ચન્દ્રકાન્ત બક્ષીથી ફેરો/ભાવ–અભાવનો ગૌતમ: Difference between revisions

હું કોણ છું? આ સૃષ્ટિમાં મારી શી સ્થિતિ છે? એ બધું સર્જનાર છે કોણ? જીવન-મૃત્યુ અકસ્માત છે કે કશીક પૂર્વયોજના? ચોમેરની વિચારદિશાઓમાંથી આજના બૌદ્ધિકના ચિત્તમાં ગાજતા થયેલા સૃજનજૂના પ્રશ્નો સંકલન પામીને અહીં લઘુનવલરૂપે રજૂ થયા છે. ગૌતમ વ્યાસ વ્યક્તિ હોવા છતાં આજની માનવસ્થિતિનો અથવા તો સનાતનકાળની માનવસ્થિતિનો પ્રતિનિધિ બન્યો છે. એનો મિત્ર તન્મય કહે છે તેમ એ બીજાં બધાંની જેમ case૧ છે. ‘ભાવ-અભાવ, લઘુનવલના લેબલ હેઠળ ગૌતમ વ્યાસનો case-history છે ને ચિનુ મોદી એ caseના નિયંતા છે- ગૌતમનું જે કંઈ પૂર્વયોજનાબદ્ધ છે તે એમની મુઠ્ઠીમાંથી છટક્યા પછીનું છે, એમની વાચાનું માધ્યમ પામ્યા પછીનું છે. ગૌતમની દુનિયાઓ એનું પોતાનું જિગર ફાડીને આપબળે અહીં ફેલાતી નથી, એણે બધું લેખકને પૂછીને કર્યું છે. આ પ્રકારની આઈડિયોલૉજિકલ રચનામાં અવશ્યભાવીપણે જે થાપ ખાઈ જવાતી હોય છે તે અહીં પણ દેખાશે : ગૌતમ વ્યાસ કે ચિનુ મોદી કોઈ કોઈની આંગળી છોડી શક્યા નથી. ગૌતમની ચૈતસિક ઉલઝનોનું બયાન આપવામાં રાચતી આ રચના સાચા objeective correlativeની દિશામાં નીકળી હોવા છતાં માત્ર ગ્રૉપિંગનો જ તાલ પામી છે. ને છતાં, ચિનુ મોદીએ એ અંધારામાં પણ, અહીં, કેટલાંક સાચાં ડગલાં ભર્યાં છે; એમની સર્જકતાને ચોપડે જો કશુંયે જમે કરવાનું આવે તો તે એટલાં ડગલાંભરનું જરીક અમથું, પણ અવશ્ય હશે.

*

આજકાલ, ગૌતમની જે લાગણી છે તે એ કે પોતે કેન્દ્ર-સ્યુત છે, ભૂંસાઈ ગયેલો છે, કોઈની પૂર્વયોજનાનો object છે. ગૌતમની આ લાગણી રચનામાં ઉત્તરોત્તર દૃઢ થતી જાય છે. જેના કેન્દ્રમાં પોતે નથી તેવી આ પૂર્વયોજનાના કેન્દ્રમાં કોઈ બીજું છે અને એ બીજું કોણ છે-ની શોધમાં ગૌતમ મનની ઘણી ગલીઓમાં ભટકી વળે છે, જાતને ઘણું પૂછી જુએ છે. અસ્તિત્વને ફંગોળાયેલું, વજન વિનાનું, ક્ષુદ્ર અનુભવવાની ક્ષણે જ એક સમ્યક્ જાગ્રતિનો પ્રદેશ ખૂલવા લાગે છે. પણ, ‘કેન્દ્રચ્યુત છું’ એવી પ્રતીતિ પછી પણ ટકી રહેવાનો પુરુષાર્થ ચાલુ રહે છે, માયા અને મમત્વની જાળ ફેલાતી હોય છે, જાણી કરીને ફેલાવવામાં આવતી હોય છે; ‘છું’માંથી કશુંક ‘થવા’ની પ્રવૃત્તિ આરંભાય છે; ગૌતમ પોતાના becoming માટે સન્નિષ્ઠ પ્રયાસ આદરે છે; જાગ્રતિની જલદતા બધે ફેલાતાં, મૂલ્યો અને સમ્બન્ધોનાં પોલાણ જણાવા માંડે છે; ને અંતે વળી પાછો મિથ્યાપણાનો અનુભવ જ ઝમે છે. ગૌતમનો પુરુષાર્થ, એટલે કે પ્રત્યેક માનવજીવનો પુરુષાર્થ, સિસિફસના પ્રકારનો છે, એમ જ રહેવાનો છે.૨ બધા જ તરફડાટ પછી મળતું મૃત્યુ પણ અકસ્માત નથી, પૂર્વયોજિત અવશ્યંભાવી ઘટના છે. આમ ગૌતમની સ્થિતિમાં સદા વર્તુળાયા કરતી વિષચક્રની ગતિનો પરિચય છે. કશાક સાચુકલા પદાર્થમાં અનુસન્ધાઈ જવાની એની એષણાને ચરિતાર્થ થતી બતાવીને કશેક અટકવું પડે એ ન્યાયે એના લેખકે સમાપન સાધ્યું છે. સ્વપ્નની ભૂમિકાએ કલ્પનો-પ્રતીકોના તાણાવાણામાંથી ઉપસેલો એ અંત આ ટૂંકી રચનાનું કલાત્મક પરિણામ બને છે.