માંડવીની પોળના મોર/હું, વસંત અને કવિતા: Difference between revisions

કે એકલા હૈયાને ઓછું ન આવે!</poem>'''}}{{Poem2Open}}

વાંચતાં વાંચતાં આપણું મન જ માત્ર નહીં, પણ બંને પગ વસંતનાં વધામણાંનો ઠેકો લઇ લે એવું અદ્ભુત ગીત આપણને ઉમાશંકર જોશીએ આપ્યું છે. વસંતપંચમી આવી એનો જાણે કવિ ઉત્સવ કરે છે. આંબે આંબે હસતી રસની કટોરીઓ અને આછા સુગંધિત પવનની સાક્ષીએ ગાતા-ભમતા ભમરાઓ પ્રેમની હોરી ગાય છે. પ્રકૃતિનાં તત્ત્વોને લઈને પોતાના જ ઉલ્લસિત મનને વ્યક્ત કરતું આ આખુંય ગીત આપણને મત્ત કરી દે એવું છે. બે અંતરા જોઈએ :  

{{Block center|'''<poem>{{gap}}કોકિલ, પંચમ બોલ બોલો  

{{gap}}કે પંચમી આવી વસંતની!  

હેતે વધાવી એને લો રે ઓવારણાં,  

{{gap}}ઝૂલે શો સૃષ્ટિનો હિંડોળો!  

પ્રેમમાં પાગલ થયેલા મનની એવી તો સ્થિતિ થઇ જાય કે આ આખી સૃષ્ટિ હિંડોળો ઝૂલવા લાગે અને સ્વયં ચેતના આવીને હૃદયનાં બારણાં ખખડાવવા લાગે! ફૂલ એટલે વૃક્ષની ડાળે ડાળે લટકાવેલા સુગંધદીવડા! કવિ ફૂલની ફોરમને ફક્ત પ્રાણેન્દ્રિયથી જ નથી અનુભવતા. એને ચાક્ષુસ પણ બનાવે છે. એકસાથે આંખ અને નાસિકા કેવી રીતે પ્રવર્તે એ જોવા માટે તો કવિ પ્રિયકાંત મણિયાર પાસે જવું પડે! કલ્પના, વાસ્તવ અને અંતર અનુભૂતિનો ત્રિવેણીસંગમ કરતાં આ કવિ લખે છે :

અને હા. ‘વસંતવિજય’માં કવિ કાન્તે જે વર્ણન કર્યું છે તે અત્યંત કાવ્યાત્મક અને અપૂર્વ છે. મહાભારતમાં પાંડુ અને માદ્રીની કથા જાણીતી છે. વસંતનો એવો તો પ્રભાવ કે પાંડુ જાણે છે કે પ્રણયક્રીડા જ પોતાના મૃત્યુનું કારણ બનનારી છે છતાં રહી શકતા નથી. પાંડુને એ વખતે માત્ર એક જ ક્ષણની શાશ્વતી જોઈએ છે. કવિ કાન્તે વસંતનું વર્ણન આ રીતે કરીને સ્રગ્ધરા છંદનો પણ વિજયધ્વજ રોપ્યો છે! જે વાંચીને આપણને પણ તૃપ્તિ અને રોમાંચ થયા વિના ન રહે-  

{{Poem2Close}}

ચોપાસે વિલ્લિઓથીપરિમલ પ્રસરે, નેત્રને તૃપ્તિ થાય;  

બેસીને કોણ જાણે ક્યહિં પરભૃતિકા ગાન સ્વર્ગીય ગાય,  

{{Poem2Open}}

રમેશ પારેખ ગુજરાતી કવિતાનું નમણું નજરાણું છે. ભાગ્યે જ કોઈ એવો મનોભાવ હશે કે જે રમેશની કવિતામાં નહીં આવ્યો હોય. આ કવિ પણ વસંતના પ્રભાવ-પરચાને અરૂઢ અને ઈન્દ્રિયગ્રાહ્ય કરીને, ઈરોટિક કહેવાય એવી તળના મલકની ખરબચડી ભાષામાં, જુવાન છોકરા-છોકરીને બેઠેલી પહેલવારકી વસંતને આ રીતે ‘ફાગુનું ફટાણું’ લખીને વધાવે છે :  

{{Poem2Close}}

કે ખાખરાએ ડાળીઓની પીચકારી તાકી  

ને ઢોલ હાળા ધકામૂકી ધકામૂકી થાય....

છોક્કરાના લમણામાં ખાકટીઓ પાકી  

{{Poem2Open}}

રમેશ પારેખને જ સૂઝે એવાં આ કલ્પનો, ફૂટતી જુવાનીમાં છોકરાછોકરીના મનોજગતમાં જે ફેરફાર થાય તે અને ઉમટતા આવેગોને વ્યક્ત કરે છે. એમાં વસંતઋતુનું આહ્લાદક વાતાવરણ ઉદ્દીપક બને છે. એ જ રમેશ વસંતની રચનાત્મકતા કે પલ્લવિતાને પરહર્યા વિના વસંતની તીવ્રતાને હિંસકરૂપે નિહાળે ત્યારે આવું લખે :

પ્રણયની નાજુક અભિવ્યક્તિ ગઝલમાં થાય ત્યારે તેમાં સ્વાભાવિક રીતે જ પ્રિયતમાની અને પ્રિયતમની ઉપસ્થિતિ હોવાની. ગઝલનો મિજાજ તદ્દન જુદો હોય છે. એમાં ક્યારેક વિરોધીભાવો પણ અસાધારણ રૂપ લઈને આવે છે. પ્રેમનો ઉછાળ અને છાક વસંતને નિમિત્તે કવિઓએ વિવિધ પ્રકારે મૂકી આપ્યો છે. ગઝલનો સાદો અર્થ તો પ્રિયતમા સાથેની વાતચીત એવો થાય છે. આપણે જોઈએ કે આપણા શાયરોએ બોલચાલની ભાષામાં વસંતને કેવી કેવી રીતે શબ્દમાં શણગારી છે.

{{Poem2Close}}

ખરેખર થઈ ગયું છે બાગમાં તમ આગમન જેવું!

{{right|-’નાઝિર દેખૈયા}}

આપ આવો તો વસંતોને હું પડકારી શકું,  

એમ તો હર પાનખરને દૂર કરતો જાઉં છું!  

{{Poem2Open}}

‘ગની’ દહીંવાલા અને મનોજ ખંડેરિયાએ વસંત અને પ્રિયતમાને સાથે રાખીને ગુજરાતી ભાષાનાં ઘરેણાં જેવી ગઝલો આપી છે. એમાંથી શાયરનું વ્યક્તિત્વ પણ ઊઘડી આવે છે. કહેવાની જરૂર ખરી કે આ ગઝલોએ વાચકોને ઘેલું લગાડ્યું છે બંને રચનાઓ એવી તો તરોતાજા છે કે કોઈ પણ ક્ષણે વાંચો આાદ આપ્યા વિના નહીં રહે.

{{Poem2Close}}

ઝુકાવી છે ગરદન બધી ડાળીઓએ, ફૂલોની ય નીચી નજર થઈ ગઈ છે!

પરિમલની સાથે ગળે હાથ નાંખી – કરે છે અનિલ છેડતી કૂંપળોની,  

ગજબની ઘડી છે કે પ્રત્યેક વસ્તુ, પુરાણા મલાજાથી પર થઈ ગઈ છે!

આ ડાળ ડાળ જાણે કે રસ્તા વસંતના,  

ફૂલો એ બીજું કંઈ નથી પગલાં વસંતનાં!

ફાંટું ભરીને સોનું સૂરજનું ભરો હવે,  

પાછા ફરી ન આવશે તડકા વસંતના!

ગનીચાચાની ગઝલના બે શે’ર અને મનોજ ખંડેરિયાની આખેઆખી ગઝલ સાથે, ભર્યુંભર્યું મન સહુ પ્રેમીજનોને અને રસિકજનોને, ખાસ તો વિરહીજનોને વસંતનાં વધામણાં આપી રહે છે. બહાર જોઉં છું તો પલાશ પૂર્ણપણે ખીલી ઊઠ્યો છે ને એની ડાળીએ બેઠેલું શુકયુગલ એક પછી એક, કેસરિયા કળીઓ ખેરવી રહ્યું છે!

{{Poem2Close}}