ગુજરાતી ટૂંકી વાર્તાનો ઇતિહાસ : વહેણો અને વળાંકો/મફત ઓઝા: Difference between revisions

‘હું પપ્પુ ટકોરાનો બાપ’ વાર્તામાં પપ્પુના વિચારો કરતા નાયક દેવો પપ્પુમય થઈ જાય છે, એની ઝાંખી કરાવી છે. સાયકોલોજીકલ વાર્તામાં લેખકે પ્રવાહી ગતિએ કથન કર્યું છે. ‘કંકુના થાપા’ વાર્તા એક બાપની હૈયાવરાળ છે. ‘ઘરમાં સરુ છે’ની માન્યતાથી ગામવાળા મનોરદા પાસેથી ઘર આંચકી લેવા માગે છે. મનોરદા પોતાની પુત્રીના થાપાવાળું ઘર વેચતા નથી. ‘કાળા નાગના લીલા લીસોટા’માં વાસનાના ખેલનું દૃશ્યાંકન છે. આ વાર્તામાં નાગ વાસનાના પ્રતીક બનીને આવે છે. ‘અતીત’ વાર્તામાં ‘ફ્લેશબૅક’માં કથા ચાલે છે. ‘સો મણનો રૂપિયો’ કંડક્ટર અને પેસેન્જરની એક ઘટનાની વાર્તા છે. ‘હું વીલા અને વાવ’ વાર્તામાં પ્રોફેસર અને શિક્ષિકા વીલા વચ્ચેની પ્રેમકહાણી આલેખી છે. પ્રોફેસરથી ગર્ભવતી થયેલી વીલા વાવમાં ભૂસકો મારે છે. જેમાં કરુણ વાર્તારસ કેન્દ્રમાં છે. ‘મને ઝેર આપો’ વાર્તામાં નાયકની પત્ની અલકા યુવરાજ સાથે નાસી જાય છે. ત્યારે નાયક કહે છે ‘મને ઝેર આપો પ્રગતિ આવવાની નથી’ ‘એન ઘેન દીવાઘેન’ વાર્તા શૈશવસ્મરણ કથા છે. ચંદનનાં લગ્ન થતાં તખુભાના જીવનમાં અંધકાર છવાયો તેનું આલેખન કરે છે. ‘સ્લો ફાસ્ટ સીલીંગ ફેન’ તરંગમાળા રચાયેલી વાર્તા છે. તેમાં વાર્તાનાયક પંખાને જોઈ સ્મરણમાં સરી પડે છે. જ્યારે ‘કાચના મહેલની રાણી’ વાર્તામાં નગરના ભાર નીચે ચગદાઈ ગયેલા નાયકનું કથન છે. કથાનકને ખાસ વળાંકો આપવામાં આવ્યા નથી. માત્ર આધુનિકતાનો પડછાયો અહીં રમી રહે છે. ‘તતઃપ્રવિશતિ’માં કૃષ્ણનો ભાસ થતો લાગે છે. આ વાર્તાસંગ્રહની છેલ્લી વાર્તા ‘અવસાન’માં સ્વકેન્દ્રી કથનોથી શરૂ થતી, આ વાર્તામાં વસિયતનામાની ઝલક દેખાય છે.   

મફત ઓઝાની વાર્તાકલા :

મફત ઓઝાના આ પ્રથમ વાર્તાસંગ્રહના કથાનકોમાં સ્પષ્ટ રીતે સુરેશ જોષીની છાપ વર્તાય છે. કથાનકોની દૃષ્ટિએ વિવિધતા નજરે પડે છે. કથાનકમાં સંવેદનને ઘૂંટવાની કે વિચારને ઘટ્ટ બનાવવાની સહજ વૃત્તિ તરત જણાઈ આવે છે. કથાનકને તરંગમાળમાં વહાવીને કથાના પ્રવાહને ફેન્ટસીની કક્ષાએ વિકસાવે છે. પાત્રનિરૂપણ કરવામાં લેખકે બાહ્યસ્તર કરતાં સૂક્ષ્મ સ્તરને વધુ ધ્યાનમાં લીધું છે અને એમાંથી જ વાર્તાને ઘડી છે. વાર્તાસંગ્રહનું નિદર્શન કરતાં અહીં ઘણી બધી વાર્તાઓમાં વર્ણનકલા, સંવાદકલા અને વાતાવરણ નિર્મિતિની સફળતા નજરે પડે છે. સર્જનાત્મક વર્ણનો દ્વારા પાત્રપ્રવેશ, કથાપ્રવેશ કે લક્ષ્યવેદ્ય થતો દેખાય છે. કાવ્યાત્મક વર્ણનોને કારણે વાર્તાઓમાં લાલિત્યનો અનુભવ થાય છે. તિર્યકતા, સૂચકતા અને વ્યંજકતા અહીં ભારોભાર પડેલી જણાય છે. તીવ્ર સંવેદના અને ઊંડી વેદનાનો અનુભવ ભાવકને વાર્તાના અંત સુધી લઈ આવે છે. એમની વાર્તાઓમાં દામ્પત્યજીવનનું, શોષણનું, શૈશવનું, ક્રૂરતાનું, જિજીવિષાનું, મૃત્યુનું વાતાવરણ ઊભું કરવા સંવાદોને લેખે લગાડ્યા છે. તેમની વાર્તાઓમાં ઘ્રાણકલ્પન, શ્રુતકલ્પન અને સ્પર્શકલ્પન કથાનકને સુપેરે પરિણામવાચક બનાવે છે. રૉમેન્ટિક શૈલીનું ગદ્ય નિપજાવવામાં તેમની સર્જકતા સોળે કળાએ ખીલી ઊઠે છે. ગદ્યશૈલીનું ઘડતર કરવા માટે સર્જકે મોટેભાગે ટૂંકા વાક્યો પસંદ કર્યાં છે. તેમની ભાષાશૈલી આક્રમક છે, જોસ્સાવાળી છે. પ્રતીકવાદી વાર્તાની પરંપરામાં સુરેશ જોષી પછી અનેક વાર્તાકારોએ જે પગરણ માંડ્યાં તેમાં આ સર્જકે પૂરી નિસ્બતથી કાર્ય કર્યું છે. આ સંગ્રહની ઘણી વાર્તાઓ પ્રતીકાત્મક છે. આમ, મફત ઓઝાનો ‘કાચના મહેલની રાણી’ વાર્તાસંગ્રહ એક સાથે અનેક સર્જકતાનો પ્રતિનિધિરૂપ વાર્તાસંગ્રહ છે.  

મફત ઓઝાની વાર્તા વિશે વિવેચક :