ગીત-પંચશતી/પૂજા: Difference between revisions

મને તમારી વીણા બનાવો, અને મને ઊંચકી લો. તમારી સુંદર આંગળીઓના સ્પર્શે તેના ઝંકારી ઊઠશે. કમળ જેવા તમારા સુકોમળ કરથી મારા પ્રાણને સ્પર્શો, તમારા કાનમાં મારું હૃદય ગુંજન કરશે.

તું કેમ પોતામાં મગ્ન થઇને બેઠો છે? શા કારણે તું સ્વાર્થનિમગ્ન છે? હૃદય પ્રસારીને ચારે કોર ધ્યાન દઈને જો, બધાં ક્ષુદ્ર દુ:ખોને તુચ્છ માનીને શૂન્ય જીવનમાં પ્રેમ ભરી લે.

અમૃતધામનો આ કોણ જાત્રી જઈ રહ્યો છે? આજે આ અંધારઘેરી રાતે નભ એના જયગાનથી કમ્પી ઊઠ્યું છે, મારે કાને એનો આનન્દધ્વનિ પડે છે, મારું સૂતેલું હૃદય ચમકીને જાગી ઊઠે છે. એ માર્ગ ભણી જોઈ રહે છે.

હે કરુણામય સ્વામી, તારી જ ઇચ્છા પૂર્ણ થાઓ, તારો જ પ્રેમ સ્મરણમાં રાખું છું, ચરણમાં આશા રાખું છું. દુ:ખ આપ, તાપ આપ, બધું જ હું સહીશ, તારી પ્રેમરૂપી આંખ સતત જાગે છે, તે જાણીને પણ જાણતો નથી. એ મંગલ રૂપ ભૂલી જાઉં છું, તેથી જ શોકસાગરમાં પ્રવેશું છું. આનંદમય તારું વિશ્વ શોભા-સુખથી પૂર્ણ છે; હું મારા દોષથી દુ:ખ પામું છું, હું વાસનાનો અનુગામી છું, કઠોર આઘાતથી મોહનાં બંધન કાપી નાખ. અશ્રુરૂપી સલિલથી ધોવાયેલા હૃદયમાં દિવસરાત તું રહે.

હાથમાં છ ઋતુઓની છાબ લઈને ધરા પગમાં ફૂલ વેરી દે છે — કેટલી જાતના રંગ, કેટલી જાતની ગંધ, કેટલાં ગીત અને કેટલા છંદ, વિહંગોનાં ગીતથી ગગન છવાઈ જાય છે — જલદ ગાય છે, જલધિ પણ ગાય છે— મહા-પવન હરખથી દોટ મૂકે છે, ગિરિકંદરાઓ પણ ગાય છે.

આંખ તને જોઈ શકતી નથી, (પણ તું) પ્રત્યેક આંખમાં રહેલો છે. હૃદય તને ઓળખી શકતું નથી, (પણ તું) ગુપ્તપણે હૃદયમાં રહેલો છે. વાસનાને વશ થઈ મન અવિરતપણે પાગલની જેમ દશે દિશામાં દોડે છે. સ્થિર આંખે તું અંતરમાં, શયનમાં, સ્વપ્નમાં સતત જાગતો રહ્યો છે. જેને બધાંએ છોડી દીધો છે અને જેનું કોઈ નથી તેનો તું છે, (તેના તરફ) તારો સ્નેહ છે. જે માણસ નિરાશ્રય છે અને રસ્તો જ જેનું ઘર છે તે પણ તારા ભવનમાં છે. તારા સિવાય બીજો કોઈ સાથી નથી; સામે જીવનનો અનંત વિસ્તાર છે. કોઈને ખબર નથી કે કેવી રીતે (તું) કાળ રૂપી સાગરને પાર કરી રહ્યો છે.

પ્રભાતે, નિર્મળ આનંદમાં, વિકસિત ફૂલોની સુવાસમાં વિહંગોના ગીતના છંદમાં તારો આભાસ પામું છું. પ્રતિદિન તારા ભવનમાં વિશ્વ નવજીવન પામીને જાગે છે. અગાધ શૂન્યતા કિરણોથી પૂર્ણ થાય છે; અખિલ વિશ્વ જુદા જુદા રંગોથી ભરાય છે. એકાંત આસન પર બેસી દૃષ્ટિ નાખી તું બધું જુએ છે. ચારે દિશાઓમાં રંગ, કિરણ, જીવનનો મેળો ક્રીડા કરે છે. (અને) તું અંતરાલમાં ક્યાંક છે? અંત ક્યાં છે? અંત ક્યાં છે? તારો અંત નથી, અંત નથી.

જાણું છું કે જ્યારે પ્રભાત થશે ત્યારે તમારી કૃપા-નૌકા મને ભવસાગરના કિનારે લઈ જશે. હું બીતો નથી, તમારું જ જય-ગાન કરતો હું ચાલ્યો આવીશ અને તમારા અમૃતદ્વાર પર આવીને ઊભો રહીશ.

થોડુ લઈને રહું છું, તેથી મારું જે જાય છે તે ચાલ્યું જાય છે. કણભર જો ખોવાઈ જાય તો તેને માટે પ્રાણ ‘હાય હાય’ કરે છે. નદીતટની પેઠે સતત વૃથા જ પ્રવાહને જકડી રાખવા ચાહું છું. એક પછી એક લહરીઓ હૈયા પર આઘાત કરીને ક્યાંય ચાલી જાય છે.

તારા અસીમમાં પ્રાણ-મન લઈને હું ગમે એટલે દૂર દૂર દોડું —ક્યાંય દુઃખ કે મૃત્યુ કે વિરહનું દર્શન થતું નથી.

દરરોજ હું તારી સમધુર ગાથા ગાઈશ. તું મને શબ્દ આપજે; તું મને સૂર આપજે. મનમાં જો તું ખીલેલા કમલાસન પર રહે, જો તું (મારા) પ્રાણને તારા પ્રેમથી પરિપૂર્ણ કરે, (તો) દરરોજ હું તારી સુમધુર ગાથા ગાઈશ. મારી હામે ડહી જો તું ગીત સાંભળે, તારી ઉદાર આંખ જો સુધાનું દાન કરે, દુ:ખ ઉપર જો તું તારા સ્નેહભર્યો હાથ રાખે, સુખમાંથી જો તું દંભ દૂર કરે, (તો) દરરોજ હું તારી સુમધુર ગાથા ગાઈશ.

દુ:ખ છે, મૃત્યુ છે, વિરહનો દાહ લાગે છે. તોય તે શાંતિ, આનંદ અનંત જાગ્યા કરે છે. તો પણ પ્રાણની નિત્યધારા છે, સૂર્ય ચંદ્ર તારા હસી રહે છે. કુંજમાં સુંદર રંગો સાથે વસંત આવે છે. મોજાં મળી જાય છે, મોજાં ઊઠે છે. ફૂલો ખરી પડે છે. ફૂલો ફૂટે છે. ક્ષય નથી, નથી અંત, દૈન્યનો લવલેશ નથી, એ જ પૂર્ણતાના ચરણોમાં મન સ્થાન યાચે છે.

પલે પલે નયનમાં ને વચનમાં બધાં કર્મમાં ને બધાં મનનમાં, સમગ્ર હૃદયતંત્રમાં જાણે મંગલ ગાજી ઊઠે એમ ઇચ્છું છું.

નિત્યના કલ્યાણ કાર્યો માટે મને દ્વાર પર રાખો. તમારું આહ્વાન સ્વીકારીને તમારા રાજ્યમાં ફરીશ, સતત લિપ્સામાં ડૂબીને આળસમાં નહીં પડ્યો રહું. નિરર્થક દિવસોની લજ્જાથી જીવન જર્જર થયું છે. બહુ બધા સંશયો મને સતત ઘેરી નહીં રહે. બહુ સંગ્રહના આશયથી જુદે જુદે માર્ગે નહીં ફરું. અનેક રાજાઓના શાસનમાં શંકાભર્યા આસન પર નહીં રહું, (પણ) તમારા ભૃત્યને વેશે નિર્ભયતાથી અને ગૌરવથી ફરીશ.

એ બોજો મારો ઉતરાવો, બંધુ, ઉતરાવો—ભારના વેગથી શી ખબર હું ક્યાં જઈ રહ્યો છું, તમે મારી આ યાત્રા અટકાવો !  

કેટલાય અજાણ્યાંને તે ઓળખાવ્યાં, કેટલાંય ઘરમાં તે મને સ્થાન આપ્યું, તેં દૂરને નિકટનું કર્યું. હે મિત્ર, તેં પારકાને ભાઈ બનાવ્યા. જ્યારે જૂનું ઘર છોડીને જાઉં ત્યારે કોણ જાણે મારું થશે એવી ચિન્તા કરી કરીને મરી જાઉં છું. નૂતનમાં તું પુરાતન રહ્યો જ છે એ વાત હું ભૂલી જાઉં છું. જીવનમાં ને મરણમાં સમસ્ત ભુવનમાં જ્યારે જ્યાં મને લઈ જશે ત્યાં હું સદાકાળના પરિચિત, તું જ મને બધાંને ઓળખાવશે.

સૂરનો પ્રકાશ આખા ભુવનને ઢાંકી દે છે, સૂરની હવા ગગનમાં વ્યાપી જાય છે, પાષાણ તોડીને સૂરની સૂરધૂની વ્યાકુળ વેગથી ધસમસતી વહી જાય છે.  

તિમિરનાં દ્વાર ખોલો,—આવો, નીરવ પગલે આવો! હે મમ જનની આ નવીન અરુણ કિરણોમાં આવી ઉભાં રહો ! પવિત્ર સ્પર્શના રોમાંચથી બધું આળસ દૂર થાઓ. જગતને જગાડનારા સૂર ગગનમાં વીણા વાગો. હે જનની, તારા પ્રસાદના સુધા-સમીકરણથી જીવન શીતલ થાઓ ! હે જનની મમ, મારાં જ્યોતિ વિભાસિત નયનોમાં આવી ખડાં રહો !

વિપત્તિમાં મારી રક્ષા કરો એ મારી પ્રાર્થના નથી, વિપત્તિમાં હું ભય ન પામું એમ ઈચ્છું છું. દુઃખ તાપમાં કે વ્યથિત ચિત્તમાં ભલે સાન્ત્વના ના આપી, દુઃખ પર વિજય મેળવું એમ ઇચ્છું છું. ભલે મને સહાય ન મળે, પણ પોતાનું બળ ન ટૂટે એમ ઇચ્છું છું. સંસારમાં ક્ષતિ પામવા છતાં, માત્ર વંચના મેળવવા છતાં, પોતાના મનમાં ક્ષતિ ન પામું તેમ ઇચ્છું છું. તું મારો બચાવ કરજે, એ મારી પ્રાર્થના નથી, તરી શકું એટલી શકિત રહે એમ ઇચ્છુ છું. ભલે મારો ભાર હળવો કરીને સાન્ત્વના ના આપી, હું એ વહી શકું એમ ઈચ્છું છું. નમ્ર મસ્તકે, સુખના દિવસે તારો ચહેરો ઓળખી લઈશ —દુઃખની રાતે સમગ્ર પૃથ્વી જે દિવસે વંચના કરે, ત્યારે તારા પર સંશય ન કરું તેમ ઇચ્છું છું.

હે ભુવનેશ્વર, બધાં બંધનામાંથી મુક્ત કરો, મુક્ત કરો. હે પ્રભુ, ભયથી મુક્ત કરો, બધાં દૈન્યનો નાશ કરો, સદાય ચકિત અને ચંચલ (રહેતા) ચિત્તને નિઃસંશય બનાવો. રાત અંધારી છે, પથિક અંધ છે, તમારો ઝળહળતો દીવો સામે ઊંચો ધરો.

જો હું આળસને લીધે રસ્તામાં બેસી જાઉં, ધૂળમાં જતન કરીને પથારી પાથરુ તો મારો આખો જ રસ્તો બાકી છે એ વાત યાદ રહે અને (એ વાત) હું ભૂલી ન જાઉં એ માટે સૂતો હોઉં ત્યારે સ્વપ્નમાં પણ વેદના પામ્યા કરું (એમ કરજે).

જોઉં છું દિવસરાત તારો જ વિરહ ભુવને ભુવનમાં વિરાજિત છે, કેટલાં રૂપ ધરીને કાનનમાં, ભૂધરમાં, આકાશમાં, સાગરમાં પ્રકટ થાય છે, આખી રાત તારાએ તારામાં અનિમેષ નેત્રે નીરવ ઊભો છે, પલ્લવદલમાં, શ્રાવણની ધારામાં તારો જ વિરહ બજે છે. ઘેરેઘેર આજે કેટલી વેદનામાં તારો જ વિરહ ઘનીભૂત થાય છે, – હાય કેટલા પ્રેમમાં, કેટલી વાસનામાં, કેટલા સુખમાં, દુઃખમાં, કામમાં. સકલ જીવનને ઉદાસ કરીને કેટલાય ગીતમાં, સુરમાં ઓગળી ઝરીને તારા વિરહ મારા હૃદયમાં ભરાઈ જાય છે.

તમારી ચરમ શાંતિ અને પ્રાણમાં તમારી પરત કાંતિ યાચું છું. મને ઢાંકી દઈને તમે મારા હૃદયપદ્મમાં ઊભા રહો. મારો બધો અહંકાર અશ્રુજળમાં ડુબાડી દો.

હું ઘણી કામનાઓની (પરિપૂર્તિ) પ્રાણ પણે ચાહું છું, પરંતુ તમે મને એનાથી વંચિત કરીને બચાવી લ્યો છો. તમારી આ કઠોર કૃપા મારા જીવનભરમાં સંચિત થઈ છે. માગ્યા વિના તમે મને જે દાન દીધાં છે, – આ આકાશ, પ્રકાશ, આ તન, મન અને પ્રાણ, – એ મહા દાનને યોગ્ય મને દિવસે દિવસે કરી રહ્યા છો, ઇચ્છાની અતિશયતાના સંકટમાંથી મને બચાવી લઈને.

હવે તારા બોલકા કવિને મૂંગો કરી દે. તેની હૃદયરૂપી વાંસળીને પોતે લઈ લઈ ગંભીર સૂરે બજાવ. મધરાતના ગાઢા સૂરમાં વાંસળીમાં તું તાન પૂરી દે – જે તાનથી તું ગ્રહોને ને ચંદ્રને અવાક્ કરી દે છે. જીવનમરણમાં મારું જે કંઈ વેરાયેલું પડેલું છે તે બધું ગીતના આકર્ષણથી તારે ચરણે આવીને ભેગું થાઓ. ઘણા દિવસનો વાક્યોનો રાશિ એક નિમેષમાં તણાઈ જશે - અકુલ તિમિરમાં એકલો બેસીને વાંસળી સાંભળીશ.

આ તારા આસન તળેની ધૂળમાં હું પડ્યો રહીશ, તારી ચરણરજથી હું ધૂળભર્યો થઈને રહીશ, મને માન દઈને હજી દૂર શા માટે રાખે છે? આવી રીતે સદાકાળ મને ભૂલી જઈશ નહીં. અસમ્માન કરીને મને તારાં ચરણ પાસે ખેચી લાવ. હું તો તારી ચરણરજથી ધૂળભર્યો થઈને રહીશ.

હું તારા જાત્રીઓનાં ટોળામાં સહુથી છેવાડે રહીશ. મને તું સહુથી નીચેનું સ્થાન આપજે. પ્રસાદ માટે કેટલું લોક દોડ્યું આવે છે. હું તો કશુંય માગીશ નહીં, માત્ર જોઈ રહીશ. છેક છેલ્લે જે કાંઈ બચ્યું હશે તે જ હું લઈશ. હું તો તારી ચરણરજથી ધૂળભર્યો થઈને રહીશ.

હે સાધક, હે પ્રેમિક, હે પાગલ, તું કેવા પ્રકાશથી પ્રાણનો પ્રદીપ પ્રકટાવીને પૃથ્વી પર આવે છે? આ કાંઠા વગરના સંસારમાં દુ:ખ અને આઘાત તારા પ્રાણમાં વીણાને ઝંકારે છે, ઘોર વિપત્તિમાં તું કંઈ જનનીના મુખ પરનું હાસ્ય જોઈને હસે છે?

તું કોની શોધમાં બધા સુખમાં પૂળો મૂકીને નીકળી પડ્યો છે, કોણ જાણે! તને આમ વ્યાકુળ કરીને રડાવનાર કોણ છે તારો પ્રેમી? તને કશાની ચિન્તા નથી – તેથી જ હું વિચારું છું કે તારો સાથીસંગાથી કોણ હશે ! તું મરણને ભૂલીને પ્રાણના કયા અનન્ત સાગરમાં આનંદથી વહી રહ્યો છે?

મારે અંગે રોમાંચ થાય છે, આંખમાં નશો ચઢે છે – મારા હૃદયને કોણે રંગીન રાખડીના દોરે બાંધ્યો છે? આજે આ આકાશતળે જળમાં સ્થળમાં ફૂલમાં ફળમાં હે મનોહર, તેં મારા મનને શી રીતે વિખેરી દીધું? આજે તારી સાથે મારી કેવી ક્રીડા જામી! હું પામ્યો છું કે હજુ શોધતો ફરું છું, મને કશું સમજાતું નથી,

તેથી તો પ્રભુ, તું રાજાનો રાજા થઈનેયે મારા હૃદય વાસ્તે કંઇ કંઈ મનોહર વેશે ફરી રહ્યો છે, નિત્ય જાગરણ કરી રહ્યો છે.  

પ્રભુ, આજે તારા જમણો હાથ ઢાંકી રાખ નહીં. હે નાથ, તને રક્ષા બાંધવા આવ્યો છું, જો તારા હાથે રક્ષા બાંધું તો બધાંની સાથે બંધાઈશ. જ્યાં જે છે (તેમાંથી) કોઈ બાકી રહેશે નહીં.  

પોતા-પરાયામાં ભેદ ના રહે, તને ઘરમાં અને બહાર એક રૂપે દેખું એવું થાઓ. તારી સાથેના વિરહને કારણે રડતા રડતા ભટકતો ફરું છું. તેથી, એક ક્ષણ માટે (તેને) દૂર કરવા તને સાદ પાડું છું.

હું જ્યારે તમને પ્રણામ કરું છું ત્યારે મારા પ્રણામ ક્યાંક અટકી જાય છે. તમારાં ચરણ અપમાનોની તળે જ્યાં ઊતરી જાય છે, ત્યાં મારા પ્રણામ પહોંચતા નથી, સૌની પાછળ, સૌની નીચે, જેમણે સર્વસ્વ ગુમાવ્યું છે તેવાઓમાં.

{{center|'''૭૦'''}}

હે વિરહી, તું કોના મિલનને ઝંખે છે? હે શાન્તિસુખહીન મન, આ કુટિલ જટિલ ઘોર ભવ-અરણ્યમાં તું તેમને ક્યાં શોધે છે? જો જો, ચિત્તકમળમાં એમનાં ચરણપદ્મ શોભે છે. હે મન, એ અમૃતજયોતિ કેવો સુંદર છે!

હે સુંદર, આ મને તમારો સંગ મળ્યો. મારાં અંગ પવિત્ર થયાં, મારું અંતર ધન્ય થયું, પ્રકાશથી મારાં નયનો મુગ્ધ થઈને ખીલી રહ્યાં, હૃદયગગનમાં સૌરભથી મંથર ગતિએ વાયુ વહેવા લાગ્યો.

મને તમારાં ચરણ પકડવા દો, ખેંચી ન લેશો, ખેંચી ન લેશો, હું  જીવન મરણ સુખ દુઃખ વડે તમને છાતીસરસા જકડી રાખીશ. સ્ખલિત શિથિલ કામનાનો ભાર વહી વહીને હજી ક્યાં સુધી ફર્યા કરીશ? તમે તમારે હાથે જ હાર ગૂંથી લો, મને તરછોડી મૂકશો નહીં. મારી સદાની તરસી વાસનાને અને વેદનાને મારીને મને બચાવી લો. તમારી આગળ હારીને એ આખરી જયમાં એ વિજયી થાઓ. હું ગરીબડી મારી જાતને વેચતો વેચતો બારણે બારણે ફરી શકતો નથી, વરમાળા પહેરાવીને તમે મને તમારો બનાવી લો.

તારી આગળ મારી આ વિનંતિ છે, જાણે જતાં પહેલાં હું જાણવા પામું કે શ્યામલ વસુમતીએ આકાશ ભણી આંખો કરીને મને કેમ બોલાવ્યો હતો; રાત્રિની નીરવતાએ તારાઓની વાત કેમ સંભળાવી હતી; અને દિવસના જ્યોતિએ પ્રાણમાં મોજા કેમ જગાડ્યાં હતાં.- તારી આગળ મારી આ વિનંતિ છે.

તમે મારા ભવનમાં આવ્યા છે એ વાત આખા ભુવનમાં ફેલાઈ ગઈ છે. નહિ તો ફૂલમાં શાનો રંગ લાગ્યો છે? ગગનમાં કયું ગીત જાગ્યું છે, પવનમાં કયો પરિમલ વ્યાપો છે?

વિશ્વજનના કલ્યાણ માટે આજે ઘરનાં દ્વાર ખોલ. જો, આકાશ આખુ રાતું થયું છે, ચિત્ત આનંદમગ્ન બની ગયું છે.  

તારાં ફૂલોમાં ઊંઘના જેવો જે રંગ લાગ્યો છે, તે મારા મનમાં લાગ્યો ત્યારે તો જાગ્યો.

ત્યારે, વિસ્મયની સીમા રહેશે નહી અને એ મહિમા ઢાંકી શકાશે નહીં.  

બધાની આગળ બતાવું એવું મારો પાસે શું છે; મારી સાથે તો ફક્ત આ થોડાં ગીત છે.

ઘરમાં મારે ઘણા લોકોનાં મન રાખવાં પડે છે—અનેક વાંસળી, અનેક કાંસીજોડા, અનેક સામગ્રી (રાખવી પડે છે )

માત્ર તારી વાણી નહિ; હે બન્ધુ, હે પ્રિય, વચ્ચે વચ્ચે પ્રાણને તારો સ્પર્શ આપતો રહેજે. આખા માર્ગનો મારો થાક, આખા દિવસની તરસ કેવી રીતે દૂર કરીશ, (જ્યારે) દિશા પણ શોધી શકતો નથી—આ અંધકાર તારાથી પૂર્ણ છે, તે જ વાત કહેજે. મારું હૃદય આપવા માગે છે, માત્ર લેવા ઇચ્છતું નથી, તેનો જે કંઈ સંઘરો છે, તે ઉપાડી ઉપાડીને ભટકે છે. તારો હાથ લાંબો કર, મારા હાથમાં આપ—તેને હું ગ્રહણ કરીશ, તેને હું ભરીશ, તેને સાથે રાખીશ. રસ્તા ઉપર મારા એકલા એકલા ચાલવાને રમણીય બનાવી દઈશ.

તારો જ સૂર મારા મુખ ઉપર, મારી છાતી ઉપર શ્રાવણની ધારાની જેમ વરસી પડો, વરસી પડો. પૂર્વના પ્રકાશ સાથે સવારમાં બે આંખો પર પડો—નિશીથના અંધારામાં ગભીર ધારાથી પ્રાણો પર પડો. રાત દિવસ આ જીવનના સુખ ઉપર દુ:ખ ઉપર શ્રાવણની ધારાની જેમ વરસી પડો, વરસી પડો. જે ડાળી પર ફૂલ ખીલતાં નથી, ફળ બિલકુલ લાગતાં નથી, તે ડાળીને તારો જલધરભીને પવન જગાડી દો. મારું જે કંઈ જીર્ણ છે, દીર્ણ છે, પ્રાણહીન છે, તેના સ્તરેસ્તરમાં સૂરની ધારા વરસી પડો, રાત દિવસ આ જીવનની તરસ ઉપર, ભૂખ ઉપર શ્રાવણની ધારાની જેમ વરસી પડો, વરસી પડો.  

અંત નથી તો પછી અંતિમ વાત કોણ કહેશે? આઘાત થઈને જેણે દેખા દીધી તે અગ્નિ થઈને સળગશે. વાદળાંનો વારો પૂરાં થતાં વૃષ્ટિ પડવાનુ શરૂ થશે. બરફ જામવાનું પૂરું થતાં, નદીના રૂપમાં ઓગળશે. જે પૂરું થાય છે, તે માત્ર દેખાવ પૂરતું પૂરું થાય છે, (પણ તે) અંધકારનો દરવાજો પાર કરીને પ્રકાશમાં જાય છે. પ્રાચીનનું હૃદય તૂટતાં નૂતન પોતે જ ખીલી ઊઠશે. જીવનમાં ફૂલ ખીલ્યા પછી મરણમાં ફલ પાકશે.

તારી ખુલ્લી હવા સઢમાં ભરી દોરડાંના ટુકડા કરી હું ડૂબી જવા તૈયાર છું.

આજે નિખિલની આનંદધારા વડે ધોઈ દો, મનના ખૂણાની સર્વ દીનતા મલિનતા ધોઈ નાખો.

તને નવા રૂપે પામવા માટે જ હું ક્ષણેક્ષણે તને ખોઉં છું, હે મેરા સ્નેહધન !

દર્શન દેશે એટલા વાસ્તે તું અદૃશ્ય થઈ જાય છે, હે સ્નેહધન !  

એ હાસ્યને ધોઈ નાખે છે મારા વિરહનું રૂદન, હે મારા સ્નેહધન!

હે સખા, ધીરે ધીરે તારા વિજન મંદિરમાં ચાલ. હું માર્ગ જાણતો નથી; પ્રકાશ છે નહીં; અંદર બહાર કાળું જ કાળું છે. આજ આ ગભીર અરણ્યમાં (મેં) તારા ચરણશબ્દને વધાવી લીધો છે.

મારા પ્રિયતમ નિશદિન મારા પ્રાણમાં કેટલી લાગણીપૂર્વક તેં સમાચાર પાઠવ્યા? તેં છૂપા રહીને પ્રેમથી, ગીતથી, હાય, મારાં ચિત્તને ભર્યું.

મારા હૈયા હૈયામાં અંધકારાકુલ યામિની બજી રહી છે, તે તો તારી બંસી છે. આકાશપારના તારા તારાઓની રાગિણી હું સાંભળું છું, મારું બધું ભૂલીને.

મેં જોયું કે બજારનાં માણસો તને ગાળો દે છે, તારા શરીર પર ધૂળકાંકરી ઉડાડે છે. છતાં આવા અપમાનના મારગ વચ્ચે પોતાના સૂરમાં પોતે નિમગ્ન એવી તારી વીણા નિત્ય બજી રહી છે. તે વખતે તારી ડોકમાં વરણમાળા પહેરાવવાની મને ઇચ્છા થઈ હતી, ભલેને તને એની કશી જરૂર ન હોય!

લોકોનાં ટોળેટોળાં આવે છે, અને વિવિધ ભાષાઓમાં વિધવિધ કલરવ કરી તારી સ્તુતિનાં સ્તોત્રો રચે છે—ભિક્ષા વાસ્તે તારાં બારણે કેટલા શાપ અને કેટલાં કંદનોનો વારંવાર આઘાત કરે છે. તે વખતે મને ઇચ્છા થઈ કે વિનામૂલ્યે મને તારાં ચરણમાં દઈ દઉં, ભલેને તને એની કશી જરૂર ન હોય !

તારું મૃત્યુ ચિરંતન નથી. (તું) તેના દ્વાર પાર કરી જઈશ, બંધન તૂટી જશે. આ વખતે જો આંધીમાં તારી પૂજાના ફૂલ ખરી પડે, તો જવાને સમયે (પૂજાની) થાળી માળા અને ચંદનથી ભરાઈ જશે.

મારાં ગીતોના સૂરમાં અન્યમનસ્ક કયા તાનમાં તેની વાણી એકાએક ભરાઈ જાય છે. મને દુઃખને ઝોલે એકાએક ઝુલાવે છે, કામમાં છુપાઈ જઈને મારાં કામકાજ ભુલાવી દે છે!

તેં હાર કબૂલ કરાવી, અભિમાન ભાંગી નાખ્યું, દુર્બળ હાથે પેટાવેલ નિસ્તેજ દીવાનો થાળ ટુકડે ટુકડા થઈ ગયો. તો હવે તારો તારાને દીપ પેટાવ. રંગીન છાયાવાળી આ ગોરજનું અવસાન હો. પેલે પારના સાથી આવો. પથનો પવન વાયો, ઘરની બત્તી બુઝાઈ ગઈ. આજે નિર્જન માર્ગ પર અંધકારના ઘાટ પર બધું ખોઈ દેવાના નાટકમાં આ ગીત લાવી છું.  

હે મહાજીવન, હે મહામરણ, શરણે આવ્યો છું, શરણે આવ્યો છું. અંધારા દીવાની વાટ પેટાવો, જ્યોતિનું તિલક લગાવો — મારી લજ્જા હરી લો. તમારાં ચરણ પારસમાણિ છે. શરણે આવ્યો છું, શરણે આવ્યો છું. જે કંઈ કાળું છે, જે કંઈ વિરૂપ છે, તે બધું સારું થાઓ—બધાં આવરણ નષ્ટ કરો, નષ્ટ કરો.

એના મારગમાં ઘરની વાણી બજે છે, એનાં કઠિન કામમાં એનો વિરામ જાગે છે, પોતાને એ તારામાં જ દેખે છે;  એનું જીવન વિઘ્નોથી રૂંધાતું નથી, એની દૃષ્ટિ અંધકારની પેલી પાર છે.

ગગનમાં તારો વિમલ નીલ છે, તેતો જોટો હું મારા હૃદયમાં મેળવીશ; —નીરવ પ્રાણુમાં શાંતિમયી ગભીર વાણીરૂપે.

રાત્રિને કાંઠે ઉષા જે ગીતની ભાષા બજાવે છે, તે ધ્વનિ લઈને મારી નવી આશા જાગશે. ફૂલના જેવા સહજ સૂરથી મારું પ્રભાત ભરપૂર બની જશે; મારી સંધ્યા તે સૂરથી પોતાને ભરી લઈ શકે એમ હું ઇચ્છું છું.

તૂટેલાં પાંદડાંની હોડી બનાવીને હું એકલો એકલો રમત કરું છું-જાણે દિક્બાલિકાએ અન્યમનસ્ક ભાવે તરતો મૂકેલો વાદળાંનો તરાપો ન હોય !  

એના વાસ્તે અંધકાર ને ભેદનાર અરુણુ રંગથી આકાશ રંગાય છે, એના વાસ્તે પંખીના ગાનમાં નવીન આશાનો આલાપ જાગી ઊઠે છે.  

હે મારા ભીષણ, હે મારા રુદ્ર, મારી ક્ષુદ્ર નિદ્રા ઊડી ગઈ છે. તીવ્ર વ્યથાથીતમે નવી રીતે મારો છંદ બાંધ્યો છે. જે દિવસે અગ્નિવેશે આવીને તમે મારું સર્વ કંઈ લઈ લીધું, તે દિવસે હું પૂર્ણ થઈ ગયો, મારું દ્વંદ્વ ટળી ગયું. હે આનંદ, સુખદુઃખની પાર તમને પામ્યો છું.