ગુર્જર ગિરાનાં ચૂંટેલાં કાવ્યો/લડત — સિતાંશુ યશશ્ચંદ્ર: Difference between revisions

સિતાંશુ યશશ્ચંદ્રનું એક દીર્ઘકાવ્ય છે, ‘લડત': ચાલો, આપણે પણ લડતમાં જોડાઈએ.

{{Poem2Close}}

{{Poem2Open}}

‘ફરી' શબ્દ પર ફરી નજર કરીએ? સૂસવતી ટાઢમાં તાપણું ઠર્યું છે, પેટાવાયું છે, ફરીફરી, સદીઓથી. કવિ આગ્રહ રાખે છે. જયકારનો નહીં, પરંતુ પ્રતિકારનો

{{Poem2Close}}

લાંબા ઘારણમાં પોઢ્યાં છે, ઝાડ ચીમળાઈ ગયાં છે એ સાચું.  

પણ ચિત્તાઓ, વાઘ, સિંહ અને ગરુડબાજ  

{{Poem2Open}}

ઠંડીની થપાટ એવી કે ત્રણ ક્રિયાપદ સાગમટે વાપરવા પડ્યાં: 'ઠૂંઠવાવું', 'મરવું', 'પડવું.' ચિત્તા, વાઘસિંહ, ગરુડબાજ ઠંડીના શિકાર ક્યાંથી થાય? એ તો પોતે જ શિકારી છે.

{{Poem2Close}}

પોતાની છાતીની બખોલમાંથી ચમકતો પથરો  

કોણી સુધી હાથ ઘાલી નાભિ કનેથી ખેંચી કાઢી  

ને ખટાક છરકતો અથડાવો એને ટાઢના લોઢા સાથે એવો  

{{Poem2Open}}

તાપણું પેટાવવું કેમ? ઠંડીના લોખંડ સાથે પથરો અથડાવીને. પથરો લાવવો ક્યાંથી? છાતીની બખોલમાંથી. ‘ગટ્સ'ના બે અર્થ—આંતરડું અને હિંમત ડૂ યૂ હૅવ ધ ગટ્સ? હિંમત દુકાનમાંથી નહીં, ડૂંટીમાંથી લાવવી પડે. આપત્તિ સાથે સાહસની ટક્કર થાય ત્યારે તણખ ઝરે. 'તણખ' યાને વેદનાનો સણકો. કવિ 'તણખ' શબ્દથી 'સણકો' અને 'તણખો' એમ બે અર્થ પ્રકટાવે છે.

{{Poem2Close}}

ચકલાંનાં હાડપિંજરને, પેટાવો, પેટાવી દો આ આખીય પાનખરને સડેલીને  

{{Poem2Open}}

આ રણભૂમિની ભાષા છે. કર્તા, કર્મ, ક્રિયાપદ પાછાંઆઘાં થઈ ગયાં છે. ચકલાંનાં હાડપિંજર ઠરીને ‘લાકડાં' થઈ ગયાં, માટે સળગાવી શકાય, એવો તર્ક ભૌતિકશાસ્ત્રમાં ખોટો અને કાવ્યશાસ્ત્રમાં સાચો પડે.

{{Poem2Close}}

પવનનાં આંગળાં ઘોંચી એ આપણાં હાડકાંની ભીતરની હકીકતો  

તપાસી લે છે.

રૂંવાડાંને અદૃશ્ય ચીપિયાઓથી ઝાલી ઊભા કરી... શ્વાસ સસડાવી દે છે.  

છતાં

{{Poem2Open}}

….એટલે હજી (એની જીત થઈ હોય તો પણ) આપણી હાર થઈ નથી.

ધસી આવતી આ પોષની રાત કેવી દેખાય છે?

{{Poem2Close}}

ઊંટ, જાડા હોઠ દાંત આડેથી તાણી ખેંચતું, લાંબી ફલાંગોમાં  

પગ ચારે ફંગોળતું, મટોડિયા નદીનાં બંધતૂટ્યાં પૂર  

જેવી મેલી જાજરમાન ખૂંધ ઉછાળતું, થૂંક ઉરાડતું, ડોક લંબાવતું,  

બચકાં ભરવા જે ઝડપાય તેને, ને ગાંગરતું, ફરી ગાંગરતું  

{{Poem2Open}}

કવિને રાત પ્રત્યે સહાનુભૂતિ નથી, (ક્યાંથી હોય?) એટલે થૂંક ઉરાડતા ઊંટ સાથે તેની તુલના કરે છે. સરવા કાનનો ભાવક 'ગંધારું' સાથે 'અંધારું' પણ સાંભળી શકશે.

ગાંગરતા બચકાં ભરતા ઊંટનું કરવું શું?

{{Poem2Close}}

એની પડખે દોડીને ચપળતાથી ખેંચ આ ઊંટડીના નાકમાં  

પરોવેલું ને જમણે પડખે લબડતું ધુમાડાનું વળખાતું દોરડું  

ખચાક ખેંચ એના ચિરાતા નાકમાંથી લાલ સૂરજનો  

{{Poem2Open}}

રાત્રિ – ઊંટના નાકમાં પરોવેલું દોરડું એવું ખચ્ચ દઈ ખેંચવું કે દદડી પડે પરોઢનો સૂરજ, લાલ. કવિ કહે છે. પોષની આ રાત કંઈ ભૂલમાં નથી પડી, તે ઋતુચક્રનો ભાગ છે. દુરિત તત્ત્વ એકલદોકલ નથી, બધે ફેલાયેલું છે.

{{Poem2Close}}

….જાણે બહેરા-બાવરા કરી નાખતા હાંકાના નગારિયા અવાજમાં વાઘણે  

{{Poem2Open}}

શત્રુ દેખાતો હોય તો વાઘણ તરાપ મારી શકે પણ હાંકાનાં નગારાંના અવાજમાં નહોર ન ભેરવી શકે! પરંતુ મદદ આવી રહી છે.  

કવિ ઇંદ્રિયોનું ‘પંચનામું’ કરે છે. ‘દેખાશે’ (દૃષ્ટિ), ‘ઘોડાના ડાબલા” (શ્રુતિ), ‘મહેકશે' (ઘ્રાણ), 'હૂંફાળા' (સ્પર્શ), 'ઊના ભોજન' (સ્વાદ). પરંતુ સૂરજનારાયણ ન આવ્યા અને તાપણામાં લાકડાનું છેલ્લું છોડિયુંયે ન રહ્યું, તો? તો ઊગજો…

{{Poem2Close}}

{{Poem2Open}}

સૂરજનારાયણમાં ‘નારાયણ' શબ્દ સમાયેલો છે અને નરસિંહમાં 'નર'. જે નારાયણ ન કરી શકે તે નર કરશે.