18,450
edits
MeghaBhavsar (talk | contribs) No edit summary |
MeghaBhavsar (talk | contribs) No edit summary |
||
(4 intermediate revisions by the same user not shown) | |||
Line 485: | Line 485: | ||
|(પ્રશંસાપાત્ર બેજવાબદારીથી) હા. હતો ને હજુ છું. | |(પ્રશંસાપાત્ર બેજવાબદારીથી) હા. હતો ને હજુ છું. | ||
}} | }} | ||
{{ps | |||
વિહારીઃ (બેસી જતાં) હેંએ? | |વિહારીઃ | ||
જગતપ્રસાદઃ હા. હજુ ક્યારેક શોખ થઈ આવે ત્યારે કંઈક એના નામે ધકેલી મારું છું. | |(બેસી જતાં) હેંએ? | ||
વિહારીઃ (સંદેહથી) કોઈ અક્કલવંત એમના હસ્તાક્ષરનું નથી પૂછતું? | }} | ||
જગતપ્રસાદઃ હું એવી વેળા આવવા દઉં તો ને? લેખની સાથે જ લખી મોકલું છું કે સરિતાના અક્ષર ન ઊકલે એવા હોઈ મારે એની નકલ ઉતારવી પડી છે. (વિહારી બરફ બની જાય છે. ખંધાઈથી) કેમ? વિહારી! કેમ કાંઈ બોલ્યો નહિ? | {{ps | ||
વિહારીઃ (નીચી નજરે) હજુ મને મારી માન્યતા બરાબર લાગે છે. (જગતપ્રસાદ દલીલ શોધે છે) વળી તમારી ને સરિતાબહેનની જેવી લેવડદેવડ હતી એવી દરેક દંપતીની હોય જ એ નિરાકરણ અક્ષમ્ય છે. ઘણી બહેનોની સાહિત્યશક્તિની સ્વતંત્રતામાં મને પૂરેપૂરી શ્રદ્ધા છે. | |જગતપ્રસાદઃ | ||
જગતપ્રસાદઃ (બાજી હાથમાંથી જતી જોતાં) કબૂલ. | |હા. હજુ ક્યારેક શોખ થઈ આવે ત્યારે કંઈક એના નામે ધકેલી મારું છું. | ||
વિહારીઃ વળી લેખક પતિ વિના પણ પત્ની લેખિકા ક્યાં નથી થઈ શકતી? | }} | ||
જગતપ્રસાદઃ (અકળાઈ) પણ ના કહી કોણે? મેં ક્યારે કહ્યું કે કુંભો રાણો રાજકવિ હતા? | {{ps | ||
|વિહારીઃ | |||
|(સંદેહથી) કોઈ અક્કલવંત એમના હસ્તાક્ષરનું નથી પૂછતું? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|હું એવી વેળા આવવા દઉં તો ને? લેખની સાથે જ લખી મોકલું છું કે સરિતાના અક્ષર ન ઊકલે એવા હોઈ મારે એની નકલ ઉતારવી પડી છે. (વિહારી બરફ બની જાય છે. ખંધાઈથી) કેમ? વિહારી! કેમ કાંઈ બોલ્યો નહિ? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|વિહારીઃ | |||
|(નીચી નજરે) હજુ મને મારી માન્યતા બરાબર લાગે છે. (જગતપ્રસાદ દલીલ શોધે છે) વળી તમારી ને સરિતાબહેનની જેવી લેવડદેવડ હતી એવી દરેક દંપતીની હોય જ એ નિરાકરણ અક્ષમ્ય છે. ઘણી બહેનોની સાહિત્યશક્તિની સ્વતંત્રતામાં મને પૂરેપૂરી શ્રદ્ધા છે. | |||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|(બાજી હાથમાંથી જતી જોતાં) કબૂલ. | |||
}} | |||
{{ps | |||
|વિહારીઃ | |||
|વળી લેખક પતિ વિના પણ પત્ની લેખિકા ક્યાં નથી થઈ શકતી? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|(અકળાઈ) પણ ના કહી કોણે? મેં ક્યારે કહ્યું કે કુંભો રાણો રાજકવિ હતા? | |||
}} | |||
(વિહારી ધીરો પડે છે.) | (વિહારી ધીરો પડે છે.) | ||
{{ps | |||
વિહારીઃ અને એટલું હું એને વળગી રહીશ. (જગત મૂંઝાય છે.) | | | ||
જગતપ્રસાદઃ (મનમાં) આ શું મારો મણિમહોત્સવ ઊજવશે? | |(બાજી હાથમાં લેવા) ભાઈ, વિહારી, દલીલ તરીકે તારી લડત સુંદર છે, આકર્ષક છે, અદ્ભુત છે. | ||
}} | |||
{{ps | |||
|વિહારીઃ | |||
|અને એટલું હું એને વળગી રહીશ. (જગત મૂંઝાય છે.) | |||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|(મનમાં) આ શું મારો મણિમહોત્સવ ઊજવશે? | |||
}} | |||
(નહિ મુગ્ધા ને નહિ યુવતી એવી કોઈ સ્ત્રી સંકોચાતી દાખલ થાય છે. પહેલાં જગત સામું, પછી વિહારી સામું, વળી જગત સામું એમ વારાફરતી જોયા કરે છે.) | (નહિ મુગ્ધા ને નહિ યુવતી એવી કોઈ સ્ત્રી સંકોચાતી દાખલ થાય છે. પહેલાં જગત સામું, પછી વિહારી સામું, વળી જગત સામું એમ વારાફરતી જોયા કરે છે.) | ||
જગતપ્રસાદઃ કોનું કામ છે, બહેન? | {{ps | ||
સ્ત્રીઃ આપના બેમાંથી જગતપ્રસાદજી કોણ? (પોતાનું નામ ભૂલી ગયા હોય તેમ જગત-વિહારી) | |જગતપ્રસાદઃ | ||
|કોનું કામ છે, બહેન? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|સ્ત્રીઃ | |||
|આપના બેમાંથી જગતપ્રસાદજી કોણ? (પોતાનું નામ ભૂલી ગયા હોય તેમ જગત-વિહારી) | |||
}} | |||
(સ્ત્રી જગત તરફ ફરે છે.) | (સ્ત્રી જગત તરફ ફરે છે.) | ||
વિહારીઃ હું નહીં. | {{ps | ||
જગતપ્રસાદઃ હા. હું જ એ, બેસો. ક્યાંથી આવો છો? | |વિહારીઃ | ||
સ્ત્રીઃ (બેસતાં) ‘મનોરંજન’ના કર્તાને નજરે જોવાની હોંશ હતી એટલે અહીં આવી ચડી છું. | |હું નહીં. | ||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|હા. હું જ એ, બેસો. ક્યાંથી આવો છો? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|સ્ત્રીઃ | |||
|(બેસતાં) ‘મનોરંજન’ના કર્તાને નજરે જોવાની હોંશ હતી એટલે અહીં આવી ચડી છું. | |||
}} | |||
(જગત ઉલ્લાસથી વિહારી સામે નજર નાખે છે. જગત જુએ એમ વિહારી ‘રાજહંસ’ સંતાડે છે.) | (જગત ઉલ્લાસથી વિહારી સામે નજર નાખે છે. જગત જુએ એમ વિહારી ‘રાજહંસ’ સંતાડે છે.) | ||
જગતપ્રસાદઃ ઉપકાર થયો. તમે એ પુસ્તક વાંચી ગયાં? – કેવુંક લાગ્યું? – ગમ્યું ખરું? | {{ps | ||
સ્ત્રીઃ વાંચી ગઈ. બાકી અમારા અભિપ્રાય આપને શા ખપના? | |જગતપ્રસાદઃ | ||
|ઉપકાર થયો. તમે એ પુસ્તક વાંચી ગયાં? – કેવુંક લાગ્યું? – ગમ્યું ખરું? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|સ્ત્રીઃ | |||
|વાંચી ગઈ. બાકી અમારા અભિપ્રાય આપને શા ખપના? | |||
}} | |||
(જગત વાત વહેતી મૂકવામાં સાર સમજે છે.) | (જગત વાત વહેતી મૂકવામાં સાર સમજે છે.) | ||
જગતપ્રસાદઃ અહીં જ રહો છો? કોઈ સાહિત્યસભામાંય તમને દીઠાંનું સ્મરણ નથી. | {{ps | ||
સ્ત્રીઃ ના જી. પ્રવાસે નીકળતાં એક દિવસ ઊતરી છું. બાકી અહીં જ હોઉં તો તો અત્યાર અગાઉ આપને મળી ન હોઉં? | |જગતપ્રસાદઃ | ||
વિહારીઃ ખરું છે. પ્રસાદજી, સાહિત્યના શોખીનોનો તો આ ઘર અખાડો છે. | |અહીં જ રહો છો? કોઈ સાહિત્યસભામાંય તમને દીઠાંનું સ્મરણ નથી. | ||
જગતપ્રસાદઃ બહેન, તમારું નામ? | }} | ||
સ્ત્રીઃ સરિકા. | {{ps | ||
જગતપ્રસાદઃ કેટલું પ્રમાળ નામ! (આનંદપૂર્વક) હવેની ફોઈઓ પણ ઠીક ઠીક રસિક થવા લાગી છે. | |સ્ત્રીઃ | ||
વિહારીઃ અને જગત નામ પણ ક્યાં કમ છે? | |ના જી. પ્રવાસે નીકળતાં એક દિવસ ઊતરી છું. બાકી અહીં જ હોઉં તો તો અત્યાર અગાઉ આપને મળી ન હોઉં? | ||
જગતપ્રસાદઃ (ચિડાઈ, મનમાં) આ શું કરવા બેઠાં છે? (હસી, પ્રકાશ) એનો ઇતિહાસ વળી અનેરો છે. સારિકાબહેન… | }} | ||
સારિકાઃ મને સૌ સરુબહેન કહે છે. | {{ps | ||
જગતપ્રસાદઃ (અચંબાથી, મનમાં) સરુ? સરિતાને પણ હું સરુ કહી સંબોધતો! | |વિહારીઃ | ||
વિહારીઃ પ્રસાદજી, તમે શું કહેવા જતા હતા? | |ખરું છે. પ્રસાદજી, સાહિત્યના શોખીનોનો તો આ ઘર અખાડો છે. | ||
જગતપ્રસાદઃ હંઅ, સારું સંભાર્યું. પ્રથમ મારું નામ જગજીવન હતું. પણ પછીથી મેં જગત કરી નાખેલું. (હોશિયારીથી) ખબર છે ને કે કેટલાંક પુસ્તકો તો એના લેખોનાં નામાલાં નામો અંગે ખરીદાતાં જ નથી? | }} | ||
વિહારીઃ પરંતુ વધુ સાચી હકીકત તો એ છે લેખકના નામને ને કામને પરસ્પર કશી સગાઈ હોતી જ નથી. | {{ps | ||
સારિકાઃ (વિવેકથી) ના, પણ એટલું ખરું કે સારા લેખનું નામ સારું હોય એ વધારે સારું. | |જગતપ્રસાદઃ | ||
જગતપ્રસાદઃ (રાજી થઈ) તમે પણ સાહિત્યનાં સારાં રસિયાં લાગો છો! | |બહેન, તમારું નામ? | ||
સારિકાઃ હા જી. જોકે હું સાહિત્યખોર નથી, સાહિત્યકાર નથી, પણ સાહિત્યપ્રેમી હોવાનો દાવો તો ધરાવું છું! | }} | ||
વિહારીઃ (મનમાં) કેવી આબેહૂબ ઓળખાણ! | {{ps | ||
જગતપ્રસાદઃ સુંદર. કંઈ લખો છો ખરાં? – ક્યાંય છપાવો છો ખરાં? | |સ્ત્રીઃ | ||
સારિકાઃ લખું છું. ખાસ છપાવતી નથી. એકાદ અલ્પ પ્રયાસ આપને બતાવવા લાવી છું. | |સરિકા. | ||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|કેટલું પ્રમાળ નામ! (આનંદપૂર્વક) હવેની ફોઈઓ પણ ઠીક ઠીક રસિક થવા લાગી છે. | |||
}} | |||
{{ps | |||
|વિહારીઃ | |||
|અને જગત નામ પણ ક્યાં કમ છે? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|(ચિડાઈ, મનમાં) આ શું કરવા બેઠાં છે? (હસી, પ્રકાશ) એનો ઇતિહાસ વળી અનેરો છે. સારિકાબહેન… | |||
}} | |||
{{ps | |||
|સારિકાઃ | |||
|મને સૌ સરુબહેન કહે છે. | |||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|(અચંબાથી, મનમાં) સરુ? સરિતાને પણ હું સરુ કહી સંબોધતો! | |||
}} | |||
{{ps | |||
|વિહારીઃ | |||
|પ્રસાદજી, તમે શું કહેવા જતા હતા? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|હંઅ, સારું સંભાર્યું. પ્રથમ મારું નામ જગજીવન હતું. પણ પછીથી મેં જગત કરી નાખેલું. (હોશિયારીથી) ખબર છે ને કે કેટલાંક પુસ્તકો તો એના લેખોનાં નામાલાં નામો અંગે ખરીદાતાં જ નથી? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|વિહારીઃ | |||
|પરંતુ વધુ સાચી હકીકત તો એ છે લેખકના નામને ને કામને પરસ્પર કશી સગાઈ હોતી જ નથી. | |||
}} | |||
{{ps | |||
|સારિકાઃ | |||
|(વિવેકથી) ના, પણ એટલું ખરું કે સારા લેખનું નામ સારું હોય એ વધારે સારું. | |||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|(રાજી થઈ) તમે પણ સાહિત્યનાં સારાં રસિયાં લાગો છો! | |||
}} | |||
{{ps | |||
|સારિકાઃ | |||
|હા જી. જોકે હું સાહિત્યખોર નથી, સાહિત્યકાર નથી, પણ સાહિત્યપ્રેમી હોવાનો દાવો તો ધરાવું છું! | |||
}} | |||
{{ps | |||
|વિહારીઃ | |||
|(મનમાં) કેવી આબેહૂબ ઓળખાણ! | |||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|સુંદર. કંઈ લખો છો ખરાં? – ક્યાંય છપાવો છો ખરાં? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|સારિકાઃ | |||
|લખું છું. ખાસ છપાવતી નથી. એકાદ અલ્પ પ્રયાસ આપને બતાવવા લાવી છું. | |||
}} | |||
(જગતમાં ઊંડી ઊંડી અભિલાષા જન્મે છે કે કદાચ સારિકા દ્વારા પોતાનો અર્થ સરશે. લગભગ બસો પાનાની એક નોટ જગતના હાથમાં મૂકે છે.) | (જગતમાં ઊંડી ઊંડી અભિલાષા જન્મે છે કે કદાચ સારિકા દ્વારા પોતાનો અર્થ સરશે. લગભગ બસો પાનાની એક નોટ જગતના હાથમાં મૂકે છે.) | ||
જગતપ્રસાદઃ (નામ વાંચતાં) જીવનનાં જળ! (પાનાં ઉથલવતાં) જાણે મોતીની માળ! સરુબહેન, આમાં શું છે? | {{ps | ||
સારિકાઃ માનવજીવનની આછીઅધૂરી રેખાઓ છે. રસમય નવલિકાઓ દ્વારા સંસારનો પ્રવાહ રજૂ કરવાના મારા અભિલાષ છે. | |જગતપ્રસાદઃ | ||
જગતપ્રસાદઃ (મનમાં) પ્રસ્તાવના તો નહિ લખાવવી હોય? (પ્રકાશ) એ ઉપરાંત કાંઈ ઉદ્દેશ છે? મારા સરખું કાંઈ કામ હોય તો અવશ્ય કહેજો. | |(નામ વાંચતાં) જીવનનાં જળ! (પાનાં ઉથલવતાં) જાણે મોતીની માળ! સરુબહેન, આમાં શું છે? | ||
સારિકાઃ વાર્તાઓને તમે નજર નીચેથી કાઢી જશો તો આભાર થશે. મારા ઉદ્દેશ મેં શરૂઆતમાં જણાવ્યા પણ છે. | }} | ||
{{ps | |||
|સારિકાઃ | |||
|માનવજીવનની આછીઅધૂરી રેખાઓ છે. રસમય નવલિકાઓ દ્વારા સંસારનો પ્રવાહ રજૂ કરવાના મારા અભિલાષ છે. | |||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|(મનમાં) પ્રસ્તાવના તો નહિ લખાવવી હોય? (પ્રકાશ) એ ઉપરાંત કાંઈ ઉદ્દેશ છે? મારા સરખું કાંઈ કામ હોય તો અવશ્ય કહેજો. | |||
}} | |||
{{ps | |||
|સારિકાઃ | |||
|વાર્તાઓને તમે નજર નીચેથી કાઢી જશો તો આભાર થશે. મારા ઉદ્દેશ મેં શરૂઆતમાં જણાવ્યા પણ છે. | |||
}} | |||
(પાનાં ફેરવતાં ‘અનિવાર્ય નિવારણ’ના મથાળાથી પ્રસ્તાવના જેવું કંઈક જોતાં જગતના કેટલાક કિલ્લા કડડભૂસ હેઠા પડે છે.) | (પાનાં ફેરવતાં ‘અનિવાર્ય નિવારણ’ના મથાળાથી પ્રસ્તાવના જેવું કંઈક જોતાં જગતના કેટલાક કિલ્લા કડડભૂસ હેઠા પડે છે.) | ||
જગતપ્રસાદઃ વા…આ…રુ. (અમર આશામાં) સંગ્રહ કોને અર્પણ કરવા ધાર્યો છે? | {{ps | ||
વિહારીઃ (મનમાં) તમને નહિ જ. | |જગતપ્રસાદઃ | ||
સારિકાઃ કોઈને નહિ, અર્પણ એ પુસ્તકનું અનિવાર્ય લક્ષણ ક્યાં છે? | |વા…આ…રુ. (અમર આશામાં) સંગ્રહ કોને અર્પણ કરવા ધાર્યો છે? | ||
વિહારીઃ બરાબર. | }} | ||
જગતપ્રસાદઃ અનિવાર્ય ન હોય તોય આવશ્યક તો ગણાય છે ને? | {{ps | ||
વિહારીઃ ખરેખર? | |વિહારીઃ | ||
જગતપ્રસાદઃ હાલ ને હાલ ખાતરી કરાવી આપું. (ઊભા થઈ) સરુબહેન, બેસજો. ઉતાવળ નથી ને? | |(મનમાં) તમને નહિ જ. | ||
સારિકાઃ (હસવું ખાળી) બેઠી છું. સજ્જન સમાગમ તો સૌ કોઈ વાંચ્છે. પછી જેને પ્રાપ્ત થયો હોય તે બને તેટલો કાં ન માણે? | }} | ||
{{ps | |||
|સારિકાઃ | |||
|કોઈને નહિ, અર્પણ એ પુસ્તકનું અનિવાર્ય લક્ષણ ક્યાં છે? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|વિહારીઃ | |||
|બરાબર. | |||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|અનિવાર્ય ન હોય તોય આવશ્યક તો ગણાય છે ને? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|વિહારીઃ | |||
|ખરેખર? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|હાલ ને હાલ ખાતરી કરાવી આપું. (ઊભા થઈ) સરુબહેન, બેસજો. ઉતાવળ નથી ને? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|સારિકાઃ | |||
|(હસવું ખાળી) બેઠી છું. સજ્જન સમાગમ તો સૌ કોઈ વાંચ્છે. પછી જેને પ્રાપ્ત થયો હોય તે બને તેટલો કાં ન માણે? | |||
}} | |||
(હસતાં હસતાં જગત અંદર જાય છે.) | (હસતાં હસતાં જગત અંદર જાય છે.) | ||
{{ps | |||
વિહારીઃ સગપણમાં શૂન્ય. એ સિાય શિષ્ય, સ્નેહી, જે ગણો તે. | | | ||
સારિકાઃ એમની સાહિત્યસેવા વષે આપનો શો અભિપ્રાય છે. | |આપ પ્રસાદજીને શું થાઓ? | ||
વિહારીઃ મારા કરતાં એમનો પોતાનો અભિપ્રાય વિશેષ રસિક, આશાભર્યો અને જાણવા જેવો છે. | }} | ||
સારિકાઃ (રસથી) કહો જોઉં. | {{ps | ||
વિહારીઃ એમનું સાહિત્ય અમર છે તેમ તેઓ નમ્રપણે માને છે. | |વિહારીઃ | ||
સારિકાઃ અને તમે? | |સગપણમાં શૂન્ય. એ સિાય શિષ્ય, સ્નેહી, જે ગણો તે. | ||
વિહારીઃ મારી કે તમારી માન્યતાની તેમને શી પાડી છે? એઓ તો ક્યારે એમને સાઠમું વર્ષ બેસે અને ક્યારે ગુજરાત એમનો મણિમહોત્સવ ઊજવે તેના સતત ચિંતનમાં છે. છેલ્લા છ મહિનામાં જ્યારે જ્યારે હું એમને મળ્યો હોઈશ ત્યારે મણિમહોત્સવ શબ્દ મારે કાને અથડાયા વિના નથી રહ્યો. એ શબ્દના ઉચ્ચારમાત્રથી એઓ ભારે ઉલ્લાસમાં આવી જાય છે. તમે આવ્યાં ત્યારે એ જ પુરાણ ચાલતું હતું. | }} | ||
સારિકાઃ તોયે હું દાખલ થઈ ત્યારે વિષાદનું વાતાવરણ કેમ હતું? | {{ps | ||
|સારિકાઃ | |||
|એમની સાહિત્યસેવા વષે આપનો શો અભિપ્રાય છે. | |||
}} | |||
{{ps | |||
|વિહારીઃ | |||
|મારા કરતાં એમનો પોતાનો અભિપ્રાય વિશેષ રસિક, આશાભર્યો અને જાણવા જેવો છે. | |||
}} | |||
{{ps | |||
|સારિકાઃ | |||
|(રસથી) કહો જોઉં. | |||
}} | |||
{{ps | |||
|વિહારીઃ | |||
|એમનું સાહિત્ય અમર છે તેમ તેઓ નમ્રપણે માને છે. | |||
}} | |||
{{ps | |||
|સારિકાઃ | |||
|અને તમે? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|વિહારીઃ | |||
|મારી કે તમારી માન્યતાની તેમને શી પાડી છે? એઓ તો ક્યારે એમને સાઠમું વર્ષ બેસે અને ક્યારે ગુજરાત એમનો મણિમહોત્સવ ઊજવે તેના સતત ચિંતનમાં છે. છેલ્લા છ મહિનામાં જ્યારે જ્યારે હું એમને મળ્યો હોઈશ ત્યારે મણિમહોત્સવ શબ્દ મારે કાને અથડાયા વિના નથી રહ્યો. એ શબ્દના ઉચ્ચારમાત્રથી એઓ ભારે ઉલ્લાસમાં આવી જાય છે. તમે આવ્યાં ત્યારે એ જ પુરાણ ચાલતું હતું. | |||
}} | |||
{{ps | |||
|સારિકાઃ | |||
|તોયે હું દાખલ થઈ ત્યારે વિષાદનું વાતાવરણ કેમ હતું? | |||
}} | |||
(વિહારીને સારિકા પ્રત્યે માન થાય છે.) | (વિહારીને સારિકા પ્રત્યે માન થાય છે.) | ||
વિહારીઃ હા; આ ‘રાજહંસ’ વાંચીને જરાતરા વ્યાકુળ થયેલા ખરા. | {{ps | ||
સારિકાઃ (તરત) તો તો એનો અર્થ એવો થયો કે મારી ને તમારી તો શું પરંતુ ગમે તેવા અજાણ્યાની માન્યતાની પણ એઓને બહુ બહુ પડી છે. | |વિહારીઃ | ||
|હા; આ ‘રાજહંસ’ વાંચીને જરાતરા વ્યાકુળ થયેલા ખરા. | |||
}} | |||
{{ps | |||
|સારિકાઃ | |||
|(તરત) તો તો એનો અર્થ એવો થયો કે મારી ને તમારી તો શું પરંતુ ગમે તેવા અજાણ્યાની માન્યતાની પણ એઓને બહુ બહુ પડી છે. | |||
}} | |||
(વિહારીની સ્થિતિ કફોડી થાય છે.) | (વિહારીની સ્થિતિ કફોડી થાય છે.) | ||
વિહારીઃ સાચી વાત. મારે જે નહોતું કહેવું જોઈતું તે તમે કબૂલાવ્યું ખરું. | {{ps | ||
સારિકાઃ સારું થયું. પોતાની નબળાઈઓ કોઈ જાણી ન જાય એટલા વાસ્તે કેટલાક લોક – અને પ્રસાદજી તો માત્ર ઉદાહરણ ગણાય – જીવનની જુદી જુદી દિશામાં દંભની ઊંચી દીવાલો ઊભી કરે છે. પરંતુ સત્ય એટલું તો બળવંત છે કે જ્યારે ત્યારે પણ આ દીવાલોને તોડીફોડીને બહાર આવ્યા વિના રહેતું નથી. જ્યારે આમ બને છે ત્યારે મનુષ્યને પોતાનું સાચું મૂલ્ય સમજાય છે. જે સ્વપ્નસૌંદર્યમાં, જે મોહમાયામાં તે જીવન ગુજારતાં હોય છે તેનો ત્યારે અંત આવે છે, પછી તે જગતને તેના શુદ્ધ રૂપે જોઈ શકે છે એટલું જ નહિ પણ પરિણામે પોતાને પણ પૂરેપૂરો પિછાણે છે. | |વિહારીઃ | ||
|સાચી વાત. મારે જે નહોતું કહેવું જોઈતું તે તમે કબૂલાવ્યું ખરું. | |||
}} | |||
{{ps | |||
|સારિકાઃ | |||
|સારું થયું. પોતાની નબળાઈઓ કોઈ જાણી ન જાય એટલા વાસ્તે કેટલાક લોક – અને પ્રસાદજી તો માત્ર ઉદાહરણ ગણાય – જીવનની જુદી જુદી દિશામાં દંભની ઊંચી દીવાલો ઊભી કરે છે. પરંતુ સત્ય એટલું તો બળવંત છે કે જ્યારે ત્યારે પણ આ દીવાલોને તોડીફોડીને બહાર આવ્યા વિના રહેતું નથી. જ્યારે આમ બને છે ત્યારે મનુષ્યને પોતાનું સાચું મૂલ્ય સમજાય છે. જે સ્વપ્નસૌંદર્યમાં, જે મોહમાયામાં તે જીવન ગુજારતાં હોય છે તેનો ત્યારે અંત આવે છે, પછી તે જગતને તેના શુદ્ધ રૂપે જોઈ શકે છે એટલું જ નહિ પણ પરિણામે પોતાને પણ પૂરેપૂરો પિછાણે છે. | |||
}} | |||
(સારિકાની વિદ્વત્તાથી વિહારી અંજાય છે. પાંચ-પંદર પુસ્તકોના ઢગ સાથે જગત પ્રવેશે છે.) | (સારિકાની વિદ્વત્તાથી વિહારી અંજાય છે. પાંચ-પંદર પુસ્તકોના ઢગ સાથે જગત પ્રવેશે છે.) | ||
વિહારીઃ તમે જો બોલી ગયાં તે બધું પ્રસાદજીએ સાંભળવા જેવું છે. | {{ps | ||
સારિકાઃ (શાંતિથી) મેં કહ્યું છે. | |વિહારીઃ | ||
જગતપ્રસાદઃ (હોંશથી) શું? | |તમે જો બોલી ગયાં તે બધું પ્રસાદજીએ સાંભળવા જેવું છે. | ||
વિહારીઃ (આશ્ચર્યથી) ક્યારે? | }} | ||
જગતપ્રસાદઃ મેં તો કશું સાંભળ્યું નથી. | {{ps | ||
સારિકાઃ (મનમાં) સાંભળ્યું છે; સમજાયું નથી. | |સારિકાઃ | ||
(શાંતિથી) મેં કહ્યું છે. | |||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|(હોંશથી) શું? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|વિહારીઃ | |||
|(આશ્ચર્યથી) ક્યારે? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|મેં તો કશું સાંભળ્યું નથી. | |||
}} | |||
{{ps | |||
|સારિકાઃ | |||
|(મનમાં) સાંભળ્યું છે; સમજાયું નથી. | |||
}} | |||
(સહેજ વાર ચુપકીદી ચાલે છે.) | (સહેજ વાર ચુપકીદી ચાલે છે.) | ||
જગતપ્રસાદઃ (એક પછી એક પુસ્તક ઉથલાવતા) સાંભળો, સમજો. આ કાવ્યસંગ્રહ કવિએ પોતાની પ્રાણેશ્વરીને અર્પણ કર્યો છે. આ નિબંધમાળાને લેખકે પોતાના પ્યારા દેશને ચરણે ધરી છે. આ નાટકને કર્તાએ અંદરના જ એક પાત્રને ભેટ કર્યું છે. આ વાર્તાગુચ્છને લેખકે પોતાના વાચકવર્ગને સમર્પ્યો – એમ સમજીને કે આવો કોઈ વર્ગ જ ન હોત તો તેમની કલમની કદર કોણ કરત? (મુખ મલકાવી) સરુબહેન, અર્પણનાય કેટકેટલા પ્રકાર છે! | {{ps | ||
વિહારીઃ તોયે એક પ્રકાર રહી ગયો – લેખકે પોતાને જ પુસ્તક સમર્પવાનો, એમ કહીને કે પોતે જો હોત નહિ તો એ લખાત જ ક્યાંથી? | |જગતપ્રસાદઃ | ||
|(એક પછી એક પુસ્તક ઉથલાવતા) સાંભળો, સમજો. આ કાવ્યસંગ્રહ કવિએ પોતાની પ્રાણેશ્વરીને અર્પણ કર્યો છે. આ નિબંધમાળાને લેખકે પોતાના પ્યારા દેશને ચરણે ધરી છે. આ નાટકને કર્તાએ અંદરના જ એક પાત્રને ભેટ કર્યું છે. આ વાર્તાગુચ્છને લેખકે પોતાના વાચકવર્ગને સમર્પ્યો – એમ સમજીને કે આવો કોઈ વર્ગ જ ન હોત તો તેમની કલમની કદર કોણ કરત? (મુખ મલકાવી) સરુબહેન, અર્પણનાય કેટકેટલા પ્રકાર છે! | |||
}} | |||
{{ps | |||
|વિહારીઃ | |||
|તોયે એક પ્રકાર રહી ગયો – લેખકે પોતાને જ પુસ્તક સમર્પવાનો, એમ કહીને કે પોતે જો હોત નહિ તો એ લખાત જ ક્યાંથી? | |||
}} | |||
(જગતપ્રસાદ મોં મચકોડે છે. સારિકા સ્વસ્થ છે.) | (જગતપ્રસાદ મોં મચકોડે છે. સારિકા સ્વસ્થ છે.) | ||
જગતપ્રસાદઃ એટલે તમેય તે અર્પણ સામે આંખમીંચામણાં ન કરશો. | {{ps | ||
સારિકાઃ પણ હું તરખડમાં નથી પડવાની. કોને કરવું, એ પણ મારે મન મુશ્કેલ છે. | |જગતપ્રસાદઃ | ||
જગતપ્રસાદઃ (અઠંગાઈથી) કેવી વાત કરો છો! સાહિત્યમાં ઝંપલાવવા સજ્જ થયાં છો ત્યારે કોઈ ને કોઈ લેખક કે કવિને આદર્શ તરીકે સ્વીકારતાં હશો ને? | |એટલે તમેય તે અર્પણ સામે આંખમીંચામણાં ન કરશો. | ||
સારિકાઃ ના રે ના. | }} | ||
જગતપ્રસાદઃ જોજો. હોં, એવી ભૂલ ન કરશો કે જે કદી ન સુધરે. | {{ps | ||
વિહારીઃ એટલે, પ્રસાદજી? | |સારિકાઃ | ||
જગતપ્રસાદઃ સાહિત્યમાં એકલહાથ સેવા અસંભવિત છે. એટલે બે માર્ગ બાકી રહે છે. કાં તો કોઈના ભક્ત બની જવું; નહિ તો કેટલાક ભક્ત મેળવી લેવા. | |પણ હું તરખડમાં નથી પડવાની. કોને કરવું, એ પણ મારે મન મુશ્કેલ છે. | ||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|(અઠંગાઈથી) કેવી વાત કરો છો! સાહિત્યમાં ઝંપલાવવા સજ્જ થયાં છો ત્યારે કોઈ ને કોઈ લેખક કે કવિને આદર્શ તરીકે સ્વીકારતાં હશો ને? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|સારિકાઃ | |||
|ના રે ના. | |||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|જોજો. હોં, એવી ભૂલ ન કરશો કે જે કદી ન સુધરે. | |||
}} | |||
{{ps | |||
|વિહારીઃ | |||
|એટલે, પ્રસાદજી? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|સાહિત્યમાં એકલહાથ સેવા અસંભવિત છે. એટલે બે માર્ગ બાકી રહે છે. કાં તો કોઈના ભક્ત બની જવું; નહિ તો કેટલાક ભક્ત મેળવી લેવા. | |||
}} | |||
(વિહારી અને સારિકા સંદેહપૂર્વક સામાસામે જુએ છે.) | (વિહારી અને સારિકા સંદેહપૂર્વક સામાસામે જુએ છે.) | ||
{{ps | |||
| | |||
|(ચિંતનના ડોળથી) તમે બન્ને જુવાન છો. જુવાનીની અસ્વસ્થતા, અસહ્યતા તમારામાં ભરચક ભરી છે. એટલે મારા સમા અનુભવવૃદ્ધનું કહેવું તમને અકારું લાગે છે. બાકી સાહિત્યસેવક થવું હોય, સાક્ષર થવું હોય, સાહિત્યસમ્રાટ થવું હોય તો તે કેવળ શક્તિથી નહિ થવાય. ગંગા ને જમના જેવો શક્તિ ને યુક્તિનો સંગમ તમારામાં જો થતો હશે તો જ તમારી અસ્મિતામાં પ્રયાગની પરમ પવિત્રતાનો વાસ થશે. | |||
}} | |||
(સારિકા ને વિહારી સ્તબ્ધ બને છે.) | (સારિકા ને વિહારી સ્તબ્ધ બને છે.) | ||
{{ps | |||
| | |||
|(ઊંચી છાતીથી) મારું કહ્યું માનજો,. ભલાં ન થશો; ભોળાં થશો નહિ. આવું આવડશે તો જ તમારો ઉદ્ધાર છે. | |||
}} | |||
(જગત શ્વાસ ખાય છે.) | (જગત શ્વાસ ખાય છે.) | ||
વિહારીઃ (ઠાવકાઈથી) સરુબહેન, પેલી દંભની દીવાલો વચ્ચેનું તમારું ભાષ્ય વારંવાર સાંભળવું ગમે તેટલું સરસ હતું. ફરી સંભળાવશો? પ્રસાદજી પણ પ્રસન્ન થશે. | {{ps | ||
|વિહારીઃ | |||
|(ઠાવકાઈથી) સરુબહેન, પેલી દંભની દીવાલો વચ્ચેનું તમારું ભાષ્ય વારંવાર સાંભળવું ગમે તેટલું સરસ હતું. ફરી સંભળાવશો? પ્રસાદજી પણ પ્રસન્ન થશે. | |||
}} | |||
(જગતનું ધ્યાન ‘જીવનનાં જળ’માં હોય છે.) | (જગતનું ધ્યાન ‘જીવનનાં જળ’માં હોય છે.) | ||
{{ps | |||
જગતપ્રસાદઃ વિહારી, અત્યારે આ ‘જીવનનાં જળ’ જોવા દે. સરુબહેન, તમારી કલમ કહે છે કે એ સારી રીતે કસાયેલી છે. ‘જીવનનાં જળ’ પહેલાં પણ તમે ઘણું લખ્યું હોવું જોઈએ. | | | ||
સારિકાઃ થોડુંઘણું. | |પ્રસાદજી? હું કહું છું એ ઠીક કહું છું ને? | ||
જગતપ્રસાદઃ (આતુરતાથી) પરંતુ શું શું? | }} | ||
સારિકાઃ (શાંતિથી) ક્યારેક કોઈ પ્રવાસનું વર્ણન, ક્યારેક કોઈ પુસ્તકનું અવલોકન… | {{ps | ||
જગતપ્રસાદઃ (ભારથી) અવલોકન પણ? | |જગતપ્રસાદઃ | ||
સારિકાઃ હા જી. છેલ્લા ‘રાજહંસ’માં… | |વિહારી, અત્યારે આ ‘જીવનનાં જળ’ જોવા દે. સરુબહેન, તમારી કલમ કહે છે કે એ સારી રીતે કસાયેલી છે. ‘જીવનનાં જળ’ પહેલાં પણ તમે ઘણું લખ્યું હોવું જોઈએ. | ||
જગતપ્રસાદઃ (ઊભા થઈ જઈ) શું બોલો છો? | }} | ||
સારિકાઃ (નરી નિખાલસતાથી) સત્ય. એની અસર જોવા તો હું અહીં આવી હતી. (આગ્રહથી) પણ આપ બેસો. હું જ જાઉં છું. જય જય. | {{ps | ||
|સારિકાઃ | |||
|થોડુંઘણું. | |||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|(આતુરતાથી) પરંતુ શું શું? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|સારિકાઃ | |||
|(શાંતિથી) ક્યારેક કોઈ પ્રવાસનું વર્ણન, ક્યારેક કોઈ પુસ્તકનું અવલોકન… | |||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|(ભારથી) અવલોકન પણ? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|સારિકાઃ | |||
|હા જી. છેલ્લા ‘રાજહંસ’માં… | |||
}} | |||
{{ps | |||
|જગતપ્રસાદઃ | |||
|(ઊભા થઈ જઈ) શું બોલો છો? | |||
}} | |||
{{ps | |||
|સારિકાઃ | |||
|(નરી નિખાલસતાથી) સત્ય. એની અસર જોવા તો હું અહીં આવી હતી. (આગ્રહથી) પણ આપ બેસો. હું જ જાઉં છું. જય જય. | |||
}} | |||
(સારિકા ચાલતી થાય છે. જગતની આંખોમાં ઝળઝળિયાં જણાય છે. વિહારી ‘રાજહંસ’માંથી ‘મનોમંથન’ પૂરતાં પાનાં ફાડીને સીધાં સગડીને સોંપે છે.) | (સારિકા ચાલતી થાય છે. જગતની આંખોમાં ઝળઝળિયાં જણાય છે. વિહારી ‘રાજહંસ’માંથી ‘મનોમંથન’ પૂરતાં પાનાં ફાડીને સીધાં સગડીને સોંપે છે.) | ||
વિહારીઃ (મનમાં) ખરેખર, સુંદરીનું સર્જન તો ભલા ભગવાનની પરમ કલાકૃતિ છે! | {{ps | ||
(પડદો) | |વિહારીઃ | ||
(યશવંત પંડ્યાનાં એકાંકી) | |(મનમાં) ખરેખર, સુંદરીનું સર્જન તો ભલા ભગવાનની પરમ કલાકૃતિ છે! | ||
}} | |||
<center>(પડદો)</center> | |||
{{Right|(યશવંત પંડ્યાનાં એકાંકી)}} | |||
<center>*</center> | <center>*</center> | ||
<br> | |||
{{HeaderNav2 | |||
|previous = શરતના ઘોડા | |||
|next = હોહોલિકા | |||
}} |
edits