સમગ્રમાંથી સઘન-વિવેચનશ્રેણી – ભોગીલાલ સાંડેસરા/પ્રાચીન સાહિત્યમાં ચોરશાસ્ત્ર: Difference between revisions

ચોરીનું શાસ્ત્ર થયું, એટલે એના અધિષ્ઠાયક દેવ પણ હોવા જોઈએ. ચોરના અધિષ્ઠાયક દેવ સ્કન્દ અથવા કાર્તિકેય છે. ‘મૃચ્છકટિક’ નાટકના ત્રીજા અંકમાં ચારુદત્તના ઘરમાં ખાતર પાડતા શર્વિલકની રવગતોક્તિઓ આ વિષયમાં ઘણી રસપ્રદ છે. એમાં ચોરોને ‘સ્કન્દપુત્ર’ કહ્યા છે.૧<ref>૧. ‘મૃચ્છકટિક’નો ટીકાકાર પૃથ્વીઘર ‘સ્કન્દપુત્ર’નો અર્થ ‘સ્કન્દોષ જીવી ચૌરાચાર્યો’ એ પ્રમાણે સમજાવે છે. ‘સ્કન્ધ’નો અર્થ ‘યુદ્ધદેવ કાત્તિકેય’ થાય છે તેમ ‘આગળ વધવું - આક્ર્મણ’ એવો પણ થાય છે. ચોરોને ‘સ્કન્દપુત્ર’ અથવા ‘સ્કન્દોપજીવી’ કહ્યા એનો ભાવાર્થ એ પણ ખરો કે પ્રાચીન કાળમાં ‘ચોર’નો અર્થ ‘ઘરમાં ખાતર પાડી વસ્તુઓ ઉઠાવી જનાર’ એટલો જ માત્ર નહોતો થતો; રીતસરની ટોળીઓ બાંધી લૂંટફાટનો ધંધો કરનારા લૂંટારાઓ પણ ‘ચોર’ તરીકે ઓળખાતા. ‘ચોરપલ્લીઓ’ને ‘ચોરસેનાપતિઓ’નાં તથા તેઓની સાથેનાં યુદ્ધનાં પણ ઘણાં વર્ણનો કથાસાહિત્યમાંથી મળે છે. ચોરસેનાપતિઓ પોતાના હાથ નીચેના સેંકડો ચોરો સાથે મોટામોટા સાર્થો - વેપારી કાફલાઓ ઉપર એકાએક આક્રમણ કર્તા અને તેમને લૂટી લેતા. ચોરીના વ્યવસાયને આમ આક્ર્મણ અને યુદ્ધ સાથે ગાઢ સંબંધ હોવાને કારણે યુદ્ધદેવ સ્કન્દ ચોરોના પણ અદિષ્ઠાયક દેવ ગણાયા હોય એ ખૂબ સંભવિત છે. વળી સંસ્કૃતમાં ‘સ્કન્દ’ એ ‘ચતુર’નો પણ પર્યાયશબ્દ છે, અને ચોરીમાં ચતુરાઈની ઘણી જરૂર પડે એ રીતે પણ સ્કન્દનો સંબંદ ચોરી અને તેના શાસ્ત્ર સાથે જોડાયો હોય. આ સાથે નોંધવું રસપ્રદ થશે કે કામદેવની જેમ અત્યંત સ્વરૂપવાન હોવાને કારણે સ્કન્દ, ખાસ કરીને ઉત્તર હિંદ ને બંગાળમાં, ગણિકાઓના પણ ઇષ્ટદેવ ગણાય છે. કાર્તિક પૂર્ણિમાની રાત્રે સ્કન્દ-કાર્ત્તિકેયની મૂર્તિ સમક્ષ ગણિકાઓ ગાયનવાદન કરે છે, અને એ સમયે તે સાંભળવા ગમે તે માણસ જઈ શકે છે.<br>