ભજનરસ/નઘરો એક નિરંજન નાથ: Difference between revisions

{{Block center|<poem>

'''સઘરો સૌ મળ્યો રે, નઘરો એક નિરંજન નાથ જી,'''  

'''જેણે વણનમુને વિશ્વ રચ્યું અને વણમસાલે વીર જી,'''  

'''તેજ તે તપતું કર્યું અને અનિલ કીધો અરૂપ જી,'''  

'''નુથરા વડે ગરવા ગુરુ તે, બાધે ગિરિના રે બંધ જી,'''

'''તે સ્વે સાગર સઘરો કરે, જો મલી આવે આશ જી,'''

'''નુધરો નિત રહે નિર્મળો, જેને અંતર નહીં કશું આપ જી,'''

'''દિનકર વડે રાત પરખીએ, નહીં તો દિવસ નહીં રાત જી,'''  

'''રચના તો રચતો રૂંધી, માંહી નભ ન આવે જેમ જી,'''

'''અધો ઉરધ ભૂમા થયું કો' જવલ્લે નહીં જોડ જી,'''

'''સન્મુખ થઈને સમજતાં, બોલે તો આવે વાત જી,'''  

'''નુધરો તે સ્વે નરહરિ, જ્યાં દ્વૈત નહીં, નહીં એક જી,'''

{{right|'''જ્યમ છે ત્યમનું અખા, આ તો નેતિ નેતિનો શેષ—'''}}  

</poem>}}

{{Poem2Open}}

અખાની લેખણમાં નગદ ને નક્કર સોનાની લગડીમાંથી ખણખણતા રૂપિયા જેવા શબ્દો પાડવાની કળા છે. જીવનમાં જેણે ખોટા ચલણને ઝાટકી કાઢ્યું તેણે વાણીમાંયે બોદા, ઘસાયેલા, કટાયેલા શબ્દથી ચલાવી નથી લીધું. આતમતેજથી ઝગારા મારતા ને રણકતા શબ્દો તેની પાસે ઊમટતા આવે છે ને મારકો પડાવી જાય છે. અખાના મારકાવાળા શબ્દોને આપણે દીઠે ઓળખી કાઢીએ. ‘સઘરો' અને ‘નઘરો’ એવા મૂલ્યવાન અને અર્થસભર શબ્દો છે.

જ્યાં જુઓ ત્યાં સઘરો જ જોવા મળે છે. કોઈ નામ, રૂપ, જાતિ, વર્ણ કે ચિહ્ન સહુને વળગ્યાં જ છે. અમુક આધાર કે અવલંબન પર તેનું અસ્તિત્વ છે. જેને કોઈ જાતના આધારની જરૂર જ નથી એવો નિરાલંબ તો એક નઘરો નિરંજન નાથ છે. તે છે નિરંજન. કોઈ લાંછન, લક્ષણ, વિશેષણ એને લાગુ પડતું નથી, અને એ વળી સર્વનો સ્વામી છે.  

પ્રકૃતિની છાયા-છાપરી નીચે રહેતો જીવ સઘરો છે, પ્રકૃતિથી ૫૨ રહેલો પુરુષોત્તમ, આત્મદેવ છે નઘરો. સંતોએ પ્રકૃતિના ૫રસ્પર આધારિત ઘર અને તેથી પર નિરાલંબ ઘરની વાત અનેક જગ્યાએ કહી છે. સુંદરદાસનું કવિત છે :

{{Block center|<poem>

'''તમે તમારાં ઘર ઓળખો, શું બેઠા છો હારી?'''  

</poem>}}

{{Poem2Open}}

{{Block center|<poem>

'''આપ સંશે ઊડી ગયો આપથી.'''  

</poem>}}

{{center|'''જેણે વણનમૂને... સુધરો કહાવે? ભૂપ'''}}

{{Poem2Open}}

આ બેઘર બાદશાહ જેવો નુઘરો ભારે જાદુગર લાગે છે. કોઈ જાતનાં સાધનોની સહાય કે સામગ્રી વિના તેણે આ વિશ્વની રચના કરી. આ પંચમહાભૂતોનો સમુદાય તેણે ક્યાંથી મેળવ્યો હશે! મહા આશ્ચર્યનાં મંડાણ છે આ બધાં. એમાં 'આકાશ કીધું અટપટું,' અખાએ આકાશને અટપટું શા માટે કહ્યું હશે? બીજા પદાર્થોથી એ કાંઈ વધુ જટિલ નથી. પણ આ સર્વના મૂળમાં આકાશ રહ્યું છે ને તે અટપટું, અષ્ટપટવાળું છે.. અષ્ટધા પ્રકૃતિના, અપરા પ્રકૃતિના આઠેઆઠ તંતુ આ આકાશ સંઘરીને બેઠું છે. ગગનનો ગૂઢ તત્ત્વઝંકાર અહીં થાય છે. નરસૈયાનો સ્વામી જેમ સકળ વ્યાપી રહ્યો છે તેમ અખાનો નિરંજન નાથ પણ વિશ્વથી વેગળો નયી.  

આ કડી અસ્પષ્ટ લાગે છે. પાઠભેદ કે શુદ્ધ વાચના મળે તો કાંઈ સળ સૂઝે એવું છે. ગરવા ગુરુ નુઘરા વડે ગિરિના બંધ બાંધે છે એટલે શું? કદાચ અખાને પ્રિય ચિત્ર આ ગુરુ દ્વારા બંધાતા ગિરિબંધમાં રહ્યું હોય. બીજી પંક્તિમાં ખટ દરશનનો વધતો પથારો ને અનુભવ વિના એમાં જ અટવાતા અંધ પોથી-પંડિતોની વાત આવે છે એટલે ગુરુના અનુભવભંડારની અહીં વાત હોઈ શકે. અખાએ તેને પર્વતમાં અંતરભૂત થતા જળભંડાર સાથે સરખાવ્યું છે. 'ચિત્ત વિચાર સંવાદમાં તેણે ચિદ્દનની વૃષ્ટિથી લદબદ થઈ જતા ચિત્ત રૂપી પર્વતની વાત કરી છે. તેમાં કેટલુંક જળ ચિત્ત ગ્રહણ કરે છે ને તેનો હૃદ, ધરો બંધાય છે. ચિત્તનો ચિદ્ સાથે એટલી તદ્રુપતા. પણ બીજું વાણીરૂપે વહે છે તેમાંથી બુદ્ધિ-વિલાસ, ચૌદ વિઘા, ચોસઠ કળાનાં વહેળા-વોંકળા, નદી-નાળાં વહી નીકળે છે. પણ જો આ વૃત્તિઓના વિસ્તારમાં વહી જવાને બદલે કોઈ મૂળની ભાળ કાઢે, મૂળ સેર પકડે તો એને શું મળે? અખાના શબ્દોમાં :

{{Poem2Close}}

{{Block center|<poem>

'''રામ રસાયન જન જીનહીં પિયો હે,'''

'''ઉતરત નાંહીં તાકે બ્રહ્મ ખુમારી,'''  

'''જયું કા ત્યું હી અખા હે નિરંતર'''  

</poem>}}

{{center|'''રચના તો રચતો... ઘટ નહીં ઘટમોડ'''}}

'''માંહે બહાર ન જાયે કહ્યો, બાંધ્યો રૂંધ્યો પોતે લહ્યો'''

'''સેજે સહજ કુલ્યું આકાશ, ઊપજ સાથે અખા સમાસ,'''

</poem>}}

{{right|[વેદઅંગ, છપ્પો ૫૧૪]}}

'''સમસ્યા સંતની રે, પરબ્રહ્મ પદનું રે દ્વાર,'''

'''સમજતામાં સ્વે જ થઈએ, એવો તે બ્રહ્મવિચાર.'''  

'''અણલિંગી અનુભવ કરો આછો, ત્યારે ધામ મળે એ ઘાત.'''  

</poem>}}

ન-ઘરો કે નુગરો બંને આ ભજનમાં લઈ શકાય એમ છે. પણ ભજનવાણીમાં ‘નુગરો' સારા અર્થમાં કહેવાતું નથી. પણ નુગરો વધુ જાણીતો છે એટલે તે અખાના ભજનમાં નહીં પૈસી ગયો હોય ને? એવો વહેમ છે.

{{Poem2Close}}

{{HeaderNav2

|previous = છેલ્લી સંનધનો પોકાર  

|next = અચવ્યો રસ ચાખો!

}}