વનાંચલ/પ્રકરણ ૩: Difference between revisions

સાચના બે શહીદોનો એક પ્રસંગ યાદ આવે છે. એક વાર થાણામાંથી ભરણાની રકમ ઊપડી ગઈ; હશે પાંચસો-છસો રૂપિયા. ચોરીની ફરિયાદ પાટનગર પહોંચી. સરકારી રકમની ચોરી એટલે જ સત્તાવાળાઓને મન ગંભીર બાબત. પોલીસવડા યારમહમ્મદને તપાસ માટે મોકલવામાં આવ્યા. એમણે રાજગઢ થાણામાં મુકામ નાંખ્યો. યારમહમ્મદની બાહોશી વખણાય, એ ચોરી ન પકડી શકે એવું બને જ નહિ એવી એમની છાપ. આ છાપ કાયમ રાખવા ને દૃઢ કરવા એમણે કમર કસી. બીજે જ દિવસે શક પરથી બે માણસોને પકડવામાં આવ્યા : એક ગોઠ ગામના નાનિયાને (એ કોઈ કામ અંગે ચોરીના બનાવ વખતે થાણે આવેલો એટલે) ને બીજા ઘોઘંબાના, પટાવાળાની નોકરી કરતા રામલાને. બન્નેને પહેલે દિવસે હેડમાં પૂર્યા. એમણે ગુનો કબૂલ ન કર્યો. બીજે દિવસે એમને એક ઓરડીમાં પૂરીને મારવા લીધા. છાતી ઉપર ચડી બેસી મોં ઉપર મુક્કા મારે. નાગા કરી ગુદાના ભાગમાં લાતો મારે, છાતી ઉપર લાઠી મૂકી બે છેડે બે જણા બેસે; અંગૂઠા પકડાવી પીઠ ઉપર ઈંટો મૂકે, દંડા ફટકારે; પોલીસના ફળદ્રુપ ભેજામાં યાતના આપવાની જે કોઈ યુક્તિ સૂઝે તે અમલમાં મૂકવામાં આવે, પણ આ બે જુવાનોએ ગુનો કબૂલ ન કર્યો તે ન જ કર્યો. એમનો એક જ જવાબ હતો : ‘અમે લીધા નથી પછી ચેમ કરીને હા કહીએ?’

ઈસુને વધસ્તંભે જતા મેં ચલચિત્રમાં જોયા છે; લોકોનાં પાપ ખાતર શહીદી સ્વીકારનાર એ સંતના વદન પરથી કરુણાની ધારાઓ રેલાતી જોઈ છે; પણ શૈશવમાં જોયેલું નાનિયાનું મુખ ભુલાતું નથી. એ ઉતાવળી, ધરતી ધ્રુજાવતી ઉઘાડા પગની ચાલ, એ કપાળ ઉપર હીંચકા ખાતા વાંકડિયા વાળ, એ વૃષસ્કંધ પડછંદ શરીર, સત્યને ખાતર રોજ રોજ નિયમિત થાણે હાજર થઈ અમાનુષી માર ખાવાની એની ધીરતા-દૃઢતા, ‘લીધું ના હોય ને માથે ચેમ ઓઢી લેવાય?’ એવાં એનાં સત્યાગ્રહ-વચનો : આ બધાંએ મારા શિશુચિત્તમાં સાચના એક શહીદની મૂર્તિ સ્થાપી દીધી છે. નાનિયાનું શરીર મજબૂત તે મારનાર હાર્યા ને આખરે એને છોડી મૂક્યો. પણ પેલો રામલો, પહેલેથી જ નાજુક ને ભાંગેલા શરીરનો, પાતળો સળેકડા જેવો તે એનાથી કેટલું સહન થાય? એક સવારે વાત આવી કે રામલો કોટડીમાંથી રાતોરાત ભાગી ગયો! પોલીસે તો નહિ પણ સગાંવહાલાંએ શોધખોળ કરી મૂકી, છતાં એનો પત્તો ન મળ્યો. એ જ તો છે રજવાડાંના રાજકારણની ખૂબી! રામલાને અતિશય માર મારતાં તે મરી ગયો ને રાતોરાત એના શરીરને વગે કરી દેવામાં આવ્યું. (લોકવાયકા પ્રમાણે થાણાની કોટડીમાં જ દાટી દેવાનું આવ્યું.) બિચારો રામલો! ત્રાસથી નાસી તો ગયો, પણ આ દુનિયામાં નહિ, બીજી દુનિયામાં. યારમહમ્મદે પછી ભીનું સંકેલ્યું, મુકામ ઊઠી ગયો. એ ચોરી પકડાઈ કે નહિ તે યાદ નથી. યાદ છે માત્ર બે કહેવાતા ચોરોની સાચ માટેની શહીદી.