ગ્રંથ અને ગ્રંથકાર : પુસ્તક ૧૦મું/ઉત્તમલાલ કેશવલાલ ત્રિવેદી: Difference between revisions

ઈ.સ. ૧૯૧૯માં લાહોર ખાતે કૉંગ્રેસનું અધિવેશન ભરાયું ત્યારે ગાંધીજી અને માલવીયજીના સમાગમમાં તેઓ આવ્યા હતા. સ્વભાવે શાંત અને વિચારપ્રધાન હોવા છતાં તેઓ કર્મમાં, સીધા કામમાં માનનારા હતા. કૉંગ્રેસની કાર્યપદ્ધતિ જેમ જેમ તેઓ જોતા ગયા તેમ તેમ તેઓ કૉંગ્રેસ તરફ વળતા ગયા અને ગીરગામ કૉંગ્રેસ કમિટીમાં જોડાયા પણ હતા. શ્રી હિંમતલાલ અંજારિયા કહે છે તેમ, “કુનેહથી, માયાભરી કડક નિષ્ઠાથી અને પોતાના દાખલાથી હાથમાં લીધેલું કામ સુંદર રીતે પાર પાડવાની તેમનામાં શક્તિ હતી.” જનસમૂહનો વિચાર અને આચારનો પ્રવાહ કઈ બાજૂ વળે છે એ જાણી લેવાની તેમનામાં અજબ દૃષ્ટિ હતી. તેમણે ‘વસંત’માં લખેલા કૉંગ્રેસ વિશેના તેમજ અર્થશાસ્ત્ર વિશેના લેખો તેમની આ દૃષ્ટિના સચોટ પુરાવારૂપ છે. ગુજરાત વિદ્યાસભા (તે વખતની ગુ. વ.સો.) માટે તેમણે 'અકબરનું ચરિત' તથા ‘હિન્દનો આર્થિક ઇતિહાસ' એ બે મહત્ત્વના ગ્રંથો અંગ્રેજીને આધારે તૈયાર કરી આપ્યા હતા.

ગુજરાતી ઉપરાંત અંગ્રેજી ભાષા પર પણ સ્વ. ઉત્તમલાલનો સારો કાબૂ હતો. તેમણે થોડો વખત ‘Daily Mail’ના તંત્રી તરીકે પણ કામ કર્યું હતું, અને ‘Indian Review'માં તેઓ લેખો પણ લખતાં હતા. ‘Constitutional Theory of Hindu Law' અને 'National Education’ નામના બે અંગ્રેજી ગ્રંથો પણ તેમણે લખ્યા હતા.  

ઈ.સ. ૧૯૨૨ના આરંભમાં ઉત્તમલાલને એક સામાન્ય છતાં જીવલેણ અકસ્માત નડ્યો. તેઓ એક વાર પૂજા કરતા હતા તે વખતે છાજલી ૫રથી કાંઈક વાસણ તેમનાં પત્ની લેવા જતાં હતાં ત્યાં તપેલી પડી ગઈ અને ઉત્તમલાલના માથામાં જખમ થયો. આને પરિણામે તેમના મગજના જ્ઞાનતંતુઓ એવા શિથિલ થઈ ગયા કે તેમને માથાની બિમારી કાયમને માટે લાગુ પડી. પછી વારંવાર તેમની તબિયત લથડવા લાગી; ઘણા ઉપચારો કર્યા પણ વ્યર્થ. અંતે ૧૯૨૩ના ડિસેમ્બરની ૨૬મી તારીખે આ ‘ઉદાર અને શુદ્ધ વૃત્તિના, ધર્મચુસ્ત રૂઢિવાદના ગુણો જોઈ શકનાર, જ્ઞાતિ વગેરેના રિવાજોને સમાજવાદની ‘દૃષ્ટિથી તપાસનાર’ અને તેવા રિવાજોના સદંશોને અપનાવનાર વિશુદ્ધ વિચારક અને ઊંચા તત્ત્વશોધક તરીકે પ્રતિષ્ઠા પામેલા' સૌજન્યમૂર્તિ ગૃહસ્થનું અવસાન થયું.

{{Poem2Close}}

'''કૃતિઓઃ'''