કોડિયાં/ કોડિયાં-1957 (કૃતિ): Difference between revisions

Jump to navigation Jump to search

કોડિયાં/ કોડિયાં-1957 (કૃતિ) (view source)

Revision as of 11:46, 27 August 2021

25,123 bytes added ,  11:46, 27 August 2021
no edit summary
No edit summary
No edit summary
Line 2,472: Line 2,472:
{{Space}} ઝણે મૂક સિતારી
{{Space}} ઝણે મૂક સિતારી
12-7-’30</Poem>
12-7-’30</Poem>
<Poem>
'''<big>6</big>'''
વાદળાંને આવડ્યું ના રે,
{{Space}} આવડ્યું ના!
વર્ષા સૂતેલ એના સોનેરી સોણલે:
ભારી વીજળી વિશાળ પાંપણો તળે:
એ આવ્યો ગર્જંત,
હસી ચમકાવે દંત,
એના અંગ  પરે અંગ મૂકતો દળે:
ચૂમે; વર્ષાની કૂંળી ચામળી બળે:
ખરે આંસુ ચોધારે!
વાદળાંને આવડ્યું ના રે,
આવડ્યું ના!
સૌથીદ તને જ હું વિશેષ ચાહતો હતો,
જોતાં તને જુવાળ  અંતરે ચડી જતો;
તને લીધી મેં બાથ,
કર્યાં અંગ સર્વ સાથ,
દળી દેહ અકળામણે અદ્ધૈત માનતો થતો!
મને સ્થાન નહિ ઉર તારે,
મને આવડ્યું ના રે,
{{Space}}{{Space}} આવડ્યું ના!
29-8-’32</poem>
<Poem>
'''ગાંધીજી ને'''
દાહભરી આંખો માતાની,
તેનું તું આંસુ ટપક્યું;
બળી રહ્યું અંતરમાં કિન્તુ,
સૌ પાસે મીઠું મલક્યું.
{{Space}} મૈયાના ઓ ગાંધી વીર!
{{Space}} અર્પું છું હૈયાનાં હીર!
ભરતના દુ:ખે દુભાઈ,
કુદરતની કરુણા ઊતરી;
સંસ્કૃતિ ને સ્વાતંત્ર્ય ભરીને,
ભારતને અંગે પમરી.
{{Space}} વંદન ઓ કુદરત સંદેશ!
{{Space}} ધન્ય થયો તું ભારતદેશ!
12-9-’27</poem>
<poem>
'''<big>મારી બા</big>'''
ખણી ખણી કોતર કાળજાનાં
આ દેહનું મંદિર તેં ચણી દીધું;
કરી દઈ દાન બધી પ્રભાનાં
આ કોડિયું એક પ્રકાશતું કીધું:
ચતુર્મુખે વિશ્વ સૃજાવતાં દીધી
બધી પ્રભા, તેં મુજને ધરી દીધી!
આ વિશ્વની ભવ્ય વિરાટ વાડીએ
પ્રવેશ તું કાંચન દ્વારથી કીધો;
પાવિત્ર્યનો, ધર્મ તણો, પ્રભાનો,
સંદેશ તેં પ્રેમ પીયૂષમાં દીધો.
અજ્ઞાતના ભીષણ ગર્ભમાંથી
ખેંચી લઈ આતશ દેખતો કીધો!
વર્ષો વીત્યાં આજ ઊડી ગયાને
ઊંચે, મૂકી એકલ બાળ બાને:
ન વીસરું નેત્ર કદી અમીનાં,
અપત્યપ્રીતિ પમરંત હિના.
સંધ્યા-ઉષા નીરખતાં દિગન્તે,
અશ્વે ચડું હું સ્મૃતિના ઉડન્તે;
ને બીજમાં હું તુજ રૂપ ભાળું,
માતૃત્વની ત્યાં કવિતા નિહાળું.
નથી ગઈ બા નકી હું કહું છું:
રૂપાન્તરો સર્વ મહીં સ્મરું છું;
આકાશમાં તારી અનંતતા છે,
ને અગ્નિમાં તું જ વિશુદ્ધતા છે.
નિદ્રા મહીં વત્સલભાવ બાના!
ઉલ્લાસ બાના સ્મરું સોણલામાં;
દયા ઝરે માતની ચંદ્રિકામાં,
વસુંધરામા બલિદાન બાનાં!
આરાધનામાં સ્મરું રૂપ બાનું!
ને બા સ્મરીને પ્રભુરૂપ પામું!
23-7-’32</Poem>
<Poem>
'''<big>પળે પાછો</big>'''
તેજ-બ્રહ્માંડમાં છાયા, આદરી ઈવ-આદમે;
ચક્રેચક્રે વધી-વાધી,  રૂંધતી પૃથ્વીને ભમે.
{{Space}} તિમિરનો વરપુંજ શિરે ધરી,
{{Space}} નયનમાં ભરી વિશ્વકરુણતા;
{{Space}} પતન માનવકુલ તણાં ભરી,
{{Space}} ઊલટથિ વધસ્તંભ ઈશુ જતા.
દિશાઓ આંખ મીંચીને આભ અંધારથી ભરે:
પૃથ્વીના પેટમાંથી કો, ધ્રુજારી કારમી ચડે!
{{Space}} આકાશનાં આંસુ અનન્તધા વહી
{{Space}} ધોવા મથે ડાઘ ત્રિલોકમાં પડ્યો;
{{Space}} યુગો વીત્યાં: ઓસરતો ગયો નહિ,
{{Space}} અંધારનો ચંદ્રક ભાલમાં જડ્યો.
કડાકે તૂટતું દીઠું, શૃંગ કાંચનજંઘનું:
ઊછળે ને પડે પાછું, પયોધિનું મહા તનું:
{{Space}} પ્રલય આજ ફરી ઊછળી પડ્યો,
{{Space}} વન-વને ખરતાં નીલ પાંદડાં;
{{Space}} સળગતો ગ્રહ વ્યોમ મહીં દડ્યો,
{{Space}} વિમૂઢ વાદળ સૌ સ્થિર થૈ ખડાં.
પળ્યો આ કોણ પાછો જ્યાં, પળ્યાં’તા એક દિ’ ઈસા?
ભૂંસાયેલા પદે ચાલી, ભરે બ્રહ્માંડની દિશા!
{{Space}} ધરા તણા ઊછળતા નિસાસા,
{{Space}} વંટોળિયા વ્યોમ બધું ભમી રહે;
{{Space}} દિશા થીજી આકુળ સ્તબ્ધશ્વાસા
{{Space}} ઊભીઊભી આજ અસહ્યતા સહે.
હોત જન્મ્યા ઈશુ હિન્દે! ન જાતા ક્રોસ પે કદી!
લોકની લોકવાણીને, આળ આજે ચડે નકી.
{{Space}} જગતની સુચિરંતન સંસ્કૃતિ
{{Space}} બટકતી મૂળથી અટકાવવી;
{{Space}} ભરતના કુળગૌરવની સ્મૃતિ,
{{Space}} વીસરતી, ફરી તો ફરકાવવી!
અશ્વમેધ તણો જાણે, અશ્વરાજ ખુંખારતો,
પૃથ્વીના પાંચ ખંડોમાં, પડછંદ પ્રાણ પાડતો.
{{Space}} ભમીભમી દ્વાર ધરા તણાં બધાં
{{Space}} આહલેક એ અંતરની પુકારતો;
{{Space}} સૂતેલની સાંકળ ઠોકતો સદા,
{{Space}} ઝોળી અતાગી ભગતી પ્રસારતો.
પાપ, હિંસા, નિરાશાની, અહંની ભીખ માગતો,
અબુધા લોકની લાતે, નમીને પાય લાગતો.
{{Space}} મનુષ્યનાં પાપથી ઝોળીને ભરી
{{Space}} અમી બધાં અંતરનાં ઉલેચતો;
{{Space}} સમુદ્રના ઝેરની ઘૂંટડી કરી
{{Space}} અમી થકી શંકર વિશ્વ રેલતો.
વિશ્વના પાપનો ભારો, બાંધીને બાળવા જતો!
અંગનાં અસ્થિથી આજે, કાષ્ઠ ના, ચંદને ન તો!
{{Space}} જનસમૂહ વિમૂઢ થઈ વદે:
{{Space}} વધ કરો! વધ જિસસનો કરો!
{{Space}} ધરમશાસનને દવલા પદે,
{{Space}} ચરણ-કાદવથી અભડાવતો!
ઈશુને જગના લોકે, ખીલા ઠોક્યા શરીરમાં;
સ્વેચ્છાએ આજ તું ચાલ્યો દેહ કેરા વિલીનમાં.
{{Space}} એ બારમાં એક હતો જુડાસ,
{{Space}} ઈસામસીને પકડાવનારો;
{{Space}} વેદાન્તના બાવીસ કોટિ દાસ,
{{Space}} જુડાસના આજ થયા પ્રકારો.
ઈસાને મરતાં લાગી, ક્ષણ-બે-ક્ષણ કે બે ઘડી!
ગાંધીને તો ટીપેટીપે, અંગ દેવું બધું ગણી!
{{Space}} બૌદ્ધો તણો એકલ બોધિસત્ત્વ,
{{Space}} ઈસામસી આ જગના ઈસાઈનો;
{{Space}} જૈનો તણું તાપસી જિનતત્ત્વ,
{{Space}} ગીતાધ્વનિ હિંદુ તણી વધાઈનો.
મનુકુલે મહાકાળે, કેળવ્યું જે ભગીરથ:
પ્રાપ્તિના શેષને શિરે, મણિ એ, ઓપતો પથ.
{{Space}} લજ્જા સમી મંગલ કામનામાં
{{Space}} સંધ્યા-ઉષામાં તુજ લોહી ફૂટશે;
{{Space}} કારુણ્યનાં મૌન મળી હવામાં
{{Space}} આકાશથી આંસુ થઈ ખરી જશે.
સૃષ્ટિના અંત પર્યન્તે, પ્હોંચતી શર્મની છટા,
નહિ, બાપુ! સહી જાશે, ઉદ્ધારે ના પુન: કદા.
{{Space}} યુગેયુગે એક અલૌકિકાત્મા,
{{Space}} આ વિશ્વના યજ્ઞમહીં ધરાશે?
{{Space}} ન તોય ભૂખ્યો જગ દુષ્ટ આત્મા
{{Space}} તૃષા ત્યજી શાંત સુરમ્ય થાશે?
મરે જો બાપુ તો કોણ, માનવી જગ જીવશે?
જીવશે સત્યનો સાધુ, કોણ આ જગથી જશે?
સૂર્ય, ચંદ્ર, ગ્રહો, તારા, વધુ તેજસ્વી તો થશે!
18-9-’32</Poem>
<poem>
'''<big>તા.ક.</big>'''
અંધારા ઘોર આકાશે, દિવ્ય જ્યોતિ ઝગી કંઈ;
ઝાળથી તપ્ત પૃથ્વી પે, વૃષ્ટિ શી અમીની થઈ.
{{Space}} નકી-નકી માનવી સર્વ જાગ્યા,
{{Space}} ન ગાંધીને મારણ-ગોળી આપશે;
{{Space}} જેને જનોએ યુગ યુગ માગ્યા.
{{Space}} આવ્યા; ન એનું શીશ કોઈ કાપશે.
કવિઓ વિશ્વના આવો, ઊર્ધ્વબાહુ થઈ વદો:
ઈસાના વધદિનેથી, મનુકુલે જરૂર તો
પ્રગતિ કો મહામોંઘી, સાધી: નમસ્તે પ્રભો!</poem>
<Poem>
'''<big>નર્મદને એક પ્રશ્ન</big>'''
શૌર્ય, નિડરતા, સચ્ચાઈની
{{Space}} ગળથૂથી તેં તો પાઈ:
કેમ કરી ગુજરાતે આજે
{{Space}} પ્રણય-રોદણી મંડાઈ?
{{Space}} સંહિણમાતા તું સાચી, તો
{{Space}} પયધારા નવ જિરવાઈ!</poem>
<Poem>
'''<big>મેઘાણીને નાદ</big>'''
{{Space}} તાનારીની ડણકે ઝમકે ધારે મેઘમલ્હાર;
{{Space}} વાદળની છાતી ફાટે ને રેલે પાયસ ધાર.
{{Space}} તાનારીની ભભકી ઊઠી દાહે દીપક રાગ;
{{Space}} તરુએ, વેલે, ચૌટે, મ્હેલે, અંગે ઊઠે આગ.
{{Space}} લોકવાયકા તાનસેનને લેખે જાદૂ-કંઠ!
{{Space}} આત્મઅનુભવ પામ્યો તારે કંઠે, અમૃત-ડંખ!
ડાલામત્થો ડણક્યો ત્યારે કંપ્યા ગિર-ગિરનાર.
મૂક લોકની બાનીને તેં આપ્યો સ્વર-આકાર.
કો’ના લાડકવાયા કાજે આંસુના વરસાદ.
આંખ આંખમાં આગ ભભૂકી ત્યારે અનહત નાદ.
28-8-’54</Poem>
<Poem>
'''<big>વલભીપુર</big>'''
ધૂળ ધૂળ ઢગલા ખડકાયા,
પ્રલયપૂરના વાયુ વાયા;
ધોમ ધખ્યા ને ખાવા ધાયા,
{{Space}} તુજ પર વલભીપુર!
તારાઓએ આંસુ પાયાં,
પીલુડીએ ઢોળ્યા છાંયા;
કરુણ સ્વર પંખીએ ગાયા,
{{Space}} તુજ પર વલભીપુર!
વ્યોમ રડીને મુશળધાર,
ખોદી તુજને કાઢે બા’ર;
ક્યાં તારો જૂનો વિસ્તાર,
કાં આજે આવો સૂનકાર?
{{Space}} આંસુ ઓ વલભી-ખંડેર!
{{Space}} કાળ તણો કાં આવો કેર?
10-4-’28</poem>
<Poem>
'''<big>શુક્ર</big>'''
સંધ્યાની સોનેરી ભાત
ઝાંખી થાતાં ઊગે રાત;
ઊઘડ્યાં એ હૈયાનાં દ્વાર,
કવિતા શો થાતો ચમકાર.
{{Space}} ચળકે શુક્ર.
રાત્રિનો મોતીશગ થાળ.
હીરા મોતી ઝાકઝમાળ;
સુરસરિતાની રેતી ઘણી,
કોણ બધામાં પારસમણિ?
{{Space}} ઝળકે શુક્ર.
ઉષા તણી નથડીનું નંગ,
સ્નેહ સરીખડો તેનો રંગ.
{{Space}} મલકે શુક્ર.</poem>
<Poem>
'''<big>કવિ</big>'''
થિબ્ઝ જીત્યું, થિબ્ઝ લૂટ્યું: ક્રૂર એ સિકંદર:
શહેર બ્હાર મ્હેફિલો ઉડાવી એ ભયંકરે.
મસ્ત એ પડ્યો પડ્યો જુવે છ હસ્તિરાજ શો!
તરંગ  આવતાં કર્યો અવાજ સંહિનાદ શો.
સેવકો! લગાડો આગ! દુશ્મનોય થાય ખાખ:
ભસ્મસાત આજ થિબ્જને કરો! રહે ન રાખ.
વાક્ય સાંભળ્યું ન ત્યાં હજાર સૈનિકો કૂદે,
પશુ બની મશાલધારી ધાય: શ્હેરીઓ ધ્રૂજે.
રહો, ઊભા રહો! કહું હું, વાત એક સાંભળો:
બાળજો બધુંય આગ ના લગાડશો ગૃહે
કવિ તણા. વદી જરાક શ્વાસ લૈ સિકંદરે
શરૂ કર્યું: કુલોચનેથી આંસુ એક તો સર્યું.
પશુ બન્યો હું, બાળવી પ્રજા બધી શરૂ કરી;
પ્રાણ એ પ્રજા તણો ન બાળવોય છે નકી!
12-9-’29</Poem>
<Poem>
'''<big>શબ્દબ્રહ્મ</big>'''
સૃજનની આંખ ઊઘડી:
કવિની પગલી પડી:
હૃદયની તુંબડીમાંથી
ભાવના-દંડિકા ચડી.
કાળજે કર્યું કોડિયું:
તેલ ભક્તિ તણું પૂર્યું:
ઊર્મિની જ્યોતમાંથી તો
કલ્પના-તારથી મઢ્યું.
બ્રહ્મના એકતારા શા,
કવિનું ગાન ઊપડ્યું!
17-2-’32</Poem>
<Poem>
'''<big>કવિ ન હું!</big>'''
કવિ ન હું! કવિ ન હું! કવિત અન્યનાં કરી
અનેક આજ હું રડું: હજી પ્રભા ન સાંપડી
અદમ્ય પ્રાણની મને! હવે જગાવી ચેતના
ઉરે, લડુંલડું હું વીરલો જીવિત જંગમાં!
કવિત અન્યનાં કર્યાં; હવે કવિત વીરનાં
કવિ અનેક આદરે: ચૂંટીચૂંટી શરીરનાં
હું અંગ સર્વ યજ્ઞકુંડમાં ધરાવું જંગના.
ન પુષ્પ ચૂંટવાં હવે: રમું હું રક્તરંગમાં.
ન વ્યોમમાં ઊડી જવું!
રણે હું વીરલો ભમું!
3-5-’30</poem>
<Poem>
'''<big>મુક્તિગાન</big>'''
આવો ગુલામો, આવો પીડિતો,
{{Space}} તેત્રીસ ક્રોડ મળો સંતાન!
સર્વ દિશાના કાન વિદારી
{{Space}} ગજાવો માતનું મુક્તિગાન!
સંહિના નાદે ત્રાડો મળી સૌ,
{{Space}} સ્વામી, ગુલામ ન-સર્વ સમાન!
જાપ જપો મુક્તિના હૈયામાં,
{{Space}} સ્હાય વીરોને છે ભગવાન!
{{Space}} [વૃંદ]
{{Space}} સાગર ગાજે, ઘોર અવાજે,
{{Space}} ગાજે બાળક, વૃદ્ધ જવાન:
{{Space}} આકાશ કંપે, ધરાણી ધ્રૂજે,
{{Space}} ભારત ગજવે મુક્તિગાન!
મુક્તિ વિનાનું જીવવું શાનું?
{{Space}} મુક્તિ વિના શાં બીજાં ગાન?
મુક્તિને કારણ સર્વ સહીશું,
{{Space}} સ્વાતંત્ર્યથી શું સૌખ્ય મહાન?
મુક્તિ હશે જો કાળને ડાચે,
{{Space}} પામશું, છો અમ જાયે પ્રાણ!
પામવા એ અમ પ્રાણપ્રતિમા,
{{Space}} જીવિત પ્રાણ બધું બલિદાન
{{Space}}{{Space}} [વૃંદ]
{{Space}} સાગર ગાજે, ઘોર અવાજે,
{{Space}} ગાજે બાળક, વૃદ્ધ જવાન:
{{Space}} આકાશ કંપે, ધરણી ધ્રૂજે,
{{Space}} ભારત ગજવે મુક્તિગાન!
ભૂખ્યાં અમે સૌ ભેગાં મળીને,
{{Space}} માગીએ રોટી, પીવા જલપાન,
લૂગડાં ઢાંકવાં લાજ અમારી,
{{Space}} જીવવું જેમ જીવે ઇન્સાન.
પ્રાણ હણાયો, ધર્મ લૂંટાયો,
{{Space}} રક્ત ચુસાયું, દુભાયું માન:
વિશ્વવિજેતા ધર્મવીરોનાં
{{Space}} સંતાન આજે જન્મગુલામ!
{{Space}} [વૃંદ]
{{Space}} સાગર ગાજે, ઘોર અવાજે,
{{Space}} ગાજે બાળક, વૃદ્ધ જવાન:
{{Space}} આકાશ કંપે, ધરણી ધ્રૂજે,
{{Space}} ભારત ગજવે મુક્તિગાન!
માડી કહી તને કેમ સંબોધું?
{{Space}} જન્મભૂમિ ઓ વીશેનાં ધાવ!
તેત્રીશ કોટિની વાંઝણી માનાં
{{Space}} જીવતાં પુત્ર થયાં અપમાન.
મુક્તિ થશે સૌ બંધન જાશે,
{{Space}} પામશે પેટ ભરી સૌ ધાન:
ઓ માડી! ઓ માતા! ત્યારે વદીશું
{{Space}} તારાં અમે સઘળાં સંતાન!
{{Space}} [વૃંદ]
{{Space}} સાગર ગાજે, ઘોર અવાજે,
{{Space}} ગાજે બાળક, વૃદ્ધ જવાન:
{{Space}} આકાશ કંપે, ધરણી ધ્રૂજે,
{{Space}} ભારત ગજવે મુક્તિગાન!
15-2-’30</Poem>
<Poem>
'''<big>સ્તંભ સ્વાતંત્ર્યનો</big>'''
અને ફફડતાં ઊડે વિહગ આગના તાપથી,
ધ્રૂજે અમર સાક્ષી શા નભદીવા મહાપાપથી:
બળે ઝળહળે પ્રગાઢતમ કાળજાં રાતનાં;
શિશુ ફડફડી રડે સભય અંકમાં માતના.
ત્યજી જર જમીન ઢોર લળતા ઊભા પાકને,
ત્યજી સુખદ ખોરડાં સપૂત સાચવે નાકને;
કરી ભસમ મોહ જાન-જરનાં દુખોમાં હસે,
ખુવાર થઈ ખેડૂતો અડગ માંડવામાં વસે.
પણે પુર પડ્યાં સ્મશાન સમ મૌન આક્રંદતાં,
છતે દિવસ ત્યાં શિયાળ પુરપાટ સ્વચ્છંદતાં;
સપૂત શિર સાટના સમર માટ યુદ્ધે ચડ્યા,
પ્રશાંત ઘરબાર ત્યાં અજીવ ખોળિયાં શાં પડ્યાં.
ઠરી કમળ કોમળાં ગભરુ બાલુડાં ટાઢમાં
રડે સકળ રાત્રિઓ વિકળ માતની આડમાં;
પિતા જગતના, અખૂટ બળ વૈભવોના ધણી,
પસાર કરતા શિશિરશીત રાત્રિઓ તો ઘણી.
પરંતુ નવ જાલીમો જરીય દુ:ખથિ પીગળ્યા,
મદાંધ નયને વળીય થર લોહીના કૈં ચડ્યા;
સહોંશ સળગાવતા ઘર ત્યજેલ સૂતાં સૂના,
અને ગગન ઊછળે રૂધિર શા ફુવારા ઊના.
અને ફફડતાં ઊડે વિહગ આગના તાપથી:
ધ્રૂજે અમે સાક્ષી શા નભદીવા મહાપાપથી.
બળે ઝળહળે પ્રગાઢતમ કાળજાં રાતનાં,
શિશુ ફડફડી રડે સભય અંકમાં માતના.
સિકંદર સહ્યો, સહ્યાં ગજબ તઐમુરોનાં ઘણાં,
અનેક કતલો, અને અનલ નાદીરોના સહ્યા;
પરંતુ સઘળાં તણો કળશ આજ આભે ચડે,
હસંત વીર ખેડૂતો દુખ મહીં, ન પાયે પડે.
પ્રભાત પડતાં, નમેલ કૃષગાત્ર વૃદ્ધા મહી
બળી સળગી ખાખ માત્ર અવશેષ જોવા પળી.
ન પુત્ર, નવ નાથ, ના સદય ઉર એકે હતું;
હતું ઘર વિશાળ એય જગમાં હતું ના થયું.
પડ્યા થર મલિન રાખધૂળ કોલસાના દીઠા;
દીઠાં ભસમસાત સ્વપ્ન ભૂતકાળનાં કો મીઠાં;
રમ્યા રમત શૈશવે, રમણ યાવને જ્યાં કર્યાં,
ક્ષુધાર્ત જન લોહીનાં ઉદર-દાંતિયાં ત્યાં પડ્યાં.
નથી હૃદય પંખીડું ફફડતું: નથી ધ્રૂજતું,
ન આંખ મહીં ઝેર જરીય બિન્દુડું ઝૂઝતું!
કરો ભસમ દેહ આય, નવ પાઈ એકે મળે!
થયા ફરકી હોઠ બંધ જરી, એક આંસુ સરે.
કવિ! વિજય આવડો નીરખ પ્રેમના મંત્રનો!
સુઅશ્રુ મહીંથી ચડે ગગન સ્તંભ સ્વાતંત્ર્યનો!
14-1-’31</Poem>
KhyatiJoshi
26,604

edits

Retrieved from "https://wiki.ekatrafoundation.org/wiki/Special:MobileDiff/14689"

Navigation menu