રણ તો રેશમ રેશમ/યાદ આવશે સદા રૂપાળાં સમરકંદ-બુખારા: Difference between revisions

દિવસ હાથમાંથી સરી રહ્યો હતો. બપોર પછી અમે મુખ્ય શહેરને છેવાડે સ્થિત સ્થળો જોવા ગયાં. ગામને છેડે ટેકરાળ વિસ્તાર હતો. આ ટેકરીઓ પર કબ્રસ્તાન જેવાં સળંગ ખંડિયરો દેખાઈ રહ્યાં હતાં. જરાક વિષાદમય તથા ઝાંખાં લાગતાં એ ખંડિયરોને બતાવતાં નિકીએ કહ્યું : ‘આ શાહ એ જિન્દા કૉમ્પલૅક્સ છે. છેક નવમી સદીથી એ શાહી કબ્રસ્તાન તરીકે વપરાતું આવ્યું છે. શાહ એ જિન્દાનો અર્થ થાય જીવતા રાજાની જગ્યા. કહેવાય છે કે, મહમ્મદ પયગંબરનો પિતરાઈ ભાઈ સુલતાન કુસામ ઈબ્ન અબ્બાસ, જે સાતમી સદીમાં આરબોના અતિક્રમણ વખતે ઇસ્લામના પ્રચાર અર્થે અહીં આવેલો, તેને અહીં દફનાવવામાં આવેલો. દંતકથા છે કે ઇસ્લામમાં શ્રદ્ધા રાખવા બદલ આ કુસામ ઈબ્ન અબ્બાસનો શિરચ્છેદ કરવામાં આવેલ. કુસામજી તો પોતાનું કાપેલું માથું પોતાના જ હાથમાં લઈને અહીં આ શાહ એ જિન્દા સંકુલમાં આવેલ એક કૂવામાં કૂદી પડ્યા. ‘સ્વર્ગના ઉદ્યાન’ તરીકે ઓળખાતા આ કૂવામાં સુલતાન કુસામ ઈબ્ન અબ્બાસને આજે પણ જીવિત માનવામાં આવે છે. આ જ કારણે આ વિસ્તાર ‘શાહ એ જિન્દા પરિસર’ તરીકે ઓળખાય છે. આ સ્થળથી થોડેક જ આગળ અમે તૈમૂરની પટરાણી અર્થાત્ બીબી હનુમનો મહેલ જોયો. આખાય ઉઝબેકિસ્તાનમાં અત્યાર સુધી ભવ્ય મદરેસાઓ જ જોયેલી. મહેલ હવે પહેલી વાર જોઈ રહ્યાં હતાં. આ મહેલની કથા પણ રસપ્રદ છે. તૈમૂર જ્યારે ભારતને લૂંટવા ગયેલો ત્યારે એની પટરાણીએ એના સ્વાગત અર્થે એક ભવ્ય મહેલ બંધાવવાનો શરૂ કર્યો. મહેલનો મુખ્ય સ્થપતિને બીબી હનુમ માટે આકર્ષણ થઈ આવ્યું. તેણે કામ અત્યંત ધીમું ચાલવા દીધું. તૈમૂરનો પાછા ફરવાનો સમય નજીક આવી રહ્યો હતો. રાણીએ સ્થપતિને જલદી કામ પૂરું કરવા વિનંતી કરી. સ્થપતિએ શરત મૂકી કે, જો રાણી એને એક ચુંબન કરવા દે તો સ્થપતિ કામ ત્વરિત પૂરું કરી દે. રાણીને એ મંજૂર નહોતું. અંતે કામ પૂરું કરાવવા રાણીએ વચલો રસ્તો કાઢ્યો. એણે પોતાના ગાલ ઉપર એક ઓશીકું મૂક્યું અને એ ઓશીકા પર સ્થપતિને ચુંબન કરવા છૂટ આપી. વાયકા છે કે સ્થપતિનો પ્રેમ એવો ઉત્કટ હતો કે, રાણીના ગાલ પર ઓશીકા સોંસરવું લાલ ચકામું થઈ આવ્યું. તૈમૂર પાછો ફર્યો. રાણીના ગાલ પર ચકામું જોઈ એનો ક્રોધ સાતમા આસમાને પહોંચી ગયો. રાણી પ્રત્યે એને અખૂટ પ્રેમ હતો, એટલે એ રાણીને મારી નાખી ન શક્યો. એણે રાણીને કહ્યું, ‘તારી મનગમતી કીમતી સામગ્રીઓ તથા જીવન-જરૂરિયાતની વસ્તુઓ લઈને અત્યારે જ મારું રાજ્ય છોડીને દૂર ક્યાંક ચાલી જા.’ રાણી રડતાં રડતાં કહે, જહાંપનાહ, તો તો તમારે પણ મારી સાથે આવવું પડશે, કારણ કે, મારી સૌથી કીમતી વસ્તુ તો આપ જ છો.’ તૈમૂરે બીબી ખાનુમને માફ કરી દીધી. ઉન્નત શિરે ઊભેલો મહેલ પ્રેમની ગાથાઓ દોહરાવી રહ્યો હતો. અલવિદા, ઉઝબેકિસ્તાન! અત્યંત પરિચિત લાગતી એ ભૂમિ પરનો સમય હવે પૂરો થઈ રહ્યો હતો. સમરકંદથી તાશ્કંદ પાછાં ફરતાં ટ્રેઇનની મુસાફરીનો અનુભવ લેવાનો હતો અને પછી વતન તરફની એક ટૂંકી ઉડાન... લોકો પૂછે છે, ‘પ્રવાસમાં મજા પડી?’ અમે જવાબ આપીએ છીએ, ‘હા, પ્રવાસમાં મજા આવે, એનાંથી ક્યાંય વધારે મજા પાછાં ફરવામાં આવતી હોય છે!’