|
|
| (One intermediate revision by the same user not shown) |
| Line 30: |
Line 30: |
| * [[છંદોલય ૧૯૫૭/લોકલિપિ (જાહેર ઇમારતોની ભીંતો પર)|8 લોકલિપિ (જાહેર ઇમારતોની ભીંતો પર)]] | | * [[છંદોલય ૧૯૫૭/લોકલિપિ (જાહેર ઇમારતોની ભીંતો પર)|8 લોકલિપિ (જાહેર ઇમારતોની ભીંતો પર)]] |
| * [[છંદોલય ૧૯૫૭/સ્વજનોને|9 સ્વજનોને]] | | * [[છંદોલય ૧૯૫૭/સ્વજનોને|9 સ્વજનોને]] |
| | }} |
|
| |
|
| | <br> |
| | {{HeaderNav2 |
| | |previous = |
| | |next = ‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ |
| }} | | }} |
|
| |
| == મિત્ર મડિયાને (અમેરિકા જતાં) ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| પ્રતીક નવલાં, પ્રદેશ નવલા, પ્રજાયે નવી;
| |
| નભોન્નત શું સ્કાયસ્ક્રેઇપર બુદ્ધિની સિદ્ધિ શા,
| |
| સપાટ શત પ્રેઇરી હૃદયપ્રેમની રિદ્ધિ શા;
| |
| ક્ષણેક્ષણ નિહાળ નિત્ય નવતા, સખે, તું કવિ!
| |
| ન્યૂયૉર્ક કવિ વ્હિટમૅન સહ ક્રીડતી સ્વર્ગની
| |
| વિલાસપ્રિય અપ્સરા, કવિપ્રિયા જ મૅન્હૅટ્ટન;
| |
| પ્રણાલીપ્રિય ધર્મમુક્ત ઋષિ ફૉસ્ટનું બૉસ્ટન;
| |
| સજીવ નિજ અટ્ટહાસ્યમહીં મસ્ત, સૅન્ડબર્ગની
| |
| વિભીષણ વિશાલસ્કંધ નગરી શિકાગો; અને
| |
| નવાં જ નરનાર ને શિશુ નવાં, નવાં માનવી;
| |
| વળી નવલ રીતભાત, નવ વેશ, ભાષા નવી;
| |
| છતાંય નવતા વિશે અસલ વસ્તુ, – શ્રદ્ધા મને –
| |
| નવું હૃદય ના, હશે કરુણતા જ એમાં વસી;
| |
| નવું ગગન ના, હશે જ કરુણાય ત્યાં ર્હૈ હસી.
| |
|
| |
| {{સ-મ|૧૯૫૫}} <br>
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == મિત્ર મડિયાને (અમેરિકાથી પાછા ફરતાં) ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| વિમાનમથકે ન મિત્ર મડિયાતણું સ્વાગત!
| |
| પરંતુ અવ વિશ્વમાનવતણું છ સેવ્યું જગે
| |
| મહાસ્વપન, આછું આછું મુજ નેત્ર સામે ઝગે;
| |
| અધીર ઉર હે! વધાવ અણજાણ અભ્યાગત!
| |
| નસેનસ પ્રચંડ ઊર્મિ ઊછળંત ઍટ્લેન્ટિક,
| |
| છતાંય નિજ ચિત્ત તો સરલ સ્વસ્થ, બેચેન ના,
| |
| ઇફેલ સમ, સેન્ટ પૉલ સમ; ટેમ્સ ને સેનના
| |
| પ્રવાહ સમ શાંત, છો રુધિર હોય રોમૅન્ટિક;
| |
| સ્વદેશ સ્વજનો બધું નીરખશે નવી દૃષ્ટિથી,
| |
| પુરાતનતણું કર્યું અવ નવીનથી સ્પર્શન,
| |
| અને નિકટનું કર્યું અવ સુદૂરથી દર્શન;
| |
| નવી સમજ, સૂઝ પ્રાપ્ત અવ થૈ નવી સૃષ્ટિથી;
| |
| વિમાનમથકે શું માત્ર મડિયા જ મૂર્તિ નવી?
| |
| નવી જ નહીં એહને નયન હોય મારી છવિ?
| |
|
| |
| {{સ-મ|૧૯૫૬}} <br>
| |
| </poem>
| |
|
| |
|
| |
| == અંગ્રેજી ઑનર્સનાં વિદ્યાર્થીઓને વિદાય ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| સુરમ્ય સુખસ્વપ્ન શાં સભર ચાર વર્ષો વહ્યાં,
| |
| લહ્યાં વયવસંતમાં કુસુમ સ્નેહની વૃદ્ધિનાં;
| |
| ઉદાર ઉરથી પરસ્પર સ્વભાવ ને બુદ્ધિના
| |
| અનેકવિધ દોષના કદીક કંટકોયે સહ્યા.
| |
| વિવેચન, વળી કથા નવલ, નાટ્યકાવ્યો ભણ્યાં,
| |
| સુપ્રજ્ઞ કવિ મિલ્ટને અસલ ક્રાંતિની ક્હૈ કથા,
| |
| વદંત ઋષિ વર્ડ્ઝવર્થ પૃથવી પરે જે વ્યથા,
| |
| અભિન્ન સમ સત્ય-સુન્દર કલાજ્ઞ કીટ્સે ગણ્યાં.
| |
| જિહાં લગ ધરાતલે જીવન આપણે ધારશું
| |
| ક્ષણો વિરલ રૂપની, રસસમાધિ આનંદની,
| |
| સદા નીરસતાભર્યા ભવરણે રસસ્યંદિની,
| |
| વિરૂપ જગની વ્યથા સમજવા ન સંભારશું?
| |
| ભણ્યા જ નહીં માત્ર, કિંતુ મુજને ભણાવ્યો તમે;
| |
| તમે જ ગુરુ, શિષ્ય હું, શિર સદૈવ એથી નમે.
| |
|
| |
| {{સ-મ|૧૯૫૬}} <br>
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == પૃથ્વી (ઈશ્વરની દૃષ્ટિમાં) ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| આષાઢી આ આભ જે મેઘઘેર્યું
| |
| કૅમેરા શું હોય ના શ્યામરંગી
| |
| વસ્ત્રે વીંટ્યો, ગોઠવ્યો સ્થિર; હેર્યું
| |
| પૃથ્વીકેરું ફોકસે દૃશ્ય, ભંગી
| |
| અંગાંગોની જે ક્ષણે સ્પષ્ટ, લાંબી
| |
| ટૂંકી ઝાંખી સ્હેજ ના, સપ્રમાણ
| |
| લાગી ત્યાં તો વીજની ચાંપ દાબી
| |
| ઓચિંતાની, કોઈને થૈ ન જાણ;
| |
| અંધારા કો ખંડમાં પ્લેટ ધોઈ
| |
| હોંસે હોંસે (પ્રેમ શો સર્જનોમાં!),
| |
| કેવું આવ્યું ચિત્ર કે જોઈ જોઈ
| |
| પ્હેલાં ધાર્યો રોષ કૈં ગર્જનોમાં,
| |
| અંતે સાર્યાં અશ્રુ કારુણ્યપૂર્ણ
| |
| વર્ષારૂપે; ચિત્ર ત્યાં ચૂર્ણ ચૂર્ણ!
| |
|
| |
| {{સ-મ|૧૯૫૬}} <br></poem>
| |
|
| |
|
| |
| == કલાકોથી ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| કલાકોથી મચ્યો વરસાદનો કકળાટ,
| |
| ના, ના, આટલો કઠતો ન’તો ઉકળાટ.
| |
| શો મોટ્ટા અવાજે એકસૂર રસહીન લાંબા
| |
| :::: કોઈ ભાષણના સમો દે ત્રાસ.
| |
|
| |
| બારીબારણાં સૌ બંધ,
| |
| આખા ખંડમાં વ્યાપી વળી ભીનાશ
| |
| ને રૂંધે અખંડિત ખંડનું એકાંત, હું આંખો છતાંયે અંધ.
| |
|
| |
| ઠંડકમાં ઠરી ચારે દીવાલો,
| |
| જેમ બુઢ્ઢાપે ઠરે છે જિંદગીના મસ્ત ખ્યાલો;
| |
| વસ્ત્ર સૌ ખીંટી પરે લીલાં,
| |
| હજુ આ દેશમાં જેવાં મનુષ્યોનાં વદન વીલાં;
| |
| અને પોચાં પડ્યાં સૌ મેજ પરનાં પુસ્તકોનાં પાન,
| |
| જેવાં લય વિનાનાં ગાન;
| |
| કેવું બધું નિર્જીવ તે સૌ ભેજથી આજે છવાઈ ગયું,
| |
| ને હૂંફથી ધડકી રહ્યું હૈયુંય તે આજે હવાઈ ગયું!
| |
|
| |
| {{સ-મ|૧૯૫૬}} <br>
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == નિવેદન, ઑગસ્ટ ૧૯૫૬ ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| આથી હશે અન્ય ન કોઈ રસ્તો?
| |
| જે મૃત્યુ શો હોય ન સાવ સસ્તો
| |
| ને પથ્થરોથી વધુ હોય પોચો
| |
| (પોલીસનો થાય પછી ન લોચો),
| |
| ટોપી સમું હોય સ્વમાન જેમાં
| |
| ને વ્યક્તિનું ના અપમાન જેમાં,
| |
| નેતા સમો સાવ ન હોય નવ્ય
| |
| ને ભાષણો શો નવ હોય ભવ્ય,
| |
| જે બુદ્ધિજીવી સમ ન્હોય બુઠ્ઠો,
| |
| અશ્લીલ છાપાં સમ ન્હોય જુઠ્ઠો;
| |
| ભાટાઈ જેમાં નહીં ક્યાંય ગાવી,
| |
| ભોળી પ્રજાને નહીં ભાંગ પાવી,
| |
| વિચારની જ્યાં નવ હોય શૂન્યતા
| |
| ને ન્યાયની ન્હોય જરીય ન્યૂનતા,
| |
| વિરોધ જ્યાં હોય વિવેકશુદ્ધ,
| |
| જ્યાં યુદ્ધ હો શાંત જ, ધર્મયુદ્ધ;
| |
| જ્યાં રોષ તો હોય, પરંતુ રમ્ય,
| |
| જે નાટકી ના, પણ બુદ્ધિગમ્ય;
| |
| જ્યાં ના તિજોરી તપતી, ન તાપ
| |
| (એ દૂધ પીને ઊછર્યો જ સાપ);
| |
| સત્તા સમો જે નવ હોય અંધ,
| |
| ગોળી સદાની જહીં હોય બંધ,
| |
| ને ના કદી હો વટનો સવાલ,
| |
| જેમાં ન તેજોવધનોય ખ્યાલ,
| |
| જેમાં પ્રજાને નવ હોય લાત,
| |
| બેચાર જ્યાં સાંત્વનની જ વાત
| |
| (જે કેમ કે આ ખુરશી મળી છે
| |
| તે આ પ્રજાના જ પુણ્યે ફળી છે!),
| |
| જેમાં જરીયે નવ જાય વ્હેમ
| |
| અન્યોન્ય એવો પ્રગટે જ પ્રેમ,
| |
| હો સ્વર્ગ તો યે જૂઠથી ન લેવું,
| |
| પૃથ્વી પરે ક્યાંય ભલે જ ર્હેવું.
| |
| બિરાદરી ખેલદિલી સમાજે
| |
| ખિલાવવી હોય સદાય કાજે,
| |
| મનુષ્યમાં જે ઘર ઘાલી બેઠાં
| |
| અનિષ્ટ કૈં, કૈંક યુગોથી પેઠાં,
| |
| દેવા સદાની સહુને શિકસ્તો
| |
| હોવો ઘટે અન્ય જ કોઈ રસ્તો!
| |
|
| |
| {{સ-મ|૧૯૫૬}} <br>
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == નિવેદન, ઑગસ્ટ ૧૯૫૬ ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| આથી હશે અન્ય ન કોઈ રસ્તો?
| |
| જે મૃત્યુ શો હોય ન સાવ સસ્તો
| |
| ને પથ્થરોથી વધુ હોય પોચો
| |
| (પોલીસનો થાય પછી ન લોચો),
| |
| ટોપી સમું હોય સ્વમાન જેમાં
| |
| ને વ્યક્તિનું ના અપમાન જેમાં,
| |
| નેતા સમો સાવ ન હોય નવ્ય
| |
| ને ભાષણો શો નવ હોય ભવ્ય,
| |
| જે બુદ્ધિજીવી સમ ન્હોય બુઠ્ઠો,
| |
| અશ્લીલ છાપાં સમ ન્હોય જુઠ્ઠો;
| |
| ભાટાઈ જેમાં નહીં ક્યાંય ગાવી,
| |
| ભોળી પ્રજાને નહીં ભાંગ પાવી,
| |
| વિચારની જ્યાં નવ હોય શૂન્યતા
| |
| ને ન્યાયની ન્હોય જરીય ન્યૂનતા,
| |
| વિરોધ જ્યાં હોય વિવેકશુદ્ધ,
| |
| જ્યાં યુદ્ધ હો શાંત જ, ધર્મયુદ્ધ;
| |
| જ્યાં રોષ તો હોય, પરંતુ રમ્ય,
| |
| જે નાટકી ના, પણ બુદ્ધિગમ્ય;
| |
| જ્યાં ના તિજોરી તપતી, ન તાપ
| |
| (એ દૂધ પીને ઊછર્યો જ સાપ);
| |
| સત્તા સમો જે નવ હોય અંધ,
| |
| ગોળી સદાની જહીં હોય બંધ,
| |
| ને ના કદી હો વટનો સવાલ,
| |
| જેમાં ન તેજોવધનોય ખ્યાલ,
| |
| જેમાં પ્રજાને નવ હોય લાત,
| |
| બેચાર જ્યાં સાંત્વનની જ વાત
| |
| (જે કેમ કે આ ખુરશી મળી છે
| |
| તે આ પ્રજાના જ પુણ્યે ફળી છે!),
| |
| જેમાં જરીયે નવ જાય વ્હેમ
| |
| અન્યોન્ય એવો પ્રગટે જ પ્રેમ,
| |
| હો સ્વર્ગ તો યે જૂઠથી ન લેવું,
| |
| પૃથ્વી પરે ક્યાંય ભલે જ ર્હેવું.
| |
| બિરાદરી ખેલદિલી સમાજે
| |
| ખિલાવવી હોય સદાય કાજે,
| |
| મનુષ્યમાં જે ઘર ઘાલી બેઠાં
| |
| અનિષ્ટ કૈં, કૈંક યુગોથી પેઠાં,
| |
| દેવા સદાની સહુને શિકસ્તો
| |
| હોવો ઘટે અન્ય જ કોઈ રસ્તો!
| |
|
| |
| {{સ-મ|૧૯૫૬}} <br>
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == લોકલિપિ (જાહેર ઇમારતોની ભીંતો પર) ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| અહીં દિને દિને ઠરી જતી ન તારકાવલિ,
| |
| ક્ષણે ક્ષણે ખરી જતી વળી ન ફૂલની કલિ.
| |
| અસંખ્ય આ વ્રણો
| |
| સમાજના શરીરમાં, હવે વિશેષ ના ખણો,
| |
| અને કહો ન : ‘ક્યાંય રોગ તો ન’તો,
| |
| હતો સમાજ તંદુરસ્ત.’
| |
| ભદ્રસુંદરીતણા વિશાલ વક્ષની પરે નખક્ષતો
| |
| અહીં કર્યા; હશે કઠોર હસ્ત
| |
| ને હશે વિરૂપ આંગળાં
| |
| પરંતુ જે હશે ન પાંગળાં,
| |
| હશે વિકારયુક્ત રક્ત
| |
| કિંતુ ના હજુ અશક્ત,
| |
| તંગ શી હશે નસો
| |
| ઉછાળતી નવે રસો.
| |
| રહસ્યપૂર્ણ આ લિપી ન પ્રેમની,
| |
| મરોડદાર મોરપિચ્છથી ન આળખી,
| |
| પરંતુ ચાક કોલસા વડે લખી,
| |
| લિપી સુસ્પષ્ટ વૈરની, ન વાત લેશ વ્હેમની,
| |
| કદીય જેમણે કરી ન ચૅકબુકમાં સહી
| |
| પરંતુ એમની જ મૃત્યુલેખમાં
| |
| :::: સમાજના અસંખ્ય આ રહી.
| |
| અસંખ્ય આ ભવિષ્ય ભાખતાં વિનાશગીતને
| |
| કદીક પાંખ જો ફૂટી...
| |
| ત્યજી પુરાણ ભીંતને
| |
| અવશ્ય લક્ષ્ય વીંધશે સુતીક્ષ્ણ તીર જેમ
| |
| :::: સર્વ વેગમાં છૂટી છૂટી!
| |
|
| |
| {{સ-મ|૧૯૫૬}} <br>
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == સ્વજનોને ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| તમે ના આવો તે
| |
| કશું ના ક્હાવો તે ખબર તમને શી મુજ સ્થિતિ?
| |
| અધૂરા વાક્યે કો સતત ઝૂરતી હોય ન ઇતિ!
| |
|
| |
| હજી ના તાવો તો
| |
| અને જો આવો તો ખબર તમને શી મુજ સ્થિતિ?
| |
| પુન: શૂન્યત્વેથી હૃદય વિકસે વ્યાપક ક્ષિતિ!
| |
| {{સ-મ|૧૯૫૬}} <br>
| |
| </poem>
| |
