|
|
| Line 1: |
Line 1: |
| <center><big>'''૪૦. ઉસ્તાદને!'''</big><br> | | <center><big>'''૪૧. ના ગમે'''</big><br> |
| (શિખરિણી)</center> | | (પરંપરિત હરિગીત)</center> |
| {{Block center|<poem>કહે કેવી રીતે ફક્ત કરની અંગુલિ વડે | | {{Block center|<poem>ના ગમે, મને ના ગમે. |
| ઋજુ તારોમાંથી અજબ સૂર ઉસ્તાદ! ગજવે?
| | તંત્રી મહીં થઈ શિથિલ તાર પડી રહેવું ના ગમે. |
| તવ સ્પર્શે સ્પર્શે – નવલ શિશુમાં માત નિજની
| | થઈ શિથિલ! જાણે ખૂંટી સાથે બંધ ના! |
| કરે પંપાળંતાં અદભુત ઊંડા ભાવ વિલસે,
| | હા શિથિલ! જેને અંગુલિ શું સંબંધ ના! |
| અને આખા દેહે અણવિકસિયા સૌ અવયવે
| | જે સ્વયં કંપી ના શકે |
| ન માયે ચૈતન્ય પ્રસર્યું કુસુમે સૌરભ સમું!
| | ને અન્યનો કંપેય ઝીલી ના શકે; |
| યથા વા વ્હાલીના મધુર કરથી પ્રીતમ ઉરે
| | જેને કશી નહિ ઝંખના |
| નવા કૈં સંસ્કારો અતલ ગહનેથી સ્ફુરી રહે –
| | જેને કશી નહિ પ્રેરણા ને નહિ મના; |
| તવ સ્પર્શે તેવા બીન તણી અકેકી રણઝણે
| | સાચો નહીં જુઠોય સ્વર કાઢે નહીં, |
| લસે જાગે ચેતે મુજ દિલ નવા ભાવ ઊભરે! ૧૦
| | જે કોઈની સાથે નહીં ને કોઈથી વાધે નહીં; |
| કહે ક્યાંથી આવે? મુજ દિલ ન પૂર્વે કદી કળ્યા?
| | એ ના ગમે. |
| અને ક્યાં જાયે એ ફરી ક્યંઈ ન બીજે અનુભવ્યા? ૧૨
| | તંત્રી મહીં થઈ શિથિલ તાર પડી રહેવું ના ગમે. |
| જગાડે રામાને પ્રિયતમ કરી કૈં અડપલું
| | હા, ગમે તારોમાં થઈ એકતાર ને રહેવું ગમે. |
| જગાડી તે રીતે તુજ બીન ધરે કંઠ પર તું!
| | હા ગમે, ખૂંટી ખેંચી તંગ કરે ગમે, |
| તને ત્યારે ભેટે હૃદયથી શું દેવી સ્વર તણી? –
| | ને અંગુલી ફરીફરી સંગ કરે ગમે. |
| મીંચ્યાં નેત્રે ડોલે વિરલ ક્ષણ શું સ્પર્શસુખની?
| | હે, અંગુલિ! તુજ કાઢવા સ્વર ખેંચ ખેંચ ભલે, ગમે. |
| ગ્રહીને શું તેના હૃદયગત ભાવો હૃદયથી
| | હા, મીંડ લેતાં ખેંચ એવું અંગુલી! |
| ઉતારે સંગીતે હૃદય-બીન-અદ્વૈતમય થૈ? ૧૮
| | જનહૃદય કો અસ્પૃષ્ટ થાયે ગલગલી. |
| (પૃથ્વી)
| | હા ખેંચ અંગુલિ મીંડ લે, |
| ઉપાડી હળવેથી બીન ધરીને નિજ સ્કંધપે
| | જ્યમ કસે નારી કેશ સુંદર મીંડલે, |
| ઝીણા ઝણઝણાવતો તું મૃદુ તાર ધીમે ધીમે.
| | જ્યમ પ્રિયતમાને ખેંચીને કોઈ વાત કર્ણે જૈ કરે, |
| તહીં સ્વર ઊઠે સુમન્દ, જ્યમ સુપ્ત આ વિશ્વમાં
| | ઉરવલ્લિમાં દીઠાં-અદીઠાં પર્ણપર્ણે ફરફરે |
| જગત વિરચવા ઊઠે પ્રથમ શૂન્યમાંથી સ્વરો.
| | હા ખેંચ અંગુલિ, ખેંચ, છો બંધાયલો ખૂંટી, |
| અને પ્રથમ માતને ઉદર બાળ જેવું સ્ફુરે
| | તું મીંડની લહરીઓ લેતાં જાઉ હું તૂટી, |
| સ્ફુરે ત્યમ મૃદુ; નિતાન્ત જ્યમ નીતરી રાતમાં
| | પણ તૂટતાં તૂટતાંય અદ્ભુત સ્વર કરી જાઉં, |
| ધીમેથી જલવીચિઓ સરતી સામસામે તટે;
| | ઉલ્કા મૂકીને તેજરેખા તેમ ખરી જાઉં; |
| ધીમેથી ત્યમ વ્યાપતા મૃદુ તરંગ ઉલ્લાસમાં
| | છો ને પછી મારી જગાએ તાર બીજો આવતો, |
| બધે દશ દિશે, નિશાન્ત જ્યમ ઘોર અંધારમાં
| | એ અંગુલિપ્રેર્યો ભલે બીજા સ્વરો આલાપતો; |
| જરાક ઝીણી રંગહીન ઝળકન્તી પ્હેલાં દ્યુતિ,
| | છો પછી મુને નાંખતા ભંગારમાં |
| પછી વિવિધ ઊજળા અધિક ઊજળા ઊઘડે
| | ને અન્ય ધાતુ સાથ પીગળી જાઉં હું અંગારમાં; |
| શું એક મહીંથી બીજા અજબ રંગ કૈં પૂર્વમાં!
| | ને કોઈ સર્જક અંગુલી મુજને નવો દે ઘાટ, |
| ખરે જ તવ બીનમાંથી ત્યમ એકમાંથી બીજા
| | પ્રેરાઉં બીજી વાટ, |
| સ્વરો નીકળતા, અને નીકળી વ્યાપતા વિશ્વમાં. ૩૨
| | પણ એક વાર હું તાર તો રહી તંગ ને ગાવું ગમે, |
| મયંક જ્યમ પૂર્ણિમાની નિશ મધ્ય આકાશથી
| | ના તંત્રીમાં નિષ્કંપ રહેવું, ના શિથિલ થાવું ગમે. |
| સ્વયં નિજ પ્રકાશ રેલી, નિજ કૌમુદીસાગરે
| | ૧૯૫૪</poem>}} |
| તરે સરલ, આત્મના સકલનાય ઉલ્લાસને;
| |
| તું રેલી ત્યમ સૂરસાગર તરે તરંગો પરે!
| |
| અને ઉદધિ કોઈ વાર જ્યમ ભૂમિને કાનમાં
| |
| કરે હળવી વાત, કોઈ વળી વાર ધ્રુજાવતો
| |
| કરી ધ્વનિ પરે ધ્વનિ ઘૂમટ ઠેઠ આકાશનો;
| |
| તુંયે ત્યમ જુદા જુદા ધ્વનિ સુણાવતો બીનથી! ૪૦
| |
| ક્વચિત્ ધ્વનિ કરે પ્રચંડ ગિરિ ભેદતા વજ્રશો!
| |
| ક્વચિત્ ઝરણ પર્વતે પ્રથમ શોધતા માર્ગશો!
| |
| ક્વચિત્ તુમુલ યુદ્ધમાં નિબિડ ઝૂઝતાં લશ્કરો
| |
| તણા રવ પરે સવાર થઈ કો મહાવીરનો
| |
| સુણાય વિજયી સુઘોષ રણભેદી શંખધ્વનિ,
| |
| સુણાય ત્યમ ઘોષ અન્ય રવ સર્વ આરોહતો!
| |
| ક્વચિત્ વળી હલેતી મુગ્ધ શરમાળ બાળા તણા
| |
| ઉરે અણૂકલ્યા સુણાય જ્યમ મર્મરો કોડના!
| |
| ક્વચિત્ જ્યમ મહાન પર્વત પરે જતા યાત્રિકો
| |
| ચડી શિખર ઉપરે શિખર, કૂટ કૂટો પરે,
| |
| અચાનક જઈ ચડે ઊંચી કરાડ, જ્યાંથી નીચે
| |
| સપાટ ભૂંઈ દૂરની ધૂમ્મસ ગાઢમાંથી જરા
| |
| કળાય ન કળાય; તેમ તવ સૂર એકેકથી
| |
| ઊંચા પર ઊંચા ચડી, પછી અચિન્તવ્યા થંભતાં,
| |
| સુમન્દ્ર સ્વર ત્યાં સુણાય-ન-સુણાય એવા થતા. ૫૫
| |
| સમુદ્ર ભરતી મહીં જ્યમ અનંત આવ્યા કરે
| |
| તરંગથી તરંગ, કોઈ ભળી એક થાયે ક્વચિત્,
| |
| ક્વચિત્ અધવચે ત્રુટી ઘડીક દૂર સંધાય જૈ,
| |
| ક્વચિત્ વળી વિરુદ્ધ બે દિશથી આવીને આફળે,
| |
| મહાકવિ તણી અલૌકિક પુરાણ વાર્તા મહીં
| |
| ત્યજી ક્રમ ભવિષ્ય ભૂત વળી વર્તમાને મળે,
| |
| અનેક પ્રકૃતિ મિજાજ વળી શીલ ને વૃત્તિઓ
| |
| સ્વયં થઈ પ્રવૃત્ત નેય રચતાં કલા અદ્ભુત;
| |
| રચે ત્યમ સ્વરો સ્વયં અજબ આકૃતિ નર્તતા!
| |
| અને જ્યમ કથા સુણી અનુભવે નવું વિશ્વ કો
| |
| છતાં ન સમજે રચાયું નિજ અંતરે બાહ્ય વા;
| |
| હું એ ન સમજું જ કે ગહન તારું સંગીત આ
| |
| ઊઠે શું મુજ અંતરે અગર વિશ્વના ગર્ભથી! ૬૮
| |
| અને દિન બધો ઝડી ઉપર કો દી વર્ષી ઝડી
| |
| પ્રદોષ સમયે છવાય નભ માંહી આછાં ઘનો,
| |
| રચાય દિશ સર્વમાં વિવિધ રંગ રંગો પરે,
| |
| સરે વિવિધ રંગ જેમ વળી સામસામી દિશે,
| |
| ફરે ઘડી ઘડી અનંત પ્રગટાવવા કારણે,
| |
| પરંતુ નિજ યોજનાવશ અલક્ષ્ય કોઈ ક્રમે
| |
| વિલીન થતું જાય સર્વ સમ એક અંધારમાં;
| |
| તુજ સ્વર બધાય તેમ કરી વ્યક્ત આનન્ત્યને
| |
| ધીરી ગતિથી સંહરાય બસ કો રણત્કારમાં,
| |
| – અનન્ત વિરહોત્થ તીવ્ર અતિ આર્ત્ત નિ:શ્વાસ શા –
| |
| અરૂપ પછી જે અનંત જઈ શૂન્ય માંહી શમે! ૭૯
| |
| (અનુo)
| |
| અનન્તમાંથી ઊઠેલું કરી વ્યક્ત અનન્તને
| |
| તારું સંગીત ઉસ્તાદ! થતું લય અનન્તમાં! ૮૧
| |
| (મંદાo)
| |
| નિદ્રામાંયે પ્રિય ઉર તણા સ્પર્શથી આત્મ ભીંજે,
| |
| અંધારામાં અદીઠ સુરભિથી બધું ચિત્ત રીઝે,
| |
| એકાન્તે યે સ્મરણ પ્રિયનાં મિષ્ટ આમોદ આપે,
| |
| (સ્રગ્o)
| |
| આત્મામાં તેમ ઊંડે, વિરમી ગયું છતાં, તારું સંગીત વ્યાપે.
| |
| (શાલિની)
| |
| {{Gap}}વર્ષી જેવો મેઘરાજા વિરામે,
| |
| {{Gap}}તોયે તેનાં વારિઓ ઠામઠામે,
| |
| (મંદાo)
| |
| ઊંડાં ઊંડાં નીતરી ઊતરીને ફૂટે જૈ નવાણે,
| |
| (સ્રગ્o)
| |
| તારું સંગીત તેવું હૃદયતલ થકી ફૂટતું કેમ જાણે!
| |
| (શાર્દૂલo)
| |
| વાસંતી રસ અંતરે સળકતાં સૌ શુષ્ક પર્ણો ખરે,
| |
| વ્હાલાં અંતર ભેટતાં જગતનાં સૌ અંતરાયો સરે,
| |
| વાતાં શારદ વાયુ જેમ ગહનો આકાશનાં નીતરે,
| |
| ત્વત્સંગીતસુગન્ધથી જગતના મેલો સ્વયં ઓસરે.
| |
| (અનુo)
| |
| ધન્ય એ બીન ઉસ્તાદ! ધન્ય એ સ્વરસર્જનો!
| |
| ધન્ય દેશ અને કાલ! ધન્ય એ સુણતાં જનો! ૯૫
| |
| </poem>}} | |
|
| |
|
| {{right|(શેષનાં કાવ્યો, પૃ. ૧૩૫-૧૩૮)}} | | {{right|(વિશેષ કાવ્યો, પૃ. ૩-૪)}} |
| <br> | | <br> |
| {{HeaderNav2 | | {{HeaderNav2 |