કોડિયાં/ કોડિયાં-1957 (કૃતિ): Difference between revisions

Jump to navigation Jump to search

કોડિયાં/ કોડિયાં-1957 (કૃતિ) (view source)

Revision as of 10:59, 26 August 2021

21,248 bytes added ,  10:59, 26 August 2021
no edit summary
No edit summary
No edit summary
Line 2,073: Line 2,073:
તમે હીન કહી કોણ હસનારા રે,
તમે હીન કહી કોણ હસનારા રે,
{{Space}} અમે વગડાને વાટ વસનારા... અમે0</Poem>
{{Space}} અમે વગડાને વાટ વસનારા... અમે0</Poem>
<Poem>
'''<big>દીવડીની આરતી</big>'''
દસ કોઠે દસ દીવડા કીધા,
{{Space}} અંતર-થાળમાં આરતી.
પરસેવાના ધૂપ ધરી દીધા,
{{Space}} આંતર ઘંટ પુકારતી.
જગના લોકના મેલ હરી-હરી,
{{Space}} ફૂલ મૂક્યાં તુજ પાયમાં;
પાપ તણાં નૈવેદ્ય દીધાં ધરી,
{{Space}} અવર કાંઈ ધરાય ના.
હાડ સૂકાં અમ ચામ ગંધાતાં,
{{Space}} પગલાં એમાં પાડજે!
છોડવાના નથી કોઈ કાળે તને,
{{Space}} છાંડવાં હોય તો છાંડજે!</poem>
<Poem>
'''<big>કેતકીનું ગીત</big>'''
{{Space}} આવરે આવ;
{{Space}} દખિણના વાયરા!
{{Space}} ઉત્તરી ઝુલાવ,
{{Space}} દખિણના વાયરા!
વર્ષાએ વાત કરી નમી નમી કાનમાં,
રજનિએ આંખ મીંચી કાળા વિતાનમાં;
ડોલે હૈયાનું નાવ:
મારે અંગ અંગ કેસરના પુંજ લળે સાનમાં.
{{Space}} એનાં પીળાં સજાવ,
{{Space}} દખિણના વાયરા!
{{Space}} ઉત્તરી ઝુલાવ,
{{Space}} દખિણના વાયરા:
વન વન વાયરા વાત સંભળાવ:
{{Space}} કેતકીની ફાટ ફાટ કાય:
{{Space}} એનું અંતર ઊભરાય!
કોઈ આવો, એ આજ અણમૂલ વેચાય!
કાંઈ કહેશો ત્યાં કેશરના પુંજ વેરાય!
{{Space}} જેને જોવે તે જાવ!
{{Space}} દખિણ ના વાયરા!
{{Space}} ઉત્તરી ઝુલાવ
{{Space}} દખિણના વાયરા!
{{Space}} મને કોઈ લઈ જાવ,
{{Space}} દખિણના વાયરા!
એકલ પરમાણુ વહી ધરતી તળાવ,
‘કોઈ એકલ?’ ઓ વાયરા! પૂછજે સવાલ:
એકલતા હોય ત્યાં કેશર વર્ષાવ;
{{Space}} મને સઘળે ફેલાવ,
{{Space}} દખિણના વાયરા!
{{Space}} ઉત્તરી ઝુલાવ,
{{Space}} દખિણના વાયરા!</poem>
<Poem>
'''<big>ગુંજનનું ગીત</big>'''
ઊભો હતો ઊંચી કરાડ,
{{Space}} અદમ્ય સાદ ઉરથી સર્યો રે!
વીંધ્યા પથ્થર ને વીંધ્યા પહાડ,
{{Space}} અજાણ ખૂણે પડઘો પડ્યો રે!
તે રાત થકી શોધું એ સ્થાન,
{{Space}} જ્યાં  અંતર હોંકાર સાંપડ્યો રે!
વાયુ વાત સુણ્યા મેં ગાન,
{{Space}} ટેકરાની ટોચે ચડ્યો રે!
ઊંચેરી આભની કમાન,
{{Space}} ખાલીખમ, મુંગું રડ્યો રે!
વનવન માંડ્યા મેં કાન,
{{Space}} સાદ નવ પાછો જડ્યો રે!</Poem>
<Poem>
'''<big>પદ્મિનીનું ગીત</big>'''
વગડાને વાટ કો’ લજામણીનો લૂમખો:
લીલુડી પાંદડીમાં જાંબલી  ફલે ગૂંથ્યો:
{{Space}} અડશો મને ન કો અધીર!
{{Space}} મારો સાળુ ચોળાય!
{{Space}} પ્રેમરાગ સ્પર્શથી અંગ અકળાય!
ફૂલડાં સંગાથ એક શેવતીનો ઝૂમખો:
નીલમના ઝુંડમાં પારસ-ફૂલે લચ્યો:
{{Space}} પડછાયો કોઈ કુટિલ!
{{Space}} મારું અંગ અભડાય!
{{Space}} ભોગભૂખી આંખડીથી પાંખડી કપાય!
એકલ ઉરો તણા અબોલ શબ્દ ઊપડ્યા;
દરિયાના બેટમાં પડઘા થઈ પડ્યા;
{{Space}} દીવાદાંડીનું થયું શરીર!
{{Space}} એના ‘આવ!’ સંભળાય!
{{Space}} ભેખડની બાથ એ તો ! પાસ ના જવાય!
આભલાના બુરજમાં રૂપવેલ વીજળી:
તેજ તણી કાયમાં પ્રતાપની શિખા ભળી:
{{Space}} જોબનનાં તેજભર્યાં ચીર!
{{Space}} રૂપ એનાં દૂરથી પિવાય!
{{Space}} અડીએ તો અડનારું ખાખ થઈ જાય!
પદ્મિની પુષ્પમાં વસંત એક જોગણી:
અનંગ સમી આંખમાં પવિત્રતા ધખે ધૂણી:
{{Space}} અડશો ના! રોમરોમ તીર!
{{Space}} એની આશિષ લેવાય!
{{Space}} સંહિણનાં દૂધ સંહિથી જ જીરવાય!</poem>
<Poem>
'''<big>તીરથનાં ત્રણ ગીતો</big>'''
(શ્રીધરાણીના નાટક મોરનાં ઈંડાંનું પાત્ર તીરથ )
1
હાથ હતા વણકેળવ્યા મારા,
{{Space}} કંઠમાં ખૂબ કચાશ;
{{Space}} કંઠમાં ખૂબ કચાશ;
જાણું નહિ આજ એકતારામાં,
{{Space}} કોણ ઉપાડતું શ્વાસ?
{{Space}}{{Space}} બાંધ્યા કોઈ કોયલે માળા!
{{Space}}{{Space}} ગળામાં આજ રૂપાળા!
જૂનો થયો જરી એકતારો ને
{{Space}} વાંસમાં ઊપડી ફાટ;
{{Space}} વાંસમાં ઊપડી ફાટ:
ખોખરી ખૂંટીએ ગૂંચળાં લેતા
{{Space}} તારને ગાળતો કાટ:
{{Space}}{{Space}} કોઈ તોય તુંબુ છુપાણું!
{{Space}}{{Space}} વાડતું ગેબનું ગાણું!
2
પાંખો કાપવી’તી તો...રે...
મોરલાને જનમ કેમ અપ્યો?
{{Space}} હે! પડઘો ન પડવો’તો...રે...
{{Space}} અંતરે સાદ કાં આલાપ્યો?
{{Space}}{{Space}} — જનમ કેમ આપ્યો!
સામી મોલાતમાં દીવડો ફરુકે,
ફરુકે મારા અંતરની જ્યોતિ!
હે! આડી ચણી આ કાચની દીવાલ તો,
લોહની દીવાલ કાં ન રોપી?
{{Space}}{{Space}} — સાદ કાં આલાપ્યો?
{{Space}} પાંખો કાપવી’તી તો...રે...
{{Space}} મોરલાને જનમ કેમ આપ્યો?
3
નીચે નિરંજરા નર્તકી રે,
{{Space}} ને ઊંચે ઝળૂંબે આભ:
{{Space}} વાદળાંએ હૈયાં ખોલ્યાં!
નદીઓનાં નીરમાં હેલી ચડી રે,
ગજ્યા વનગહ્વરના ગાભ:
{{Space}} ધણણણ ડુંગર ડોલ્યા!
ભાઈ રે મેહુલા, જરી રોતો રે’જે રે,
{{Space}} નદીમાતા, ઓસરજો પૂર:
{{Space}} સામે કાંઠે કૂકડા બોલ્યા!
આ કાંઠે હું, સામે સાહ્યબો રે,
{{Space}} મધગાળે નદી કેરાં પૂર:
{{Space}} પ્રેમપથ મરતક મોલ્યાં!</poem>
<Poem>
'''<big>આરતીનું ગીત</big>'''
(શ્રીધરાણીના નાટક મોરનાં ઈંડાંનું પાત્ર આરતી )
{{Space}} એક કોળી અવ્યો,
{{Space}}{{Space}} મારા દાદાની ડેલીએ,
ઈંડાંના ટોપલા લાવ્યો જી રે,
કોળી આવ્યો!
ઘોડી કુદાવતો વીર મારો આવ્યો,
હળવેકથી એક હાથ લંબાવ્યો:
{{Space}} એને નીલમડો રંગ મન ભાવ્યો જી રે,
{{Space}}{{Space}}{{Space}} કોળી આવ્યો!
મોટી મે’લાતથી કાકાજી ઊતર્યા
ધારીધારી અનેક ઇંડાં મને ધર્યા;
{{Space}} એનો પચરંગમાં મન ધાયોજી રે,
{{Space}}{{Space}}{{Space}} કોળી આવ્યો!
મુને ઘેલીને તે હોય શાં પારખાં?
સઘળાં ઈંડાં એક સરખાં મને હતાં!
{{Space}} ધોળામાં દિલ લોભાયો જી રે,
{{Space}}{{Space}}{{Space}} કોળી આવ્યો!
ભાઈને પોપટ, ટીટોડી કાકાને સાંપડી
ભોળીને મા’દેવની આરતી નકી ફળી;
{{Space}} રંગરાજ શો રઘવાયો જી રે,
{{Space}}{{Space}}{{Space}} કોળી આવ્યો!
મોરલો મળ્યો તોય રહી હું અભાગણી,
આવી પૂગી એક અદકેરી માગણી;
{{Space}} હાકલની કેડીએ ધાયો જી રે,
{{Space}}{{Space}}{{Space}} કોળી આવ્યો!
સાત સમદર ને હિમાળા જજે ચડી!
ઊડજે, મોર! મારી રખ્ખાની રાખડી!
{{Space}} મોરપીંછ એક ના ફગાયો જી રે!
{{Space}}{{Space}}{{Space}} કોળી આવ્યો!
{{Space}} એક કોળી આવ્યો,
{{Space}}{{Space}} મારા દાદાની ડેલીએ;
{{Space}} ઈંડાંના ટોપલા લાવ્યો જી રે,
{{Space}}{{Space}}{{Space}} કોળી આવ્યો!</poem>
<Poem>
'''<big>ઝંડાનું ગીત</big>'''
ત્રીશ કોટી શિશ પ્રણમે તને
{{Space}} ભારતની ઓ ધર્મ-ધજા!
નવલખ તારા આશિષ ઝમે
{{Space}} ભારતની ઓ કર્મ-ધજા!
વ્યોમ તણી ફરકંત પતાકા,
{{Space}} હિમડુંગરનો દંડ;
સંસ્કૃતિના જગ-ચોક મહીં
{{Space}} ધ્વજ ફરકંતો પડછંદ.
જે ઝંડાને ગાંધીજીએ
{{Space}} સ્ફટિક હૃદયથી ધવલ કીધો,
જે ઝંડાને ભગત, જતીને
{{Space}} રુધિર-રંગ રંગી દીધો!
લીલા શાંતિ તણા નેજા!
ભારતની ઓ ધર્મ-ધજા!</poem>
<Poem>
'''<big>ભરથરીનું ગીત</big>'''
આવળ બાવળ બોરડી ને,
{{Space}} ઊભાં આડાં શરુનાં ઝાડ:
ઊંડી ખીણો ઊંડી કંદરા ને
{{Space}} ઊંચા ઊભા ને પથ્થર-પ્હાડ .
{{Space}}{{Space}} કેડી વિનાનાં જંગલ તારાં!
{{Space}}{{Space}} સાગરને વળી હોય ઓવારા?
બંધ કરી દે બોલવું, રાણી,
{{Space}} દેજે મને ના સાદ!
આવ્યા વિના મન માનતું ના, ને
{{Space}} ભોમિયો ના એકાદ!
{{Space}}{{Space}} કેડી વિનાનાં જંગલ તારાં!
{{Space}}{{Space}} સાગરને વળી હોય ઓવારા?
ડગલેપગલે ઠેશ પડે ને,
{{Space}} આંખ ફરુકે આજ!
અપશુકનમાં દોડતો આવું,
{{Space}} પાણીને હોય ન પાજ!
{{Space}}{{Space}} કેડી વિનાનાં જંગલ તારાં!
{{Space}}{{Space}} સાગરને વળી હોય ઓવારા?
પાઠવ્યાં પાછાં કોણ ફરે?
{{Space}} નીત નીતર્યાં ભેગાં ન થાય
ડુંગરેડુંગરે દેવળ ઊભાં,
{{Space}} ત્યાં પાછળ કેમ ફેરાય?
{{Space}}{{Space}} પીળા પલાશનું ફૂલડું લાધ્યું,
{{Space}}{{Space}} જોબનપુરમાં જોબન વાધ્યું!</Poem>
<Poem>
'''<big>ચાડિયાનું ગીત</big>'''
ઊડો કાબર, ઊડો ચકલાં,
{{Space}} ઊડો મેના પોપટ મોર;
હું આ ખેતરનો રખવાળો,
{{Space}} સઘળાં પેઠાં ક્યાંથી ચોર?
થોર તણી આ વાડ ઉગાડી,
{{Space}} છીંડે બાવળ-કાંટ ભરી;
તોય તમે ક્યાંથી અહીં આવ્યાં?
{{Space}} સંતાકૂકડી કેવી કરી?
ઊડો કહું છું એટલું, હું શાણો રખવાળ;
ખેડૂત આવી જો ચડે, ગોફણ ઘાવ ઉછાળ.
મોતી-મૂઠશાં ડૂંડા ઝૂલે,
{{Space}} લીલો નીલમડો શો મોલ;
દાણો ઓછો એક ન થાશે,
{{Space}} માલિકને મેં દીધો કોલ.
ખેડૂત આવે, ઊડી જાઓ,
{{Space}} એ જાતાં હું સાદ કરીશ;
ખોટા ખોટા ડોળા ફાડી,
{{Space}} છુપાઈને દાણા ધરીશ.
ઊડો કાબર,  ઊડો ચકલાં,
{{Space}} ઊડો મેના પોપટ મોર;
હું આ ખેતરનો રખવાળો,
{{Space}} સઘળાં પેઠાં ક્યાંથી ચોર?</poem>
<Poem>
'''<big>વર્ષામંગલ</big>'''
1
અંધારી રાતમાં વાદળી ટબૂકે,
{{Space}} માંહી માંહી વીજળી વાંકી વળે;
ટાઢા શરીરના એકલ આવાસમાં,
{{Space}} ઉરની પારેવડી આજ કકળે.
ફાટ ફાટ થાતાં સામાં સરોવર,
{{Space}} નદીઓનાં નીરમાં ધોધવા દડે;
દિલના દરિયાવની માઝા મુકાણી,
{{Space}} કોળ્યાં કદંબ બે હેલે ચડે!
આજ અભિસાર શો વર્ષાઅએ આદર્યો,
{{Space}} વાદળે વાદળે પગ આથડે;
અંગ અંગમાંથી ઊઠે અવાજ સો
{{Space}} અંતરના બેટમાં પડઘા પડે.
પાંદડે પાંદડે વિજોગની વાતડી,
{{Space}} નેવલે નેવલે આંસુ ઢળે!
ઊંચેરા ગોખમાં વેણી સમારતી,
{{Space}} મનડાનું માનવી ક્યારે મળે?
8-8-’32</Poem>
<Poem>
'''<big>2</big>'''
ગહન ઘનશ્યામની મધુરરવ મોરલી
{{Space}} ગગનપટ ઊભરતી પ્રણયનાદે;
ઉભય અશ્વિન કરે તાલ મરદંગના
{{Space}} ગગન-ગોરંભ ભરી મેઘનાદે.
દિવ્ય સૂર — તાલ સૂણી ગગનની ગોપિકા,
{{Space}} મૂર્છના વાદળી-વૃંદ જાગે;
તાલ કરતાલ ધરી,  પ્રણય નયને ભરી,
{{Space}} મલપતી સરકતે નૃત્ય-પાદે... ગહન0
સહુ દિશા આવરી રાસકુંડળ રચ્યું,
{{Space}} ઝડપ પદતાલથી રાસ જામે;
અંગ કટિભંગ કરી, નયન નર્તન કરી,
{{Space}} કાન ગોપી હૃદય ઐક્ય પામે... ગહન0
નયન નયને ઢળ્યાં, વીજ ચમકા થાય,
{{Space}} મદનમદ નેન મરજાદ મેલે!
હાસ્ય-મોજાં ચડ્યાં, ગાલ ગોળા થયા,
{{Space}} હર્ષ-અશ્રુ ખરી પૃથ્વી રેલે... ગહન0
8-8-’21</poem>
<Poem>
'''<big>3</big>'''
કૂદી આભથી ઊંડા આવી નાચે મેઘની ધારા
ડાળેડાળ ડોલે!
ડાળેડાળ ડોલે! નાચે પાંદડાં મંજરી!
{{Space}} મોરલા ગાતા મેઘમલ્હારા... કૂદી0
{{Space}} નાચે દળ ફૂલડાં કેરાં!
{{Space}} નાચે નવ શ્વેત પારેવાં!
માળામાં જોડાલાં હૂંફે સૂતાં ભેળા!
ઘરોઘર નેવલાં રુએ: નદીએ નાળે
{{Space}} ઘોડલા દોડે પૂર બહારા... કૂદી0
કોટિ કોટિ ભાવના નાચે ઉરસાગરે નવ કવિના!
હજારો ગીતડાં ગાજે મેઘના તાલે ભીનાં ભીનાં!
{{Space}} અરે જો મેઘલો જાણે!
{{Space}} કવિનું સુખ પિછાણે!
અરે તો વરસ્યો એથી વરસે ઝાઝું મનડું માને!
દિગન્તે ચમકે સાળુ-કોર નિશાની
{{Space}} ઉર કવિને કાવ્યતારા!... કૂદી0
25-8-’31</poem>
<Poem>
'''<big>4</big>'''
આજ વાદળીએ આખી રાત વરસ્યા કીધું!
{{Space}} મેહુલાએ માંડી મીટ;
ધરણીએ પ્રેમરસ-પ્યાલું પીધું!... આજ0
નદીઓનાં નીર માંહી જોબન ચડ્યાં!
{{Space}} એની ફાટ ફાટ કાય;
{{Space}} એની છાતી ના સમાય;
ટમકીને મેઘલાએ ચુંબન મઢ્યાં!... આજ0
ઉરને એકાન્ત ગોખ એકલતા આરડે!
{{Space}} કોઈ આવો વેચાઉં;
{{Space}} જ્યાં દોરો ત્યાં જાઉં;
{{Space}} મારાં અંગ અંગ ભૂખ્યાં;
{{Space}} —ઝરો પ્રેમરસ! સૂક્યાં;
લઈ જાઓ! આ એકલતા શેય ના સહાય!
વર્ષા રડે, રડું હું તોય ના રડાય!... આજ0
3-7-’32</poem>
<Poem>
'''<big>5</big>'''
સેજ પથારી સૂની પડી રે,
{{Space}} હું તો ઝબકીને જાગું;
નેવલાં! શીદ રડી રહ્યાં રે?
{{Space}} ઊઠી  ઉત્તર માગું.
નીર ટબુ ટબુ સારતાં રે,
{{Space}} ઝરો લોહીનાં વ્હેણે;
યજ્ઞ આંસુ તણો આદર્યો રે,
{{Space}} કહો બાંધવ શેણે?
રાત  અને રજનીપતિ રે,
{{Space}} પોઢ્યાં સેજ પથારી;
તારલાની ઊડી ઊછળે રે
{{Space}} રૂડી ફૂલ-ફુવારી.
આભના પાથર્યા  ઢોલિયા રે,
{{Space}} ચાર દિગ્ગજ પાયા;
વાયુ ઢળે શત વીંઝણે રે,
{{Space}} દધિએ ગીત ગાયાં.
આવ્યાં અસુર શાં વાદળાં રે,
{{Space}} શશીરાજને બાંધ્યો;
તારલા સર્વ ઠરી ગયા રે,
{{Space}} વાયુ યુદ્ધનો વાધ્યો.
નાથવિહોણી વિભાવરી રે,
{{Space}} ઊભી બ્હાવરી જેવી;
જીવવુંદ ઝેર સમું થયું રે,
{{Space}} એ તો સ્નેહની દેવી.
વીજ-કટારી ઉછાળતી રે,
{{Space}} રાત વેણી ઝુલાવી;
ઊછળી ઊછળી આભમાં રે,
{{Space}} ત્યાં તો હૈયે હુલાવી.
નેવલાં તેથી રડી રહ્યાં રે,
{{Space}} નવ થોભતાં વારિ;
નેવલાં, બ્હેન-વિભાવરીની
{{Space}} ઝણે મૂક સિતારી
12-7-’30</Poem>
KhyatiJoshi
26,604

edits

Retrieved from "https://wiki.ekatrafoundation.org/wiki/Special:MobileDiff/14611"

Navigation menu