો બોળી આંયાં દઈ દે અંગૂઠો ને ગણી લે બરોબર.
પાછો આવીસ નિરાંતે. અત્તાર મોડું થાય છે.
લે, દઈ દે અંગૂઠો.
– લો દઇ દઉં સાઈબ
તમે ઈવડા ઈ મા’તમા થોડા સો કે સંચોડો માગી લેહો.
આ આંગળિયું ભેળો અંગૂઠો સે તાં લગણ
વાંધો નથ સાઈબ.
ને, ગણવાની તો વાત જ નો’ કરો સાઈબ.
તમે ય ઉપરવાળાની સાખે જ ગઈણા હશે ને સાઈબ.
લો, તારે રામેરામ સાઈબ, રામેરામ.
નોંધ :
મુકાદમનો સંવાદ
– વના જેતાનો સંવાદ
પરમાટી એટલે માંસ-આમિષ આહાર
સંચોડો એટલે આખેઆખો કે પૂરેપૂરો
ઓહાણ એટલે સ્મૃતિ-યાદ.
</poem>


<br>
<br>
<center>&#9724;</center>
<center>&#9724;</center>
<br>
<br>
KhyatiJoshi
26,604

edits

Retrieved from "https://wiki.ekatrafoundation.org/wiki/Special:MobileDiff/33218"

Navigation menu