18,450
edits
વસુધા/ટિપ્પણ: Difference between revisions
Jump to navigation
Jump to search
no edit summary
MeghaBhavsar (talk | contribs) No edit summary |
MeghaBhavsar (talk | contribs) No edit summary |
||
| Line 39: | Line 39: | ||
પૃo ૬૦ મંગલાષ્ટકઃ તા. ૨૫–૫-૩૭. છંદઃ વસંતતિલકા. દરેક લોકમાં સૃષ્ટિના વિકાસમાં ક્રમશઃ આવતાં યુગલનું વર્ણન છે. ૧, આદ્ય-પ્રારંભમાં. ૨, મહત–પુરુષ અને પ્રકૃતિથી પણ પહેલું અવ્યક્ત તત્ત્વ, અક્ષરબ્રહ્મ. જુઓ મુડકોપનિષદ કુ-૧, ૫, અરુણજિત-અરુણથી રંગાએલા. ૭, અનિરુદ્ધ જેની ગતિને કોઈ રોધી શકતું નથી તે સૂર્ય, અને ઉષા. ૯-૧૨, ચંદ્ર અને રાત્રિનું યુગલ, ૧૩-૧૬, નદી અને સાગરનું યુગલ. ૧૪, સુનીરા-સારાં પાણીવાળી. સમુદ્ર તે છે જેમાં સૌ રસો વસેલા છે. ૧૭–૨૦, વસિષ્ઠ અને અરુન્ધતી. વસિષ્ટ તે જ્ઞાન, તપ, અરુન્ધતી તે હૃદય અને તપની સુધા. એ જીવનદી પર રચાતા યજ્ઞમાં હોતાનું કામ કરનાર બંને. ૨૭, જેણે-જે સારસ જોડે જગતને દાંપત્યના અક્યનું પ્રતીક આપ્યું છે. | પૃo ૬૦ મંગલાષ્ટકઃ તા. ૨૫–૫-૩૭. છંદઃ વસંતતિલકા. દરેક લોકમાં સૃષ્ટિના વિકાસમાં ક્રમશઃ આવતાં યુગલનું વર્ણન છે. ૧, આદ્ય-પ્રારંભમાં. ૨, મહત–પુરુષ અને પ્રકૃતિથી પણ પહેલું અવ્યક્ત તત્ત્વ, અક્ષરબ્રહ્મ. જુઓ મુડકોપનિષદ કુ-૧, ૫, અરુણજિત-અરુણથી રંગાએલા. ૭, અનિરુદ્ધ જેની ગતિને કોઈ રોધી શકતું નથી તે સૂર્ય, અને ઉષા. ૯-૧૨, ચંદ્ર અને રાત્રિનું યુગલ, ૧૩-૧૬, નદી અને સાગરનું યુગલ. ૧૪, સુનીરા-સારાં પાણીવાળી. સમુદ્ર તે છે જેમાં સૌ રસો વસેલા છે. ૧૭–૨૦, વસિષ્ઠ અને અરુન્ધતી. વસિષ્ટ તે જ્ઞાન, તપ, અરુન્ધતી તે હૃદય અને તપની સુધા. એ જીવનદી પર રચાતા યજ્ઞમાં હોતાનું કામ કરનાર બંને. ૨૭, જેણે-જે સારસ જોડે જગતને દાંપત્યના અક્યનું પ્રતીક આપ્યું છે. | ||
'''પૃo ૬૨ પ્રતીક્ષાઃ''' તા. ૨૫-૩-૩૭. છંદઃ અનુષ્ણુપ. ૫, સ્ફુરણો–ગર્ભમાં સ્ફુરતા બાળકનાં. ૬, ગૃહને ઘોરી–ધુરા વહન કરનાર, પતિ. ૭, વિશ્રબ્ધ – વિશ્વાસુ થઈને. ૮, પૂર્વનો અના દર–આ પહેલાં એક બાળક આ દંપતીને થયેલું જે ભરી ગયેલું. આ વેળા તે જ આત્મા ફરીથી બાળક બની આવ્યો છે એવી કલ્પના આખા કાવ્યમાં છે. આ આખો સત્કાર તે પહેલા બાળકના આત્માનો જ છે. ૧૫, મોડી–ફેરવી. ૨૧, ઘરુણી– ગૃહિણ, તારી સાધના કરે છે. | '''પૃo ૬૨ પ્રતીક્ષાઃ''' તા. ૨૫-૩-૩૭. છંદઃ અનુષ્ણુપ. ૫, સ્ફુરણો–ગર્ભમાં સ્ફુરતા બાળકનાં. ૬, ગૃહને ઘોરી–ધુરા વહન કરનાર, પતિ. ૭, વિશ્રબ્ધ – વિશ્વાસુ થઈને. ૮, પૂર્વનો અના દર–આ પહેલાં એક બાળક આ દંપતીને થયેલું જે ભરી ગયેલું. આ વેળા તે જ આત્મા ફરીથી બાળક બની આવ્યો છે એવી કલ્પના આખા કાવ્યમાં છે. આ આખો સત્કાર તે પહેલા બાળકના આત્માનો જ છે. ૧૫, મોડી–ફેરવી. ૨૧, ઘરુણી– ગૃહિણ, તારી સાધના કરે છે. | ||
પૃo ૬૪ લઘુ સ્વાગતઃ તા. ૧૫-૪-૩૭. છંદ: મિશ્ર ઉપજાતિ. આ પહેલાંના કાવ્યમાં નિમંત્રેલું બાળક જન્મ પામતાં તેનું સ્વાગત કરતાં કરતાં, જગતમાં બીજાં કેટલાંક સ્વાગત ન પામી શક્તાં બાળકોનું થોડું સ્વાગત અહીં કરે છે. ૮, વરતાય–વહેંચાય. ૧૩, નંબર લાગવો-જન્મની સંખ્યામાં ગણતરી થવી. ૧૯-૫૭ જે બાળકોને જગત અ–નોંધપાત્ર ગણે છે તેની નોંધ અહીં કરી છેઃ ૧-અણુમાનિતી રાણીનાં બાળક, ૨-માનિતીની છોકરીઓ, ૩–અમીર કુલીનને ઘેર જન્મતી ને દૂધ પીતી કરાતી, ૪-જીવતી રહેવા દેવાતી તો ય મુવા જેવી છોકરીઓ, ૫-મધ્યમ વર્ગના પહેલાં બે કે ત્રણ પછીનાં બાળકો, ૬–જેમના જન્મ છુપાવાય છે તેવાં-કુંવારીનાં, વિધવાનાં કે પરણેલીને બીજા પુરુષથી થયેલાં બાળકે, અને ૭–ગર્ભાવસ્થામાં જ જેમને નાશ કરવામાં આવે છે તે. ૩૨, ચિર્ભટિકા–ચીભડાં પેઠે જન્મતાં અનેક બાળક. ૪૨, ગ-ખાડો. ૪૫, સુગુપ્તિ-અત્યંત ચુપકીદીથી. ૫૧, અન્યત્ર બીજે. ૬૨, શસ્ત્રધાર–ગર્ભપાત માટે આપરેશન. ૬૫, કેળે – ક્યાંય પણુ, સૂરતી લોકબોલીનો શબ્દ. | '''પૃo ૬૪ લઘુ સ્વાગતઃ''' તા. ૧૫-૪-૩૭. છંદ: મિશ્ર ઉપજાતિ. આ પહેલાંના કાવ્યમાં નિમંત્રેલું બાળક જન્મ પામતાં તેનું સ્વાગત કરતાં કરતાં, જગતમાં બીજાં કેટલાંક સ્વાગત ન પામી શક્તાં બાળકોનું થોડું સ્વાગત અહીં કરે છે. ૮, વરતાય–વહેંચાય. ૧૩, નંબર લાગવો-જન્મની સંખ્યામાં ગણતરી થવી. ૧૯-૫૭ જે બાળકોને જગત અ–નોંધપાત્ર ગણે છે તેની નોંધ અહીં કરી છેઃ ૧-અણુમાનિતી રાણીનાં બાળક, ૨-માનિતીની છોકરીઓ, ૩–અમીર કુલીનને ઘેર જન્મતી ને દૂધ પીતી કરાતી, ૪-જીવતી રહેવા દેવાતી તો ય મુવા જેવી છોકરીઓ, ૫-મધ્યમ વર્ગના પહેલાં બે કે ત્રણ પછીનાં બાળકો, ૬–જેમના જન્મ છુપાવાય છે તેવાં-કુંવારીનાં, વિધવાનાં કે પરણેલીને બીજા પુરુષથી થયેલાં બાળકે, અને ૭–ગર્ભાવસ્થામાં જ જેમને નાશ કરવામાં આવે છે તે. ૩૨, ચિર્ભટિકા–ચીભડાં પેઠે જન્મતાં અનેક બાળક. ૪૨, ગ-ખાડો. ૪૫, સુગુપ્તિ-અત્યંત ચુપકીદીથી. ૫૧, અન્યત્ર બીજે. ૬૨, શસ્ત્રધાર–ગર્ભપાત માટે આપરેશન. ૬૫, કેળે – ક્યાંય પણુ, સૂરતી લોકબોલીનો શબ્દ. | ||
પૃo ૬૮ શિશુવિષ્ણુલાંછનઃ તા. ૨૦-૩-૩૭. છંદ મિશ્ર ઉપજાતિ. શિશુરૂપી વિષ્ણુ તરફથી મળેલું લાંછન, ડાઘ. ૭, સોડમ–અહીં કટાક્ષમાં દુર્ગધ. શ્યામા-કાળી સ્ત્રી. ૧૪, ભાગ્ય દુર્ભાગ્ય, આવી ગંદી સ્ત્રીની પાસે બેસવું પડ્યું છે તે. ર૯-૩૪ ગામડિયણ ભેઠી પડે છે, પિતાના બાળકો આ માણસનાં કપડાં બગાડ્યાં તેથી ઓશિયાળી બને છે ને ક્ષમા માગે છે. ૪૨, મારે હૈયેથી. ૪૫, હજી ભદ્રતાનું વળગણ એટલું તે રહ્યું જ કે તે પિતાના ઉરભાવને વ્યકત ન કરી શક્યો. કોક ગામડાનો જ હોત તે ‘હશે, બેન!' કહી નાખત. ૫૧–૧૪, આ સંસ્કારી શહેરમાં અમારા જેવા ઉજળિયાતને બધું મળે, પણ આમ કપડાં મેલાં કરનાર બાળપ્રભુના પદનો સ્પર્શ તો ક્યાંયે મળતો નથી. | '''પૃo ૬૮ શિશુવિષ્ણુલાંછનઃ''' તા. ૨૦-૩-૩૭. છંદ મિશ્ર ઉપજાતિ. શિશુરૂપી વિષ્ણુ તરફથી મળેલું લાંછન, ડાઘ. ૭, સોડમ–અહીં કટાક્ષમાં દુર્ગધ. શ્યામા-કાળી સ્ત્રી. ૧૪, ભાગ્ય દુર્ભાગ્ય, આવી ગંદી સ્ત્રીની પાસે બેસવું પડ્યું છે તે. ર૯-૩૪ ગામડિયણ ભેઠી પડે છે, પિતાના બાળકો આ માણસનાં કપડાં બગાડ્યાં તેથી ઓશિયાળી બને છે ને ક્ષમા માગે છે. ૪૨, મારે હૈયેથી. ૪૫, હજી ભદ્રતાનું વળગણ એટલું તે રહ્યું જ કે તે પિતાના ઉરભાવને વ્યકત ન કરી શક્યો. કોક ગામડાનો જ હોત તે ‘હશે, બેન!' કહી નાખત. ૫૧–૧૪, આ સંસ્કારી શહેરમાં અમારા જેવા ઉજળિયાતને બધું મળે, પણ આમ કપડાં મેલાં કરનાર બાળપ્રભુના પદનો સ્પર્શ તો ક્યાંયે મળતો નથી. | ||
પૃ.o ૭૧ મને અધિક છે પસંદ: તા. ૧૫-૧-૩૭. છેદઃ પૃથ્વી. ૨. ઉડતા. ૧૪–૧૫ રડતાં રડતાં વચ્ચે હસી પડતા બાળકને મુખેથી નીકળતું તા...તા. ૧૬-૧૭, સુયોજિત–ગોઠવાયેલા આનંદ પ્રસંગે કરતાં કુદરતી રીતે અકસ્માત મળતા આનંદન પ્રસંગ વધારે રસભર નીવડે છે. | '''પૃ.o ૭૧ મને અધિક છે પસંદ:''' તા. ૧૫-૧-૩૭. છેદઃ પૃથ્વી. ૨. ઉડતા. ૧૪–૧૫ રડતાં રડતાં વચ્ચે હસી પડતા બાળકને મુખેથી નીકળતું તા...તા. ૧૬-૧૭, સુયોજિત–ગોઠવાયેલા આનંદ પ્રસંગે કરતાં કુદરતી રીતે અકસ્માત મળતા આનંદન પ્રસંગ વધારે રસભર નીવડે છે. | ||
પૃo ૭૨ ઘણ ઉઠાવઃ તા. ૬-૬-૩૪. છંદઃ પૃથ્વી. છેલ્લી ચાર લીટી ખંડસ્ત્રગ્ધરાની. ૩-૪, યુગથી જીણું બનેલી એવી જડતાના થર માનવના હૃદય ચિત્ત અને કર્મશકિત પર ચડવા છે. ૧૧-૧૨, પાતાળે ફેડીને ત્યાં જે મૂછવસ્થામાં જવાલાવલી જવાલાઓની હારની હાર, સુષુપ્ત કાર્યશકિત પડેલી છે તેને રૌદ્ર રૂપે બહાર કાઢે. ૧૬, ઘા પણ રચનાત્મક થઈ શકે છે. | '''પૃo ૭૨ ઘણ ઉઠાવઃ તા. ૬-૬-૩૪. છંદઃ''' પૃથ્વી. છેલ્લી ચાર લીટી ખંડસ્ત્રગ્ધરાની. ૩-૪, યુગથી જીણું બનેલી એવી જડતાના થર માનવના હૃદય ચિત્ત અને કર્મશકિત પર ચડવા છે. ૧૧-૧૨, પાતાળે ફેડીને ત્યાં જે મૂછવસ્થામાં જવાલાવલી જવાલાઓની હારની હાર, સુષુપ્ત કાર્યશકિત પડેલી છે તેને રૌદ્ર રૂપે બહાર કાઢે. ૧૬, ઘા પણ રચનાત્મક થઈ શકે છે. | ||
પૃo ૭૩ જવાન દિલઃ તા. ૧૫-૨-૩૦. છંદઃ પૃથ્વી. ૯ થી ૧૨, જ્યાં આવા નવજવાન ચડે ત્યાં વિજય હાથવેંતમાં જ હોય. ૧૨, અમેઘ-અફર. ૧૩, સમુદ્રવારિ–પૃથ્વી પર આવી અહિંસક કૂચ પ્રથમવાર થયેલી જોઈ આશ્ચર્ય પામતો સમુદ્ર. દાંડીને કિનારે થયેલા મીઠાના કાયદાભંગનો પ્રસંગ પણ અહીં લઈ શકાય. | '''પૃo ૭૩ જવાન દિલઃ તા. ૧૫-૨-૩૦. છંદઃ''' પૃથ્વી. ૯ થી ૧૨, જ્યાં આવા નવજવાન ચડે ત્યાં વિજય હાથવેંતમાં જ હોય. ૧૨, અમેઘ-અફર. ૧૩, સમુદ્રવારિ–પૃથ્વી પર આવી અહિંસક કૂચ પ્રથમવાર થયેલી જોઈ આશ્ચર્ય પામતો સમુદ્ર. દાંડીને કિનારે થયેલા મીઠાના કાયદાભંગનો પ્રસંગ પણ અહીં લઈ શકાય. | ||
પૃo ૭૪ લઢેઃ તા. ૧-૭-૩૦. છંદ શિખરણી. આ અહિંસક યોદ્ધાઓની લડાઈની ભાવના, સામગ્રી, પ્રતિજ્ઞા વગેરે જૂનાં યુદ્ધોના યોદ્ધાઓના કરતાં જુદાં જ છે. ૧૧, કેફી પ્રોત્સાહો યુદ્ધનાં બેન્ડ, વગેરે. શસ્ત્ર-બખ્તર, એ ભીરુતાનાં લક્ષણ. ૧૨, શસ્ત્રને શોધનાર ચિત્ત વિકૃત છે, કારણ તેણે પોતાની શકિત આમ વિનાશકતાના સર્જન માટે વાપરી. ૧૪, જનરુધિરલિપ્સા–લોહીની ઇચ્છો. ૨૦, આ જ યોદ્ધાઓ એવા છે જેના યુદ્ધથી જગતને ભય નહિ પણ અભય મળે છે. | પૃo ૭૪ લઢેઃ તા. ૧-૭-૩૦. છંદ શિખરણી. આ અહિંસક યોદ્ધાઓની લડાઈની ભાવના, સામગ્રી, પ્રતિજ્ઞા વગેરે જૂનાં યુદ્ધોના યોદ્ધાઓના કરતાં જુદાં જ છે. ૧૧, કેફી પ્રોત્સાહો યુદ્ધનાં બેન્ડ, વગેરે. શસ્ત્ર-બખ્તર, એ ભીરુતાનાં લક્ષણ. ૧૨, શસ્ત્રને શોધનાર ચિત્ત વિકૃત છે, કારણ તેણે પોતાની શકિત આમ વિનાશકતાના સર્જન માટે વાપરી. ૧૪, જનરુધિરલિપ્સા–લોહીની ઇચ્છો. ૨૦, આ જ યોદ્ધાઓ એવા છે જેના યુદ્ધથી જગતને ભય નહિ પણ અભય મળે છે. | ||
પૃo ૭૫ શહીદોનેઃ તા. ૨૭-૧૦-૩૦. છંદઃ પૃથ્વી. ૧-૪, શહીદના જીવનનો અલ્પમાંથી બહતમાં થયેલ વિકાસ. ૫-૮ જીવતા રહી વિજય મેળવવાની ને માણવાની ઝંખનાનો તમારો ત્યાગ અતિ ઉદાર છે. ૧૨, તમારાથી જ ઇતિહાસનાં સોનેરી પૃષ્ઠ લખાવાં શરૂ થાય છે. ૧૯-૨૦, સ્વતંત્રતાના મંદિરમાં આદિ પૂજારી તરીકે તમે જ બિરાજેલા હશે. | '''પૃo ૭૫ શહીદોનેઃ તા. ૨૭-૧૦-૩૦. છંદઃ''' પૃથ્વી. ૧-૪, શહીદના જીવનનો અલ્પમાંથી બહતમાં થયેલ વિકાસ. ૫-૮ જીવતા રહી વિજય મેળવવાની ને માણવાની ઝંખનાનો તમારો ત્યાગ અતિ ઉદાર છે. ૧૨, તમારાથી જ ઇતિહાસનાં સોનેરી પૃષ્ઠ લખાવાં શરૂ થાય છે. ૧૯-૨૦, સ્વતંત્રતાના મંદિરમાં આદિ પૂજારી તરીકે તમે જ બિરાજેલા હશે. | ||
પૃo ૭૬ શહીદ બનવાઃ તા. ૪–૧૦-૩૨. છંદ: પૃથ્વી. એક શહીદના મૃત્યુ પ્રસંગે આખું જગત ઉત્કટ લાગણી અનુભવતું આઝાદી માટે ખળભળી ઉઠે છે. પણ એક હૃદય જરાકે બહારનો ઉકળાટ બતા વતું નથી. કારણ એ છે કે એ પોતે જ શહીદ થવાની–સ્વસ્થ શાંત રહી હોમાઈ જવાની સાધના કરી રહ્યું છે. અને એ સાધનાની ક્ષણ આથી બીજી કઈ વધારે ઉચિત હોય? | '''પૃo ૭૬ શહીદ બનવાઃ તા. ૪–૧૦-૩૨. છંદ:''' પૃથ્વી. એક શહીદના મૃત્યુ પ્રસંગે આખું જગત ઉત્કટ લાગણી અનુભવતું આઝાદી માટે ખળભળી ઉઠે છે. પણ એક હૃદય જરાકે બહારનો ઉકળાટ બતા વતું નથી. કારણ એ છે કે એ પોતે જ શહીદ થવાની–સ્વસ્થ શાંત રહી હોમાઈ જવાની સાધના કરી રહ્યું છે. અને એ સાધનાની ક્ષણ આથી બીજી કઈ વધારે ઉચિત હોય? | ||
પૃo ૭૭ અજાણ્યાં આંસુનેઃ તા. ૧૫-૨-૩૬. છંદઃ શિખરિણી. મારે રડવાનું નથી એ તે સદ્ભાગ્ય છે? ૩–૪, આખું જગત વ્યથાપૂર્ણ છે ત્યારે મારે શાંતિ કેમ ખપે? ૫-૮, જગતના અશ્રુને હાસ્યમાં ફેરવી નાંખવાની જડીબુટ્ટી ક્યાં હશે? ૫, પરિ ણામી – પરિણામ લાવનારી. અને હાસ્ય એ જ શું છેવટનો ભાવ છે? રુદનમાં પણ કેટલીય માનવતા વ્યકત થતી હશે! ૯-૧૨ જગત માટે સમભાવનું આંસુ પણ બહાવી ન શકે તેવી જડતા હૃદયમાં છે. સો સો ટનનું વજન હૃદય પર પડેલું છે. | '''પૃo ૭૭ અજાણ્યાં આંસુનેઃ તા. ૧૫-૨-૩૬. છંદઃ''' શિખરિણી. મારે રડવાનું નથી એ તે સદ્ભાગ્ય છે? ૩–૪, આખું જગત વ્યથાપૂર્ણ છે ત્યારે મારે શાંતિ કેમ ખપે? ૫-૮, જગતના અશ્રુને હાસ્યમાં ફેરવી નાંખવાની જડીબુટ્ટી ક્યાં હશે? ૫, પરિ ણામી – પરિણામ લાવનારી. અને હાસ્ય એ જ શું છેવટનો ભાવ છે? રુદનમાં પણ કેટલીય માનવતા વ્યકત થતી હશે! ૯-૧૨ જગત માટે સમભાવનું આંસુ પણ બહાવી ન શકે તેવી જડતા હૃદયમાં છે. સો સો ટનનું વજન હૃદય પર પડેલું છે. | ||
પૃo ૭૮ જેલનાં ફૂલોઃ તા. ૩૦-૭–૩૨. છંદ મિશ્ર ઉપજાતિ. ૧૧, વૃન્ત-ડાંખળી. ૧૯-૨૯, જેલમાં આ ફૂલે કેવી રીતે ઊગ્યાં? બીજે ઠેકાણે વવાતાં સુકાઈ ગયેલા વેલા જેવા માણસોને અહીં પશુના સ્થાને જોતરી ને પાછું ખેંચાવી, મનુષ્યની તાપમાદવને સૂકવી નાખી તેની ભીનાશમાંથી આ જમીનને લીલી કરી. ૩૦-૪૪, જે માનવ પુષ્પને ખિલાવવાની જરૂર છે તેને જ નિચોવી લઈ આ બગીચો બનાવો. આ ફૂલ છે તે માણસના લોહીથી સિંચાયેલાં છે. ૪૭-૫૦, કેદીના અંતરમાં પણ માનવતાની કળી હજી થોડીક જીવે છે. ૫૧-૬૦, આખી દણ્ડપદ્ધતિ અવળી છે હૃદયહીન છે. ૬૧-૮૩, આટલી નિષ્ઠુર દણ્ડપદ્ધતિ છતાં કેદીના હૃદયમાં હજી થોડીકે ય માનવતા જીવતી છે, એટલે જ આ જમીનમાં પણ ફૂલ ફૂટી શકે છે. | પૃo ૭૮ જેલનાં ફૂલોઃ તા. ૩૦-૭–૩૨. છંદ મિશ્ર ઉપજાતિ. ૧૧, વૃન્ત-ડાંખળી. ૧૯-૨૯, જેલમાં આ ફૂલે કેવી રીતે ઊગ્યાં? બીજે ઠેકાણે વવાતાં સુકાઈ ગયેલા વેલા જેવા માણસોને અહીં પશુના સ્થાને જોતરી ને પાછું ખેંચાવી, મનુષ્યની તાપમાદવને સૂકવી નાખી તેની ભીનાશમાંથી આ જમીનને લીલી કરી. ૩૦-૪૪, જે માનવ પુષ્પને ખિલાવવાની જરૂર છે તેને જ નિચોવી લઈ આ બગીચો બનાવો. આ ફૂલ છે તે માણસના લોહીથી સિંચાયેલાં છે. ૪૭-૫૦, કેદીના અંતરમાં પણ માનવતાની કળી હજી થોડીક જીવે છે. ૫૧-૬૦, આખી દણ્ડપદ્ધતિ અવળી છે હૃદયહીન છે. ૬૧-૮૩, આટલી નિષ્ઠુર દણ્ડપદ્ધતિ છતાં કેદીના હૃદયમાં હજી થોડીકે ય માનવતા જીવતી છે, એટલે જ આ જમીનમાં પણ ફૂલ ફૂટી શકે છે. | ||
પૃo ૮૨ ફુટપાથનાં સુનાર: તા. ૬-૮-૩૪. છંદઃ લાંબી પંક્તિઓ અનબ્રુપ, બાકીની મિશ્રઉપજાતિ ૨૯, કૂટ–ને સમજાય તેવી. ૩૯, જાગૃતિ–શારીરિક અને માનસિક. ૫૦, અકાલે-અણધારી. પર, હર્યા-મહેલ. ૭૩, પિષ્ટ-પિસાયેલા. | '''પૃo ૮૨ ફુટપાથનાં સુનાર: તા. ૬-૮-૩૪. છંદઃ''' લાંબી પંક્તિઓ અનબ્રુપ, બાકીની મિશ્રઉપજાતિ ૨૯, કૂટ–ને સમજાય તેવી. ૩૯, જાગૃતિ–શારીરિક અને માનસિક. ૫૦, અકાલે-અણધારી. પર, હર્યા-મહેલ. ૭૩, પિષ્ટ-પિસાયેલા. | ||
પૃo ૮૬ ઈંટાળા તા. ૮-૪-૩૭. છંદઃ ઉપરના કાવ્ય પ્રમાણે. ૩ અભિરામ–સુંદર. ૨૧, મંડિલ-કસબી ફેંટો. ૩૫, સુકર્ષિત આ રીતે ખેડાયેલી. ૪૦, નિર્ગહી–ઘર વિનાના. ૪૯, ‘સેવાનાતુર’ ને બદલે ‘સેવનાતુર’ જોઈએ. સેવા માટે ઉત્સુક. પર. ‘અચત પંન્નનાં-ને બદલે ‘પચંત અન્નનાં.' | '''પૃo ૮૬ ઈંટાળા તા. ૮-૪-૩૭. છંદઃ''' ઉપરના કાવ્ય પ્રમાણે. ૩ અભિરામ–સુંદર. ૨૧, મંડિલ-કસબી ફેંટો. ૩૫, સુકર્ષિત આ રીતે ખેડાયેલી. ૪૦, નિર્ગહી–ઘર વિનાના. ૪૯, ‘સેવાનાતુર’ ને બદલે ‘સેવનાતુર’ જોઈએ. સેવા માટે ઉત્સુક. પર. ‘અચત પંન્નનાં-ને બદલે ‘પચંત અન્નનાં.' | ||
પૃo ૯૪ મોટરનો હાંકનારઃ તા. ૨૨-૪-૩૭. અંદર ઉપરના કાવ્ય પ્રમાણે. ૧૧, યુગ આવૃત્તિ–આ જમાનાની આવૃત્તિ. ૧૩, ઘંટા-કલાક. ૨૦, નિરાનંદ-આનંદ વિનાના. ૨૩, ડામરી-ડામરના. ૧૭, ચાકૂક્તિ-મીઠા શબ્દ, ખુશામત. ૨૯, પદાતિ–પગપાળા. ૩૦, ખેવના-દરકાર. ૫૬, પરી-દૂર. | પૃo ૯૪ મોટરનો હાંકનારઃ તા. ૨૨-૪-૩૭. અંદર ઉપરના કાવ્ય પ્રમાણે. ૧૧, યુગ આવૃત્તિ–આ જમાનાની આવૃત્તિ. ૧૩, ઘંટા-કલાક. ૨૦, નિરાનંદ-આનંદ વિનાના. ૨૩, ડામરી-ડામરના. ૧૭, ચાકૂક્તિ-મીઠા શબ્દ, ખુશામત. ૨૯, પદાતિ–પગપાળા. ૩૦, ખેવના-દરકાર. ૫૬, પરી-દૂર. | ||
પૃo ૯૯. ૧૩–૭ની લોકલઃ તા. ૨૫-૯-૩૭. છંદઃ અનુષ્ટુપ. ૨, મોહન સ્પર્શ—મોહક સ્પર્શવાળી. ૧૨, ક્ષિતિ–પૃથિવી. ૧૩, શર–બાણ, ગાણ્ડીવધારી–એન. ૧૫, સાઈડિંગ-સ્ટેશન પરના ફાલતુ પાટા. ૪૭-૪૮, જ્યારે સ્ટેશનમાં ગાડી દાખલ થાય ત્યારે જ તેમને પોતે કયા પ્લેટફોર્મ પર જવું તે સમજાય છે. ૬૩, ખુદાબક્ષ–મફતિયો. ૮૯, એટલે કે થઈ શકે છે. ૯ર, ગ્રામલોપજીવી–ગામડાના લેકે પર નભનારા. ૧૧૧, શ્યામ કબુરા-કાળી અને કાબરચીતરી. ૧૧૩, વાઢી એ ભંગડીની જ પ્રતિમા છે જાણે. ૧૬પ શાસ્તે-ગાઉને અંતે. ૧૬૬ દૂર પડેલો સૂર્ય નજીક આવી પૃથ્વીના પદોથને પિગળાવી એક કરી નાખે છે જાણે! ૧૬૮, એ-એકતા. ૧૭૦, પૃથક્તા-ભિન્નતા, ભેદ. | '''પૃo ૯૯. ૧૩–૭ની લોકલઃ''' તા. ૨૫-૯-૩૭. છંદઃ અનુષ્ટુપ. ૨, મોહન સ્પર્શ—મોહક સ્પર્શવાળી. ૧૨, ક્ષિતિ–પૃથિવી. ૧૩, શર–બાણ, ગાણ્ડીવધારી–એન. ૧૫, સાઈડિંગ-સ્ટેશન પરના ફાલતુ પાટા. ૪૭-૪૮, જ્યારે સ્ટેશનમાં ગાડી દાખલ થાય ત્યારે જ તેમને પોતે કયા પ્લેટફોર્મ પર જવું તે સમજાય છે. ૬૩, ખુદાબક્ષ–મફતિયો. ૮૯, એટલે કે થઈ શકે છે. ૯ર, ગ્રામલોપજીવી–ગામડાના લેકે પર નભનારા. ૧૧૧, શ્યામ કબુરા-કાળી અને કાબરચીતરી. ૧૧૩, વાઢી એ ભંગડીની જ પ્રતિમા છે જાણે. ૧૬પ શાસ્તે-ગાઉને અંતે. ૧૬૬ દૂર પડેલો સૂર્ય નજીક આવી પૃથ્વીના પદોથને પિગળાવી એક કરી નાખે છે જાણે! ૧૬૮, એ-એકતા. ૧૭૦, પૃથક્તા-ભિન્નતા, ભેદ. | ||
પૃo ૧૦૭ પુણ્યાત્માઃ તા. ૧-૮-૩૬. છંદઃ શાર્દૂલવિક્રીડિત. ૧-૭, વીજળીના દીવાની જ્યોતમાં ઝંપલાવવા મથતા પતંગિયાનું વર્ણન. ૨, ઉગ્રૌસુક્ય–અત્યંત ઉત્સુકતાથી. ૮-૧૧, ગળીનું વર્ણન. ૧૧, સ્વાર્થસવ-આસવ-કસ. | '''પૃo ૧૦૭ પુણ્યાત્માઃ''' તા. ૧-૮-૩૬. છંદઃ શાર્દૂલવિક્રીડિત. ૧-૭, વીજળીના દીવાની જ્યોતમાં ઝંપલાવવા મથતા પતંગિયાનું વર્ણન. ૨, ઉગ્રૌસુક્ય–અત્યંત ઉત્સુકતાથી. ૮-૧૧, ગળીનું વર્ણન. ૧૧, સ્વાર્થસવ-આસવ-કસ. | ||
પૃo ૧૦૮ વિનમ્ર વિજયઃ તા. ૧-૩-૩૫. છંદઃ પૃથ્વી. ૧-૮, સમુદ્રનાં ખડકથી ય મોટાં ગાંડાં અભિમાની મોજાં કિનારાના ખડકને ખોદી શકતાં નથી. એ ખડકને ખોદવામાં તેઓ સફળ થાય છે, પણ તે બીજી જ રીતે, જ્યારે તેને ભાનુની-ઈશ્વરની સહાય મળે છે અને તેનું અભિમાન ગલિત થઈ જાય છે. પૃ૦ ૧૦૯ ‘છબીલી’ તા. ૧૨-૧૧-૩૫. દઃ વસંતતિલકા. ૧૯, સુચિર-લાંબો કાળ. | પૃo ૧૦૮ વિનમ્ર વિજયઃ તા. ૧-૩-૩૫. છંદઃ પૃથ્વી. ૧-૮, સમુદ્રનાં ખડકથી ય મોટાં ગાંડાં અભિમાની મોજાં કિનારાના ખડકને ખોદી શકતાં નથી. એ ખડકને ખોદવામાં તેઓ સફળ થાય છે, પણ તે બીજી જ રીતે, જ્યારે તેને ભાનુની-ઈશ્વરની સહાય મળે છે અને તેનું અભિમાન ગલિત થઈ જાય છે. પૃ૦ ૧૦૯ ‘છબીલી’ તા. ૧૨-૧૧-૩૫. દઃ વસંતતિલકા. ૧૯, સુચિર-લાંબો કાળ. | ||
પૃo ૧૧૦ પ્રાણવંતા પૂર્વજને તા. ર૦-૭–૩૩. છંદઃ સ્રગ્ધરા. પૂર્વજ–વીર નર્મદ. ૯, ગગન બથવતા-ગગનચુમ્બી. ૧૫, આજના યુગની મહેલ જેવી સાહિત્ય પ્રવૃત્તિઓના પાયામાં વીર નર્મદ છે. ૨૦. તે સહેલાં સંકટ સુફલ છે. ૨૫, અટવી-જંગલ. ૩૯, પ્રાણ ને શક્તિ રૂપી ચંદન ઘસી લેપ તૈયાર કર્યો. ૪૦, સુરક્ષિત સુગંધભર્યો લેપ. ૪૧, તુંગગામી–ઊર્ધ્વમુખી, ઊંચે જનારી. ૪૫, કોશ–ખજાનો, શબ્દકોશ ર. ૪૬, શહૂર-શૌર્ય. ૫૪, પ્રત્નાભ્યાસી–પુરાતત્ત્વનો અભ્યાસી. ૬૭, નિબિડ-ધન-ગીચ. | પૃo ૧૧૦ પ્રાણવંતા પૂર્વજને તા. ર૦-૭–૩૩. છંદઃ સ્રગ્ધરા. પૂર્વજ–વીર નર્મદ. ૯, ગગન બથવતા-ગગનચુમ્બી. ૧૫, આજના યુગની મહેલ જેવી સાહિત્ય પ્રવૃત્તિઓના પાયામાં વીર નર્મદ છે. ૨૦. તે સહેલાં સંકટ સુફલ છે. ૨૫, અટવી-જંગલ. ૩૯, પ્રાણ ને શક્તિ રૂપી ચંદન ઘસી લેપ તૈયાર કર્યો. ૪૦, સુરક્ષિત સુગંધભર્યો લેપ. ૪૧, તુંગગામી–ઊર્ધ્વમુખી, ઊંચે જનારી. ૪૫, કોશ–ખજાનો, શબ્દકોશ ર. ૪૬, શહૂર-શૌર્ય. ૫૪, પ્રત્નાભ્યાસી–પુરાતત્ત્વનો અભ્યાસી. ૬૭, નિબિડ-ધન-ગીચ. | ||