રણ તો રેશમ રેશમ/હવામાં ફરફરતું સમયનું રેશમ: Difference between revisions

ઈસુના જન્મના બે શતક પૂર્વે, કદાચિત્ એનીય પહેલાંથી મનુષ્ય પગપાળાં ચાલતો, કે પછી ઘોડા કે ઊંટ જેવાં પશુઓ ઉપર સવાર થઈને વ્યાપાર–વાણિજ્ય અર્થે ચીનથી શરૂ કરીને, આખું મધ્ય એશિયા વીંધતો છેક યુરોપખંડ સુધી પહોંચ્યો, એ માર્ગ – સિલ્કરૂટ પ્રત્યે મનમાં વિસ્મય તો હતું જ, તેમાં વળી એવા સંજોગો બન્યા કે, એ વણજારોનાં પગલાં પર પગલું મૂકવાનો અવસર મળ્યો; અને તે પણ પૂર્વથી પશ્ચિમ તરફ જતા આખાય સિલ્કરૂટ પર એ વણજારો મુકામોના ક્રમ અનુસાર જ પ્રવાસ થયો. સૌથી પહેલાં સિક્કીમ જવાનું થયું. ત્યાં નાથુ-લા ઘાટ પર તથા ત્સો-મ્ગો સરોવર ને કાંઠે બે હજાર વર્ષ પહેલાંથી આ રસ્તે ચાલી આવતી વણઝારોનાં દૃશ્યોને પહેલી વાર આત્મસાત્ કરેલાં. ૧૪૪૦૦ ફૂટ ઊંચાઈ પર આવેલ આ નાથુ-લા ઘાટ એક જમાનામાં સિક્કીમ અને તિબેટને જોડતો એકમાત્ર પર્વતીય રસ્તો હતો. તે જોતાં થયું કે, આજે જ્યાં પાકો ડામર રસ્તો છે, ત્યાં જ અંકાયેલી કોઈ સાંકડી અજાણી કેડી પર સહસ્રાબ્દીઓ પૂર્વે એ વણજારો ચાલી હશે. આશરે પંદરસો વર્ષ પહેલાં આવા જ કોઈ રસ્તે ચાલીને હ્યુ-એન-ત્સાંગ ચીનથી ભારતમાં આવ્યો હશે અને સત્તર વર્ષ ભારતમાં રહી-ફરીને, સંસ્કૃતિદર્શનનો અલભ્ય અનુભવ લઈને, અમૂલ્ય જ્ઞાનસભર સેંકડો સંસ્કૃત ગ્રંથોને ખચ્ચરો પર લાદીને ચીન પાછો ફર્યો હશે. સમૃદ્ધિની કે જ્ઞાનની શોધમાં અજાણ્યા પ્રદેશો ખૂંદી વળવાની મનુષ્યની સાહસવૃત્તિ અને દુર્ગમ પ્રદેશોની વણપ્રીછી ક્ષિતિજો સર કરવાની એની ભ્રમણપિપાસા પ્રત્યે મારું મસ્તક તે દિવસે ઝૂકી ગયું હતું.